ثبیر
ثَبیر، نام کوهی در شرق مکه و روبه‌روی غار حرا است که در امتداد منا قرار دارد. بنابر روایاتی ثبیر همان کوهی است که حضرت ابراهیم(ع)؛ حضرت اسماعیل(ع) را برای قربانی کردن در راه خدا به آن جا برد و سپس خداوند قوچی برای قربانی کردن فرستاد.
این کوه را از مکان‌های استجابت دعا دانسته‌اند. در دامنه این کوه، مسجدی به نام مسجد کبش (قوچ) به یادبود این رویداد ساخته بودند. به سبب تعدد مکان‌های شناخته شده با این نام، این کوه به ثبیر الاثبره نیز شهرت دارد.
گفته شده که در بنای کعبه به دست حضرت ابراهیم(ع) و همچنین در بازسازی کعبه توسط قریش از سنگ‌های این کوه استفاده شده است.
موقعیت جغرافیایی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
ثبیر نام کوهی در شرق مکه و روبه‌روی غار حرا است که در امتداد منا قرار دارد. به سبب تعدد مکان‌های شناخته شده با این نام، این کوه به ثبیر الاثبره نیز شهرت دارد.[۱]
وجه تسمیه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
درگذشت مردی از قبیله هُذیل به نام «ثبیر» در این کوه[۲] را سبب نام‌گذاری آن دانسته‌اند. بازداشتن ثبیر از دیدار غار حراء و یا خورشید و تناسب آن با معنای لغوی ثبیر (بازداشتن و ایجاد مانع) از دیگر وجوه نام‌گذاری آن بیان شده است. [۳]
بخشی از کوه ثبیر به کوه رَخَم مشهور است. علت این شهرت، نشستن پرنده‌هایی به همین نام در شامگاهان بر این کوه یاد شده است.[۴] برخی از محققان «رخم» را نام امروزین ثبیر دانسته‌اند.[۵]
مکان استجابت دعا[ویرایش | ویرایش مبدأ]
ثبیر را از مکان‌های استجابت دعا دانسته‌اند. [۶]
قربانگاه اسماعیل[ویرایش | ویرایش مبدأ]
بر پایه برخی گزارش‌ها، ثبیر همان کوهی است که حضرت ابراهیم(ع) اسماعیل را برای قربانی کردن در راه خدا به آن جا برد و سپس خداوند قوچی برای قربانی کردن فرستاد. [۷]
بعدها در دامنه این کوه، مسجدی به نام مسجد کبش (قوچ) به یادبود این رویداد ساختند. [۸]
بنای کعبه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
به گزارشی، هنگامی که ابراهیم(ع) بنای کعبه را با سنگ‌هایی از این کوه [۹] به پایان برد، بر فراز آن ایستاد و مردم را به حج‌‌گزاری فراخواند. [۱۰]
بازسازی کعبه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
بعدها قریش نیز در بازسازی کعبه (5 پیش از بعثت) از سنگ‌های این کوه استفاده کردند. [۱۱]
در برخی روایت‌ها، ثبیر یکی از شش قطعه کوه شمرده شده که هنگام تجلی قدرت خداوند به درخواست قوم موسی، از هم پاشیده شدند. [۱۲]
دعای عبدالمطلب[ویرایش | ویرایش مبدأ]
از طلب باران به دست عبدالمطلب بر بالای این کوه و اجابت آن گزارش داده‌اند. [۱۳] نیز از لرزش این کوه هنگام صعود پیامبر(ص) بر آن و دستور پیامبر به آرامش، گزارش نموده‌اند. [۱۴]
اعتکاف عایشه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
گویا عایشه روزهایی را در غاری در ثبیر بالاتر از مسجد کبش به اعتکاف مشغول بوده و بعدها مسجدی در آن مکان برایش ساخته‌اند. [۱۵]
ساختن سد در دامنه ثبیر[ویرایش | ویرایش مبدأ]
خالد بن عبدالله قَسری، امیر مکه، به فرمان سلیمان بن عبدالملک (96-99ق.) با ساختن سدی در ثَقبه در دامنه ثبیر، آب چشمه‌ای را با بهره‌گیری از آبراه‌هایی از مس، به مسجدالحرام رسانید که به برکه قسری شهرت یافت. [۱۶]
نام‌گذاری اماکن دیگر[ویرایش | ویرایش مبدأ]
برای هفت مکان دیگر نیز نام ثبیر به کار رفته است که عبارتند از:
ثبیر الزنج، ثبیر الاعرج، ثبیر الاحدب، ثبیر الخضراء، ثبیر النصع، ثبیر غیناء در مکه، و ثبیر دیگری در مُزینه. [۱۷]
واژه ثبیر در روایات و اشعار[ویرایش | ویرایش مبدأ]
نام ثبیر در سروده‌های شاعران عرب و فارسی‌گوی به‌کار رفته است. [۱۸] همچنین این واژه به عنوان نمادی از عظمت و افزونی در روایات متعدد به کار رفته است. [۱۹]
پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص278-280؛ الجامع اللطیف، ص301-302.
- ↑ السیرة النبویه، ج1، ص273؛ معجم البلدان، ج2، ص73.
- ↑ معجم البلدان، ج1، ص90؛ البدایة و النهایه، ج5، ص183.
- ↑ التاریخ القویم، ج2، ص400.
- ↑ معجم المعالم الجغرافیه، ص71.
- ↑ العقد الثمین، ج1، ص266؛ الجامع اللطیف، ص301.
- ↑ علل الشرائع، ج2، ص562؛ شفاء الغرام، ج1، ص349، 372؛ الاعلام باعلام بیت الله الحرام، ص71-72.
- ↑ اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص175؛ اخبار مکه، فاکهی، ج4، ص18.
- ↑ التاریخ القویم، ج2، ص478.
- ↑ الاعلام باعلام بیت الله الحرام، ص69؛ تحفة الکرام، ص94.
- ↑ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص231؛ التاریخ القویم، ج3، ص39.
- ↑ الاعلام باعلام بیت الله الحرام، ص11؛ معجم البلدان، ج2، ص73.
- ↑ تاریخ سیستان، ص53.
- ↑ معجم ما استعجم، ج1، ص336؛ تاریخ دمشق، ج39، ص337؛ نک: بحار الانوار، ج19، ص70.
- ↑ الجامع اللطیف، ص292؛ تحصیل المرام، ج1، ص513؛ نک: اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص150.
- ↑ اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص107؛ اخبار مکه، فاکهی، ج3، ص149.
- ↑ الجامع اللطیف، ص302؛ عمدة القاری، ج9، ص262؛ بحار الانوار، ج57، ص119.
- ↑ جمیع دواوین الشعر العربی، ج3، ص167، 174، 201؛ ج8، ص129، 294، 356؛ حج در آیینه شعر فارسی، ص172.
- ↑ تفسیر منسوب به امام عسکری، ص13، 517؛ جامع الاخبار، ص41؛ وسائل الشیعه، ج6، ص175.
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل ثَبیر.
- اخبار مکه: الازرقی (م. 248ق.)، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، 1415ق.
- اخبار مکه: الفاکهی (م. 279ق.)، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، 1414ق.
- الاعلام باعلام بیت الله الحرام: محمد بن احمد النهروالی (م. 990ق.)، به کوشش علی محمد، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیه، 1425ق.
- بحار الانوار: المجلسی (م. 1110ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
- البدایة و النهایه: ابن کثیر (م. 774ق.)، بیروت، مکتبة المعارف.
- التاریخ القویم: محمد طاهر الکردی، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، 1420ق.
- تاریخ سیستان: مؤلف ناشناخته، به کوشش محمد تقی بهار، تهران، پدیده خاور، 1366ش.
- تاریخ مدینة دمشق: ابن عساکر (م. 571ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، 1415ق.
- تحصیل المرام: محمد بن احمد الصباغ (م. 1321ق.)، به کوشش ابن دهیش، 1424ق.
- تحفة الکرام: السید محمد مهدی بحر العلوم (م. 1212ق.)، به کوشش الجلالی و الغفوری، مشعر، 1425ق.
- التفسیر المنسوب الی الامام العسکری (علیه‌السّلام): به کوشش ابطحی، قم، مدرسه امام مهدی[، 1409ق.
- جامع الاخبار: محمد بن محمد الشعیری (م. قرن6ق.)، بیروت، اعلمی، 1406ق.
- الجامع اللطیف: محمد ابن ظهیره (م. 986ق.)، به کوشش علی عمر، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیه، 1423ق.
- حج در آیینه شعر فارسی: محمد شجاعی، تهران، مشعر، 1388ش.
- السیرة النبویه: ابن هشام (م. 213ق./218ق.)، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، دار المعرفه.
- شفاء الغرام: محمد الفاسی (م. 832ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1421ق.
- العقد الحسینی: حسین بن عبدالصمد العاملی (م. 984ق.)، به کوشش المدرسی، یزد، گلبهار.
- علل الشرائع: الصدوق (م. 381ق.)، به کوشش بحر العلوم، نجف، المکتبة الحیدریه، 1385ق.
- عمدة القاری: العینی (م. 855ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
- معجم البلدان: یاقوت الحموی (م. 626ق.)، بیروت، دار صادر، 1995م.
- معجم ما استعجم: عبدالله البکری (م. 487ق.)، به کوشش السقاء، بیروت، عالم الکتب، 1403ق.
- معجم المعالم الجغرافیه: عاتق بن غیث البلادی (م. 1431ق.)، مکه، دار مکه، 1402ق.
- من لا یحضره الفقیه: الصدوق (م. 381ق.)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، 1404ق.
- وسائل الشیعه: الحر العاملی (م. 1104ق.)، قم، آل البیت، 1412ق.