مسجد سقیا

مسجد سُقْیا، که به نام مسجد عنبریه هم شناخته می‌شود، یکی از مساجد مهم شهر مدینه است و در داخل محوطه ايستگاه قطار در عنبريه، در قسمت جنوب شرقی آن قرار دارد.

سقيا در لغت به معنای نوشيدن است و السقیا نام قريه‌‌ای در اطراف مدینه بوده که پیامبر اسلام(ص) از چاه خانه‌های سقیا آب نوشیده‌اند.

همچنین گفته شده که رسول خدا(ص) هنگام رفتن به بدر از آب چاه سقیا وضو گرفته در آنجا نماز خواندند و دعا كردند، سپس در آنجا مسجدى ساخته شد.

در اين باره که آيا مسجد سقيا باقی مانده يا از ميان رفته است، اختلاف وجود دارد.

پیشینه مسجد

این مسجد در حرّه سقیا قرار داشته و بر اساس روایتی، رسول خدا(ص) در آنجا، از آب چاه سقیا وضو گرفته و برای مردم مدینه دعا کرده است.

در روایتی آمده است که حضرت وارد حرّه سقیا شدند و در محلی که متعلق به سعد وقاص بود، فرود آمدند. در آنجا آب خواستند، سپس وضو گرفته، رو به سوی قبله کردند و فرمودند:

خدایا! ابراهیم بنده و خلیل تو، برای اهل مکه دعای به برکت کرد. من هم بنده و رسول تو، برای برکت اهل مدینه دعا می‌کنم.

نیز گفته شده که رسول خدا(ص) در مسیر حرکت به سوی بدر، در اینجا توقف کرد و پس از دیدن سان از سپاهیانش، افراد کم سن و سال را بازگرداند.

موقعیت جغرافیایی

منطقه سقیا که در آن چاه‌های آب چندی بوده، اکنون در حوالی ایستگاه قطار قدیم مدینه در عنبریه است. در حال حاضر در داخل محوطه بزرگ ایستگاه عنبریه و در گوشه‌ای از آن، جنب خیابان، مسجدی بسیار کهنه و کثیف دیده می‌شود. این مسجد در آثار تاریخی، با نام «مسجد سُقْیا» شناخته شده است.

در یکی از نوشته‌های تاریخی متاخر، درباره محل آن آمده است: مسجد سقیا در داخل محوطه ایستگاه قطار در عنبریه، در قسمت جنوب شرقی آن است.

اختلاف در بقای مسجد

در این باره که آیا مسجد سقیا باقی مانده یا از میان رفته، دو نظریه مطرح است؛ برخی بر این باورند که امروزه اثری از مسجد سقیا باقی نیست و برخی دیگر آن را همین مسجدی می‌دانند که در حال حاضر در داخل محوطه ایستگاه باقی مانده است.

محمد الیاس عبدالغنی شواهد فراوانی آورده تا نشان دهد که مسجد موجود در محوطه ایستگاه، همان مسجد سقیای زمان رسول خدا(ص) است. آثار این مسجد، مدتها پیش از سمهودی (م٩١١) از میان رفته و با تلاش وی، آثار قدیمی آن پیدا شده وسپس بازسازی گردیده است.

وضعیت فعلی

مسجد سقيا در حال حاضر در ۴٠٠ مترى غرب ميدان عنبريه، مشرف به جاده مدينه - جده - مكه واقع شده است.

تاریخ‌پژوه معاصر آقای رسول جعفریان در سال 1375 ش موفق به زیارت این مسجد شد. وی در توصیف وضعیت مسجد چنین می‌نویسد:

"در آن زمان (1375 ش) مسجد عبارت از سه اتاق در عرض هم بود که محرابی در اتاق وسط به چشم می‌خورد. طول مسجد با دیوار ١٢ متر و عرض دیوار 4 متر. متاسفانه به دلیل بی‌توجهی، محیط آن بسیار کثیف و دور از شان یک مسجد بود.

در سفری که در سال 1380 ش به آن سمت داشتم، دریافتم که اداره آثار باستانی، مصمم شده است تا ایستگاه راه آهن را تجدید کند. مسجد سقیا که در درون محوطه ایستگاه قرار داشته نیز بازسازی شده و در سال 81 به صورت یک مسجد زیبا درآمده بود".

اين مسجد که امروزه بشكل كاملا زيبا و به سبک مسجد ايا صوفياست، توسط عثمانيها بنا شده است و بنام مسجد «عنبريه» معروف است، كه همان مسجد سقيا مى‌باشد.

منابع

این مقاله برگرفته از کتاب آثار اسلامی مکه و مدينه، رسول جعفریان. بخش «مسجد سقیا»، ج1، ص367، است.

• معالم الاثیرة فی السنة و السیرة، محمد محمد حسن شراب، دمشق، دارالقلم، 1991.
• المساجد الاثریة فی المدینة المنورة، محمد الیاس عبدالغنی، مدینه، 1998.