مسجد ثنیة الوداع: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
 
(۷۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
[[رده:مقاله‌های در حال ویرایش]]
{{جعبه اطلاعات بنای مذهبی
{{جعبه اطلاعات بنای مذهبی
| عنوان            =مسجد ثنیة الوداع
| عنوان            =مسجد ثنیة الوداع
خط ۱۸: خط ۱۹:
| بازسازی          =
| بازسازی          =
| وبگاه            =  
| وبگاه            =  
| عرض جغرافیایی =  24°28'35.0
| طول جغرافیایی =39°36'18.2
}}
}}
'''مسجد ثَنیَّه‌الوداع'''، در مدخل ورودی [[شهر مدینه]] از سمت شام و در میان جاده احد و طریق ابوبکر قرار دارد. این مسجد، بر تپه‌اى بنا شده كه از سمت جنوب مشرف به شهر مدينه و از سمت شمال مشرف بر دشت قناة است.
'''مسجد ثَنِیَّةُ الوداع'''، مسجدی در [[مدینه|شهر مدینه]] و بر [[ثنیة الوداع|تپه ثنیة الوداع]] بوده است كه از تاریخ 1406 قمری تخریب شده است. مسجد ثنیة الوداع در موقعیت شمالی شهر مدینه و شرقی کوه‌های [[کوه سلع|سَلع]] و [[کوه الرایه|ذُباب]]، ابتدای وروردی مدینه از سمت شام محسوب می‌شده است. فاصله مسجد تا [[مسجد النبی|مسجد نبوی]] کمتر از یک کیلومتر و جایگاه امروزی آن حد فاصل خیابان ابوبکر معروف به خیابان سلطانه و خیابان سید الشهداء است.


ثنية الوداع در حقیقت  گردنه‌ و تنگه‌ای جهت بدرقه یا استقبال مسافران از مدینه به مکه یا شام بوده و رسول خدا(ص) در همین منطقه، سپاه خود را برای حرکت به سوی تبوک تجهیز نمودند و مورد استقبال جوانان شهر مدینه قرار گرفتند.
مسجد ثنیة الوداع بنایی ساخته شده از بتن بود که یک حیاط اصلی، رواق و یک گلدسته داشت.  
==موقعیت جغرافیایی==
==موقعیت جغرافیایی==
[[پرونده:عکس قدیمی مسجد ثنیة الوداع.jpg|بندانگشتی|عکس قدیمی مسجد ثنیة الوداع]]
ثنیّةالوداع به مدخل و تنگه ورودی شهر گفته می‌شود؛ جایی که مسافران بدرقه و استقبال می‌شوند. [[مدینه]] دارای دو ثنیّه یا تنگه ورودی به شهر بوده است، یکی به سمت [[مکه|مکّه]] و دیگری به سوی [[شام]].


آنچه اکنون باقی مانده و جای آن مشخص است، مدخل شام است که در میان جاده احد و طریق ابوبکر قرار دارد. در این مسیر، در قسمت غرب آن، کوه‌های [[کوه سلع|سَلْع]] و [[کوه ذباب|ذُباب]] و در سمت راست آن مسجد ثنیةالوداع قرار دارد.  
ثنیة الوداع گردنه‌ای در شمال [[مدینه]] در مسیر شام بود. این ثنیه محل توقف پیامبر(ص) هنگام عزیمت به [[غزوه تبوک]]<ref>دلائل النبوه، ج5، ص265-266.</ref> و نیز محل غارت گله شتران ایشان بوده است.<ref>السیرة النبویه، ج2، ص281.</ref> مسجد ثنیة الوداع بر تپه ثنیة الوداع در ضلع شمالی مدینه به فاصله کمتر از یک کیلومتر تا [[مسجد النبی|مسجد نبوی]] ساخته شده بود.<ref>معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، 2011م، ج2، ص133.</ref> تپه ثنیة الوداع در سمت راست و جهت شرقی کوه‌های [[کوه سلع|سَلْع]] و [[کوه ذباب|ذُباب]] قرار دارد.  


این مسجد، بر تپه‌اى بنا شده كه از سمت جنوب مشرف به [[شهر مدينه]] و از سمت شمال مشرف بر دشت قناة است. هنگام عبور از مدينه به سوى دشت شمالى كه به [[كوه احد]] منتهى مى‌شود، و كوه سلع و ذباب در غرب آن قرار گرفته، مسجد ثنيةالوداع را در سمت راست مسير خود مى‌بينيم كه با طى پلكانى تا قسمت فوقانى تپه، به مسجد مى‌رسيم.
به گفته کعکی این تپه و مسجد به جهت توسعه میدان و احداث خروجی زیرگذر مناخه در سال 1406ق به صورت کامل تخریب شده است.<ref>معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، 2011م، ج2، ص133-134.</ref>
==وجه تسمیه==
در وجه تسمیه این محل اختلاف است؛ ظاهرا این مکان به دلیل شعرى كه در استقبال پیامبر(ص) سروده شده، به این نام مشهور شده است.


بنا به نوشته برخی از مورّخان، جوانان شهر در مراسم استقبال از سپاه اسلام در بازگشت از [[جنگ تبوک|تبوک]] این شعر را می‌خواندند:
== تاریخچه بنا ==
در منابع کهن جغرافیای مدینه از این مسجد یاد نشده است. مطری در قرن هشتم از وجود مسجدی در ثنیه الوداع یاد می‌کند.<ref>معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، 2011م، ج2، ص137.</ref> اما در منابع دیگر نامی از این مسجد به میان نیامده است. برخی از منابع معاصر به وجود مسجدی روی تپه اشاره کرده ‌اند.<ref>فصول من تاریخ المدینه المنوره،</ref>


کعکی از بازسازی مسجد در عهد عثمانی خبر داده و توصیفی از بنای عصر عثمانی ارائه کرده اما منبع خود را ذکر نمی‌کند.<ref>معالم المدینه المنوره، جزء ۴، مجلد ۲، ص</ref>


"طَلَعَ الْبَدْرُ عَلَیْنا *** مِنْ ثَنِیّاتِ الْوِداع"
کعکی احتمال اینکه این مسجد از بناهایی باشد که در دوران عمران و آبادی مدینه زمان خلافت عمر بن عبدالعزیز بنا شده و بعد از سالها دوباره بازسازی و توسعه یافته را قوی میداند.<ref>معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، 2011م، ج2، ص137.</ref>او معتقد است این مسجد در مکان [[مسجد بنی خداره|مسجد بنی‌ خداره]] که سابقا [[حضرت محمد (ص)|پیامبر(ص)]] در آن نماز گذاشته و سر خود را تراشیده ساخته شده است.<ref>معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، 2011م، ج2، ص133.</ref>


"وَجَبَ الشُّکْرُ عَلَینا *** ما دَعی للهِ‌ِ داع"
به گفته کعکی بنای عهد عثمانی مسجد در دوره آل سعود تخریب و مجدد بازسازی شد.<ref>المعالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، جزء ۴، مجلد ۲، ص ۱۳۷-۱۳۸</ref> محمد علی نجفی، پژوهشگر تاریخ مدینه این مسجد را در سال 1396 قمری دیده است.<ref>مدینه شناسی، ج۲، ص ۲۲۶</ref>


"اَیُّهَا الْمَبْعُوثُ فِینا *** جِئْتَ بِالاَْمْرِ اْلمُطاع"
== معماری مسجد ==
[[پرونده:نقشه مسجد ثنیة الوداع.JPG|بندانگشتی|نقشه معماری مسجد ثنیة الوداع]]
به گفته کعکی مسجد ثنیة الوداع بصورت بنائی ساخته شده از بتن است که ورودی اصلی آن در جهت غرب مسجد و دارای دری فرعی در قسمت شرق است. برای ورود به مسجد به جهت ارتفاع بنا از سطح زمین باید مسیری پلکانی کوتاهی جهت ورود به آن طی شود.<ref>معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، 2011م، ج2، ص138.</ref> این مسجد متشکل از یک حیاط اصلی، یک حیاط فرعی در ضلع شرقی، یک مأذنه و صحن داخلی مسجد است.<ref>معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، 2011م، ج2، ص138.</ref>


"جِئْتَ شَرَّفْتَ الْمَدِینَة *** مَرْحَباً یا خَیْرَ داع"
=== رواق مسجد ===
صحن داخلی مسجد مستطیلی شکل و دارای طول 12 متر در جهت جنوب و شمال و عرض تقریبی 8 متر موازات شرق و غرب است. رواق مسجد دارای 6 پنجره بر دیوارهای شرق، غرب و جنوب است.<ref>معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، 2011م، ج2، ص139.</ref> سقف رواق شش تیرچه دارد که 4 ستون استوانه‌ای زیر آن واقع شده است و محراب آن به صورت نیم دایره ای به قطر تقریبی یک متر است که از دیواری که به سمت قبله است بیرون زده شده و از خارج مسجد نیز محل نیم‌دایره محراب قابل مشاهده است. در این محراب هیچ گونه آثار زینت وجود ندارد و دیوار مسجد تا حدود یک متر از زمین به رنگ سبز رنگ‌آمیزی شده است.<ref>معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، 2011م، ج2، ص139-140.</ref>


«ماهِ تمام، از سر کوهک ثنیة الوداع بر ما طلوع کرد.»
=== حیاط مسجد ===
حیاط مسجد دارای طول 12 متر و عرض 7.5 متر از شمال به جنوب است که در جانب غربی آن درب اصلی مسجد وجود دارد. و در جهت شرقی، حیاط کوچکی وجود دارد که ظاهرا بعد از بازسازی مسجد به آن ملحق شده و بواسطه دری کوچک به حیاط اصلی متصل می‌شود.<ref>معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، 2011م، ج2، ص141-142.</ref>


«تا آنگاه که دعوتگری به خدا می‌خواند، شکر بر ما واجب شده است.»
=== مأذنه مسجد ===
این مسجد دارای یک مأذنه است که در قسمت شمال غربی مسجد و حیاط اصلی واقع شده است و درب آن رو به شرق است. بالای ماذنه به صورت هشت ضلعی بنا شده است که ارتفاع آن تا زمین حدود 5.5 متر است. بالای ماذنه و در ورودی این هشت ضلعی استوانه‌ای به طول تقریبی دومتر و سقفی مخروطی وجود دارد که بر این استوانه محاط است.<ref>معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، 2011م، ج2، ص142-143.</ref>


«ای کسی که در میان ما برانگیخته شدی، با فرمان مطاع آمده‌ای.»
«آمدی و مدینه را قرین شرف نمودی، خوش آمدی، ‌ای بهترین دعوت کننده.»
در روایتی دیگر آمده است‌ که این شعر در ابتدای ورود رسول خدا(ص) به محله بنی‌النجّار، در آغاز هجرت، سروده شد.
==گزارشات تاریخی==
از آن‌جا که ثنیّة الوداع محل استقبال و بدرقه بوده، اخبار چندی از آن در منابع تاریخی مانده است؛ از جمله آن‌که [[رسول خدا(ص)]] در کنار همین کوه، سپاه خود را برای حرکت به سوی تبوک تجهیز کرد.
یکی از یادگارهای نزدیک آن، مقبره [[نفس زکیه]] محمد بن عبدالله است که در سال 145 در مدینه بر ضدّ عباسیان قیام کرد و کشته شد. در حال حاضر، آثار قبر وی از میان رفته است. محل ثنیّة الوداع را میان کوه ذباب و مدفن نفس زکیه دانسته‌اند. <ref>تاریخ المعالم المدینة المنوره، احمد الخیّاری، ص٢١٧.</ref>
==وضعیت فعلی کوه ثنیه==
استاد کعکی نوشته است که کوه ثنیّة الوداع، در سال 1406 ق به طور کامل از میان رفت و محل آن زاویه شارع عثمان طریق عیون قبلی و شارع ابوبکر (شارع سلطانه) است. جنوب آن مشرف بر شارع مناخه و در شمال، بناهای مسکونی است. <ref>معالم المدینة المنوره، ج١، ص٢٨4.</ref>
==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
خط ۶۵: خط ۶۰:
{{برگرفتگی
{{برگرفتگی
|پیش از لینک = کتاب
|پیش از لینک = کتاب
|منبع = آثار اسلامی مکه و مدينه، رسول جعفریان.
|منبع = معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ
|پس از لینک = بخش «مسجد ثنیة الوداع»، ج1، ص364،
|پس از لینک = بخش «مسجد ثنیة الوداع»، ج2، ص126،
| لینک = http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1077
| لینک = https://wikihaj.com/view/رده:کتاب‌های_تمام_متن_درباره_مدینه
}}
}}
*'''المجموعة المصورة لاشهر المعالم المدینة المنورة'''، عبدالعزیز الکعکی، مدینه، ١٩٩٩ م.  
* '''معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ'''، عبدالعزیز الکعکی، بیروت، 2011م.
*'''تاریخ المعالم المدینة المنورة قدیما و حدیثا'''، الخیاری، تصحیح محمد امین کردی، مدینه، دارالعلم، 1410.
* '''دلائل النبوه'''، البیهقی، به کوشش عبدالمعطی، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1405ق.
* '''السیرة النبویه'''، ابن هشام، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، دار المعرفه.
 
{{پایان}}
{{پایان}}
{{مساجد}}
{{مساجد}}

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۷ آوریل ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۳۳

مسجد ثنیة الوداع
اطلاعات اوليه
کاربری مسجد
مکان عربستان * مدینه * مدخل ورودی شهر از سمت شام و در میان جاده احد
وقایع مرتبط استقبال مردم مدینه از پیامبر اسلام(ص) * تجهیز سپاه اسلام توسط پیامبر در جنگ تبوک
مشخصات
وضعیت فعال
در حال بارگیری نقشه...

مسجد ثَنِیَّةُ الوداع، مسجدی در شهر مدینه و بر تپه ثنیة الوداع بوده است كه از تاریخ 1406 قمری تخریب شده است. مسجد ثنیة الوداع در موقعیت شمالی شهر مدینه و شرقی کوه‌های سَلع و ذُباب، ابتدای وروردی مدینه از سمت شام محسوب می‌شده است. فاصله مسجد تا مسجد نبوی کمتر از یک کیلومتر و جایگاه امروزی آن حد فاصل خیابان ابوبکر معروف به خیابان سلطانه و خیابان سید الشهداء است.

مسجد ثنیة الوداع بنایی ساخته شده از بتن بود که یک حیاط اصلی، رواق و یک گلدسته داشت.

موقعیت جغرافیایی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ثنیة الوداع گردنه‌ای در شمال مدینه در مسیر شام بود. این ثنیه محل توقف پیامبر(ص) هنگام عزیمت به غزوه تبوک[۱] و نیز محل غارت گله شتران ایشان بوده است.[۲] مسجد ثنیة الوداع بر تپه ثنیة الوداع در ضلع شمالی مدینه به فاصله کمتر از یک کیلومتر تا مسجد نبوی ساخته شده بود.[۳] تپه ثنیة الوداع در سمت راست و جهت شرقی کوه‌های سَلْع و ذُباب قرار دارد.

به گفته کعکی این تپه و مسجد به جهت توسعه میدان و احداث خروجی زیرگذر مناخه در سال 1406ق به صورت کامل تخریب شده است.[۴]

تاریخچه بنا[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در منابع کهن جغرافیای مدینه از این مسجد یاد نشده است. مطری در قرن هشتم از وجود مسجدی در ثنیه الوداع یاد می‌کند.[۵] اما در منابع دیگر نامی از این مسجد به میان نیامده است. برخی از منابع معاصر به وجود مسجدی روی تپه اشاره کرده ‌اند.[۶]

کعکی از بازسازی مسجد در عهد عثمانی خبر داده و توصیفی از بنای عصر عثمانی ارائه کرده اما منبع خود را ذکر نمی‌کند.[۷]

کعکی احتمال اینکه این مسجد از بناهایی باشد که در دوران عمران و آبادی مدینه زمان خلافت عمر بن عبدالعزیز بنا شده و بعد از سالها دوباره بازسازی و توسعه یافته را قوی میداند.[۸]او معتقد است این مسجد در مکان مسجد بنی‌ خداره که سابقا پیامبر(ص) در آن نماز گذاشته و سر خود را تراشیده ساخته شده است.[۹]

به گفته کعکی بنای عهد عثمانی مسجد در دوره آل سعود تخریب و مجدد بازسازی شد.[۱۰] محمد علی نجفی، پژوهشگر تاریخ مدینه این مسجد را در سال 1396 قمری دیده است.[۱۱]

معماری مسجد[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نقشه معماری مسجد ثنیة الوداع

به گفته کعکی مسجد ثنیة الوداع بصورت بنائی ساخته شده از بتن است که ورودی اصلی آن در جهت غرب مسجد و دارای دری فرعی در قسمت شرق است. برای ورود به مسجد به جهت ارتفاع بنا از سطح زمین باید مسیری پلکانی کوتاهی جهت ورود به آن طی شود.[۱۲] این مسجد متشکل از یک حیاط اصلی، یک حیاط فرعی در ضلع شرقی، یک مأذنه و صحن داخلی مسجد است.[۱۳]

رواق مسجد[ویرایش | ویرایش مبدأ]

صحن داخلی مسجد مستطیلی شکل و دارای طول 12 متر در جهت جنوب و شمال و عرض تقریبی 8 متر موازات شرق و غرب است. رواق مسجد دارای 6 پنجره بر دیوارهای شرق، غرب و جنوب است.[۱۴] سقف رواق شش تیرچه دارد که 4 ستون استوانه‌ای زیر آن واقع شده است و محراب آن به صورت نیم دایره ای به قطر تقریبی یک متر است که از دیواری که به سمت قبله است بیرون زده شده و از خارج مسجد نیز محل نیم‌دایره محراب قابل مشاهده است. در این محراب هیچ گونه آثار زینت وجود ندارد و دیوار مسجد تا حدود یک متر از زمین به رنگ سبز رنگ‌آمیزی شده است.[۱۵]

حیاط مسجد[ویرایش | ویرایش مبدأ]

حیاط مسجد دارای طول 12 متر و عرض 7.5 متر از شمال به جنوب است که در جانب غربی آن درب اصلی مسجد وجود دارد. و در جهت شرقی، حیاط کوچکی وجود دارد که ظاهرا بعد از بازسازی مسجد به آن ملحق شده و بواسطه دری کوچک به حیاط اصلی متصل می‌شود.[۱۶]

مأذنه مسجد[ویرایش | ویرایش مبدأ]

این مسجد دارای یک مأذنه است که در قسمت شمال غربی مسجد و حیاط اصلی واقع شده است و درب آن رو به شرق است. بالای ماذنه به صورت هشت ضلعی بنا شده است که ارتفاع آن تا زمین حدود 5.5 متر است. بالای ماذنه و در ورودی این هشت ضلعی استوانه‌ای به طول تقریبی دومتر و سقفی مخروطی وجود دارد که بر این استوانه محاط است.[۱۷]

پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. دلائل النبوه، ج5، ص265-266.
  2. السیرة النبویه، ج2، ص281.
  3. معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، 2011م، ج2، ص133.
  4. معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، 2011م، ج2، ص133-134.
  5. معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، 2011م، ج2، ص137.
  6. فصول من تاریخ المدینه المنوره،
  7. معالم المدینه المنوره، جزء ۴، مجلد ۲، ص
  8. معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، 2011م، ج2، ص137.
  9. معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، 2011م، ج2، ص133.
  10. المعالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، جزء ۴، مجلد ۲، ص ۱۳۷-۱۳۸
  11. مدینه شناسی، ج۲، ص ۲۲۶
  12. معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، 2011م، ج2، ص138.
  13. معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، 2011م، ج2، ص138.
  14. معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، 2011م، ج2، ص139.
  15. معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، 2011م، ج2، ص139-140.
  16. معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، 2011م، ج2، ص141-142.
  17. معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، 2011م، ج2، ص142-143.

منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

این مقاله برگرفته از کتاب معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ بخش «مسجد ثنیة الوداع»، ج2، ص126، است.
  • معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، عبدالعزیز الکعکی، بیروت، 2011م.
  • دلائل النبوه، البیهقی، به کوشش عبدالمعطی، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1405ق.
  • السیرة النبویه، ابن هشام، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، دار المعرفه.