اخبار مکه (واقدی): تفاوت میان نسخه‌ها

 

'''اخبار مکه واقدی''' از منابع گمشده تاریخ محلی [[مکه]]، نوشته [[محمد بن عمر واقدی]] (<small>درگذشت در ۲۰۷ق.</small>) است. این اثر از کتاب‌های مربوط به تاریخ و رخدادهای مکه و معرفی مکان‌های آن است که تنها ‌گزارش‌هایی کوتاه از آن مانده و اصل کتاب از میان رفته است. [[اخبار مکه ازرقی|ازرقی]] و [[اخبار مکه فاکهی|فاکهی]] از افرادی هستند که از اخبار مکه واقدی نقل کرده‌اند.

[[محمد بن عمر واقدی|ابوعبدالله محمد بن عمر]] ملقّب به واقدی، از موالی [[بنی‌سهم بن اسلم|بنی‌سهم بن اَسلَم]]<ref>تاریخ بغداد، ج۳، ص۲۱۲، ۲۳۰؛ سیر اعلام النبلاء، ج۹، ص۴۵۷؛ الوافی بالوفیات، ج۴، ص۱۶۸.</ref> یا [[بنی‌هاشم]]<ref>الوافی بالوفیات، ج۴، ص۱۶۸.</ref> بوده است. [[ابن سعد]] تولد او را در سال ۱۳۰ق. و وفاتش را روز دوشنبه ۱۱ ذی‌حجه سال ۲۰۷ق. دانسته است.<ref>الطبقات، ج۵، ص۴۳۳؛ الواقدی و منهجه، ص۸۴.</ref> گفته‌اند وی در ۱۸۰ق. از [[مدینه]] به [[عراق]] رفته و از سوی [[هارون الرشید]] قاضی عسکر [[بغداد]] شده و تا پایان عمر عهده‌دار این منصب بوده است.<ref>الواقدی و منهجه، ص۹۲.</ref>  

[[ابن جریح|ابن جُریح]] (<small>درگذشت در ۱۵۰ق.</small>)، [[محمد بن عجلان|محمد بن عِجلان]] (<small>درگذشت در ۱۴۸ق.</small>)، [[معمر بن راشد|مَعْمَر بن راشد]] (درگذشت در ۱۵۳ق.)، [[ابراهیم بن سعد]] (درگذشت در ۱۸۵ق.)، [[ابن ابی‌ذئب|ابن ابی‌ذِئْب]] (درگذشت در ۱۵۹ق.)، [[سفیان ثوری|سُفیان ثَوری]] (<small>درگذشت در ۱۶۱ق.</small>)، [[عبدالرحمن بن عبدالعزیز]] (<small>درگذشت در ۱۶۲ق.</small>)، [[عبدالحمید بن جعفر]] (<small>درگذشت در ۱۵۳ق.</small>) و [[عبدالعزیز دراوردی|عبدالعزیز دراوَرْدی]] (<small>درگذشت در ۱۸۷ق.</small>) شماری از شناخته شده‌ترین استادان و مشایخ واقدی هستند که او در مغازی، سیره، فتوحات و اختلافات حدیثی و فقهی، از آنان دانش فراگرفته است.<ref>میزان الاعتدال، ج۳، ص۶۶۴؛ الواقدی و منهجه، ص۱۱۶-۱۳۰.</ref>  

بسیاری از دانشوران و محدثان او را [[روایت ضعیف|ضعیف]] و غیر ثقه دانسته‌اند.<ref>میزان الاعتدال، ج۳، ص۶۶۲.</ref> [[بغدادی]] گزارشی گسترده از دیدگاه‌های این افراد آورده است.<ref>تاریخ بغداد، ج۳، ص۲۲۲-۲۲۸.</ref> با وجود این، [[ابن سید الناس]] از او دفاع کرده، بر این باور است که این نقدها به دلیل اِغراب (<small>ناآشنا بودن</small>) و [[خبر واحد|تفرد]] روایت‌های واقدی است.<ref>الطبقات، خامسه، ج۱، ص۳۲-۳۵، «مقدمه».</ref> در پژوهش‌های هم‌روزگار ما از جمله مقدمه آثار موجود واقدی و نیز کتاب [[الواقدی و کتابه المغازی(کتاب)|الواقدی و کتابه المغازی]] نوشته [[یاسر خصیر الحداد]] و نیز در [[الواقدی و منهجه فی کتابه المغازی]] نوشته [[عبدالعزیز بن سلیمان السلومی]]، به تفصیل درباره روش تاریخنگاری و ویژگی‌های سبک و جایگاه دانشی واقدی تحقیق شده است.

[[ابن ندیم]] به پشتوانه نوشتار یکی از شاگردان [[مدائنی]] و از اخباریان شناخته شده، [[احمد بن حارث خراز]] (<small>درگذشت در ۲۵۸ق.</small>) آورده است که دانشوران باور دارند [[ابومخنف|ابومِخنَف]] در تاریخ و فتوحات عراق، [[مدائنی]] (<small>درگذشت در ۲۳۱ق.</small>) در شناخت [[خراسان]] و [[هند]] و [[فارس]]، و واقدی در حجازشناسی و سیره‌پژوهی ممتاز و یگانه هستند و دانش و آگاهی هر سه درباره فتوحات [[شام]] همسان است.<ref>الفهرست، ص۱۰۶.</ref>  

ابن ندیم این اندیشه را به میان کشیده که واقدی به [[تشیع]] گرایش داشته و در اعتقاد به مذهب شیعه [[تقیه]] می‌کرده است.<ref>الفهرست، ص۱۱۱.</ref> سپس این سخن را از وی آورده که [[علی(ع)]] برای [[پیامبر اکرم(ص)]] معجزه‌ای همسان عصا برای [[موسی بن عمران|موسی]] و احیای مردگان برای [[حضرت عیسی|عیسی]] بود. گفتنی است که [[شیخ طوسی]] (<small>درگذشت در ۴۶۰ق.</small>) هم‌روزگار ابن ندیم، به این نکته و دیدگاه او درباره تشیع واقدی نپرداخته است.

واقدی در بیشتر دانش‌های روزگار خود کتاب نگاشته و فهرست آثار او را به ترتیب، ابن ندیم، یاقوت حِمَوی، صَفْدی و [[اسماعیل پاشا بغدادی]] آورده‌اند.<ref>الفهرست، ص۱۱۱؛ معجم الادباء، ج۶، ص۲۵۹۸؛ الوافی بالوفیات، ج۴، ص۱۶۹.</ref> برخی از آثار او عبارتند از: [[وفاة النبی(کتاب)|وفاة النبی]]، [[مولد الحسن و الحسین(کتاب)|مولد الحسن و الحسین]]، [[مقتل الحسین(ع) واقدی|مقتل الحسین(ع)]]، [[التاریخ و المغازی و المبعث|التاریخ و المغازی و المَبعث]]، [[ازواج النبی واقدی(کتاب)|ازواج النبی]]، [[الطبقات الکبری(کتاب)|الطبقات]]، الفقهاء، [[مراعی قریش و انصار فی القطائع|مُراعی قریش و انصار فی القَطائع]]، [[ذکر القرآن واقدی(کتاب)|ذکر القرآن]]، و [[غلط الحدیث واقدی(کتاب)|غلط الحدیث]]. [[ابن سعد]]، کاتب شناخته شده واقدی، الطبقات الکبری را از روی آثار واقدی، [[کلبی|کلْبی]]، [[هیثم بن عدی|هَیثم بن عدی]] (<small>درگذشت در ۲۰۷ق.</small>) و [[مدائنی]] (<small>درگذشت در ۲۳۵ق.</small>) نوشته است. طبقه پنجم این کتاب درباره [[امام حسن مجتبی(ع)|امام حسن(ع)]] و [[امام حسین(ع)]] و بررسی [[واقعه کربلا|رویداد شهادت امام حسین(ع)]] و قیام‌های پس از آن است. ابن سعد حدود ۲۶ درصد روایت‌های این بخش را از واقدی برگرفته و ‌گزارش کرده است.

از کتاب اخبار مکه واقدی اکنون نشانه‌ای در دست نیست؛ اما انتساب کتابی با این عنوان به واقدی، پذیرفته همه کتابشناسان و شرح‌حال‌نگاران است. [[ابن ندیم]] جز اخبار مکه آثاری دیگر نیز به واقدی نسبت داده که حاوی آگاهی‌های [[مکه]] و مکیان است.<ref>الفهرست، ص۱۱۱.</ref> [[یاقوت حموی]] نام این کتاب را اخبار مکه دانسته است.<ref>معجم الادباء، ج۶، ص۲۵۹۸.</ref> [[آقا بزرگ تهرانی]] نام این اثر را در [[الذریعه فی تصانیف الشیعه|الذریعه]] آورده و در این کار گویا به دیدگاه ابن ندیم در [[شیعه|تشیع]] واقدی توجه داشته است.<ref>الذریعه، ج۱، ص۳۵۱.</ref>  

‌گزارش‌ها و آگاهی‌های واقدی درباره مکان‌ها و رخدادها و تاریخ مکه گسترده بوده است و تاریخ‌نگاران مکه توجهی ویژه به این ‌گزارش‌ها نشان داده‌اند. در این زمینه، باید به [[اخبار مکه ازرقی]] اشاره کرد که پاره‌ای از اخبار واقدی را بدون ارجاع به کتاب وی، ضبط و گزارش کرده است. یکی از ‌گزارش‌های ازرقی از واقدی، سخنانی است که درباره آداب پای نهادن به کعبه، آتش‌سوزی کعبه در روزگار [[یزید بن معاویه|یزید]]، بنای آن به دست [[ابن زبیر]]، هدایا و اموال کعبه، پوشش و [[جامه کعبه|جامه آن]]، [[کلید کعبه]] و اعطای آن از سوی [[پیامبر اکرم(ص)|پیامبر]] به [[عثمان بن طلحه]]، و حرمت [[حرم مکی]]. این ‌گزارش‌ها بیشتر از طریق راویانی مانند [[محمد بن یحیی]]، [[احمد بن محمد]] و [[محمد بن ادریس]] از واقدی آمده است.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج۱، ص۱۷۴، ۱۹۷، ۲۱۶، ۲۲۰، ۲۵۰، ۲۶۰، ۲۶۶.</ref>  

[[فاکهی]] (<small>درگذشت در حدود۲۷۹ق.</small>) بدون اشاره و استناد به اصل کتاب اخبار مکه واقدی، ۲۶ ‌گزارش از آگاهی‌های تاریخی واقدی درباره مکه و مکان‌ها و رویدادهای آن و تاریخ [[مسجدالحرام]] آورده است. بیشتر این ‌گزارش‌ها از طریق راویانی چون [[عبدالله بن ابی‌سلمه]] و [[حسن بن عثمان]] از واقدی گزارش شده و از لحاظ موضوعی، گوناگون و مختلف ‌است. مباحث این قطعات عبارتند از: خبری در رَمَل پیامبر اکرم(ص)، [[استلام حجرالاسود|استلام]] رکن [[حجرالاسود]]، شکستن حجرالاسود و ترمیم آن به دست ابن زبیر و قرار دادن آن در جای اصلی، دستور [[هارون الرشید]] به دو معمار زبردست در این زمینه و پوشاندن بخش‌های شکسته حجرالاسود با الماس، مضمون نامه [[عثمان بن عفان|عثمان]] به عامل مکه در جلوگیری از ساختن بنای مُشْرف بر [[کعبه]]، منع [[قریش]] از ساختن بنای مشرف بر کعبه در [[جاهلیت|روزگار جاهلیت]]، [[حدیث|حدیث‌هایی]] در جواز فروختن و اجاره دادن خانه‌های مکه، آثار معنوی [[تلبیه]]، کرامات [[آب زمزم]] و پناه بردن مردم در حال گرسنگی به آن، ‌گزارش تحلیلی از توسعه [[مسجدالحرام]] و افزوده‌های [[عمر بن خطاب]] و عثمان بن عفان و تفاوت این دو توسعه با این توضیح که در روزگار عثمان، مردم در برابر خرید و تخریب خانه‌های پیرامون مسجد واکنش منفی نشان ‌دادند و در روزگار عمر همه این کار را پذیرفتند، ساختن دو سیل‌بند در [[اجیاد|اَجیاد]] و بالای مکه در روزگار عمر برای پیشگیری از سرازیر شدن آب به مسجدالحرام، نصب دو چراغدان بر دیوار کوتاه پیرامون مسجد در همان زمان، نصب سالیانه [[انصاب حرم|اَنصاب حرم]] و اجرای این سنت در هر سال، فضیلت [[جده(شهر)|جده]] و اهمیت آن برای مکه، سیره نبوی در آموزش [[مناسک حج|مناسک]] در هفتم [[ذی‌حجه]]، خطبه پیش از [[ترویه|تَرویه]]، فروش و اجاره خانه‌های مکه، کراهت ساختن بنای مربع و چهارگوش در مکه و این‌که نخستین بار فردی به نام [[حمید بن زهیر|حُمید بن زَهیر]] در مکه خانه چهارگوش ساخت و تا شورش روزگار عثمان از این کار منع می‌شد، مرگ قُصی و دفن او در حَجون و این‌که پس از آن زمان [[حجون]] آرامگاه مردم مکه شد، ‌گزارش‌هایی مهم از تحولات این [[قبرستان حجون|قبرستان]]، روشن کردن آتش در [[مزدلفه]] در موسم حج، و شمار حج‌های پیامبر(ص).<ref>اخبار مکه، فاکهی، ج۱، ص۹۹، ۱۳۹، ۳۳۹، ۳۴۰؛ ج۲، ص۳۱، ۱۵۷، ۲۷۴؛ ج۳، ص۵۳، ۶۰، ۱۳۱، ۲۴۸، ۲۵۲، ۲۵۶.</ref>  

* '''اخبار مکه''': الفاکهی (درگذشت در ۲۷۹ق.)، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، ۱۴۱۴ق

* '''اخبار مکه''': الازرقی (درگذشت در ۲۴۸ق.)، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، ۱۴۱۵ق

* '''تاریخ بغداد''': الخطیب البغدادی (درگذشت در ۴۶۳ق.)، به کوشش عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۷ق

* '''الذریعة الی تصانیف الشیعه''': آقا بزرگ تهرانی (درگذشت در ۱۳۸۹ق.)، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۰۳ق

* '''سیر اعلام النبلاء''': الذهبی (درگذشت در ۷۴۸ق.)، به کوشش گروهی از محققان، بیروت، الرساله، ۱۴۱۳ق

* '''الطبقات الکبری الخامسه''': ابن سعد (درگذشت در ۲۳۰ق.)، به کوشش السلمی، الطائف، مکتبة الصدیق، ۱۴۱۴ق

* '''الطبقات الکبری''': ابن سعد (درگذشت در ۲۳۰ق.)، بیروت، دار صادر

* '''الفهرست''': ابن الندیم (درگذشت در ۴۳۸ق.)، به کوشش تجدد

* '''معجم الادباء''': یاقوت الحموی (درگذشت در ۶۲۶ق.)، بیروت، دار الغرب الاسلامی، ۱۹۹۳م

* '''میزان الاعتدال فی نقد الرجال''': الذهبی (درگذشت در ۷۴۸ق.)، به کوشش البجاوی، بیروت، دار المعرفه، ۱۳۸۲ق

* '''الوافی بالوفیات''': الصفدی (درگذشت در ۷۶۴ق.)، به کوشش الارنؤوط و ترکی مصطفی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق

 

[[رده:کتاب‌های با عنوان اخبار مکه]]

[[رده:کتاب‌های قرن دوم قمری]]

[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]