بئر غرس: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۴ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات بنا | {{جعبه اطلاعات بنا | ||
| عنوان = | | عنوان = | ||
| تصویر = | | تصویر = چاه_غرس.png | ||
| اندازه تصویر = | | اندازه تصویر = | ||
| پیوند تصویر = | | پیوند تصویر = | ||
| خط ۱۰: | خط ۱۱: | ||
| بزرگداشت نزد = مسلمانان | | بزرگداشت نزد = مسلمانان | ||
| وابسته به دین/مذهب = اسلام | | وابسته به دین/مذهب = اسلام | ||
| باورها = | | باورها = وضو گرفتن پیامبر(ص) در محدوده این چاه | ||
| آیین‌ها = | | آیین‌ها = | ||
| زمان پایه‌گذاری = قرن اول هجری | | زمان پایه‌گذاری = قرن اول هجری | ||
| خط ۲۱: | خط ۲۲: | ||
| عرض = | | عرض = | ||
| ارتفاع = | | ارتفاع = | ||
| وضعیت بنا = | | وضعیت بنا = موجود | ||
| گنجایش = | | گنجایش = | ||
| امکانات = | | امکانات = | ||
| بخش‌های بنا = | | بخش‌های بنا = مسجد در کنار چاه | ||
| ویژگی‌ها = | | ویژگی‌ها = | ||
| عرض جغرافیایی = | | عرض جغرافیایی = 24.445064 | ||
| طول جغرافیایی = | | طول جغرافیایی = 39.627111 | ||
| توضیح نقشه = | | توضیح نقشه = | ||
}} | }} | ||
'''چاه غَرس''' از چاه‌های تاریخی و مذهبی [[مدینه]] است که در [[قبا|منطقه قبا]] قرار دارد و مالک بن نحاط آن را حفر کرد. [[حضرت محمد (ص)|پیامبر اسلام(ص)]] از آب گوارای این چاه می‌نوشید و آن را متبرک می‌دانست و حتی وصیت کرد با آب آن غسل داده شود. امروزه این چاه در باغ غرس واقع شده و با وجود بسته بودن اطراف آن، ساختمان و مسجد کناریش تا حدی پابرجاست. | |||
== نام == | == نام == | ||
'''چاه | '''چاه غَرس''' را «مالک بن نُحاط» حفر کرد. مالک برده ای سیاه داشت که سرپرستی آن چاه را بر عهده داشت. این غلام را با لقب «غَرس» صدا می‌کردند و چاه به اسم او شناخته شد و آن را «چاه غَرس» نامیدند.<ref name=":02">انساب الاشراف، ج۱، ص۵۹۱.</ref> | ||
بنابر برخی گزارش‌ها مالک | غرس در لغت به معناى قلمه درخت يا نهالى است كه در زمين می‌نشانند تا برويد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%AB%D9%8A%D8%B1%D8%A9_%D9%81%D9%8A_%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%86%D8%A9_%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%B1%D8%A9_-_%D8%B4%D8%B1%D8%A7%D8%A8_-_%D8%B7_%D8%A7%D9%84%D9%82%D9%84%D9%85_%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%A7%D9%85%D9%8A%D8%A9_p.d.f_%D9%83%D8%AA%D8%A7%D8%A8_4047.pdf&page=208 المعالم الأثيرة في السنة والسيرة، 208.]</ref> بنابر برخی گزارش‌ها مالک از آب چاه، راهی به سوی درختانی که خودش کاشته بود کشید. به همین دلیل آن را بئر الغرس(به معنای کاشتن) می‌نامیدند.<ref name=":02" /> تعبیر های دیگر همچون "بئر غُریس" و «أغرس» نیز درباره نام چاه شنیده شده است.<ref>المساجد والأماكن الأثرية المجهولة لزائر المدينة الميمونة، عبدالرحمن خويلد، ص ۶۱</ref> | ||
== موقعیت مکانی == | == موقعیت مکانی == | ||
'''چاه | '''چاه غَرس''' یکی از اماکن تاریخی و مذهبی مهم در شهر [[مدینه]] منوره است که در شمال خیابان «طریق علی بن ابی‌طالب» قرار دارد.<ref>[https://www.google.com/maps/place/Ghars+well/@24.4447334,39.6265399,346m/data=!3m1!1e3!4m6!3m5!1s0x15bdbf95c9b0511b:0xdfed1dd10f44ce20!8m2!3d24.4451856!4d39.6272167!16s%2Fg%2F12195n4m?entry=ttu&g_ep=EgoyMDI1MDkzMC4wIKXMDSoASAFQAw%3D%3D نقشه جهان نمای گوگل مپ.]</ref> این چاه در منطقه قبا<ref name=":12">عجائب المخلوقات وغرائب الموجودات زکریای قزوینی ص۱۷۹.</ref> در حدود یک کیلومتری جنوب [[مسجد النبی]] و یک کیلومتری شرق [[مسجد قبا]] واقع شده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%85%D8%BA%D8%A7%D9%86%D9%85_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B7%D8%A7%D8%A8%D9%87.pdf&page=456 مغانم المطابة فی معالم الطابة، ص456.]؛ مرآه الحرمین، ص۴۸۳.</ref> امروزه چاه غرس مکانی شناخته شده در روستای «قربان» در باغ غرس می‌باشد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87.pdf&page=246 آثار المدینه المنوره، ص246.]؛ موسوعة العتبات المقدسة، ج٣، جعفر الخليلي، ص۶۲.</ref> | ||
== پیامبر(ص) و چاه غرس == | == پیامبر(ص) و چاه غرس == | ||
[[پیامبر (ص)]] از آب شیرین آن چاه می‌نوشید و برای خانه دستور به استفاده از آن می‌دادند<ref>الطبقات الکبری، ج ۱، ابن سعد، ص ۵۰۴</ref>، آن را گوارا می‌دانست و به آن تبرک می‌جست.<ref>دائرةالمعارف حرمین شریفین، ج ۳، جعفر الخلیلی، ص۶۲.</ref> روایات می‌گویند هنگامی که پیامبر (ص) در آستانه مرگ بود، به [[امام علی(ع)|علی(ع)]] وصیت کرد و فرمود: «وقتی من فوت کردم، مرا با آب چاه غرس، به طول هفت مشک، غسل بده.»<ref>الکافی، ج2، ص62.</ref> | [[پیامبر (ص)]] از آب شیرین آن چاه می‌نوشید و برای خانه دستور به استفاده از آن می‌دادند<ref>الطبقات الکبری، ج ۱، ابن سعد، ص ۵۰۴</ref>، آن را گوارا می‌دانست و به آن تبرک می‌جست.<ref>دائرةالمعارف حرمین شریفین، ج ۳، جعفر الخلیلی، ص۶۲.</ref> روایات می‌گویند هنگامی که پیامبر (ص) در آستانه مرگ بود، به [[امام علی(ع)|علی(ع)]] وصیت کرد و فرمود: «وقتی من فوت کردم، مرا با آب چاه غرس، به طول هفت مشک، غسل بده.»<ref>الکافی، ج2، ص62.</ref> | ||
گفته شده است که پیامبر (ص) با آب این چاه وضو | گفته شده است که پیامبر (ص) با آب این چاه وضو گرفته <ref name=":22">المساجد والأماكن الأثرية المجهولة لزائر المدينة الميمونة، ص۶۱؛ المواهب اللدونیة بالمنحة المحمدیة، ج۳، ص۵۷۷.</ref>و غسل کردند<ref>طبقات الکبری، ج1، ص502.</ref>،پیامبر خدا (ص) آب این چاه را خوش‌طعم می‌دانست و آن را تبرک کرده است.<ref name=":12" /> همچنین از پیامبر روایت شده که در آن چاه از چشمه‌های بهشت جریان دارد و آنرا، از چاه‌های بهشت دانسته‌اند.<ref>المواهب اللدونیة بالمنحة المحمدیة، ج ۳، شیخ احمد بن محمد قسطلانی، ص ۵۷۷؛ سبل الهدى والرشاد، ج ۳، الصالحي الشامي، ص۳۲۲.</ref> | ||
== فضایل چاه == | == فضایل چاه == | ||
در نقل ها آمده است آبی که از آن کشیده می‌شده در درمان برخی بیماری‌ها مؤثر بوده است.<ref name=":22" /> | در نقل ها آمده است آبی که از آن کشیده می‌شده در درمان برخی بیماری‌ها مؤثر بوده است.<ref name=":22" /> روایت شده که در دورانی آب چاه بسایر کم بوده و با معجزه [[پیامبر(ص)]] ناگهان چاه از آب جوشان و پرآب شده است<ref>سبل الهدى والرشاد، جلد ۹، صفحه ۴۶۰.</ref> | ||
پیامبر | |||
سبل الهدى والرشاد، جلد ۹، صفحه ۴۶۰ | |||
== تاریخچه == | == تاریخچه == | ||
محمد | مطابق نقل محمد مطری، مدینه شناس (م.741ق.) این چاه تا پیش از دوران اون، قرن‌ها به صورت مخروبه بود، ولی بعد از آن تعمیر شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B9%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%A8%D9%85%D8%A7_%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA_%D8%A7%D9%84%D9%87%D8%AC%D8%B1%D8%A9.pdf&page=153 التعریف بما انست الهجرة، ص153.]</ref> نقل شده که این چاه بعداً باز هم خراب شد و سپس آن را شخصی به نام خواجه حسین خرید و باغی دور آن ساخت و یک راه‌پله از داخل و بیرون باغ به چاه ایجاد کرد و کنار آن مسجد کوچکی ساخت و این مکان را در سال ۸۸۲ هجری وقف کرد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=392 وفاء الوفاء باخبار دارالمصطفی، ص392.]</ref> | ||
== وضعیت کنونی == | == وضعیت کنونی == | ||
این چاه در شمال غرب باغ غرس قرار دارد و با یک پلکان سنگی به داخل آن می‌رسد. اگرچه این چاه قدیمی و تاریخی است، و آب آن فراوان و نزدیک سطح زمین است، اما امروزه | این چاه در شمال غرب باغ غرس قرار دارد و با یک پلکان سنگی به داخل آن می‌رسد. اگرچه این چاه قدیمی و تاریخی است، و آب آن فراوان و نزدیک سطح زمین است، اما امروزه اطراف آن بسته شده است. قطر و عمق آن حدود ۴ متر می‌باشد و روی آن بناییُ وجود دارد. این باغ که به نام «غرس» شناخته می‌شود، هنوز وجود دارد و وقف است. مسجد مربع شکلی که از سنگ ساخته شده و در کنار چاه است تا حدی باقی مانده و در سمت شمال شرق آن قرار دارد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87.pdf&page=246 آثار المدینه المنوره، ص246.]؛ [https://www.google.com/maps/place/Ghars+well/@24.4447334,39.6265399,346m/data=!3m1!1e3!4m6!3m5!1s0x15bdbf95c9b0511b:0xdfed1dd10f44ce20!8m2!3d24.4451856!4d39.6272167!16s%2Fg%2F12195n4m?entry=ttu&g_ep=EgoyMDI1MDkzMC4wIKXMDSoASAFQAw%3D%3D نقشه جهان نمای گوگل مپ.]</ref> | ||
این باغ که به نام «غرس» شناخته می‌شود، هنوز وجود دارد و وقف است. مسجد مربع شکلی که از سنگ | |||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||
* [[ | * [[قبا|منطقه قبا]] | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
| خط ۸۲: | خط ۶۵: | ||
== منابع == | == منابع == | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
* '''سبل الهدی و الرشاد فی سیره خیر العباد'''، محمد بن یوسف الشمس | *'''أنساب الأشراف'''، أحمد بن يحيى بلاذری، مصر، دارالمعارف، 1959م. | ||
* '''سبل الهدی و الرشاد فی سیره خیر العباد'''، محمد بن یوسف الشمس الشامی، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق. | |||
*'''الکافی'''، شیخ کلینی، بی‌جا، انتشارات علمیه اسلامیه، بی‌تا. | *'''الکافی'''، شیخ کلینی، بی‌جا، انتشارات علمیه اسلامیه، بی‌تا. | ||
*'''وفاء الوفا باخبار دار المصطفی'''، علی بن عبدالله السمهودی، تحقیق قاسم السامرائی، لندن، موسسه الفرقان للتراث الاسلامی، ۲۰۰۱م. | *'''وفاء الوفا باخبار دار المصطفی'''، علی بن عبدالله السمهودی، تحقیق قاسم السامرائی، لندن، موسسه الفرقان للتراث الاسلامی، ۲۰۰۱م. | ||
*''' | *'''طبقات الکبری(فارسی)'''، ابن سعد، تهران، فرهنگ و اندیشه، بی‌تا. | ||
*''' | * '''المعالم الاثیره'''، محمد محمد حسن شراب، بیروت، دارالقلم، ۱۴۱۱ق. | ||
* '''موسوعه مرآة الحرمین الشریفین'''، ایوب صبری باشا، القاهره، دارالآفاق العربیه، ۱۴۲۴ق. | |||
* '''مغانم المطابه فی معالم الطابه'''، محمد بن یعقوب فیروزآبادی، تحقیق حمد جاسر، ریاض، دارالیمامه، 1969م. | |||
*'''المساجد والأماكن الأثرية المجهولة لزائر المدينة الميمونة'''، عبد الرحمن خويلد، مشعر - تهران - ايران، 1420ق. | |||
* '''موسوعة العتبات المقدسة'''، جعفر خلیلی، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۷ق/ ۱۹۸۷م. | |||
* '''عجائب المخلوقات وغرائب الموجودات'''، زکریای قزوینی، اسکندریه، دار ابن خلدون، بی‌تا.{{پایان}}{{چاه‌ها و برکه‌های حرمین}}{{اماکن مدینه}} | |||
[[رده:چاه‌های مدینه]] | |||
[[رده:مکان‌های تاریخی حجاز]] | |||
[[رده:مکان‌های تاریخی مدینه]] | |||
[[رده:مکان‌های تاریخی عربستان]] | |||
[[رده:اماکن مدینه]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۵ اکتبر ۲۰۲۵، ساعت ۱۸:۴۷
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| مکان | عربستان * مدینه * |
| کاربری | چاه |
| جنبه دینی | |
| بزرگداشت نزد | مسلمانان |
| وابسته به دین/مذهب | اسلام |
| باورها | وضو گرفتن پیامبر(ص) در محدوده این چاه |
| تاریخ بنا | |
| زمان پایه‌گذاری | قرن اول هجری |
| وضعیت فعلی | |
| وضعیت بنا | موجود |
| بخش‌های بنا | مسجد در کنار چاه |
چاه غَرس از چاه‌های تاریخی و مذهبی مدینه است که در منطقه قبا قرار دارد و مالک بن نحاط آن را حفر کرد. پیامبر اسلام(ص) از آب گوارای این چاه می‌نوشید و آن را متبرک می‌دانست و حتی وصیت کرد با آب آن غسل داده شود. امروزه این چاه در باغ غرس واقع شده و با وجود بسته بودن اطراف آن، ساختمان و مسجد کناریش تا حدی پابرجاست.
نام[ویرایش | ویرایش مبدأ]
چاه غَرس را «مالک بن نُحاط» حفر کرد. مالک برده ای سیاه داشت که سرپرستی آن چاه را بر عهده داشت. این غلام را با لقب «غَرس» صدا می‌کردند و چاه به اسم او شناخته شد و آن را «چاه غَرس» نامیدند.[۱]
غرس در لغت به معناى قلمه درخت يا نهالى است كه در زمين می‌نشانند تا برويد.[۲] بنابر برخی گزارش‌ها مالک از آب چاه، راهی به سوی درختانی که خودش کاشته بود کشید. به همین دلیل آن را بئر الغرس(به معنای کاشتن) می‌نامیدند.[۱] تعبیر های دیگر همچون "بئر غُریس" و «أغرس» نیز درباره نام چاه شنیده شده است.[۳]
موقعیت مکانی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
چاه غَرس یکی از اماکن تاریخی و مذهبی مهم در شهر مدینه منوره است که در شمال خیابان «طریق علی بن ابی‌طالب» قرار دارد.[۴] این چاه در منطقه قبا[۵] در حدود یک کیلومتری جنوب مسجد النبی و یک کیلومتری شرق مسجد قبا واقع شده است.[۶] امروزه چاه غرس مکانی شناخته شده در روستای «قربان» در باغ غرس می‌باشد.[۷]
پیامبر(ص) و چاه غرس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
پیامبر (ص) از آب شیرین آن چاه می‌نوشید و برای خانه دستور به استفاده از آن می‌دادند[۸]، آن را گوارا می‌دانست و به آن تبرک می‌جست.[۹] روایات می‌گویند هنگامی که پیامبر (ص) در آستانه مرگ بود، به علی(ع) وصیت کرد و فرمود: «وقتی من فوت کردم، مرا با آب چاه غرس، به طول هفت مشک، غسل بده.»[۱۰]
گفته شده است که پیامبر (ص) با آب این چاه وضو گرفته [۱۱]و غسل کردند[۱۲]،پیامبر خدا (ص) آب این چاه را خوش‌طعم می‌دانست و آن را تبرک کرده است.[۵] همچنین از پیامبر روایت شده که در آن چاه از چشمه‌های بهشت جریان دارد و آنرا، از چاه‌های بهشت دانسته‌اند.[۱۳]
فضایل چاه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
در نقل ها آمده است آبی که از آن کشیده می‌شده در درمان برخی بیماری‌ها مؤثر بوده است.[۱۱] روایت شده که در دورانی آب چاه بسایر کم بوده و با معجزه پیامبر(ص) ناگهان چاه از آب جوشان و پرآب شده است[۱۴]
تاریخچه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مطابق نقل محمد مطری، مدینه شناس (م.741ق.) این چاه تا پیش از دوران اون، قرن‌ها به صورت مخروبه بود، ولی بعد از آن تعمیر شد.[۱۵] نقل شده که این چاه بعداً باز هم خراب شد و سپس آن را شخصی به نام خواجه حسین خرید و باغی دور آن ساخت و یک راه‌پله از داخل و بیرون باغ به چاه ایجاد کرد و کنار آن مسجد کوچکی ساخت و این مکان را در سال ۸۸۲ هجری وقف کرد.[۱۶]
وضعیت کنونی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
این چاه در شمال غرب باغ غرس قرار دارد و با یک پلکان سنگی به داخل آن می‌رسد. اگرچه این چاه قدیمی و تاریخی است، و آب آن فراوان و نزدیک سطح زمین است، اما امروزه اطراف آن بسته شده است. قطر و عمق آن حدود ۴ متر می‌باشد و روی آن بناییُ وجود دارد. این باغ که به نام «غرس» شناخته می‌شود، هنوز وجود دارد و وقف است. مسجد مربع شکلی که از سنگ ساخته شده و در کنار چاه است تا حدی باقی مانده و در سمت شمال شرق آن قرار دارد.[۱۷]
جستارهای وابسته[ویرایش | ویرایش مبدأ]
پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ انساب الاشراف، ج۱، ص۵۹۱.
- ↑ المعالم الأثيرة في السنة والسيرة، 208.
- ↑ المساجد والأماكن الأثرية المجهولة لزائر المدينة الميمونة، عبدالرحمن خويلد، ص ۶۱
- ↑ نقشه جهان نمای گوگل مپ.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ عجائب المخلوقات وغرائب الموجودات زکریای قزوینی ص۱۷۹.
- ↑ مغانم المطابة فی معالم الطابة، ص456.؛ مرآه الحرمین، ص۴۸۳.
- ↑ آثار المدینه المنوره، ص246.؛ موسوعة العتبات المقدسة، ج٣، جعفر الخليلي، ص۶۲.
- ↑ الطبقات الکبری، ج ۱، ابن سعد، ص ۵۰۴
- ↑ دائرةالمعارف حرمین شریفین، ج ۳، جعفر الخلیلی، ص۶۲.
- ↑ الکافی، ج2، ص62.
- ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ المساجد والأماكن الأثرية المجهولة لزائر المدينة الميمونة، ص۶۱؛ المواهب اللدونیة بالمنحة المحمدیة، ج۳، ص۵۷۷.
- ↑ طبقات الکبری، ج1، ص502.
- ↑ المواهب اللدونیة بالمنحة المحمدیة، ج ۳، شیخ احمد بن محمد قسطلانی، ص ۵۷۷؛ سبل الهدى والرشاد، ج ۳، الصالحي الشامي، ص۳۲۲.
- ↑ سبل الهدى والرشاد، جلد ۹، صفحه ۴۶۰.
- ↑ التعریف بما انست الهجرة، ص153.
- ↑ وفاء الوفاء باخبار دارالمصطفی، ص392.
- ↑ آثار المدینه المنوره، ص246.؛ نقشه جهان نمای گوگل مپ.
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- أنساب الأشراف، أحمد بن يحيى بلاذری، مصر، دارالمعارف، 1959م.
- سبل الهدی و الرشاد فی سیره خیر العباد، محمد بن یوسف الشمس الشامی، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق.
- الکافی، شیخ کلینی، بی‌جا، انتشارات علمیه اسلامیه، بی‌تا.
- وفاء الوفا باخبار دار المصطفی، علی بن عبدالله السمهودی، تحقیق قاسم السامرائی، لندن، موسسه الفرقان للتراث الاسلامی، ۲۰۰۱م.
- طبقات الکبری(فارسی)، ابن سعد، تهران، فرهنگ و اندیشه، بی‌تا.
- المعالم الاثیره، محمد محمد حسن شراب، بیروت، دارالقلم، ۱۴۱۱ق.
- موسوعه مرآة الحرمین الشریفین، ایوب صبری باشا، القاهره، دارالآفاق العربیه، ۱۴۲۴ق.
- مغانم المطابه فی معالم الطابه، محمد بن یعقوب فیروزآبادی، تحقیق حمد جاسر، ریاض، دارالیمامه، 1969م.
- المساجد والأماكن الأثرية المجهولة لزائر المدينة الميمونة، عبد الرحمن خويلد، مشعر - تهران - ايران، 1420ق.
- موسوعة العتبات المقدسة، جعفر خلیلی، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۷ق/ ۱۹۸۷م.
- عجائب المخلوقات وغرائب الموجودات، زکریای قزوینی، اسکندریه، دار ابن خلدون، بی‌تا.