مسجد عمر بن خطاب (مدینه)

مسجد عمر به نام عمر بن‌ خطاب در قرن نهم هجری، در محدوده مصلای پیامبر(ص) ساخته شد.

موقعيت جفرافیایی

مسجد عمر در جهت جنوب غربی مسجد النبی قرار داشته و با ساختمان جديد آن (که در توسعه جدید سعودی ایجاد شده) 455 متر فاصله دارد. در جهت جنوبی مسجد مصلا (مسجد غمامه) واقع شده است و 133 متر از آن فاصله دارد. این مسجد در خیابان حسن بن علی بن ابی طالب قرار دارد

ويژگی‌های بنا

ساختمان کنونی اين مسجد، مربوط به دوران سلطان عبدالمجيد اول عثماني در سال 1266 هجري/ 1849 ميلادي است. مسجد از طرف ساختمان‌هاي مرکزي، نماي مربعي‌شکل دارد. ارتفاع گنبد آن از داخل حدود دوازده متر است. ديوارهايش با سنگ بازالت (سياه‌رنگ) با ارتفاع 5/1متر ساخته شده است. در جهت شمالي آن، قسمتي روباز قرار دارد که در سال​هاي اخير هنگام ترميم مسجد، براي آن سقف گذاشته شد. ديوار بيروني‌اش با کنگره‌هاي فلزي ساده تزئين شده است. مناره آن در گوشه ديوار شمال غربي قرار دارد. زير آن، سه دستشويي و هفده وضوخانه وجود دارد. مساحت کلي مسجد 335 متر مربع است. ورودي‌اش در جهت شمالي قرار دارد. سمت راست ورودي مسجد، تابلويي نصب شده که روي آن اين‌چنين نوشته شده است: «وزارت حج و اوقاف مدينه منوره‌ـ مسجد سرورمان عمر، 26».

ترميم اين مسجد در سال 1411 هجري صورت گرفت؛ همچنان‌که در تابلوي نصب‌شده در طرف چپ ورودي‌اش نوشته شده است: «بسم الله الرحمن الرحيم. مسجد سرورمان عمر بن خطاب، ترميم و بازسازي آن در زمان ملک فهد بن عبدالعزيز آل سعود، در سال 1411 هجري انجام شد».

مسجد عمر در گذر تاريخ

سمهودي (م.911ق.) اين مسجد را با نامي غير از مسجد عمر ذکر کرده است؛ اما او آنچه را که ثابت کند اين مسجد به عمر بن خطاب نسبت داده شده است، نمي‌آورد. او گزارش داده که شيخ‌شمس‌الدين محمد بن احمد سلاوي پس از سال 850 هجري آن را احداث کرده است.[1] عباسي (م. يازدهم ق.) نيز سخن سمهودي را تکرار مي‌کند و چيز جديدي به آن نمي‌افزايد.[2]

علي بن موسي نام اين مسجد را مي‌آورد و مي‌گويد: «داخل حصارهاي مناخه، مسجد سرورمان عمر فاروق کنار آبراهه ابي‌جيده قرار دارد. اين مسجد يک مناره دارد».[3]

بعضي دانشمندان سده‌هاي ميانه، معتقدند احتمال دارد اين مسجد در مکان آل دره، که رسول خدا9 در آن نماز عيد را خواند، بنا شده باشد. شايد عمر بن خطاب در آن مکان، در زمان خلافتش نماز خوانده باشد؛ ازاين‌رو آنجا به او نسبت داده شده باشد.[4]

علي حافظ مي‌گويد: «گمان نمي‌کنم مسجدي به اين بزرگي با وجود نزديکي‌اش به مسجد مصلا ساخته شده باشد، بدون آنکه اين مسجد تاريخي باشد».[5]

شنقيطي[6] (م.1409ق.) از اين مسجد صحبت کرده است. نام اين مسجد در گزارش اداره اوقاف و مساجد مدينه منوره در سال 1409 و1413 هجري نيز آمده است.[7]

---

[1]. سمهودي، وفاء الوفا، ج3، ص858.

[2]. عباسي، عمدة الاخبار، ص192.

[3]. موسي، وصف المدينة، ص10.

[4]. وزارة الأوقاف، دليل الإنجازات السنوي للاوقاف، ص29؛ خياري، تاريخ معالم المدينه قديماً وحديثاً، ص97.

[5]. حافظ، فصول من تاريخ المدينة المنورة، ص140.

[6]. شنقيطي، الدر الثمين، ص230.

[7]. وزارة الأوقاف، دليل الإنجازات السنوي، ص29؛ اسبوع العناية بالمساجد، ص128.

منابع

• مساجد الاثریه، محمد الیاس عبدالغنی1418ه، مطابع الرشید بالمدینة المنورة، الطبعة الثانیة، 1419ه.
• الدر الثمین فی معالم دار الرسول الامین، غالی محمدامین الشنقیطی، جده، دارالقبلة، ١٩٩٢.
• المجموعة المصورة لاشهر المعالم المدینة المنورة، عبدالعزیز الکعکی، مدینه، ١٩٩٩ م.
• معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، عبدالعزیز کعکی، مدینه، ناشر:مولف، ۲۰۱۱م.
• آثار المدینة المنورة، عبدالقدوس الانصاری، المکتبة السلفیة بالمدینة المنورة، الطبعة الثالثة، 1393هجری.
• وفاء الوفا باخبار دار المصطفی، علی بن عبدالله السمهودی، تحقیق قاسم السامرائی، لندن، موسسه الفرقان للتراث الاسلامی، ۲۰۰۱م.
• تاریخ معالم المدینة المنورة قدیما و حدیثا، خیاری، احمد یاسین احمد. ۱۴۱۹. ۱ج. ریاض  عربستان: المملکة العربیة السعودیة. الأمانة العامة للإحتفال بمرور مائة عام علی تأسیس المملکة.