مسجد خیف
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| کاربری | عبادت |
| مکان | منطقه منا |
| مشخصات | |
| مساحت | در سال ۲۴۰ قمری ۱۵۰۰ متر مربع، در آخرین بازسازی در سال ۱۳۹۲ قمری مساحتی حدود ۲۳۶۶۰ متر مربع |
| وضعیت | فعال |
| معماری | |
| بازسازی | سال 556 قمری به دست جمال‌الدین اصفهانی، سال ٨٧4 توسط سلطان قایتبای از سلاطین مملوکی مصر، بازسازی اخیر مسجد در سال ١٣٩٢ قمری به دست دولت سعودی |
مسجد خیف، یکی از مساجد شهر مکه در کشور عربستان و مهمترین مسجد در منطقه منا است که در دامنه کوه صفایح ساخته شده است. این مسجد جایی است که مشرکان با برخی از قبایل عرب، در سال پنجم هجرت، پیمان بستند که به مدینه حمله کنند و دین اسلام را از بین ببرند.
نخستین گزارش‌های تاریخی درباره این مسجد از قرن سوم است.
مساحت مسجد در سال ۲۴۰ قمری ۱۵۰۰ متر مربع بوده و در آخرین بازسازی در سال ۱۳۹۲ قمری مساحتی حدود ۲۳۶۶۰ متر مربع یافته است. این مسجد فقط در ایام بیتوته در منا باز است.
فلسفه پیدایش
مسجد خَیف، مهمترین مسجد در منطقه منا است. درباره فلسفه پیدایش آن مسجد، روایت جالب توجهی وجود دارد. می‌دانیم که در سال پنجم هجرت، مشرکان مکه به تحریک یهودیان، پیمان اتحادی را با برخی از قبایل عرب امضا کردند تا به مدینه حمله کنند و ریشه اسلام را از اساس برکنند. محلی که آنان برای امضای این پیمان انتخاب کردند، جایی بود که بعدها مسجد خیف در آنجا بنا گردید. این بدان معنی است که در محل پیمان مشرکان بر ضدّ اسلام، مسجدی بنا شد تا شکست اتحاد قریش با قبایل عرب را یادگار باشد.
معنای خیف
خَیْف به محلی گویند که از شدت کوهستانی بودن آن کاسته شده، اما هنوز به صورت دشت در نیامده است. چنین منطقه‌ای در دامنه کوه صفایح قرار گرفته و مسجد خَیف در همین‌جا ساخته شده است.
محل خطبه پیامبر در حجة‌الوداع
بر اساس برخی روایات، مسجد خَیف شاهد خطبه مهم رسول خدا(ص) در حَجّةالوداع بوده که متن آن خطبه در روایات نقل شده است. [۱]
فضیلت نماز خواند در مسجد خیف
در روایات پیشوایان معصوم(ع) توصیه شده است که: کسی که در منا است، بکوشد تا نمازهایش را در مسجد خیف بخواند، چرا که در آن هفتاد پیامبر نماز خوانده‌اند. [۲]
امام صادق(ع) فرمود: در مسجد خیف که مسجدی در منا است، نماز بگزارید. مسجد (محل نماز) رسول خدا(ص) در زمان حیاتشان نزدیک مناره مسجد به سمت قبله و چپ و راست آن تا سی ذراع بوده است... اگر توانستید در آنجا نماز بخوانید، چنین کنید که هزار پیامبر(ص) در آنجا نماز خوانده‌اند. [۳]
محل دفن حضرت آدم
در نقلی هم آمده که مسجد خیف مدفن آدم(ع) بوده است، چنان که قبر حوا در جده است. [۴] در دعای سمات نیز به این مسجد اشاره شده است.
زمان تاسیس
به هر روی، مسجد خیف از دیر زمان بنا شده و از قرن سوّم، نخستین گزارش‌های تاریخی آن را، در دست داریم.
بازسازی مسجد
مورّخان نوشته‌اند که در سال ٢4٠ قمری سیل آن را تخریب کرد، سپس بر جای آن مسجدی بنا گردید و سیل‌بندی ساخته شد تا حفاظ مسجد باشد. مساحت مسجد در آن زمان ١5٠٠ متر مربع بوده است.
در اطراف مسجد خیف، رواق‌های کوچکی نیز بوده است. این مسجد در سال 556 قمری به دست جمال‌الدین اصفهانی وزیر موصل و شام بازسازی شد. (وی از کسانی است که خدمات فراوانی در حرمین کرده و هزینه‌های زیادی را صرف بازسازی اماکن مختلفی در مکه و مدینه کرد. وی به سال 55٩ درگذشت و در شهرهای بغداد و حله و کوفه و مکه نماز بر وی خوانده شده و بر کعبه طواف داده شد و در رباطی در شرق مسجد نبوی در فاصله پانزده متری حرم پیامبر(ص) دفن گردید. بنگرید: [۵] مسجد خیف در قرن نهم هجری بنای با شکوهی داشته است.)
مسجد خیف در سال ٨٧4 توسط سلطان قایتبای از سلاطین مملوکی مصر پس از آن که خرابی‌های فراوانی بر آن وارد آمده بود، بازسازی شده دیوارهای آن از سنگ و گچ ساخته شد. همچنین روی محراب آن قبه بزرگ مرتفعی ساخته شد، چنان‌که در میانه مسجد نیز قبه‌ای ساخته شد. (وصف طولانی این بازسازی را بنگرید در: [۶])
بنای کهنه و عظیم مسجد تا عصر اخیر بود، اما از رنگ و آب افتاده و تنها یک چهار دیواری بود که وسط آن بقعه‌ای بوده است که مناره هم داشته و مشهور به مقام ابراهیم بوده است. مرحوم شیخ عباس قمی در مفاتیح نوشته است: کنار مناره، نماز مستحبی (6 رکعت) خوانده شود. در آن زمان کف مسجد، شنی بوده است. برخی هم آن را محلی می‌دانند که رسول خدا(ص) در آنجا نماز گزارده است.
بازسازی اخیر مسجد در سال ١٣٩٢ قمری به دست دولت سعودی با بنایی بزرگ و رواق‌های متعدد و مساحتی حدود ٢٣66٠ متر مربع انجام گرفته است. طول این مسجد ١٨٢ و عرض آن ١٣٠ متر است.
زمان باز بودن مسجد
درِ این مسجد تنها در ایام بیتوته در منا باز است و در طول سال تقریبا مسدود است. متاسفانه در آن ایام هم، محل استراحت افراد بی‌سرپناه بوده و هیچ جای عبادت در آن نیست. تنها در وقت نماز امکان خواندن نماز در آن هست.
پانویس
منابع
- اخبار مكة: ابوعبدالله محمد بن اسحاق الفاكهى، تصحيح عبدالملك بن دهيش، ١٩٩۴.
- الكافى: ثقةالاسلام كلينى، تصحيح: على اكبر غفارى، تهران، دارالكتب الاسلاميه.
- افادة الانام باخبار بلدالله الحرام.
- اتحاف الورى بأخبار ام القرى: عمر بن فهد، مكه، دانشگاه‌ام القرى، ١٩٨٣.