اتحاف الزائر و اطراف المقیم للسائر

از ویکی حج
(تغییرمسیر از اتحاف الزائر)
اتحاف الزائر و اطراف المقیم للسائر
پدید آورندگان
نویسنده ابن عساکر دمشقی
تصحیح حسین محمد علی شکری
محتوا
موضوع آداب و احکام زیارت مرقد نبوی(ص)
زبان عربی
نشر
تعداد صفحات ۳۷۶ صفحه
قطع وزیری
ناشر مرکز بحوث و دراسات
محل نشر مدینه
تاریخ نشر ۱۴۲۶ق

اتحاف الزائر و اطراف المقیم للسائر کتابی است در آداب و احکام زیارت مرقد نبوی(ص) نوشته ابوالیمن عبدالصمد بن عبدالوهاب بن عساکر دمشقی شافعی (۶۱۴-۶۸۶ق.)[۱]

این کتاب که نامش به معنای «ارمغانی برای زائر و هدیه‌ای از مقیم مدینه به مسافر آن» است، درباره ‌آداب و احکام زیارت مرقد نبوی(ص) نگاشته شده و راهنمای سفرهای زیارتی به مدینه و در بر دارنده تشویق زائران به اعمال و مستحبات این شهر مقدس است.

نویسنده[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نوشتار اصلی: ابن عساکر عبدالصمد بن عبدالوهاب بن عساکر دمشقی شافعی، معروف به ابن عساکر، (متولد دمشق[۲] ) از عموزادگان ابن عساکر، صاحب تاریخ دمشق، است.[۳] وی پس از تحصیل در شهر دمشق[۴] در ۲۰ سالگی عازم بغداد شد و از استادان نامی آن دیار بهره برد. ازجمله از ابن نجار (م.۶۴۳ق.) اجازه روایت الدرة الثمینة فی اخبار المدینه را گرفت. (ص۴۶-۴۷) سپس به شام و مصر مسافرت کرد و در نبرد دمیاط حضور یافت. پس از نبرد به حجاز سفر کرد و باقی عمر خود را نزدیک ۴۰ سال در مکه و مدینه گذراند.[۵] و در آنجا به تدریس علوم دینی پرداخت.[۶] محمد بن احمد مطری، نویسنده التعریف بما آنست الهجره، از شاگردان اوست.[۷]

اهمیت[ویرایش | ویرایش مبدأ]

اتحاف الزائر از مهم‌ترین و نخستین کتاب‌های زیارتی‌ ‌مناسکی است که در آن شیوه‌ای نو برای راهنمایی زائران به کار رفته است. کتاب‌های پسین در موضوع مکه و مدینه مانند التعریف بما آنست الهجره[۸] و تحقیق النصره[۹] و وفاء الوفاء[۱۰] به این کتاب استناد کرده‌اند. اصرار راویان پرشمار برای گرفتن اجازه از ابن عساکر و حتی شاگردان او برای روایت این کتاب، گویای منزلت آن نزد محدثان است.[۱۱]

ابن عساکر دقتی فراوان در گزارش اسناد حدیث‌ها داشته است. برخی منابع وی صحیح بخاری، صحیح مسلم، جامع ترمذی، مسند طیالسی، اخبار المدینه ابن زباله و الدرة الثمینه هستند. او سلسله سند را کامل یاد می‌کند و درباره راوی و نام او (ص۸۶)، مفاهیم و اصطلاحات حدیث (ص۸۴) و نکات لغوی و نحوی آن (ص۲۷، ۹۷، ۹۹، ۱۴۱، ۱۵۰، ۱۸۵، ۱۹۹) مباحثی پیش می‌کشد. او از تکرار حدیث پروا ندارد و حدیث‌های دارای مضمون واحد را با سندهای مختلف یاد می‌کند. (۱۵۹-۱۶۵)

محتوا[ویرایش | ویرایش مبدأ]

کتاب را می‌توان به دو بخش قسمت کرد:

زیارت و آداب و احکام آن[ویرایش | ویرایش مبدأ]

این بخش با موضوعات و مباحثی در تشویق و ترغیب خواننده به زیارت مدینه و مسجدالنبی آغاز می‌شود؛ مانند شفاعت پیامبر گرامی(ص) برای زائران قبر ایشان (ص۷-۲۱)، فضیلت سفر فقط برای سه مسجد (مسجدالحرام، مسجدالنبی و مسجد الاقصی) (ص۲۳-۲۷) و فضیلت نماز در مسجدالنبی(ص). (ص۳۰-۳۸) سپس اعمال، مناسک و آداب زیارت مرقد نبوی را از نیت تا وداع، گام به گام همراه مستندات روایی آورده است. او بر استجابت دعا، طلب شفاعت و پذیرش توبه در مسجدالنبی(ص) تأکید دارد. (ص۵۷-۶۱) صلوات بر پیامبر(ص)، تلاوت قرآن و حمد و شکر خداوند از اعمالی هستند که در جای ‌جای کتاب بر آن‌ها تأکید رفته است. وی در کنار یادکرد آداب و سنن زیارت، به اموری می‌پردازد که آن‌ها را بدعت می‌داند و نیز از مکروهات و محرّمات زیارت سخن می‌گوید. (برای نمونه: ص۶۶، ۶۹-۷۰)

آداب و احکام زیارت قبور، به ویژه قبرستان بقیع و شهیدان اُحُد، از دیگر مطالب کتاب است که ابن عساکر احکام آن را بر پایه مذهب شافعی آورده است. (برای نمونه: ص۹۵، ۱۰۱، ۱۰۹) او زیارت اهل قبور و به ویژه بقیع را هر روز، مخصوصاً جمعه، از مستحبات و اعمال پر فضیلت دانسته (ص۹۵-۹۶)؛ اما تبرک جستن و بوسیدن و طواف قبر را بدعت و حرام شمرده است. (ص۶۶-۶۷) او مشاهدات خود از قبه‌های بقیع، از جمله قبه عباس بن عبدالمطّلب، مالک بن انس، عقیل، عثمان و چهار امام معصوم(ع) آورده و به قدمت و بلندی آن‌ها اشاره کرده است. (ص۱۰۵)

مباحث پیرامونی پرشمار در کتاب دیده می‌شود؛ مانند سرگذشت منبر و رویداد جِذع (ص۸۵-۹۴)، ابولبابه، روایت «فاطمة بضعة منّی» و حکم حرمت سبّ حضرت فاطمه(س) (ص۱۲۳-۱۲۴)، سخن درباره جای مرقد حضرت فاطمه(س) (ص۱۰۱، ۱۱۱)، جواز و بلکه استحباب طلب شفاعت از حضرت رسول(ص) و توسل به ایشان و تجدید توبه در مرقد نبوی(ص۵۸-۶۰) و برشمردن صحابه و مشاهیری که در بقیع دفن شده‌اند. (ص۱۰۵-۱۰۸)

چگونگی و تاریخ وفات پیامبر و وصف دفن و کفن و مرقد او[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نویسنده به تصریح خود، این فصل را از باب احترام پیامبر(ص) گشوده است (ص۱۴۷) که مهم‌ترین مباحث آن عبارتند از: بیماری پیامبر(ص) و زمان و مکان رحلت ایشان که ضمن آن، از فضیلت‌های عایشه و ابوبکر بسیار سخن رفته است، رفتار صحابه در مواجهه با این رخداد (ص۱۷۷)، نوحه‌خوانی و شعرسرایی اطرافیان و نزدیکان پیامبر(ص) از جمله حضرت زهرا(س) (ص۲۳۴)، اوصاف ظاهری و سخنانی در چگونگی قبر پیامبر(ص)، ابوبکر و عمر. (ص۲۴۹-۲۶۵)

چاپ‌ها[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نخستین بار حسین محمد علی شکری کتاب را در شرکت دار الارقم بن ابی‌ارقم لبنان با ۲۰۰ صفحه در قطع وزیری و با استفاده از دو نسخه خطی در سال ۱۴۱۷ق. چاپ کرد. بار دیگر مصطفی عمار آن را در مرکز بحوث و دراسات مدینه به سال ۱۴۲۶ق. در ۳۷۶ صفحه در قطع وزیری و با استفاده از یک نسخه خطی تصحیح و چاپ نمود. او افزون بر این نسخه، به منابعی که ابن عساکر از آن‌ها گزارش کرده، مراجعه و گزارش وی را با آن‌ها سنجیده است. (ص۵۶، «مقدمه»)

مطالعه بیشتر[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پیوند به بیرون[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. ملء العیبه، ص۱۴۵؛ العقد الثمین، ج۵، ص۴۳۲.
  2. الوافی بالوفیات، ج۱۳، ص۲۳۴؛ العقد الثمین، ج۵، ص۴۳۳؛ شذرات الذهب، ج۵، ص۳۹۵-۳۹۶.
  3. وفیات الاعیان، ج۳، ص۳۰۹؛ البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۲۶۱.
  4. الوافی بالوفیات، ج۱۳، ص۲۳۴؛ العقد الثمین، ج۵، ص۴۳۳.
  5. العبر، ج۳، ص۳۶۲؛ شذرات الذهب، ج۵، ص۳۹۶.
  6. ملء العیبه، ص۱۴۷، ۱۹۳.
  7. التعریف، ص۱۰؛ التحفة اللطیفه، ج۴، ص۳۶۲.
  8. التعریف، ص۱۰، ۱۷، ۲۰، ۲۲.
  9. تحقیق النصره، ص۲۶-۲۷، ۹۴، ۱۰۱، ۱۰۳-۱۰۴، ۱۱۱.
  10. وفاء الوفاء، ج۱، ص۹۴؛ ج۲، ص۱۰۷، ۱۱۸، ۱۲۹، ۲۹۸، ۳۰۹.
  11. التحفة اللطیفه، ج۴، ص۳۶۲؛ ج۵، ص۱۰۲، ۵۳۸-۵۳۹.

منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل اتحاف الزائر و اطراف المقیم للسائر.
  • البدایة و النهایه: ابن کثیر (م.۷۷۴ق.)، به کوشش علی محمد و عادل احمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق
  • التاریخ و المورخون بمکه: محمد حبیب الهیله، مکه، مؤسسة الفرقان، ۱۹۹۴م
  • التحفة اللطیفه: شمس الدین السخاوی (م.۹۰۲ق.)، به کوشش عبدالله بن عباس و دیگران، السعودیه، مرکز دراسات المدینه، ۱۴۲۹ق
  • تحقیق النصرة بتلخیص معالم دارالهجره: ابی‌بکر بن الحسین المراغی(م.۸۱۶ق.)، بیروت، المکتبة العلمیه، ۱۴۰۱ق
  • التعریف بما آنست الهجرة من معالم دارالهجره: محمد بن احمد المطری (م.۷۴۱ق.)، بیروت، المکتبة العلمیه، ۱۴۰۲ق
  • السلوک لمعرفة دول الملوک: المقریزی (م.۸۴۵ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق
  • شذرات الذهب: عبدالحی بن العماد (م.۱۰۸۹ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۲۱ق
  • العبر فی اخبار من غبر: الذهبی (م.۷۴۸ق.)، به کوشش محمد بن السعید، بیروت، دار الکتب العلمیه
  • العقد الثمین: محمد الفأسی (م.۸۳۲ق.)، به کوشش فؤاد سیر، مصر، الرساله، ۱۴۰۶ق
  • عقد الجمان فی تاریخ اهل الزمان: بدر الدین محمود العینی (م.۸۵۵ق.)، به کوشش محمد امین، مرکز تحقیق التراث، جامعة القاهره، ۱۴۰۸ق
  • ملء العیبة بما جمع بطول الغیبه: محمد بن عمر ابن رشید الفهری السبتی (م.۷۲۱ق.)، به کوشش محمد الحبیب، دار الغرب الاسلامی، ۱۴۰۸ق
  • الوافی بالوفیات: الصفدی (م.۷۶۴ق.)، دار الفکر، ۱۴۲۵-۱۴۲۶ق
  • وفاء الوفاء: السمهودی (م.۹۱۱ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۶م
  • وفیات الاعیان: ابن خلکان (م.۶۸۱ق.)، به کوشش احسان عباس، بیروت، دار صادر.