مسجد ابی بن کعب: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - 'تاسیس' به 'تأسیس')
 
(۳۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
خط ۵۳: خط ۵۳:
  | طول جغرافیایی =  
  | طول جغرافیایی =  
}}
}}
'''مسجد ابی بن کعب''' یا مسجد بنی جُدَیله (بنی حُدیله) یا مسجد البقیع در داخل بقیع قرار داشت اما امروزه اثری از آن نیست. این مسجد در اصل خانه [[ابی بن کعب]] صحابی رسول‌الله بود.  
'''مسجد ابی بن کعب''' یا مسجد بنی جُدَیله (بنی حُدیله) یا مسجد البقیع از مسجدهای قدیمی شهر [[مدینه]] بود که در محل نمازگاری پیامبر(ص) ساخته شده بود اما امروزه موجود نیست. این مسجد در داخل [[قبرستان بقیع]] غرب [[قبور امهات مومنین]] و [[مزار عقیل بن ابی‌طالب(ع)|قبر عقیل]] قرار داشت. بنابرگزارش‌هایی این مسجد در زمان [[عمر بن عبدالعزیز]]، فرماندار مدینه، ساخته شد اما در قرون هشتم و نهم هجری خراب شده بود. در عصر [[حکومت عثمانی]] این مسجد بازسازی شد اما بعدها مجددا خراب شد و امروزه دیگر اثری از آن در داخل قبرستان بقیع وجود ندارد. 
==تاریخچه==
==مکان مسجد ==
این مسجد از مسجدهایی است که در مکان نماز خواندن پیامبر ساخته شده است. این مسجد منزل ابی بن کعب بود که تبدیل به مسجد شد و بعدها در محدوده [[بقیع|قبرستان بقیع]] قرار گرفت. به روایتی پیامبر به نماز خواندن در مسجد ابی بن کعب تمایل داشت و بارها در آن نماز گزارد.<ref>تاریخ المدینه المنوره، ج۱ ، ص ۴۶ . ۴۷</ref>
این مسجد در غرب قبور امهات مومنین و قبر عقیل در بقیع قرار داشته است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A8%DB%8C%D9%86_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%AC%D8%B2%D8%A14_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%AF1.pdf&page=633 المعالم المدینه بین العماره و التاریخ، جزء4، مجلد2، ص 633]</ref>در منابع قدیمی مکان مسجد در سمت راست در ورودی بقیع دانسته شده است. اما مراد از در ورودی، در فعلی، که در عصر سعودی ساخته شده، نیست بلکه دری است که پیشتر در شمال در فعلی در مجاورت قبور عمات رسول الله قرار داشته است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A8%DB%8C%D9%86_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%AC%D8%B2%D8%A14_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%AF1.pdf&page=636 المعالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، جزء 4، مجلد2، ص 637]</ref>


[[سمهودی]](م.۹۱۱) نام این مسجد را در شمار مساجدی آورده که مکان آن اجمالا معلوم است اما اثری از آن نیست. سمهودی از [[مطری]] (۷۴۱ق.) نقل می‌کند که در زمان او هم این مسجد همین وضعیت را داشته است.<ref name=":0" />
==خانه ابي بن كعب==
این مسجد در ابتدا، منزل ابی بن کعب بود که تبدیل به مسجد شد و سپس، در محدوده [[بقیع|قبرستان بقیع]] قرار گرفت. به روایتی پیامبر به نماز خواندن در این مکان تمایل داشت و بارها در آن نماز گزارد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%B4%D8%A8%D9%87.pdf&page=64 تاریخ المدینه المنوره، ج۱ ، ص64.]</ref>


به گزارش سمهودی(م۹۱۱ق.) مسجد ابی بن کعب در غرب [[آرامگاه عقیل]] و امهات المومنین قرار داشت و در زمان سمهودی تنها دو ستون از آن باقی مانده بود. به نظر سمهودی بقایای باقی مانده از بنا نشان می‌داد که مسجد در زمان [[عمر بن عبدالعزیز]] ساخته شده بود.<ref name=":0">[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=211 وفاء الوفاء، ج۳، ص۲۱۱]</ref>
این مسجد در محله بنی‌حدیله یا بنی جدیله قرار داشت<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%B4%D8%A8%D9%87.pdf&page=64 تاریخ المدینه المنوره، ج1، ص 64]</ref> و این مسجد به این نام ها هم خوانده شده است.


برخی تاریخ‌نگاران در دوره‌های بعدی از وجود مسجد خبر داده اند. علی بن موسی، که کتابش را در سال ۱۳۰۳ نگاشته است، از آباد بودن این مسجد سخن گفته است.<ref>المساجد صلی فیها رسول الله</ref>به گفته [[یاسین الخیاری]] (م.۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م.)، تاریخ‌نگار مدینه، این مسجد را در زمان [[حکومت عثمانی]] بازسازی کرده و محرابی برای آن ساخته بودند.<ref name=":1" />خیاری می‌نویسد: «این مسجد امروزه همان بنایی است که در داخل بقیع در سمت راست قرار دارد. الله اعلم». عبیدالله بن محمد امین کردی که بر چاپ کتاب در سال ۱۴۱۰ قمری تعلیقه نوشته در پاورقی اشاره می‌کند که آن مسجد امروزه خراب شده و اثری از آن نیست.<ref name=":1">[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%D8%A7_%D9 تاریخ معالم المدینه المنوره قدیما و حدیثا، ص ۲۰۳]</ref>
== تاریخچه بنا ==
نام مسجد در منابع کهن تاریخ نگاری مدینه ذکر شده است. اما گزارش های رسیده از قرن هشتم و نهم نشان می‌دهد که این مسجد تخریب شده بود. [[سمهودی]] (م.۹۱۱) نام این مسجد را در شمار مساجدی آورده که مکان آن اجمالا معلوم است؛ اما اثری از آن نیست. او از [[مطری]] (۷۴۱ق.) نقل می‌کند که در زمان او هم این مسجد، همین وضعیت را داشته است.<ref name=":0" /> به گفته سمهودی مسجد ابی بن کعب در غرب [[آرامگاه عقیل]] و [[امهات المؤمنین|امهات المومنین]] قرار داشت. در زمان او، تنها يک ستون از آن مسجد باقی مانده بود. به نظر سمهودی، بقایای باقی‌مانده از بنا نشان می‌داد که اين مسجد در زمان [[عمر بن عبدالعزیز]] ساخته شده است.<ref name=":0">[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=211 وفاء الوفاء، ج۳، ص۲۱۱]</ref>
 
=== سده چهاردهم ===
برخی تاریخ‌نگاران در دوره‌های بعدی، از وجود اين مسجد خبر داده‌اند. به گفته ابراهیم رفعت پاشا در [[مرآة الحرمین]]، این مسجد در زمان [[حکومت عثمانی]] بازسازی شده بود. عثمانى‌ها، بنایی مستحکم  و محرابی برای آن ساخته بودند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%85%D8%B1%D8%A2%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B1%D9%85%DB%8C%D9%86_%D8%A7%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%87%DB%8C%D9%85_%D8%B1%D9%81%D8%B9%D8%AA_%D9%BE%D8%A7%D8%B4%D8%A7_%D8%AC1.pdf&page=420 مرآة الحرمین، ج۱، ص ۴۲۰]</ref> کتاب او حاصل سفرهای حجش در فاصله سال‌های 1318 تا 1325 قمری (1901-1907م.) است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%85%D8%B1%D8%A2%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B1%D9%85%DB%8C%D9%86_%D8%A7%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%87%DB%8C%D9%85_%D8%B1%D9%81%D8%B9%D8%AA_%D9%BE%D8%A7%D8%B4%D8%A7_%D8%AC1.pdf&page=3 مراة الحرمین،ج، ص ۳]</ref>
 
[[یاسین الخیاری|یاسین احمد خیاری]] (م.۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م.)، نیز همین عبارت را از کتاب مرآة‌ الحرمین نقل کرده است.<ref name=":1" /> او که کتابش را در سال ۱۳۸۰ قمری نگاشته، می‌نویسد: «این مسجد، امروزه همان بنایی است که در داخل دیوار بقیع در سمت راست قرار دارد. الله اعلم».<ref name=":1" /> عیاشی هم اواخر سده چهاردهم این مسجد را دیده و از آن خبر داده است. او تصریح می‌کند که دولت ترکیه در داخل بقیع در سمت راست درب شمالی دیوار غربی این مسجد را ساخته است. در زمان او این مسجد خراب شده بود.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A8%DB%8C%D9%86_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%A7%D8%B6%DB%8C_%D9%88_%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%A7%D8%B6%D8%B1.pdf&page=173 المدینه بین الماضی و الحاضر، ص ۱۶۹]</ref>
 
=== وضعیت امروزی ===
امروزه این مسجد وجود ندارد و مکان آن زمینی خالی است. گفته شده که مكان این مسجد امروزه شرق سایبانی است که در سمت راست کسی است که از درب بقیع وارد می شود.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A8%DB%8C%D9%86_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%AC%D8%B2%D8%A14_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%AF1.pdf&page=635 المعالم المدینه بین العماره و التاریخ، جزء 4، مجلد2، ص 629-630]</ref>به گزارش کعکی فاصله مکان مسجد ابی از دیوار بقیع امروزی شانزده متر و فاصله آن با قبور امهات المومنین ۱۴/۵ متر است و فاصله آن از قبور اهل بیت ۳۸/۵ متر است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A8%DB%8C%D9%86_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%AC%D8%B2%D8%A14_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%AF1.pdf&page=637 المعالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، الجزء ۴، مجلد۲، ص ۶۳۸]</ref>
 
اکنون، اثرى از این مسجد نيست. عبیدالله بن محمد امین کردی که بر چاپ کتاب معالم المدینه المنوره خیاری در سال ۱۴۱۰ قمری تعلیقه نوشته، در پاورقی اشاره می‌کند که: «مسجد ابی بن کعب خراب شده و اثری از آن نیست.»<ref name=":1">[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%D8%A7_%D9%88_%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%AB%D8%A7.pdf&page=203 تاریخ معالم المدینه المنوره قدیما و حدیثا، ص ۲۰۳]</ref>
==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
==منابع ==
{{منابع}}
*'''تاریخ المدینة المنورة'‏'''، ابن شبه نمیری (م.۲۶۲ق‏)، قم، دارالفکر، 1410.
*'''تاریخ معالم المدینة المنورة قدیما و حدیثا'''، سید احمد یاسین خیاری، ریاض، الامانة العامة للاحتفال بمرور مائة عام علی تأسیس المملکة العربیة السعودیة، ۱۴۱۹ / ۱۹۹۹م.
*'''مرآة الحرمین'''، ابراهیم رفعت پاشا،‌ قاهره، دارالکتب المصریه، 1925.
* '''المعالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ'''، عبدالعزیز کعکی، بیروت، ناشر:مولف، ۲۰۱۱
* '''المدینه بین الماضی و الحاضر'''، ابراهیم بن علی العیاشی، مدینه، المکتبه العلمیه، ۱۹۷۲م.
*'''وفاء الوفا باخبار دار المصطفی'''، نورالدین علی بن عبدالله السمهودی، تحقیق و تقدیم قاسم السامرائی، لندن، موسسه الفرقان للتراث الاسلامی، ۱۴۲۲ق. / ۲۰۰۱م.
{{پایان}}
[[en:Mosque of Ubay B. Ka'b]]
[[رده:مسجدهای مدینه]]
[[رده:مسجدهای تخریب شده مدینه]]
[[رده:بناهای تاریخی ناموجود]]
[[رده:مکان‌ها و بناهای بقیع]]
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۰ ژوئیهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۱:۰۶

مسجد ابی‌ بن‌ کعب
اطلاعات اوليه
نام‌های دیگر مسجد البقیع؛ مسجد بنی جدیله
مکان داخل دیوار غربی بقیع
کاربری مسجد
تاریخ بنا
زمان پایه‌گذاری صدر اسلام
رویدادها نمازخواندن پیامبر
وضعیت فعلی
وضعیت بنا ناموجود

مسجد ابی بن کعب یا مسجد بنی جُدَیله (بنی حُدیله) یا مسجد البقیع از مسجدهای قدیمی شهر مدینه بود که در محل نمازگاری پیامبر(ص) ساخته شده بود اما امروزه موجود نیست. این مسجد در داخل قبرستان بقیع غرب قبور امهات مومنین و قبر عقیل قرار داشت. بنابرگزارش‌هایی این مسجد در زمان عمر بن عبدالعزیز، فرماندار مدینه، ساخته شد اما در قرون هشتم و نهم هجری خراب شده بود. در عصر حکومت عثمانی این مسجد بازسازی شد اما بعدها مجددا خراب شد و امروزه دیگر اثری از آن در داخل قبرستان بقیع وجود ندارد.

مکان مسجد[ویرایش | ویرایش مبدأ]

این مسجد در غرب قبور امهات مومنین و قبر عقیل در بقیع قرار داشته است.[۱]در منابع قدیمی مکان مسجد در سمت راست در ورودی بقیع دانسته شده است. اما مراد از در ورودی، در فعلی، که در عصر سعودی ساخته شده، نیست بلکه دری است که پیشتر در شمال در فعلی در مجاورت قبور عمات رسول الله قرار داشته است.[۲]

خانه ابي بن كعب[ویرایش | ویرایش مبدأ]

این مسجد در ابتدا، منزل ابی بن کعب بود که تبدیل به مسجد شد و سپس، در محدوده قبرستان بقیع قرار گرفت. به روایتی پیامبر به نماز خواندن در این مکان تمایل داشت و بارها در آن نماز گزارد.[۳]

این مسجد در محله بنی‌حدیله یا بنی جدیله قرار داشت[۴] و این مسجد به این نام ها هم خوانده شده است.

تاریخچه بنا[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نام مسجد در منابع کهن تاریخ نگاری مدینه ذکر شده است. اما گزارش های رسیده از قرن هشتم و نهم نشان می‌دهد که این مسجد تخریب شده بود. سمهودی (م.۹۱۱) نام این مسجد را در شمار مساجدی آورده که مکان آن اجمالا معلوم است؛ اما اثری از آن نیست. او از مطری (۷۴۱ق.) نقل می‌کند که در زمان او هم این مسجد، همین وضعیت را داشته است.[۵] به گفته سمهودی مسجد ابی بن کعب در غرب آرامگاه عقیل و امهات المومنین قرار داشت. در زمان او، تنها يک ستون از آن مسجد باقی مانده بود. به نظر سمهودی، بقایای باقی‌مانده از بنا نشان می‌داد که اين مسجد در زمان عمر بن عبدالعزیز ساخته شده است.[۵]

سده چهاردهم[ویرایش | ویرایش مبدأ]

برخی تاریخ‌نگاران در دوره‌های بعدی، از وجود اين مسجد خبر داده‌اند. به گفته ابراهیم رفعت پاشا در مرآة الحرمین، این مسجد در زمان حکومت عثمانی بازسازی شده بود. عثمانى‌ها، بنایی مستحکم و محرابی برای آن ساخته بودند.[۶] کتاب او حاصل سفرهای حجش در فاصله سال‌های 1318 تا 1325 قمری (1901-1907م.) است.[۷]

یاسین احمد خیاری (م.۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م.)، نیز همین عبارت را از کتاب مرآة‌ الحرمین نقل کرده است.[۸] او که کتابش را در سال ۱۳۸۰ قمری نگاشته، می‌نویسد: «این مسجد، امروزه همان بنایی است که در داخل دیوار بقیع در سمت راست قرار دارد. الله اعلم».[۸] عیاشی هم اواخر سده چهاردهم این مسجد را دیده و از آن خبر داده است. او تصریح می‌کند که دولت ترکیه در داخل بقیع در سمت راست درب شمالی دیوار غربی این مسجد را ساخته است. در زمان او این مسجد خراب شده بود.[۹]

وضعیت امروزی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

امروزه این مسجد وجود ندارد و مکان آن زمینی خالی است. گفته شده که مكان این مسجد امروزه شرق سایبانی است که در سمت راست کسی است که از درب بقیع وارد می شود.[۱۰]به گزارش کعکی فاصله مکان مسجد ابی از دیوار بقیع امروزی شانزده متر و فاصله آن با قبور امهات المومنین ۱۴/۵ متر است و فاصله آن از قبور اهل بیت ۳۸/۵ متر است.[۱۱]

اکنون، اثرى از این مسجد نيست. عبیدالله بن محمد امین کردی که بر چاپ کتاب معالم المدینه المنوره خیاری در سال ۱۴۱۰ قمری تعلیقه نوشته، در پاورقی اشاره می‌کند که: «مسجد ابی بن کعب خراب شده و اثری از آن نیست.»[۸]

پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. ↑ المعالم المدینه بین العماره و التاریخ، جزء4، مجلد2، ص 633
  2. ↑ المعالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، جزء 4، مجلد2، ص 637
  3. ↑ تاریخ المدینه المنوره، ج۱ ، ص64.
  4. ↑ تاریخ المدینه المنوره، ج1، ص 64
  5. ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ وفاء الوفاء، ج۳، ص۲۱۱
  6. ↑ مرآة الحرمین، ج۱، ص ۴۲۰
  7. ↑ مراة الحرمین،ج، ص ۳
  8. ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ تاریخ معالم المدینه المنوره قدیما و حدیثا، ص ۲۰۳
  9. ↑ المدینه بین الماضی و الحاضر، ص ۱۶۹
  10. ↑ المعالم المدینه بین العماره و التاریخ، جزء 4، مجلد2، ص 629-630
  11. ↑ المعالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، الجزء ۴، مجلد۲، ص ۶۳۸

منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  • تاریخ المدینة المنورة'‏، ابن شبه نمیری (م.۲۶۲ق‏)، قم، دارالفکر، 1410.
  • تاریخ معالم المدینة المنورة قدیما و حدیثا، سید احمد یاسین خیاری، ریاض، الامانة العامة للاحتفال بمرور مائة عام علی تأسیس المملکة العربیة السعودیة، ۱۴۱۹ / ۱۹۹۹م.
  • مرآة الحرمین، ابراهیم رفعت پاشا،‌ قاهره، دارالکتب المصریه، 1925.
  • المعالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، عبدالعزیز کعکی، بیروت، ناشر:مولف، ۲۰۱۱
  • المدینه بین الماضی و الحاضر، ابراهیم بن علی العیاشی، مدینه، المکتبه العلمیه، ۱۹۷۲م.
  • وفاء الوفا باخبار دار المصطفی، نورالدین علی بن عبدالله السمهودی، تحقیق و تقدیم قاسم السامرائی، لندن، موسسه الفرقان للتراث الاسلامی، ۱۴۲۲ق. / ۲۰۰۱م.
برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=مسجد_ابی_بن_کعب&oldid=58032»