چاه سقیا: تفاوت میان نسخه‌ها
جز ←مکان |
جز ←تاریخچه |
||
| (۷ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
== | == موقعیت مکانی == | ||
زمین اطراف چاه به نام "الفلجان" شناخته می‌شد که در اصطلاح کشاورزان به معنی زمین‌هایی است که توسط کانالی واحد آبیاری می‌شوند. همچنین، این منطقه به نام "البقع" نیز شناخته می‌شد که به مجموعه‌ای از زمین‌ها اطلاق می‌شد که از هم توسط زمین‌های خشک (حرة) جدا می‌شدند. | |||
بئر | طبق این روایت، نام بئر «السقیا» بوده و مکان آن در منطقه‌ای به نام «الفُلجان» قرار داشت. | ||
وفاء الوفاء ج۳ ص ۳۸۰ تا ۳۸۵ | |||
چاه‌های مشابه دیگری به اشتباه به عنوان چاه السقیا معرفی شدند، اما چاه اصلی در نزدیکی مسجد السقیا قرار داشت | |||
در نزدیکی چاه‌هایی که به «السقیا» مشهور بودند، خانه‌هایی وجود نداشت. اما بررسی‌ها نشان می‌دهند که در آن منطقه خانه‌ها و روستاهایی نیز وجود داشته است. | |||
وفاء الوفاء ج۳ ص ۳۸۰ تا ۳۸۵ | |||
اين چاه در جنوب مسجد سقيا ، يا جنوب غربى ايستگاه قديمى راه آهن مدينه - دمشق واقع | |||
وفاء الوفاء ج۳ ص ۳۸۰ تا ۳۸۵ | وفاء الوفاء ج۳ ص ۳۸۰ تا ۳۸۵ | ||
== پیشینه == | |||
در زمان جنگ بدر، زمانی که پیامبر اسلام (ص) و مسلمانان در حال مبارزه با یهودیان بودند، به این مکان رسیدند و جنگیدند.<ref>تاریخ معالم مدینه منوره قدیما و حدیثا ص ۲۷۰ و ۲۷۱</ref> یکی از صحابه نقل می‌کند که پدرش به او گفت: «ما در نزدیکی بئر السقیا با یهودیان در منطقه حسیکه ( حُسَيكه نام جايى است در مدينه ، در كنار كوه ذباب، در اين آبادى يهوديان سكونت داشتند )<ref>تاريخ المدينة المنورة ص ١٦٧</ref> نبرد کردیم و پیروز شدیم.<ref>وفاء الوفاء ج۳ ص ۳۸۰ تا ۳۸۵</ref> سپس پیامبر اسلام (ص) در مسیر بدر از این مکان عبور کرد و به من گفت که اگر زنده ماندم و به خانه برگشتم، این بئر را خریداری کن.<ref>المدینه بین ماضی و الحاضر ص ۱۸۸ و ۱۸۹ و ۱۹۰</ref> | |||
این چاه را بنی‌مخزوم حفر کرده‌اند،<ref>اخبار مکه و ما جاء فیها من الآثار، جلد ۲، ص ۲۲۳</ref> و بعد ها متعلق به ذُکوان بن عبد قیس شد و بعد از او سعد بن ابی وقاص این بئر را خریداری کرد.<ref>تاریخ مدینه ص۱۵۸ و ۱۵۹</ref> | |||
چاه سقیا در طول تاریخ به نام های بئر مالك<ref>تاریخ معالم مدینه منوره قدیما و حدیثا ص ۲۷۰ و ۲۷۱</ref> و بئر الأعجام نیز به کار رفته است.<ref>المدینه بین ماضی و الحاضر ص ۱۸۸ و ۱۸۹ و ۱۹۰</ref> این چاه در منزله النقا و در دل کوه واقع بوده و چاه بزرگ و زیبای بوده است.<ref>تاریخ معالم مدینه منوره قدیما و حدیثا ص ۲۷۰ و ۲۷۱</ref> | |||
در | |||
تاریخ معالم مدینه منوره قدیما و حدیثا ص ۲۷۰ و ۲۷۱ | |||
== پیامبر و چاه سقیا == | == پیامبر و چاه سقیا == | ||
چاه سقیا یکی از چاه‌های معروف و تاریخی است<ref>وصف مدینه منوره ص ۱۷</ref> پیامبر اسلام (ص) در هنگام عبور از این چاه در جنگ بدر، لشکر خود را در کنار آن مستقر کرده<ref>المدینه بین ماضی و الحاضر ص ۱۸۸ و ۱۸۹ و ۱۹۰</ref> و در مسجد آن نماز خوانده<ref>المدینه بین ماضی و الحاضر ص ۱۸۸ و ۱۸۹ و ۱۹۰</ref> و برای اهل مدینه دعا کرده است.<ref>وفاء الوفاء ج۳ ص ۳۸۰ تا ۳۸۵ | |||
مدينه شناسى، ج ١، ص ٣٩٠ | |||
آثار اسلامى مكه و مدينه، ص ٣١٣</ref> | |||
زمانی که آب چاه‌های مدینه به علت بیماری و آلودگی استفاده نمی‌شد، برای پیامبر اسلام (ص) آب تازه از چاه سقیا می‌آوردند؛<ref>وفاء الوفاء ج۳ ص ۳۸۰ تا ۳۸۵</ref> و آب این چاه برای غسل توصیه شده است.<ref>وفاء الوفاء ج۳ ص ۳۸۰ تا ۳۸۵</ref> | |||
مالك و فرزندانش، آب را از بئر السقیا به خانه‌های همسران پیامبر می‌آوردند.<ref>الطبقات الكبرى ج ١، ص ٥٠١</ref> همچنین رباح، غلام سیاه پیامبر، به‌طور دوره‌ای از "بئر غرس" یا "بئر السقیا"<ref>تاریخ معالم مدینه منوره قدیما و حدیثا ص ۲۷۰ و ۲۷۱</ref> برای پیامبر آب می‌آورد.<ref>تاريخ المدينة المنورة ، ص ١٦٦ | |||
التحفة اللطيفة فی تاریخ المدینه الشریفه، جلد ۱، صفحه ۲۷۱ | |||
تاریخ مدینه دمشق، صفحه ۹۰</ref> | |||
پیامبر اسلام از آب گوارای این بئر برای خود<ref>الطبقات الكبرى ج ١ ص ٤٠٥</ref> و یارانش استفاده می‌کرد؛ این بئر به عنوان یکی از منابع مهم آب در زمان پیامبر شناخته می‌شد.<ref>تاریخ مدینه ص۱۵۸ و ۱۵۹</ref> | |||
این چاه زمان‌های بحرانی و در جنگ‌ها به ویژه در غزوه بدر<ref>تاریخ مدینه ص۱۵۸ و ۱۵۹</ref> استفاده می‌شده، زیرا تأمین آب یکی از نیازهای اساسی لشکریان مسلمان در مسیر جنگ‌ها بود.<ref>تاریخ مدینه ص۱۵۸ و ۱۵۹.</ref> | |||
== تاریخچه == | == تاریخچه == | ||
چاه سقيا 14 متر عمق و 6 متر قطر داشته است.<ref>وفاء الوفاء ج۳ ص ۳۸۰ تا ۳۸۵</ref> این چاه توسط حسن بن ابراهیم در سال ۶۸۶ ه.ق تجدید بنا شد؛<ref>تاریخ بغداد، ص ۳۴۶</ref> و بعد از آن در سال 778 ه.ق توسّط عدّه‌اى از ايرانيان مسلمان بازسازی شد، كه سال‌ها به بئرالأعجام شهرت یافت.<ref>وفاء الوفاء ج۳ ص ۳۸۰ تا ۳۸۵</ref> بدرالدّين بن عليبة در 886 ه .ق به بازسازى و مرمّت آن چاه همّت گماشت.<ref>خلاصه الوفاء بالاخبار دار المصطفی، ص ۴۵۰</ref> | |||
بئر السقیا در دوره کنونی خشک شده و هیچ آبی در آن موجود نیست،<ref>تاریخ معالم مدینه منوره قدیما و حدیثا ص ۲۷۰ و ۲۷۱</ref> و با گسترش و توسعه‌های بعدی در این منطقه، این چاه برای پروژه‌های توسعه‌ای سعودی مسدود و به عنوان بخشی از پروژه‌های توسعۀ شهری از بین رفت.<ref>المدینه بین ماضی و الحاضر ص ۱۸۸ و ۱۸۹ و ۱۹۰</ref> | |||
<references /> | |||
== منابع == | |||
* '''تاریخ معالم المدینه المنوره قدیما و حدیثا'''، خیاری، احمد یاسین احمد، ریاض-عربستان، المملکه العربیه السعودیه،1419 ق. | |||
* '''مدینه شناسی'''، نجفی،محمد باقر، تهران-ایران، مشعر،1392ش. | |||
* '''التعریف بما انست الهجره من معالم دار الهجره'''، المطری،جمال الدین محمد بن احمد، ریاض-عربستان، اداره الملک عبد العزیز، 1426ق. | |||
* '''خلاصة الوفا بأخبار دار المصطفى'''، سمهودی، علی بن عبد الله، مدینه نوره-عربستان، المکتبه العلمیه، 1972م. | |||
* وصف المدینه المنوره، قائدان، اصغر، پایگاه مجلات 2 (میقات حج- سال 1378- شماره 27) | |||
* '''الجواهر الثمينة في محاسن المدنية،'''حسینی مدنی، محمد کبریت، بیروت-لبنان، دار الکتب العلمية، 1417 ق. | |||
* '''وفاء الوفاء'''، سمهودی، علی بن عبد الله، بیروت-لبنان، دار الکتب العلمیه، 2006م. | |||
* '''مغانم المطابه'''، فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، ریاض-عربستان، دار الیمامه للبحث و الترجمه و النشر، 1969م. | |||
* '''معجم ما استعجم'''، بکری، عبد الله بن عبد العزیز، بیروت- لبنان، عالم الکتب، 1983. | |||
* '''الدره الثمنیه فی اخبار المدینه'''، ابن نجار، محمد بن محمود، بیروت-لبنان، دار الارقم بن ابی الارقم، بی تا | |||
* '''المدينة بين الماضي والحاضر'''، عیاشی، ابراهیم بن علی، مدینه منوره-عربستان، بی نا، 1972م. | |||
* '''موسوعة مرآة الحرمين الشريفين وجزيرة العرب'''، صبری پاشا، ایوب، قاهره-مصر، دار الآفاق العربیه، 2004م. | |||
{| class="wikitable mw-collapsible" | |||
! colspan="2" | | |||
* [[الگو:چاه‌ها و برکه‌های حرمین|<abbr>ن</abbr>]] | |||
* <abbr>ب</abbr> | |||
* [[ویژه:ویرایش صفحه/الگو:چاه‌ها و برکه‌های حرمین|<abbr>و</abbr>]] | |||
چاه‌ها و برکه‌های حرمین | |||
|- | |||
!مکه | |||
|[[زمزم]] • [[برکه قسری]] • [[چاه تفله]] | |||
|- | |||
!مدینه | |||
|[[چاه ابی‌عنبه]] • [[بغیبغه]] • [[چاه اریس]] • [[چاه اعواف]] • [[چاه انا]] • [[چاه انس بن مالک]] • [[چاه اهاب]] • [[چاه بصه]] • [[چاه بضاعه]] • [[چاه ذروان]] • [[چاه روحاء]] • [[چاه رومه]] • [[بئر معونه]] • [[بیسان]] • [[چاه هُجَیم]] • [[چاه جاسوم]] • [[چاه انا]] • [[بئر غرس|چاه غرس]] | |||
|- | |||
!میان راه مکه و مدینه | |||
|[[چاه تفله]] | |||
|} | |||
{| class="wikitable mw-collapsible" | |||
! colspan="2" | | |||
* [[الگو:اماکن مدینه|<abbr>ن</abbr>]] | |||
* <abbr>ب</abbr> | |||
* [[ویژه:ویرایش صفحه/الگو:اماکن مدینه|<abbr>و</abbr>]] | |||
مکان‌های زیارتی و تاریخی مدینه | |||
|- | |||
!کوه‌ها | |||
|[[کوه ثور (مدینه)|کوه ثور]] • [[کوه احد]] • [[کوه سلع]] • کوه رماة • [[کوه سلیع]] • کوه عینین | |||
|- | |||
!چاه‌ها و چشمه‌ها | |||
|[[بئر معونه]] • [[بیسان]] • [[چاه هُجَیم]] • [[چاه بضاعه]] • [[چاه ذروان]] • [[چاه اعواف]] • [[چاه ابی‌عنبه]] • [[چاه بصه]] • [[چاه اریس]] • [[چاه اهاب]] • [[چاه روحاء]] • [[چاه جاسوم]] • [[چاه انا]] • [[چاه رومه]] • [[چاه انس بن مالک]] • [[بغیبغه]] • [[چاه غرس]] | |||
|- | |||
!قبرستان‌ها | |||
|[[قبرستان بقیع]] • [[مقبره شهدای احد]] • [[مقبره شهدای بدر]] | |||
|- | |||
!مسجدها | |||
|[[مسجدالنبی]] • [[مسجد قبا]] • [[مسجد غمامه]] • [[مسجد عنبریه]] • [[مسجد حمزة بن عبدالمطلب (مدینه)|مسجد حمزة بن عبدالمطلب]] • [[مصلای پیامبر(ص)]] • [[مسجد بنی مازن]] • [[مسجد سبق]] • [[مسجد ابوبکر(خندق)]] • [[مسجد ابوبکر(مناخه)]] • [[مسجد ابی بن کعب]] • [[مسجد الاجابه]] • [[مسجد الدرع]] • [[مسجد الرایه (مدینه)]] • [[مسجد العصبة]] • [[مسجد امام علی (مناخه)]] • [[مسجد امام علی در خندق]] • [[مسجد بنوحرام]] • [[مسجد بنی خداره]] • [[مسجد بنی زریق]] • [[مسجد بنی ساعده (خارج بیوت مدینه)]] • [[مسجد بنی ساعده (داخل مدینه)]] • [[مسجد بنی ظفر]] • [[مسجد بنی عبدالاشهل]] • [[مسجد بنی‌انیف]] • [[مسجد ثنایا]] • [[مسجد ثنیة الوداع]] • [[مسجد جمعه]] • [[مسجد دارالنابغه]] • [[مسجد راتج]] • [[مسجد سجده]] • [[مسجد سعد بن خیثمه]] • [[مسجد سقیا]] • [[مسجد سلمان فارسی]] • [[مسجد شجره (مدینه)]] • [[مسجد عتبان بن مالک]] • [[مسجد عثمان (مدینه)]] • [[مسجد عمر بن خطاب (مدینه)]] • [[مسجد عمر بن خطاب در خندق]] • [[مسجد غار بنی حرام]] • [[مسجد فاطمه زهرا (س)]] • [[مسجد فسح]] • [[مسجد فضیخ]] • [[مسجد قبلتین]] • [[مسجد مغیسله]] • [[مسجد بنی حارثه]] • [[مسجد منارتین]] • [[مسجد فتح (مدینه)]] • [[مسجد مشربه ام ابراهیم]] • [[مسجد معرس]] | |||
|- | |||
!نقاط مهم داخل شهر مدینه | |||
|[[بیت الاحزان]] | |||
|- | |||
!نقاط مهم خارج شهر مدینه | |||
|[[جرف]] • [[بیداء]] • [[ثنیة الوداع]] | |||
|- | |||
!سایر | |||
|بیت المدارس • [[باغ مرجان]] | |||
|} | |||
[[ویژه:رده‌ها|رده]]: | |||
* [[:رده:چاه‌های مدینه|چاه‌های مدینه]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۲۳ اکتبر ۲۰۲۵، ساعت ۲۰:۲۵
موقعیت مکانی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
زمین اطراف چاه به نام "الفلجان" شناخته می‌شد که در اصطلاح کشاورزان به معنی زمین‌هایی است که توسط کانالی واحد آبیاری می‌شوند. همچنین، این منطقه به نام "البقع" نیز شناخته می‌شد که به مجموعه‌ای از زمین‌ها اطلاق می‌شد که از هم توسط زمین‌های خشک (حرة) جدا می‌شدند.
طبق این روایت، نام بئر «السقیا» بوده و مکان آن در منطقه‌ای به نام «الفُلجان» قرار داشت.
وفاء الوفاء ج۳ ص ۳۸۰ تا ۳۸۵
چاه‌های مشابه دیگری به اشتباه به عنوان چاه السقیا معرفی شدند، اما چاه اصلی در نزدیکی مسجد السقیا قرار داشت
در نزدیکی چاه‌هایی که به «السقیا» مشهور بودند، خانه‌هایی وجود نداشت. اما بررسی‌ها نشان می‌دهند که در آن منطقه خانه‌ها و روستاهایی نیز وجود داشته است.
وفاء الوفاء ج۳ ص ۳۸۰ تا ۳۸۵
اين چاه در جنوب مسجد سقيا ، يا جنوب غربى ايستگاه قديمى راه آهن مدينه - دمشق واقع
وفاء الوفاء ج۳ ص ۳۸۰ تا ۳۸۵
پیشینه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
در زمان جنگ بدر، زمانی که پیامبر اسلام (ص) و مسلمانان در حال مبارزه با یهودیان بودند، به این مکان رسیدند و جنگیدند.[۱] یکی از صحابه نقل می‌کند که پدرش به او گفت: «ما در نزدیکی بئر السقیا با یهودیان در منطقه حسیکه ( حُسَيكه نام جايى است در مدينه ، در كنار كوه ذباب، در اين آبادى يهوديان سكونت داشتند )[۲] نبرد کردیم و پیروز شدیم.[۳] سپس پیامبر اسلام (ص) در مسیر بدر از این مکان عبور کرد و به من گفت که اگر زنده ماندم و به خانه برگشتم، این بئر را خریداری کن.[۴]
این چاه را بنی‌مخزوم حفر کرده‌اند،[۵] و بعد ها متعلق به ذُکوان بن عبد قیس شد و بعد از او سعد بن ابی وقاص این بئر را خریداری کرد.[۶]
چاه سقیا در طول تاریخ به نام های بئر مالك[۷] و بئر الأعجام نیز به کار رفته است.[۸] این چاه در منزله النقا و در دل کوه واقع بوده و چاه بزرگ و زیبای بوده است.[۹]
پیامبر و چاه سقیا[ویرایش | ویرایش مبدأ]
چاه سقیا یکی از چاه‌های معروف و تاریخی است[۱۰] پیامبر اسلام (ص) در هنگام عبور از این چاه در جنگ بدر، لشکر خود را در کنار آن مستقر کرده[۱۱] و در مسجد آن نماز خوانده[۱۲] و برای اهل مدینه دعا کرده است.[۱۳]
زمانی که آب چاه‌های مدینه به علت بیماری و آلودگی استفاده نمی‌شد، برای پیامبر اسلام (ص) آب تازه از چاه سقیا می‌آوردند؛[۱۴] و آب این چاه برای غسل توصیه شده است.[۱۵]
مالك و فرزندانش، آب را از بئر السقیا به خانه‌های همسران پیامبر می‌آوردند.[۱۶] همچنین رباح، غلام سیاه پیامبر، به‌طور دوره‌ای از "بئر غرس" یا "بئر السقیا"[۱۷] برای پیامبر آب می‌آورد.[۱۸]
پیامبر اسلام از آب گوارای این بئر برای خود[۱۹] و یارانش استفاده می‌کرد؛ این بئر به عنوان یکی از منابع مهم آب در زمان پیامبر شناخته می‌شد.[۲۰]
این چاه زمان‌های بحرانی و در جنگ‌ها به ویژه در غزوه بدر[۲۱] استفاده می‌شده، زیرا تأمین آب یکی از نیازهای اساسی لشکریان مسلمان در مسیر جنگ‌ها بود.[۲۲]
تاریخچه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
چاه سقيا 14 متر عمق و 6 متر قطر داشته است.[۲۳] این چاه توسط حسن بن ابراهیم در سال ۶۸۶ ه.ق تجدید بنا شد؛[۲۴] و بعد از آن در سال 778 ه.ق توسّط عدّه‌اى از ايرانيان مسلمان بازسازی شد، كه سال‌ها به بئرالأعجام شهرت یافت.[۲۵] بدرالدّين بن عليبة در 886 ه .ق به بازسازى و مرمّت آن چاه همّت گماشت.[۲۶]
بئر السقیا در دوره کنونی خشک شده و هیچ آبی در آن موجود نیست،[۲۷] و با گسترش و توسعه‌های بعدی در این منطقه، این چاه برای پروژه‌های توسعه‌ای سعودی مسدود و به عنوان بخشی از پروژه‌های توسعۀ شهری از بین رفت.[۲۸]
- ↑ تاریخ معالم مدینه منوره قدیما و حدیثا ص ۲۷۰ و ۲۷۱
- ↑ تاريخ المدينة المنورة ص ١٦٧
- ↑ وفاء الوفاء ج۳ ص ۳۸۰ تا ۳۸۵
- ↑ المدینه بین ماضی و الحاضر ص ۱۸۸ و ۱۸۹ و ۱۹۰
- ↑ اخبار مکه و ما جاء فیها من الآثار، جلد ۲، ص ۲۲۳
- ↑ تاریخ مدینه ص۱۵۸ و ۱۵۹
- ↑ تاریخ معالم مدینه منوره قدیما و حدیثا ص ۲۷۰ و ۲۷۱
- ↑ المدینه بین ماضی و الحاضر ص ۱۸۸ و ۱۸۹ و ۱۹۰
- ↑ تاریخ معالم مدینه منوره قدیما و حدیثا ص ۲۷۰ و ۲۷۱
- ↑ وصف مدینه منوره ص ۱۷
- ↑ المدینه بین ماضی و الحاضر ص ۱۸۸ و ۱۸۹ و ۱۹۰
- ↑ المدینه بین ماضی و الحاضر ص ۱۸۸ و ۱۸۹ و ۱۹۰
- ↑ وفاء الوفاء ج۳ ص ۳۸۰ تا ۳۸۵ مدينه شناسى، ج ١، ص ٣٩٠ آثار اسلامى مكه و مدينه، ص ٣١٣
- ↑ وفاء الوفاء ج۳ ص ۳۸۰ تا ۳۸۵
- ↑ وفاء الوفاء ج۳ ص ۳۸۰ تا ۳۸۵
- ↑ الطبقات الكبرى ج ١، ص ٥٠١
- ↑ تاریخ معالم مدینه منوره قدیما و حدیثا ص ۲۷۰ و ۲۷۱
- ↑ تاريخ المدينة المنورة ، ص ١٦٦ التحفة اللطيفة فی تاریخ المدینه الشریفه، جلد ۱، صفحه ۲۷۱ تاریخ مدینه دمشق، صفحه ۹۰
- ↑ الطبقات الكبرى ج ١ ص ٤٠٥
- ↑ تاریخ مدینه ص۱۵۸ و ۱۵۹
- ↑ تاریخ مدینه ص۱۵۸ و ۱۵۹
- ↑ تاریخ مدینه ص۱۵۸ و ۱۵۹.
- ↑ وفاء الوفاء ج۳ ص ۳۸۰ تا ۳۸۵
- ↑ تاریخ بغداد، ص ۳۴۶
- ↑ وفاء الوفاء ج۳ ص ۳۸۰ تا ۳۸۵
- ↑ خلاصه الوفاء بالاخبار دار المصطفی، ص ۴۵۰
- ↑ تاریخ معالم مدینه منوره قدیما و حدیثا ص ۲۷۰ و ۲۷۱
- ↑ المدینه بین ماضی و الحاضر ص ۱۸۸ و ۱۸۹ و ۱۹۰
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- تاریخ معالم المدینه المنوره قدیما و حدیثا، خیاری، احمد یاسین احمد، ریاض-عربستان، المملکه العربیه السعودیه،1419 ق.
- مدینه شناسی، نجفی،محمد باقر، تهران-ایران، مشعر،1392ش.
- التعریف بما انست الهجره من معالم دار الهجره، المطری،جمال الدین محمد بن احمد، ریاض-عربستان، اداره الملک عبد العزیز، 1426ق.
- خلاصة الوفا بأخبار دار المصطفى، سمهودی، علی بن عبد الله، مدینه نوره-عربستان، المکتبه العلمیه، 1972م.
- وصف المدینه المنوره، قائدان، اصغر، پایگاه مجلات 2 (میقات حج- سال 1378- شماره 27)
- الجواهر الثمينة في محاسن المدنية،حسینی مدنی، محمد کبریت، بیروت-لبنان، دار الکتب العلمية، 1417 ق.
- وفاء الوفاء، سمهودی، علی بن عبد الله، بیروت-لبنان، دار الکتب العلمیه، 2006م.
- مغانم المطابه، فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، ریاض-عربستان، دار الیمامه للبحث و الترجمه و النشر، 1969م.
- معجم ما استعجم، بکری، عبد الله بن عبد العزیز، بیروت- لبنان، عالم الکتب، 1983.
- الدره الثمنیه فی اخبار المدینه، ابن نجار، محمد بن محمود، بیروت-لبنان، دار الارقم بن ابی الارقم، بی تا
- المدينة بين الماضي والحاضر، عیاشی، ابراهیم بن علی، مدینه منوره-عربستان، بی نا، 1972م.
- موسوعة مرآة الحرمين الشريفين وجزيرة العرب، صبری پاشا، ایوب، قاهره-مصر، دار الآفاق العربیه، 2004م.
|
چاه‌ها و برکه‌های حرمین | |
|---|---|
| مکه | زمزم • برکه قسری • چاه تفله |
| مدینه | چاه ابی‌عنبه • بغیبغه • چاه اریس • چاه اعواف • چاه انا • چاه انس بن مالک • چاه اهاب • چاه بصه • چاه بضاعه • چاه ذروان • چاه روحاء • چاه رومه • بئر معونه • بیسان • چاه هُجَیم • چاه جاسوم • چاه انا • چاه غرس |
| میان راه مکه و مدینه | چاه تفله |
رده: