مسجد امام علی در خندق

مسجد امام علی(ع) جزو مساجد قدیمی مدینه و دارای پیشینه تاریخی مربوط به غزوه احزاب است و یکی از مساجد هفتگانه فتح محسوب می‌شود. نقل‌هایی درباره نمازخواندن رسول خدا(ص) در محدوده این مسجد در میانه غزوه خندق در کتب مختلف نقل شده است. مکان مسجد در جنوبی‌ترین بخش منطقه خندق در بلندی کوه سلع است و در فاصله 43 متری شرق آن، مسجد حضرت زهرا قرار دارد.

آن چنان که برخی از محققان نوشته‌اند در سال های اخیر در محدوده خندق، نام مسجد ابوبکر و علی(ع)، جابجا شده است. مسجد امام علی(ع) کنونی، که سالها پیش بر اساس نقشه‌های قدیمی مدینه (مربوط به سال1947م/1366ه) نام ابوبکر را بر خود داشته، در حال حاضر دارای بنایی بدونه ماذنه و یک محراب کوچک است.

مسجد حضرت علی(ع) در خندق

اطلاعات اوليه
مکان	عربستان * مدینه * در بخش غربی کوه سلع
کاربری	مسجد
جنبه دینی
بزرگداشت نزد	مسلمانان
وابسته به دین/مذهب	اسلام
تاریخ بنا
رویدادها	نمازخواندن رسول خدا(ص) در محدوده این مسجد در میانه غزوه خندق
وضعیت فعلی
وضعیت بنا	موجود
بخش‌های بنا	صحن غیر مسقف در جهت شمال - محراب
ویژگی‌ها	از جمله مساجد موجود در محدوده مساجد فتح
مسیریابی در حال بارگیری نقشه... {"minzoom":false,"maxzoom":false,"mappingservice":"leaflet","width":"300px","height":"250px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"copycoords":false,"static":false,"zoom":13,"defzoom":14,"layers":["OpenStreetMap"],"image layers":[],"overlays":[],"resizable":false,"fullscreen":false,"scrollwheelzoom":true,"cluster":false,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clustermaxradius":80,"clusterspiderfy":true,"geojson":"","clicktarget":"https://www.google.com/maps/search/?api=1\u0026query=24.475673,39.595473","imageLayers":[],"locations":[{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u0645\u0633\u062c\u062f \u062d\u0636\u0631\u062a \u0639\u0644\u06cc(\u0639) \u062f\u0631 \u062e\u0646\u062f\u0642\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"\u0645\u0633\u062c\u062f \u062d\u0636\u0631\u062a \u0639\u0644\u06cc(\u0639) \u062f\u0631 \u062e\u0646\u062f\u0642\n","link":"","lat":24.475673,"lon":39.595473,"icon":""}],"imageoverlays":null}

مکان

مسجد امام علی(ع) در شهر مدینه و در محدوده مساجد فتح قرار دارد، این مجموعه مساجد، ارتباط خود را با واقعه تاریخی غزوه خندق حفظ کرده اند. مسجد امام علی(ع) منتسب به حضرت امیرالمومنین علی بن ابی‌طالب(ع) است و در انتهای جنوبی مساجد هفتگانه فتح، در بخش مرتفع کوه سلع قرار دارد. این مسجد در جهت غرب خود، بسیار نزدیک به مسجد حضرت زهرا(س) می‌باشد و با آن 43 متر فاصله دارد.

توصیف بنا

مسجد زمینی مستطیلی شکل دارد و دیوارهای آن از جنس سنگ بازالت است و همچنین دارای سقفی است که به سمت حیاط شمالی روبروی مسجد، باز می‌شود. این توصیف از مسجد مربوط به الیاس عبدالغنی پیش از سال 1418ه می‌باشد و به نظر میرسد مسجد در این اوصاف تا 1432هجری و بعد از آن تا امروز تغییری نداشته است.

همچنین مسجد بدون ماذنه و دارای یک محراب کوچک در داخل دیواری که به سمت قبله است می‌باشد. ورودی مسجد در جهت شمال است و به حیاطی بدون سقف منتهی می‌شود. پیشینه ساختمان فعلی مسجد به زمان سلطان عبدالمجید اول (به سال 1270ه/1854م) باز می‌گردد.

جابجا شدن نام مسجد با مسجد ابوبکر

آن چنان که برخی از محققان نوشته‌اند در سال های اخیر در محدوده خندق، نام مسجد ابوبکر و علی(ع)، جابجا شده است و بر اساس نقشه های قدیمی مدینه، این جابجایی مربوط به پس از سال 1947م/1366ه و پیش از سال 1981میلادی می‌باشد. به این ترتیب پس از این تاریخ در دوره معاصر، نام مسجد امام علی از مسجد نزدیک خیابان به مسجد نزدیک کوه سلع منتقل شده است

لمعی مصطفی از مورخان معاصر، در تحقیقی با مقایسه نقشه مدینه در سال 1947م و منابع قدیمتر از جمله وفاءالوفاء و عمدة الاخبار(قرن دهم هجری) بر جابجا شدن نام مساجد ابوبکر و علی در دوران معاصر تأکید می‌کند.

نماز خواندن پیامبر در محدوده مسجد

مسجد امام علی(ع) جزو مساجد قدیمی و دارای پیشینه تاریخی مربوط به غزوه احزاب است و یکی از مساجد هفتگانه فتح محسوب می‌شود. واقدی(متوفی207هجری) در کتاب مغازی خود، روایتی درباره نماز خواندن پیامبر(ص) در تمامی مساجد منطقه خندق ارائه کرده و سپس تاکید می‌کند که این از قطعی‌ترین احادیث است.

تصاویر

وضعیت امروزی مسجد

• 

  فضای بیرونی مسجد

• 
• 

  محراب

• 

  طراحی متفاوت سقف مسجد که در برخی منابع با عنوان سقف متقاطع توصیف شده است.

• 
• 

تصاویر پیش از سال 2022

• 
• 
• 
• 
• 

  نقشه مسجد

• 

  تصویر از بالا که در آن سقف متقاطع یا سقف چهارتکه مسجد قابل مشاهده است. همچنین در سمت راست تصویر مسجد حضرت زهرا(ص) نیز مشخص می‌باشد.

تصاویر قدیمی‌تر مسجد

• 
• 
• 

  خروجی حیاط مسجد

• 
• 
• 

  در تصاویر هوایی، مسجد قبلی امام علی(ع) که هم اکنون تخریب شده و پیش از تخریب به نام ابوبکر تغییر نام داده بود، مشخص می‌باشد.

• 

جستارهای وابسته

• کوه سلع
• غزوه خندق
• مساجد فتح

منابع

• المغازی، واقدی، نشر دانش اسلامی، 1405ه.
• مساجد الاثریه، محمد الیاس عبدالغنی، مطابع الرشید بالمدینة المنورة، الطبعة الثانیة، 1419ق.
• معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، عبدالعزیز کعکی، مدینه، ناشر:مولف، ۲۰۱۱م.
• المدینه المنوره تطورها العمرانی و تراثها المعماری، صالح لمعی مصطفی، بیروت، دارالنهضه العربیه، 1981م.
• آثار اسلامی مکه و مدینه، رسول جعفریان، مشعر، 1390.