چاه حاء
مکان
چاه حاء مقابل مسجد نبى [۱]از چاه‌های معروف مدینه و در فاصله ۸۴ متری شمال شرقی مسجد نبوی، قرار داشته است[۲] و در نزدیکی دیوار شمالی مدینه در منطقه النویریه واقع شده بوده است. [۳]
نام
بِئرحاء به معناى چاهی كه نامش حاء است می باشد.[۴]این چاه واقع در باغى بوده است و در گذشته باغ هاى مدينه با نام چاه هايش معروف بوده؛ و به همین دلیل بِئرحاء به معنای باغى كه داراى چاه حاء است هم به کار می رود.[۵] و این چاه به نام های بيرحاء ، بَيْرَحاء[۶] يا بَيْرُحا هم به كار برده‌اند.[۷]
پیشینه
چاه حاء یکی از چاه‌های مشهور در مدینه است که متعلق به یکی از اصحاب بیامبر بوده است.[۸]این چاه برای او با ارزش بود،[۹] زیرا در کنار آن باغی از نخل‌های خرما قرار داشت که رو به مسجد النبی (ص) بود و پیامبر اسلام (ص) گاهی از آب این چاه استفاده می‌کرد. وقتی آیه قرآن "لن تنالوا البر حتى تنفقوا مما تحبون"[۱۰](نخواهید رسید به نیکی مگر اینکه از آنچه دوست دارید انفاق کنید) نازل شد، ابو طلحة چاه حاء را به عنوان صدقه برای خداوند قرار داد و از پیامبر خواست که آن را در جایی که صلاح می‌داند مصرف کند.[۱۱] پيامبر ، چاه حاء را صدقه داد[۱۲]و بعدها معاوية بن ابى سفيان پس از خريدارى ان، در آنجا قصرى بنا نهاد كه به قصر بنى حديلة شهرت يافت.[۱۳]
بیامبر و چاه پیامبر آب این چاه را متبرک کرده اند و با آن وضو گرفتند.[۱۴]و از آب آن كه عطرى هم داشت مى نوشيد[۱۵]چاه حاء و باغ ان یک مکان برای تأمین آب بوده و به عنوان یک نماد از سخاوت و نیکوکاری در تاریخ اسلام شناخته می‌شود.[۱۶]و نقل شده این چاه و دیگر منابع آبی در مدینه مورد استفاده مسلمانان قرار می‌گرفت.[۱۷] هفتم قمری ای چاه وقف بر نیازمندان و زائران رسول الله (ص) شده است. منبع:التعریف بما انست هجره صفحات ۱۵۴–۱۵۵.
تاریخچه
در مورد این چاه اولین بار در قرن 5 ق نقل شده است که« بئر حاء و هي قصر بني حُدَيْلَةَ اليوم » ؛ و توصیف آن به ميان نياورده است .قديمىترين وصف اين چاه را در گفتارى از ابن‌نجّار در نيمهء سدهء 7 ه . ق . در « اخبار مدينة الرّسول » مىخوانيم كه چاه حاء در وسط باغچهء كوچكى قرار گرفته كه با خرماستان سرسبزى احاطه شده است . عمق چاه ، 20 ذراع و قطر آن 3 ذراع است و به گفتهء مطرى در شمال حصار مدينه - كه در آن زمان به نوريّه شهرت داشته - واقع شده بود . فيروز آبادى در اوائل قرن 9 هجرى ما را از بناى مسجدى كنار چاه آگاه كرده و گفته است كه در زمان او باغستان حاء ، وقف فقرا و مساكين شده بود . سمهودى در سدهء نهم هجرت ، چاه را از نزديك ديده ، ولى وصفى خاص از موقعيّت آن بيان نداشته است . على بن موسى در شرح بافت مدينه در خلال سال‌هاى 1200 / 1300 ه . ق . تنها به بيان اين‌كه چاه حاء در جهت باب مجيدى و قسمت شمالى مسجد نبى قرار دارد ، اكتفا كرده و آن را از چاه‌هاى « اثرى » خوانده است . تا سال 1350 ه . ق . كنار چاه حاء ، آثار باغستان قديمى وجود داشته است .
مدینه شناسی ص ۳۷۴ معجم‌البلدان،ج 1، ص 524. مدينه شناسى، ج ١، ص 369.
وضعیت کنونی
بئر حاء به عنوان "النویره" شناخته می‌شود این مکان در حال حاضر نزدیک به مسجد مجیدی است و دارای نخل‌هایی است که به دلیل نحوه رشد آنها که میوه‌ها به راحتی در دسترس مالک قرار می‌گیرد، مورد توجه اهل مدینه قرار دارند. تاریخ المعالم المدينة المنورة قديما و حدوثا ص ۲۶۶
عمق چاه ، 20 ذراع و قطر آن 3 ذراع است و به گفتهء مطرى در شمال حصار مدينه - كه در آن زمان به نوريّه شهرت داشته - واقع شده بود
جستارهای وابسته[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ مدينه شناسى، ج ١، ص ٣٧٣.
- ↑ تاریخ معالم المدینه، ص۲۶۵.
- ↑ التعریف بما انست هجره، ص ۱۵۵.
- ↑ معجم‌البلدان،ج 1، ص 524.
- ↑ مدینه شناسى، ج 1، ص ٣٧٠.
- ↑ المعالم الأثرية فی سنة و سیرة، ص ۴۱.
- ↑ مدينه شناسى، ج ١، ص 369.
- ↑ مدينه شناسى، ج ١، ص ٣٧١.
- ↑ تاريخ المدينة المنورة، ص١٥٨.
- ↑ ال عمران، ایه 92.
- ↑ التعریف بما انست هجره، ص ۱۵۵.
- ↑ مدينه شناسى، ج ١، ص ٣٧٣.
- ↑ جمع النصوص الباقیه من کتاب اخبار المدینه ابن زباله، ص 215.
- ↑ سفرنامه مكه ( دليل الأنام في سبيل زيارة بيت الله الحرام والقدس الشريف ومدينة السلام )، ص ١٦٠.
- ↑ تاريخ المدينة المنورة، ص١٥٨.
- ↑ تاریخ المعالم المدينة المنورة قديما و حدوثا، ص 266.
- ↑ تاریخ مدینه المنوره، ص۱۵۸.
منابع
- أنساب الأشراف، أحمد بن یحیی بلاذری، مصر، دارالمعارف، 1959م.
- سبل الهدی و الرشاد فی سیره خیر العباد، محمد بن یوسف الشمس الشامی، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق.
- الکافی، شیخ کلینی، بی‌جا، انتشارات علمیه اسلامیه، بی‌تا.
- وفاء الوفا باخبار دار المصطفی، علی بن عبدالله السمهودی، تحقیق قاسم السامرائی، لندن، موسسه الفرقان للتراث الاسلامی، ۲۰۰۱م.
- طبقات الکبری(فارسی)، ابن سعد، تهران، فرهنگ و اندیشه، بی‌تا.
- المعالم الاثیره، محمد محمد حسن شراب، بیروت، دارالقلم، ۱۴۱۱ق.
- موسوعه مرآة الحرمین الشریفین، ایوب صبری باشا، القاهره، دارالآفاق العربیه، ۱۴۲۴ق.
- مغانم المطابه فی معالم الطابه، محمد بن یعقوب فیروزآبادی، تحقیق حمد جاسر، ریاض، دارالیمامه، 1969م.
- المساجد والأماکن الأثریة المجهولة لزائر المدینة المیمونة، عبد الرحمن خویلد، مشعر - تهران - ایران، 1420ق.
- موسوعة العتبات المقدسة، جعفر خلیلی، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۷ق/ ۱۹۸۷م.
- عجائب المخلوقات وغرائب الموجودات، زکریای قزوینی، اسکندریه، دار ابن خلدون، بی‌تا
|
چاه‌ها و برکه‌های حرمین | |
|---|---|
| مکه | زمزم • برکه قسری • چاه تفله |
| مدینه | چاه ابی‌عنبه • بغیبغه • چاه اریس • چاه اعواف • چاه انا • چاه انس بن مالک • چاه اهاب • چاه بصه • چاه بضاعه • چاه ذروان • چاه روحاء • چاه رومه • بئر معونه • بیسان • چاه هُجَیم • چاه جاسوم • چاه انا • چاه غرس |
| میان راه مکه و مدینه | چاه تفله |