چاه بضاعه
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| نام‌های دیگر | بِضاعه، بنی‌ساعده. |
| اطلاعات جغرافیایی | |
| مکان | مدینه، در محله بنی ساعده، در شمال غربی مسجد النبی(ص). |
| باورها و آیین‌ها | |
| بزرگ‌داشته شده نزد | مسلمانان |
| ویژگی یاد شده در متون مذهبی | متبرک به دست حضرت محمد(ص). |
| باورها | شفابخشی بیماران. |
| توصیه‌های مذهبی | سفارش حضرت محمد(ص) به شستشوی بیماران به آب این چاه برای شفا یافتن. |
|
| |
چاه بُضاعه یا بِضاعه یا بنی‌ساعده، از چاه‌های هفتگانه تبرک یافته به دست حضرت محمد(ص) در مدینه است، که در شمال غربی مسجد النبی(ص) قرار داشته است و در دوره ملک فهد (حک: ۱۴۰۲–۱۴۲۶ق) یکی از پادشاهان آل سعود، تخریب شده است.
بر پایه برخی گزارش‌ها، آب این چاه شفابخش بوده و حضرت محمد(ص) به شتشوی بیماران با آب این چاه برای شفا یافتن سفارش می‌کرد.
دو روایت معروف نبوی(ص) درباره طهارت و پاکی آب، که در مباحث فقهی پرشماری کاربرد دارد، در کنار این چاه گفته شده است.
نام[ویرایش | ویرایش مبدأ]
چاه بُضاعه را «بِضاعه» نیز خوانده‌اند.[۱] برخی حفر این چاه را به زن یهودی به نام «بضاعه» نسبت داده‌اند.[۲] برخی «بضاعه» را نام خانه‌ای متعلق به بنی‌ساعده دانسته‌اند که چاه آن نیز به همان نام مشهور است.[۳] به گفته برخی، این چاه، به جهت واقع شدن در محله بنی‌ساعده، به چاه «بنی‌ساعده» نیز شهرت داشته است.[۴]
مکان[ویرایش | ویرایش مبدأ]
چاه بضاعه، در مدینه، در محله بنی ساعده،[۵] واقع در شمال غربی مسجد النبی(ص)[۶] و نزدیک باب شامی[۷] بود.
مالک[ویرایش | ویرایش مبدأ]
به گفته برخی، حفر کننده چاه بضاعه، زن یهودی به همین نام بوده است و پس از پر شدن آن، برخی از افراد بنی‌ساعده آن را دوباره حفر کردند.[۲]
مورده استفاده پیامبر(ص)[ویرایش | ویرایش مبدأ]
آب چاه بضاعه بارها مورد استفاده حضرت محمد(ص) بوده و گزارش‌هایی درباره نوشیدن آب آن، وضوگرفتن و مضمضه کردن توسط وی وجود دارد.[۸] برخی گزارش‌ها، از شفابخش بودن آب چاه به جهت استفاده پیامبر(ص) از آن و متبرک شدن آب خبر داده‌اند.[۹] بر پایه نقلی، حضرت محمد(ص) به شستشوی بیماران با آب چاه بضاعه برای شفا یافتن سفارش می‌کرد و گویا پس از انجام این کار بیمار از درد رها می‌شد.[۱۰]
در روایات[ویرایش | ویرایش مبدأ]
گفته شده، حدیث مشهور نبوی(ص) درباره ویژگی‌های آب پاک[یادداشت ۱][۱۱] در کنار این چاه گفته شده است.[۱۲] در روایتی دیگر از پیامبر(ص) در مورد جواز وضو با آب چاه بضاعه با وجود ریخته شدن نجاسات در آن سؤال شد و وی در پاسخ آب را پاک دانست به‌طوری که چیزی آن را نجس نمی‌کند.[یادداشت ۲][۱۳] این دو روایت، بویژه روایت اخیر که به حدیث بئر بضاعه شهرت دارد زمینه‌ساز مباحث فقهی پرشماری در باب طهارت در منابع فقهی شده است.[۱۴]
وقف[ویرایش | ویرایش مبدأ]
در سده نهم قمری، شاهین الجمالی رئیس خادمان مسجد نبوی(ص)، دو باغ کنار این چاه را خرید. وی مسجد و حوضی در کنار این چاه بنا کرد و باغ یاد شده را برای تعمیر مسجد، چاه و حوض وقف کرد.[۱۵] خیاری مدینه‌شناس معاصر، چاه را در بنایی متعلق به یکی از شهروندان مدنی به نام شریف زید گزارش کرده است.[۱۶] بعدها شریف زید این باغ را وقف کرد.[۱۷]
ویژگی‌ها[ویرایش | ویرایش مبدأ]
گویند چاه بضاعه به جهت قرارداشتن در مسیر سیلاب‌ها و نیز کم ارتفاع بودن منطقه آن، در معرض زباله‌ها و نجاسات اطراف قرار داشت؛ ولی به سبب زیادی آب، اثر آن ملموس نبود.[۱۸]
اندازه دهانه چاه در سده سوم قمری، هفت ذرع[یادداشت ۳] و ژرفای آبِ آن در هنگام فراوانی آب، تا نصف قامت انسان بیان شده است.[۱۹] در سده هشتم قمری ژرفای چاه یازده و اندی ذراع[یادداشت ۴] گزارش شده و ژرفای آب آن یک ذرع[یادداشت ۵] بیان شده است.[۲۰] برخی از معاصران نیز، قطر چاه را پنج ذرع[۲۱] و ژرفای آن را ده متر ذکر کرده‌اند.[۲۲]
چاه در دوره‌های مختلف، مورد توجه جغرافی‌دانان و جهانگردان بوده است و با مختصات خاص هر دوره معرفی شده است. مجاورت با سقیفه بنی‌ساعده،[۲۳] گنبد حجرالزیت،[۲۴] واقع شدن در جهت غربی چاه حاء،[۲۵] مجاورت با باغی به نام فیروزیه[۲۶] از ویژگی‌های مورد اشاره در این آثار است.
امروزه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
نجفی در کتاب مدینه‌شناسی خود، از ساختمان‌سازی در اطراف چاه و ویرانی آن در اثر بی‌توجهی خبر داده است.[۲۷] این منطقه، در توسعه مسجد و حرم نبوی(ص) در دوره ملک فهد سعودی (حک: ۱۴۰۲–۱۴۲۶ق) تخریب شد.[۲۸]
پیوند به بیرون[ویرایش | ویرایش مبدأ]
پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ عمدة القاری، ج22، ص243.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ انساب الاشراف، ج1، ص537-538.
- ↑ مراصد الاطلاع، ج1، ص202.
- ↑ معجم البلدان، ج1، ص442؛ سنن دارقطنی، ج1، ص25.
- ↑ المعالم الاثیره، ص49.
- ↑ التعریف، ص157.
- ↑ رسائل فی تاریخ المدینه، ص16.
- ↑ مسند أبی یعلی، ج13، ص511؛ تاریخ المدینه، ج1، ص157؛ الطبقات، ج1، ص503، 505.
- ↑ البلدان، ص84؛ معجم البلدان، ج1، ص442؛ امتاع الاسماع، ج7، ص351.
- ↑ الطبقات، ج1، ص505؛ انساب الاشراف، ج1، ص537.
- ↑ عمدة القاری، ج3، ص159.
- ↑ عوالی اللئالی، ج2، ص15.
- ↑ سنن ابی داود، ج1، ص23-24؛ مسند الامام احمد بن حنبل، ج3، ص86؛ سنن ترمذی، ج1، ص45.
- ↑ نک: الام، ج1، ص23-25؛ المبسوط فی فقه الامامیه، ج1، ص52؛ المغنی، ج1، ص25-26.
- ↑ موسوعه مرآة الحرمین، ج4، ص777.
- ↑ تاریخ معالم المدینه، ص262-263.
- ↑ مدینه‌شناسی، ص296.
- ↑ تاریخ المدینة، ج1، ص156-157؛ بهجة النفوس، ج1، ص308؛ وفاء الوفا، ج3، ص130.
- ↑ سنن ابی داود، ج1، ص23-24.
- ↑ التعریف، ص157.
- ↑ نزدیک به۲/۵ متر.
- ↑ مدینه‌شناسی، ص296-297.
- ↑ معجم ما استعجم، ج1، ص255.
- ↑ رحله ابن جبیر، ص157؛ رحله ابن بطوطه، ج1، ص362.
- ↑ التعریف، ص157.
- ↑ میقات الحج، ش15، ص68، «الحرمان الشریفان فی کتاب الحقیقه و المجاز».
- ↑ مدینه‌شناسی، ص296-297.
- ↑ تاریخ معالم المدینه، ص263، پاورقی1.
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل چاه بضاعه.
- الام، محمد بن ادریس الشافعی (م ۲۰۴ق)، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۳ق.
- امتاع الاسماع بما للنبی من الاحوال و الاموال و الحفدة و المتاع، احمد بن علی المقریزی (-۸۴۵ق) به کوشش محمد عبدالحمید النمیسی، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق.
- انساب الاشراف، احمد بن یحیی البلاذری (-۲۷۹ق)، به کوشش محمد باقر محمودی، بیروت، موسسه الاعلمی، ۱۳۹۴ق.
- البلدان، ابن الفقیه احمد بن محمد بن اسحاق (-۳۶۵ق)، به کوشش یوسف الهادی، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۱۶ق.
- بهجة النفوس و الاسرار، عبدالله المرجانی (-۶۹۹ق)، به کوشش محمد عبدالوهاب، بیروت، دارالغرب الاسلامی، ۲۰۰۲م.
- تاریخ المدینة المنوره (اخبار المدینه النبویه)، عمر بن شبّه النمیری (-۲۶۲ق)، به کوشش فهیم محمد شلتوت، قم، دارالفکر، ۱۳۶۸ش.
- تاریخ معالم المدینه المنوره ق‍دی‍م‍ا و ح‍دی‍ث‍ا، احمد یاسین الخیاری(-۱۳۸۰ق)، ریاض، مکتبه الملک فهد، ۱۴۱۹ق.
- التعریف بما آنست الهجره من معالم دارالهجره، محمد بن احمد المطری (-۷۴۱ق)، به کوشش الرحیلی، ریاض، دارالملک عبدالعزیز، ۱۴۲۶ق.
- رحلة ابن جبیر، محمد بن احمد (-۶۱۴ق)، بیروت، دار مکتبة الهلال، ۱۹۸۶م.
- رسائل فی تاریخ المدینه المنوره، حمد الجاسر، ریاض، دارالیمامه، ۱۳۹۲ق.
- سنن ابی داود، ابو داود سلیمان بن الاشعث (-۲۷۵ق)، به کوشش سعید اللحام، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۰ق.
- سنن الترمذی، محمد عیسی الترمذی (-۲۷۹ق)، به کوشش عبدالوهاب عبداللطیف، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۲ق.
- سنن الدار قطنی، علی بن عمر الدارقطنی (-۳۸۵ق)، به کوشش منصور بن سید الشوری، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۷ق.
- الطبقات الکبری، محمد بن سعد (م۲۳۰ق)، بیروت، دارالصادر، ۱۴۱۸ق.
- عمدة القاری، محمود بن احمد البدرالعینی (-۸۵۵ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
- عوالی اللئالی العزیزیه فی الاحادیث الدینیه، ابن ابی‌جمهور (-۸۸۰ق)، به کوشش مجتبی عراقی، قم، سید الشهداء، ۱۴۰۳ق.
- المبسوط، محمد بن احمد السرخسی (-۴۸۳ق)، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۰۶ق.
- مدینه شناسی، سید محمد باقر نجفی، تهران، شرکت قلم، ۱۳۶۴ش.
- مراصد الاطلاع علی اسماء الام‍ک‍ن‍ه و ال‍ب‍ق‍اع، و ه‍و م‍خ‍ت‍ص‍ر معجم البلدان ل‍ی‍اق‍وت، صفی‌الدین عبدالمومن بن عبدالحق (-۷۳۹ق)، به کوشش علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، ۱۴۱۲ق.
- مسند ابی یعلی، احمد بن علی بن المثنی (-۳۰۷ق)، به کوشش حسین سلیم، بیروت، دارالمأمون للتراث.
- مسند الامام احمد بن حنبل، احمد بن حنبل (-۲۴۱ق)، بیروت، دارالصادر، بی تا.
- المعالم الاثیره، محمد محمد حسن شراب، بیروت، دارالقلم، ۱۴۱۱ق.
- معجم البلدان، یاقوت بن عبدالله الحموی (-۶۲۶ق)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م.
- معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع، عبدالله بن عبدالعزیز البکری (-۴۸۷ق)، به کوشش السقاء، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۰۳ق.
- المغنی، عبدالله بن قدامه (-۶۲۰ق)، بیروت، دارالکتب العلمیه.
- موسوعه مرآة الحرمین الشریفین، ایوب صبری باشا (-۱۲۹۰ق)، القاهره، دارالآفاق العربیه، ۱۴۲۴ق.
- میقات الحج، نیم ساله، تهران، نمایندگی ولی فقیه در حج امور حج و زیارت.
- وفاء الوفاء باخبار دارالمصطفی، علی بن عبدالله السمهودی (-۹۱۱ق)، به کوشش محمد محیی الدین عبدالحمید، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.