مسجد بلال بن رباح (مکه)

مسجد بلال

اطلاعات اوليه
نام‌های دیگر	مسجد حضرت ابراهیم/ مسجد ابراهیم ابوقبیسی
مکان	مکه
جنبه دینی
وابسته به دین/مذهب	اسلام
تاریخ بنا
بازسازی کنندگان	ملک ظاهر مملوکی/ مردی هندی در قرن 13 هجری
وضعیت فعلی
وضعیت بنا	تخریب شده
مسیریابی در حال بارگیری نقشه... {"minzoom":false,"maxzoom":false,"mappingservice":"leaflet","width":"300px","height":"250px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"copycoords":false,"static":false,"zoom":13,"defzoom":14,"layers":["OpenStreetMap"],"image layers":[],"overlays":[],"resizable":false,"fullscreen":false,"scrollwheelzoom":true,"cluster":false,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clustermaxradius":80,"clusterspiderfy":true,"geojson":"","clicktarget":"https://www.google.com/maps/search/?api=1\u0026query=21.429949951348185,39.822059900000006","imageLayers":[],"locations":[{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u0645\u0633\u062c\u062f \u0628\u0644\u0627\u0644\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"\u0645\u0633\u062c\u062f \u0628\u0644\u0627\u0644\n","link":"","lat":21.429949951348185,"lon":39.822059900000006,"icon":""}],"imageoverlays":null}

مسجد بلال بن رَباح منسوب به بلال و بر فراز کوه ابوقبیس بوده که در طرح‌های جدید توسعه و بنای کاخ‌های دولت سعودی بر فراز کوه ابوقبیس تخریب گردیده است.

از این مسجد در منابع قدیم‌تر در قرون دوم و سوم یاد شده و نام آن را مسجد ابراهیم گفته‌اند. در این منابع دو قول مشهور درباره نام ابراهیم ذکر شده شده یکی ابراهیم پیامبر و دیگری ابراهیم ابوقبیسی. منابع معاصر شهرت آن به نام بلال را گزارش کرده‌اند. عده‌ای علت این نام‌گذاری را اذان گفتن بلال در این محل دانسته‌اند.

منابعی مانند ابن جبیر(وفات 614 ق.) و ابن بطوطه(وفات 779ق.) نیز بدون ذکر نام، تنها به وجود این مسجد در بالای کوه ابوقبیس اشاره کرده‌اند. همچنین این منابع مسجد بالای کوه ابوقبیس را جایگاه پیامبر به‌هنگام شق‌القمر دانسته‌اند.

موقعیت مسجد

مسجد ابراهیم (بلال) بر فراز کوه ابوقبیس قرار داشت و مساحتی حدود یکصد متر مربع داشت. این مسجد، در طرح‌های جدید توسعه و بنای کاخ‌هایی که برای میهمانان دولت سعودی بر فراز کوه ابوقبیس ساخته شده تخریب شده و اکنون اثری از آن برجای نمانده و تنها تصویر آن باقی است.

مسجد ابراهیم یا مسجد بلال؟

ازرقی(وفات 250ق) در قرن دوم هجری، از مسجدی بالای کوه ابوقبیس نام برده و از آن با نام مسجد ابراهیم یاد کرده است. او عنوان می‌کند که منظور از ابراهیم، فردی به نام ابراهیم ابوقبیسی است و نه ابراهیم پیامبر. همچنین او به قول مشهور دیگری درباره این مسجد اشاره می‌کند که عده‌ای این مسجد را مسجد ابراهیم نبی می‌دانند. از این رو که ابراهیم در آن نقطه ایستاد و مردم را برای حج فراخواند. فاکهی (وفات 272ق.) نیز در قرن سوم از مسجد ابراهیم یاد کرده است؛ و هر دو نظر درباره ابراهیم پیامبر و ابراهیم قبیسی را نقل می‌کند.

منابعی مانند ابن جبیر و ابن بطوطه نیز بدون ذکر نام فقط وجود مسجد در بالای کوه ابوقبیس را گزارش کرده‌اند. اما در منابع معاصر عنوان شده است که این مسجد به نام مسجد بلال شهرت دارد.

جایگاه پیامبر به هنگام شق‌القمر

ابن جبیر و ابن بطوطه در سفرنامه‌های خود، این مسجد را جایگاه پیامبر(ص) در هنگام شق القمر دانسته‌اند.

گزارش ابن بطوطه از چراغانی مسجد بلال

ابن بطوطه در سفرنامه اش در سال 725 ه.ق، به رسم و رسوم مکیان در شب بیست و هفتم ماه رمضان و شب اول ماه شوال اشاره می‌کند. او می‌گوید مکیان در این شب‌ها در مسجدالحرام و اطراف آن مشعل و چراغ روشن می‌کنند. همچنین عنوان می‌کند علاوه بر مسجدالحرام آن‌ها در مسجد کوه ابوقبیس نیز این مشعل‌ها و چراغ‌ها را روشن می‌کنند.

تاریخچه بنا

زمان ساخت مسجد بالای کوه ابوقبیس به‌درستی مشخص نیست. اما چنان‌که به‌نظر می‌رسد ازرقی قدیم‌ترین منبعی است که در قرن دوم هجری به این مسجد اشاره کرده‌است.

گزارش‌هایی از برخی بازسازی‌های بنا نیز در منابع نقل شده است از جمله ابن بطوطه در قرن هشتم از بازسازی مسجد به دستور ملک ظاهر مملوکی خبر داده است. همچنین از تجدید بنای این مسجد در قرن 13 هجری توسط یک مرد هندی خبر داده‌اند.

گزارشی از این مسجد در قرن 14قمری در کتاب تاریخ القویم نیز آمده که توصیفی از مسجد ارائه داده‌است.

گزارش سفرنامه‌های ایرانیان

برخی شیعیان ایرانی که پیش از تخریب مسجد بلال به مکه رفته‌اند، گزارش‌هایی از آن نقل کرده‌اند. میرزا داود حسینی که در سال ۱۳۲۲ ق./ ۱۲۸۳ ش. به حج مشرف شده، تصریح کرده که بالای کوه ابوقبیس، جایی که پیامبر مردم را به توحید فراخواند، محراب و مأذنه‌ای ساخته‌اند.حاج ایازخان قشقایی که در سال ۱۳۴۱ق./۱۳۰۱ش. به حج رفته، از وجود بقعه‌ای با دو گلدسته بر این کوه خبر داده، اما نام آن را نیاورده است.

گالری

• 

  مسجد بلال در مکه

• 

  مسجد بلال در مکه

• 

  مسجد بلال در مکه

• 

  مسجد بلال در مکه

جستارهای وابسته

• کوه ابوقبیس
• بلال بن رباح

منابع

• اخبار مکه فی قدیم الدهر و حدیثه، محمدبن اسحاق فاکهی، ابوعبدالله محمد بن اسحاق الفاکهی، تصحیح عبدالملک بن دهیش، مکه: مکتبه الاسدی، 1424ق.

• اخبار مکه و ما جا فیها من الاثار، محمد بن عبدالله، مصحح:رشدی صالح ملحس، بیروت:دارالاندلس، 1416ق

• التاریخ القویم لمکه و بیت الله الکریم، محمدطاهر، کردی، بیروت:دارالخضر، چاپ اول، 1420ق

• الرحله ابن بطوطه، محمدبن عبدالله ابن بطوطه، مصحح:عبدالهادی تازی، ریاض:اکادیمیه المملکه المغربیه، 1417ق

• الرحله ابن جبیر، محمدبن احمد، بیروت: دار و مکتبه الهلال، چاپ اول

• الرحلات المغربیه و الاندلسیه، عواطف محمد یوسف نواب، ریاض:مکتبه الملک فهد الوطنیه، 1417

• تحصیل المرام فی اخبار البیت الحرام، محمدبن احمد مالکی مکی، مصحح: عبدالملک ابن دهیش، مکه:مکتبه الاسدی، 1424ق.

• آثار اسلامی مکه و مدینه، رسول جعفریان، تهران:مشعر، 1381

• پنجاه سفرنامه حج قاجاری، رسول جعفریان، تهران: نشر علم، ۱۳۸۹ش.