ویکی حج

مسجد بلال بن رباح (مکه): تفاوت میان نسخه‌ها

صفحه بحث

مسجد بلال بن رباح (مکه) (ویرایش)

نسخهٔ ‏۲۲ ژوئیهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۶:۳۹

۵۵۹ بایت اضافه‌شده ،  ۲۲ ژوئیه
جز
added Category:مقاله‌های تکمیل‌شده using HotCat
دیداریویکی‌متن
(اصلاح نویسه‌های عربی، اصلاح فاصلهٔ مجازی)
 
(۲۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
خط ۵۳: خط ۵۳:
  | طول جغرافیایی = 39.822059900000006
  | طول جغرافیایی = 39.822059900000006
}}
}}
'''مسجد بلال بن رَباح''' منسوب به [[بلال]] و بر فراز [[کوه ابوقبیس]] بوده که در طرح‌های جدید توسعه و بنای کاخ‌های [[دولت سعودی]] بر فراز کوه ابوقبیس تخریب گردیده است.
'''مسجد بلال بن رَباح''' منسوب به [[بلال]] و بر فراز [[کوه ابوقبیس]] در [[مکه]] بوده که در طرح‌های جدید توسعه و بنای کاخ‌های [[دولت سعودی]] بر فراز کوه ابوقبیس تخریب گردیده است.


از این مسجد در منابع قدیم‌تر در قرون دوم و سوم یاد شده و نام آن را مسجد ابراهیم گفته‌اند. در این منابع دو قول مشهور درباره نام ابراهیم ذکر شده شده یکی [[حضرت ابراهیم(ع)|ابراهیم پیامبر]] و دیگری ابراهیم ابوقبیسی.
از این مسجد در منابع قدیم‌تر در قرون دوم و سوم یاد شده و نام آن را مسجد ابراهیم گفته‌اند. در این منابع دو قول مشهور درباره نام ابراهیم ذکر شده شده یکی [[حضرت ابراهیم(ع)|ابراهیم پیامبر]] و دیگری ابراهیم ابوقبیسی. منابع معاصر شهرت آن به نام بلال را گزارش کرده‌اند. عده‌ای علت این نام‌گذاری را [[اذان]] گفتن بلال در این محل دانسته‌اند. برخی منابع نیز این مسجد بالای کوه ابوقبیس را جایگاه [[حضرت محمد (ص)|پیامبر]] به‌هنگام [[شق‌القمر]] دانسته‌اند.


منابعی مانند [[ابن جبیر]](وفات 614 ق.) و [[ابن بطوطه]](وفات 779ق.) نیز بدون ذکر نام، تنها به وجود این مسجد در بالای کوه ابوقبیس اشاره کرده‌اند. همچنین این منابع مسجد بالای کوه ابوقبیس را جایگاه [[حضرت محمد (ص)|پیامبر]] به‌هنگام [[شق‌القمر]] دانسته‌اند.
==مکان مسجد==


ابن بطوطه همچنین به چراغانی این مسجد در شب بیست و هفتم [[رمضان]] و اول ماه [[شوال]]، آن‌چنان که برای مسجدالحرام چراغانی می‌شد، اشاره کرده‌است. علاوه بر این او به بازسازی این مسجد توسط [[ملک ظاهر مملوکی]] نیز پرداخته است.  
مسجد بلال بر فراز [[کوه ابوقبیس]] قرار داشت و مساحتی حدود یکصد متر مربع داشت.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ج1، ص 151.</ref>این مسجد تا قرن چهاردهم هجری وجود داشته<ref>التاریخ القویم، ج5، ص 84</ref> اما در طرح‌های جدید توسعه و بنای کاخ‌هایی که برای میهمانان [[دولت سعودی]] بر فراز [[کوه ابوقبیس]] ساخته شده تخریب شده و اکنون اثری از آن برجای نمانده و تنها تصویر آن باقی است.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ج1، ص 151.</ref>


منابع دیگری نیز از بازسازی این مسجد در قرن سیزده قمری توسط یک مرد هندی خبر داده‌اند.
==مسجد ابراهیم یا مسجد بلال؟==
 
نام قدیم مسجد بلال، مسجد ابراهیم بود و منابع کهن با این نام از آن یاد کرده‌اند. به نوشته ازرقی(درگذشت: 250ق) و فاکهی (درگذشت: 272ق)، دو تاریخ‌نگار مکه در قرن سوم قمری، بنابر گزارشی که نزد مردم مکه رواج داشت، [[حضرت ابراهیم(ع)|حضرت ابراهیم]](ع) مردم را از بالای این کوه به حج‌گزاری فراخواند؛<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D8%A7%D8%B2%D8%B1%D9%82%DB%8C_%D8%B1%D8%B4%D8%AF%DB%8C_%D8%B5%D8%A7%D9%84%D8%AD_%D8%AC2.pdf&page=203 اخبار مکه ازرقی، ج2، ص 201]؛ [https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D9%81%D8%A7%DA%A9%D9%87%DB%8C_%D8%AC4.pdf&page=17 اخبار مکه فاکهی، ج4، ص17-16]</ref> اما برخی از مکیان نیز نام این مسجد را منسوب به شخصی به نام ابراهیم قبیسی می‌دانستند نه حضرت ابراهیم.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D8%A7%D8%B2%D8%B1%D9%82%DB%8C_%D8%B1%D8%B4%D8%AF%DB%8C_%D8%B5%D8%A7%D9%84%D8%AD_%D8%AC2.pdf&page=203 اخبار مکه ازرقی، ج2، ص 201]؛ [https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D9%81%D8%A7%DA%A9%D9%87%DB%8C_%D8%AC4.pdf&page=17 اخبار مکه فاکهی، ج4، ص17-16]</ref>
این مسجد چنان‌که آمد در منابع کهن به نام مسجد ابراهیم شناخته می‌شد اما منابع معاصر شهرت آن به نام بلال را گزارش کرده‌اند. عده‌ای علت این نام‌گذاری را [[اذان]] گفتن بلال در این محل دانسته‌اند؛ که بعدها کسی به یاد و نام او این مسجد را بنا نهاده‌است.
 
==موقعیت مسجد==


مسجدی منسوب به بلال و بر فراز [[کوه ابوقبیس]] بوده که مساحتی حدود یکصد متر مربع داشته است. این مسجد، در طرح‌های جدید توسعه و بنای کاخ‌هایی که برای میهمانان [[دولت سعودی]] بر فراز کوه ابوقبیس ساخته شده تخریب گردید و اکنون اثری از آن برجای نمانده و البته تصویر آن موجود است.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ج1، ص 151</ref>
سفرنامه‌نویسانی مانند [[ابن جبیر]]<ref>رحله ابن جبیر، ص76</ref> و [[ابن بطوطه]]<ref>رحله ابن بطوطه، ج1، ص 383</ref> نیز بدون ذکر نام فقط وجود مسجد در فراز کوه ابوقبیس را گزارش کرده‌اند؛ اما در منابع معاصر از این مسجد با نام مسجد بلال یاد شده است.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص125؛ رحله ابن بطوطه، ج1، پاورقی، ص383؛ الرحلات المغربیه و الاندلسیه، ص456؛ «حجنامه2» علی نقی منزوی، مجله کاوه، شماره 47 و 48، بهار و تابستان 1352، ص62.</ref> همچنین برخی گفته‌اند بلال پس از [[فتح مکه]]، بر کوه ابوقبیس اذان گفت و بعدها کسی به یاد و نام بلال مسجدی بر فراز این کوه ساخت.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص125.</ref>


==علت نام‌گذاری==
==نماز پیامبر و شق‌القمر==
برخی گزارش‌ها از نماز پیامبر بالای کوه ابوقبیس خبر داده‌اند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D9%81%D8%A7%DA%A9%D9%87%DB%8C_%D8%AC4.pdf&page=16 اخبار مکه فاکهی، ج4، ص 16]</ref> ابن جبیر و ابن بطوطه در سفرنامه‌های خود، این مسجد را جایگاه پیامبر(ص) در هنگام [[شق القمر]] دانسته‌اند.<ref>رحله ابن جبیر، ص76؛ رحله ابن بطوطه، ج1، ص383</ref>


[[بلال بن رباح|بلال بن رَباح]]، از نخستین گروندگان به [[اسلام]] بود. وی پس از [[فتح مکه]]، بر بام [[کعبه]] ایستاد و اذان گفت.
==گزارش ابن بطوطه از چراغانی مسجد بلال==
برخی گفته‌اند که او روی کوه ابوقبیس نیز اذان گفته و از این روی محل اذان وی مسجد شده است. چنین به‌نظر می‌رسد که بعدها کسی به یاد و نام بلال این مسجد را بر فراز ابوقبیس ساخته است.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص 125</ref>
[[ابن بطوطه]] در سفرنامه اش در سال 725 قمری، به رسم و رسوم مکیان در شب بیست و هفتم ماه رمضان و شب اول ماه شوال اشاره می‌کند. او می‌گوید مکیان در این شب‌ها در [[مسجدالحرام]] و اطراف آن و نیز در مسجد [[کوه ابوقبیس]] مشعل و چراغ روشن می‌کنند.<ref>رحله ابن بطوطه، ج1، ص 404</ref>


==مسجد ابراهیم یا مسجد بلال؟==
==تاریخچه بنا==
[[ازرقی]](وفات 250ق) در قرن دوم هجری، از مسجدی بالای کوه ابوقبیس نام برده و از آن با نام مسجد ابراهیم یاد کرده است. او عنوان می‌کند که منظور از ابراهیم، فردی به نام ابراهیم ابوقبیسی است و نه ابراهیم پیامبر. همچنین او به قول مشهور دیگری درباره این مسجد اشاره می‌کند که عده‌ای این مسجد را مسجد ابراهیم نبی می‌دانند. از این رو که ابراهیم در آن نقطه ایستاد و مردم را برای حج فراخواند.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج۲، ص۲۰۲</ref>
[[اخبار مکه (ازرقی)|تاریخ ازرقی]] قدیمی‌ترین منبعی است که در قرن سوم هجری به این مسجد اشاره کرده‌است.<ref>اخبار مکه،ازرقی، ج2، ص 202</ref> بر این اساس برخی از تاریخ‌نگاران زمان احتمالی ساخت مسجد را قرن نخست هجری دانسته‌اند.<ref>تاریخ القویم، ج5، ص 83</ref>  
[[فاکهی]] (وفات 272ق.) نیز در قرن سوم از مسجد ابراهیم  یاد کرده است؛ و هر دو نظر درباره ابراهیم پیامبر و ابراهیم قبیسی را نقل می‌کند.<ref>اخبار مکه، فاکهی، ج4، ص16-17</ref> منابعی مانند ابن جبیر<ref>رحله ابن جبیر، ص 76</ref> و ابن بطوطه<ref>رحله ابن بطوطه، ج1، ص 383</ref> نیز بدون ذکر نام فقط وجود مسجد در بالای کوه ابوقبیس را گزارش کرده‌اند. اما در منابع معاصر عنوان شده است که این مسجد به نام مسجد بلال شهرت دارد.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص 125</ref><ref>رحله ابن بطوطه، ج1، پاورقی، ص 383</ref><ref>الرحلات المغربیه و الاندلسیه، ص 456</ref>


==مسجد بلال جایگاه پیامبر به هنگام شق‌القمر==
همچنین ابن بطوطه در قرن هشتم از بازسازی مسجد به دستور ملک ظاهر مملوکی خبر داده است.<ref>رحله ابن بطوطه، ج1، ص 383</ref> منابع از تجدید بنای این مسجد در قرن 13 هجری توسط یک مرد هندی هم خبر داده‌اند.<ref>تحصیل المرام، ج1، ص 502</ref>
ابن جبیر و ابن بطوطه در سفرنامه‌های خود، این مسجد را جایگاه پیامبر(ص) در هنگام [[شق القمر]] دانسته‌اند.<ref>رحله ابن جبیر، ص76؛ رحله ابن بطوطه، ج1، ص383</ref>


==روشن کردن مشعل در مسجد بلال در ماه رمضان و شوال==
=== گزارش سفرنامه‌های ایرانیان ===
ابن بطوطه در سفرنامه اش در سال 725 ه.ق، به رسم و رسوم مکیان در شب بیست و هفتم ماه رمضان و شب اول ماه شوال اشاره می‌کند. او می‌گوید مکیان در این شب‌ها در [[مسجدالحرام]] و اطراف آن مشعل و چراغ روشن می‌کنند. همچنین عنوان می‌کند علاوه بر مسجدالحرام آن‌ها در مسجد کوه ابوقبیس نیز این مشعل‌ها و چراغ‌ها را روشن می‌کنند.<ref>رحله ابن بطوطه، ج1، ص 404</ref>
برخی [[شیعه|شیعیان]] ایرانی که پیش از تخریب مسجد بلال به [[مکه]] رفته‌اند، گزارش‌هایی از آن نقل کرده‌اند.<ref>پنجاه سفرنامه حج قاجاری، ص۷۶۶.</ref> میرزا داود حسینی که در سال ۱۳۲۲ قمری به [[حج]] رفته، تصریح کرده است که بالای کوه ابوقبیس، جایی که پیامبر مردم را به توحید فراخواند، [[محراب]] و [[گلدسته|مأذنه‌ای]] ساخته‌اند.<ref>پنجاه سفرنامه حج قاجاری، ج۷، ص۵۴۵.</ref> حاج ایازخان قشقایی در سفر حج سال ۱۳۴۱ق/۱۳۰۱ش، از وجود بقعه‌ای با دو [[گلدسته]] بر این کوه خبر داده، اما نام آن را نیاورده است.<ref>پنجاه سفرنامه حج قاجاری، ج۸، ص۴۱۹</ref>


==بازسازی مسجد بلال==
=== آخرین‌گزارش‌ها از مسجد بلال ===
زمان ساخت مسجد بالای کوه ابوقبیس به‌درستی مشخص نیست. اما چنان‌که به‌نظر می‌رسد ازرقی قدیم‌ترین منبعی است که در قرن دوم هجری به این مسجد اشاره کرده‌است.<ref>اخبار مکه،ازرقی، ج2، ص 202</ref> بالطبع این مسجد در طول زمان بازسازی شده، یکی از این موارد، به‌طوری که ابن بطوطه در سفرنامه خود به سال 725هجری نقل می‌کند به دستور ملک ظاهر مملوکی انجام شده‌است.<ref>رحله ابن بطوطه، ج1، ص 383</ref>
گزارشی از مسجد بلال در کتاب [[التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم|تاریخ القویم]] نیز آمده است. گزارش این کتاب که نخستین بار در سال 1385 قمری/ 1966میلادی منتشر شده است نشان می‌دهد که این مسجد تا آن زمان وجود داشته و اطراف آن را نیز خانه‌های متعدد فراگرفته بود.<ref>التاریخ القویم، ج5، ص 84.</ref> مسجد بلال اکنون تخریب شده است.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ج1، ص 151.</ref>
مورد دیگری که در منابع به آن اشاره شده است، تجدید بنای این مسجد در قرن 13 هجری توسط یک مرد هندی بوده‌است.<ref>تحصیل المرام، ج1، ص 502</ref>
 
==مسجد بلال در سفرنامه‌های ایرانیان==
برخی [[شیعه|شیعیان]] ایرانی که پیش از تخریب مسجد بلال به [[مکه]] رفته‌اند، گزارش‌هایی از آن نقل کرده‌اند.<ref>پنجاه سفرنامه حج قاجاری، ص۷۶۶.</ref> میرزا داود حسینی که در سال ۱۳۲۲ ق./ ۱۲۸۳ ش. به [[حج]] مشرف شده، تصریح کرده که بالای کوه ابوقبیس، جایی که پیامبر مردم را به توحید فراخواند، [[محراب]] و [[گلدسته|مأذنه‌ای]] ساخته‌اند.<ref>پنجاه سفرنامه حج قاجاری، ج۷، ص۵۴۵.</ref>حاج ایازخان قشقایی که در سال ۱۳۴۱ق./۱۳۰۱ش. به حج رفته، از وجود بقعه‌ای با دو [[گلدسته]] بر این کوه خبر داده، اما نام آن را نیاورده است.<ref>پنجاه سفرنامه حج قاجاری، ج۸، ص۴۱۹</ref>


==گالری==
==گالری==
خط ۱۱۴: خط ۱۰۶:


*'''اخبار مکه و ما جا فیها من الاثار'''، محمد بن عبدالله، مصحح:رشدی صالح ملحس، بیروت:دارالاندلس، 1416ق
*'''اخبار مکه و ما جا فیها من الاثار'''، محمد بن عبدالله، مصحح:رشدی صالح ملحس، بیروت:دارالاندلس، 1416ق
*'''التاریخ القویم لمکه و بیت الله الکریم'''، محمدطاهر، کردی، بیروت:دارالخضر، چاپ اول، 1420ق


*'''الرحله ابن بطوطه'''، محمدبن عبدالله ابن بطوطه، مصحح:عبدالهادی تازی، ریاض:اکادیمیه المملکه المغربیه، 1417ق
*'''الرحله ابن بطوطه'''، محمدبن عبدالله ابن بطوطه، مصحح:عبدالهادی تازی، ریاض:اکادیمیه المملکه المغربیه، 1417ق
خط ۱۲۲: خط ۱۱۶:


*'''تحصیل المرام فی اخبار البیت الحرام'''، محمدبن احمد مالکی مکی، مصحح: عبدالملک ابن دهیش، مکه:مکتبه الاسدی، 1424ق.
*'''تحصیل المرام فی اخبار البیت الحرام'''، محمدبن احمد مالکی مکی، مصحح: عبدالملک ابن دهیش، مکه:مکتبه الاسدی، 1424ق.


*'''آثار اسلامی مکه و مدینه'''، رسول جعفریان، تهران:مشعر، 1381
*'''آثار اسلامی مکه و مدینه'''، رسول جعفریان، تهران:مشعر، 1381
خط ۱۳۳: خط ۱۲۶:
[[رده:مسجدهای مکه]]
[[رده:مسجدهای مکه]]
[[رده:مکان‌های تاریخی مکه]]
[[رده:مکان‌های تاریخی مکه]]
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]
[[en:Bilal b. Rabah Mosque]]
برگرفته از «https://wikihaj.com/view/ویژه:تفاوت_گوشی_همراه/57674...58124»