سرداب غیبت: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۴ اوت ۲۰۱۹، ساعت ۱۳:۲۸

سرداب غیبت در کشور عراق در شهر سامراء، در ضلع غربی صحن مطهر آستان سامرا، واقع در حجره‌ای در زیرزمین حرم که امروزه نزد شیعیان، به سرداب غیبت امام زمان(عج) شهرت دارد، واقع است.

در این مکان سه تن از ائمه اهل‌بیت(ع) زندگی کرده‌اند و اینجا، سرداب خانه آنها در سامرا بوده است.

ارتباط سرداب با غیبت امام[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بسیاری از مورخان و نویسندگان اهل‌سنت در کتب خود، اقوالی را درباره این سرداب نقل کرده‌اند که بر مبنای آن، شیعیان معتقدند که غیبت حضرت مهدی(عج) از این نقطه آغاز شده است یا اینکه آنها معتقدند که امام(عج) از سرداب، ظهور می‌کند؛ چنان‌که یاقوت حموی در کتاب خود، ذیل نام سامرا می‌گوید: ... و بها السرداب المعروف فی جامعها الذی تزعم الشیعه ان مهدیهم یخرج منه.^[۱] در سامرا، سرداب معروفی در مسجد آن شهر، وجود دارد که شیعه می‌پندارند مهدی آنان، از این سرداب ظهور خواهد کرد.

از دیگر بزرگان اهل‌سنت که این قبیل باورها را به شیعه نسبت داده‌اند، می‌توان از ابن خلّکان، قزوینی، ابن تیمیه، ابن‌قیم جوزیه، ابن کثیر، ذهبی و... یاد کرد. بی‌تردید، شیعیان این‌گونه ادعاها را نمی‌پذیرند. ازاین‌رو برخی از علمای شیعه نیز درصدد پاسخ‌گویی به آنها برآمده‌اند.^[۲]

نظر پژوهشگران شیعه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در برابر این سخنان، پژوهشگران شیعی ارتباط غیبت کبرای امام زمان(عج) با این مکان را انکار کرده و اعتقاد شیعه را مبنی بر ظهور آن حضرت در مکه و مسجدالحرام یادآور شده اند.

شیخ عباس قمی می‌گوید: برای اشتهار این مکان، به سرداب غیبت بر سر زبان‌ها و نیز در نوشته‌های متاخران، دلیلی یافت نشده و سبب نامیدن آنها به این اسم، معلوم نگشته است و تمام آنچه اهل‌سنت در این‌باره به شیعیان نسبت می‌دهند، افترا می‌باشد و در کتب شیعه، اثری از چنین ادعاهایی نیست.^[۳]

شیخ ذبیح‌الله محلاتی، درباره وجه تسمیه سرداب غیبت، می‌نویسد که شهرت یافتن این سرداب به سرداب غیبت، به علت آن نیست که حضرت حجت(عج) در آن، غایب شده است؛ چنان‌که ناآشنایان به تاریخ، پنداشته‌اند. بلکه به این دلیل است که این مکان، محل زندگی و عبادت سه امام معصوم(ع) بوده است و جمعی از اولیا نیز در همین مکان، به دیدار آن حضرت(عج) موفق شده‌اند. ازاین‌رو در زمره بقاع متبرک، به‌شمار می‌آید.^[۴]

مرحوم سیدمحسن امین نیز در این‌باره نوشته است: «و ما یتوهّم من انهم یقولون بوجود المهدی فی سرداب سامراء فهو توهم فاسد، و انما یتبرکون بهذا السرداب و یتعبدون فیه من باب التبرک بآثار الصالحین، لانه قد سکنه ثلاثة من ائمة اهل البیت(ع)، و کان سرداب دارهم التی فی سامراء».^[۵]

آنچه می‌پندارند که شیعیان، به وجود حضرت مهدی(عج) در سرداب سامرا قائل می‌باشند، توهمی فاسد است. بلکه شیعیان برای تبرک جستن به آثار صالحان در این مکان، به عبادت می‌پردازند؛ زیرا در اینجا، سه تن از ائمه اهل‌بیت(ع) زندگی کرده‌اند و اینجا، سرداب خانه آنها در سامرا بوده است.

چاه غیبت[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در گذشته، نزد مردم عوام، باورهایی وجود داشت که حضرت مهدی(عج) پس از ورود به چاهِ داخل سرداب، ناپدید شده است. براساس این باور، زائران شیعه، داخل سرداب، از حوضی که محل وضوی امام‌ هادی و عسکری(ع) بود، برای تبرک خاک برمی‌داشتند و کم‌کم این مکان، به چاه غیبت معروف شد.

مرحوم محدث نوری در این‌باره می‌نویسد:

و آنچه از مشایخ، دست به دست رسیده، این است که این صفه، محل حوضی برای وضو گرفتن آن بزرگواران در آن سرداب بوده است. پس از آنکه خانه آن بزرگواران، مزار و محل عبادت مردم شد، این صفه شریف، معین شده بود برای گذاشتن و‌ انداختن عرایض و رقاع حاجات که شیعیان، به حضرت صاحب الزمان(عج) می‌نوشتند و در آنجا می‌گذاشتند و هر وقت صلاح بود، جواب عریضه از آنجا یا از خارج، به صاحبش می‌رسید؛ چنان‌که سید جلیل، علی بن طاووس، در اواخر کتاب «فرج المهموم» بعضی از حکایات آن را نقل کرده است.^[۶]

اما با جدا شدن صحن و راه سرداب مقدس، از صحن مطهر، برخی با دیدن احترام زوار به این مکان، آنجا را دکانی قرار دادند و با دادن ریگ و سنگ به زوار و بردن‌ عوام به آنجا، به اسم تبرک، بازار کسب خود را رونقی دادند و به اقسام حیل از زوار، فایده می‌بردند، و کم‌کم به منزله چاهی شد و اسم آن را چاه صاحب‌الزمان گذاشتند. تمام این حرکات بی‌اصل و بی‌پایه و خلاف ادب و احترام، بلکه در بعضی از مواضع، شبهه حرمت دارد....

همان‌گونه که بیان شد، در هیچ‌یک از منابع معتبر شیعه، از این مکان، به چاه غیبت یا محل غیبت حضرت مهدی(عج)، یاد نشده است و این‌گونه باورهای نادرست مورد تایید علمای شیعه نبوده و خوشبختانه این باورها، امروزه منسوخ و فراموش شده است.

معماری سرداب[ویرایش | ویرایش مبدأ]

سرداب غیبت، حجره کوچکی است به طول و عرض 2* 5/ 1 متر که در زیرزمین واقع است و از طریق پلکانی با بیست پله، به هم‌کف بنا، متصل می‌شود. سقف و دیوارهای حجره با کاشی‌های هفت‌رنگ از دوره ناصرالدین‌شاه قاجار، تزیین شده است و نوشته‌ای روی این کاشی‌ها، از تشرف ناصرالدین‌شاه به این مکان، در سال 1287 ه. ق، حکایت دارد.

این حجره، دارای درِ چوبی بسیار نفیس، با کتیبه‌هایی به خط نسخ است که از ارزش تاریخی بالایی برخوردار است. در به‌صورت مشبک و دارای دو لنگه است و براساس کتیبه‌های آن، در سال 606 ه. ق، به فرمان خلیفه عباسی، الناصرلدین الله که مذهب تشیع داشته و به سرپرستی ابوتمیم معدّ بن حسین بن سعد موسوی (متوفای 617 ه. ق)، ساخته شده است.^[۷] گرداگرد حجره نیز یک کتیبه نواری، به خط کوفی، حاوی صلوات بر چهارده معصوم، وجود دارد. این اثر تاریخی، در جریان یکی از انفجارهای تروریستی که در آستان مقدس سامرا اتفاق افتاد، آسیب جدی دید و بخش اصلی آن، از بین رفت و امروزه تنها حاشیه آن، باقی مانده است.

بازسازی‌ها[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در گذشته، راه رسیدن به سرداب، از طریق راهروی طولانی و تاریکی بود که ورودی آن، پشت قبر نرجس خاتون، داخل حرم مطهر قرار داشت. اما احمدخان دنبلی برای سرداب غیبت صحنی مستقل و دهلیز و راه‌پله‌ای جداگانه ایجاد کرد و راه‌پله و دالان قبلی را مسدود نمود.^[۸]

روی سرداب غیبت، مسجدی وجود دارد که به مسجد صاحب، مشهور است و به دست حسینقلی‌خان دنبلی ساخته شده است. بر فراز آن نیز گنبد مرتفعی با کاشی‌های هفت‌رنگ وجود دارد که به دست محمدعلی میرزا، حاکم کرمانشاهان، کاشی‌کاری شده است.^[۹]

پس از سقوط رژیم بعثی، فضای مجاور سرداب غیبت در زیرزمین را گسترش داده و شبستان وسیعی در مجاورت آن ساخته‌اند که نمازهای جماعت، در آن برگزار می‌گردد.

پیوند به بیرون[ویرایش | ویرایش مبدأ]

خرسان، سیدمحمدمهدی، مجله سفینه، پژوهشی در باره ی مسأله ی سرداب، تابستان 1385 - شماره 11 علمی-ترویجی (وزارت علوم)/ISC (14 صفحه - از 89 تا 102).

رنجبری حیدرباغی، احمد، مجله پژوهش‌های مهدوی، شبهه ابن حجر درباره سرداب امام زمان (عج) و ردیه های منظوم آن، زمستان 1392 - شماره 7 ISC (24 صفحه - از 93 تا 116).

پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]

↑ معجم البلدان، ج3، ص173.
↑ ر. ک: سفینه، پژوهشی درباره مساله سرداب، سید محمد مهدی خرسان، ترجمه: ماندنی مواساتیان، ص89 و 102.
↑ هدیة الزائرین و بهجة الناظرین، شیخ عباس قمی، ص83.
↑ مآثر الکبراء فی تاریخ سامراء، ج1، ص350.
↑ اعیان الشیعة، ج1، ص107.
↑ هدیة الزائرین و بهجة الناظرین، ص 84 و 85.
↑ ر. ک: وقف میراث جاویدان، باب غیبت در سامرا، ترجمه: مسلم صاحبی، ش 5، بهار 1373 ه. ش، ص86.
↑ مآثر الکبراء فی تاریخ سامراء، ج1، ص354 و 355؛ هدیة الزائرین و بهجة الناظرین، شیخ عباس قمی، ص74.
↑ عتبات عالیات عراق، ص212.

منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

این مقاله برگرفته از کتاب زیارت‌گاه‌های عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم. بخش «سرداب غیبت»، ج1، ص474-478، است.

معجم البلدان، ياقوت بن عبدالله الحموي، بيروت، دار صادر، ١٣٩٧ه. ق - ١٩٧٧م.

سفینه، پژوهشی درباره مساله سرداب، سید محمد مهدی خرسان، ترجمه: ماندنی مواساتیان.

اعيان الشيعه، السيد محسن الامين، بيروت، دار التعارف، ١۴٠۶ه. ق - ١٩٨۶م.

وقف ميراث جاويدان، «باب غيبت در سامرا»، ترجمه: مسلم صاحبى، ش ۵، بهار ١٣٧٣ه. ش.

عتبات عاليات عراق، اصغر قائدان، تهران, مشعر، ١٣٨۶ه. ش.

هدیة الزائرین و بهجة الناظرین، شیخ عباس قمی، قم، ایران، موسسه سبطین، 1383ش.

مآثر الكبراء في تاريخ سامرا، ذبيح الله المحلاتي، ط ١، المكتبة الحيدرية، ١۴٢۶ه. ق - ١٣٨۴ه. ش.

[1] معجم البلدان، ج3، ص173.

[2] ر. ک: سفینه، پژوهشی درباره مساله سرداب، سید محمد مهدی خرسان، ترجمه: ماندنی مواساتیان، ص89 و 102.

[3] هدیة الزائرین و بهجة الناظرین، شیخ عباس قمی، ص83.

[4] مآثر الکبراء فی تاریخ سامراء، ج1، ص350.

[5] اعیان الشیعة، ج1، ص107.

[6] هدیة الزائرین و بهجة الناظرین، ص 84 و 85.

[7] ر. ک: وقف میراث جاویدان، باب غیبت در سامرا، ترجمه: مسلم صاحبی، ش 5، بهار 1373 ه. ش، ص86.

[8] مآثر الکبراء فی تاریخ سامراء، ج1، ص354 و 355؛ هدیة الزائرین و بهجة الناظرین، شیخ عباس قمی، ص74.

[9] عتبات عالیات عراق، ص212.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{در دست ویرایش|ماه=[[بهمن]]|روز=[[۲۰]]|سال=[[۱۳۹۷]]|کاربر=Sajjadd  }}
+[[پرونده:سرداب غیبت.jpg|بندانگشتی|تصویری از سرداب غیبت‌]]
+'''سرداب غیبت''' در [[کشور عراق]] در [[شهر سامراء]]، در ضلع غربی [[صحن مطهر آستان سامرا]]، واقع در حجره‌ای در زیرزمین حرم که امروزه نزد شیعیان، به سرداب غیبت [[امام زمان(عج)]] شهرت دارد، واقع است.
-[[پرونده:سرداب غیبت.jpg|بندانگشتی|تصویری از سرداب غیبت‌]]
+در این مکان سه تن از [[ائمه اهل‌بیت(ع)]] زندگی کرده‌اند و اینجا، سرداب خانه آنها در سامرا بوده است.
-'''سرداب غیبت''' در ضلع غربی [[صحن مطهر آستان سامرا]]، واقع در حجره‌ای در زیرزمین حرم که امروزه نزد شیعیان، به سرداب غیبت [[امام زمان(عج)]] شهرت دارد واقع است. در این مکان سه تن از [[ائمه اهل‌بیت(ع)]] زندگی کرده‌اند و اینجا، سرداب خانه آنها در سامرا بوده است.
+==ارتباط سرداب با غیبت امام==
-==دیدگاه اهل‌سنت==
 بسیاری از مورخان و نویسندگان اهل‌سنت در کتب خود، اقوالی را درباره این سرداب نقل کرده‌اند که بر مبنای آن، شیعیان معتقدند که غیبت [[حضرت مهدی(عج)]] از این نقطه آغاز شده است یا اینکه آنها معتقدند که امام(عج) از سرداب، ظهور می‌کند؛ چنان‌که [[یاقوت حموی]] در کتاب خود، ذیل نام سامرا می‌گوید: ... و بها السرداب المعروف فی جامعها الذی تزعم الشیعه ان مهدیهم یخرج منه.<ref>معجم البلدان، ج3، ص173.</ref> در سامرا، سرداب معروفی در مسجد آن شهر، وجود دارد که شیعه می‌پندارند مهدی آنان، از این سرداب ظهور خواهد کرد.
 از دیگر بزرگان اهل‌سنت که این قبیل باورها را به شیعه نسبت داده‌اند، می‌توان از [[ابن خلکان|ابن خلّکان]]، قزوینی، [[ابن تیمیه]]، [[ابن‌قیم جوزیه]]، [[ابن کثیر]]، [[ذهبی]] و... یاد کرد. بی‌تردید، شیعیان این‌گونه ادعاها را نمی‌پذیرند. ازاین‌رو برخی از علمای شیعه نیز درصدد پاسخ‌گویی به آنها برآمده‌اند.<ref>ر. ک: سفینه، پژوهشی درباره مساله سرداب، سید محمد مهدی خرسان، ترجمه: ماندنی مواساتیان، ص89 و 102.</ref>
-==دیدگاه شیعه==
+===نظر پژوهشگران شیعه===
-براساس اعتقاد شیعیان، غیبت کبرای امام زمان(عج)، با وفات آخرین نایب خاص آن حضرت، آغاز شد؛ نه با غیبت ایشان در زیرزمین و محل ظهور آن حضرت نیز [[مکه]] و [[مسجدالحرام]] خواهد بود.
+در برابر این سخنان، پژوهشگران شیعی ارتباط غیبت کبرای امام زمان(عج) با این مکان را انکار کرده و اعتقاد شیعه را مبنی بر ظهور آن حضرت در [[مکه]] و [[مسجدالحرام]] یادآور شده اند.
 [[شیخ عباس قمی]] می‌گوید: برای اشتهار این مکان، به سرداب غیبت بر سر زبان‌ها و نیز در نوشته‌های متاخران، دلیلی یافت نشده و سبب نامیدن آنها به این اسم، معلوم نگشته است و تمام آنچه اهل‌سنت در این‌باره به شیعیان نسبت می‌دهند، افترا می‌باشد و در کتب شیعه، اثری از چنین ادعاهایی نیست.<ref>هدیة الزائرین و بهجة الناظرین، شیخ عباس قمی، ص83.</ref>
 [[شیخ ذبیح‌الله محلاتی]]، درباره وجه تسمیه سرداب غیبت، می‌نویسد که شهرت یافتن این سرداب به سرداب غیبت، به علت آن نیست که حضرت حجت(عج) در آن، غایب شده است؛ چنان‌که ناآشنایان به تاریخ، پنداشته‌اند. بلکه به این دلیل است که این مکان، محل زندگی و عبادت سه امام معصوم(ع) بوده است و جمعی از اولیا نیز در همین مکان، به دیدار آن حضرت(عج) موفق شده‌اند. ازاین‌رو در زمره بقاع متبرک، به‌شمار می‌آید.<ref>مآثر الکبراء فی تاریخ سامراء، ج1، ص350.</ref>
 مرحوم [[سیدمحسن امین]] نیز در این‌باره نوشته است:
 «و ما یتوهّم من انهم یقولون بوجود المهدی فی سرداب سامراء فهو توهم فاسد، و انما یتبرکون بهذا السرداب و یتعبدون فیه من باب التبرک بآثار الصالحین، لانه قد سکنه ثلاثة من ائمة اهل البیت(ع)، و کان سرداب دارهم التی فی سامراء».<ref>اعیان الشیعة، ج1، ص107.</ref>
 آنچه می‌پندارند که شیعیان، به وجود حضرت مهدی(عج) در سرداب سامرا قائل می‌باشند، توهمی فاسد است. بلکه شیعیان برای تبرک جستن به آثار صالحان در این مکان، به [[عبادت]] می‌پردازند؛ زیرا در اینجا، سه تن از ائمه اهل‌بیت(ع) زندگی کرده‌اند و اینجا، سرداب خانه آنها در سامرا بوده است.
 [[پرونده:نمایی از سرداب سامراء.jpg|بندانگشتی|نمایی از سرداب سامراء]]
 ==چاه غیبت==
@@ خط ۲۸: / خط ۲۸: @@
 مرحوم [[محدث نوری]] در این‌باره می‌نویسد:
 و آنچه از مشایخ، دست به دست رسیده، این است که این صفه، محل حوضی برای وضو گرفتن آن بزرگواران در آن سرداب بوده است. پس از آنکه خانه آن بزرگواران، مزار و محل عبادت مردم شد، این صفه شریف، معین شده بود برای گذاشتن و‌ انداختن عرایض و رقاع حاجات که شیعیان، به حضرت صاحب الزمان(عج) می‌نوشتند و در آنجا می‌گذاشتند و هر وقت صلاح بود، جواب عریضه از آنجا یا از خارج، به صاحبش می‌رسید؛ چنان‌که سید جلیل، [[علی بن طاووس]]، در اواخر کتاب «فرج المهموم» بعضی از حکایات آن را نقل کرده است.<ref>هدیة الزائرین و بهجة الناظرین، ص 84 و 85.</ref>
+اما با جدا شدن صحن و راه سرداب مقدس، از صحن مطهر، برخی با دیدن احترام زوار به این مکان، آنجا را دکانی قرار دادند و با دادن ریگ و سنگ به زوار و بردن‌ عوام به آنجا، به اسم تبرک، بازار کسب خود را رونقی دادند و به اقسام حیل از زوار، فایده می‌بردند، و کم‌کم به منزله چاهی شد و اسم آن را چاه صاحب‌الزمان گذاشتند. تمام این حرکات بی‌اصل و بی‌پایه و خلاف ادب و احترام، بلکه در بعضی از مواضع، شبهه حرمت دارد....
-و به ملاحظه این سیره و عادت در طرف راست، وسط شباک، سوراخی به‌قدر آنکه دست میان آن برود و رقعه را بیندازد، گذاشته‌اند که در طرف دیگر، نظیر آن را ندارد و هرکس تامل کند، می‌داند که این سوراخ، ساخته برای همین‌کار بود. آن محل نیز میان همه آن سرداب، امتیازی پیدا کرد در تبرک و شرافت و احترام و بوسیدن و استشفا به تربت آن؛ تا آنکه صحن و راه سرداب مقدس، از آن صحن مطهر، جدا شد و از غیر جنس خدمه برای آن ظاهر شد و دیدند حرص و رغبت شیعیان را به آن محل شریف و غلبه و استیلای خود را بر آن غربا و زوار بی‌معین. لهذا آن را برای کسب غیرطیب خود، سرمایه کردند و برای جلب منافع از ایشان، آن را دکانی قرار دادند و به اقسام حیل از آنها، فایده می‌بردند و کم‌کم به دادن ریگ و خاک آنجا را به آن بیچارگان و گرفتن چیزی، مقداری از آنجا گود شد... تا آنکه زمانی که شیخ عالم جلیل علامه عصر خود، شیخ عبدالحسین طهرانی(طاب ثراه) به جهت تذهیب قبه مطهره و اصلاح صحن منور، به آنجا مشرف شدند، پس از مشاهده آن خرابی و زیاد شدن در هر روز و خوف صدمه رسیدن به اساس عمارت، مقرر فرمودند آنجا را پر کردند تا مقدار دو پله به بالا مانده و آن را به آجر و گچ محکم نمودند.
-پس از وفات آن مرحوم، چون در سرمایه آن جماعت، به جهت بنّایی خللی پیدا شد، دوباره آن بنا را خراب کردند و به دادن ریگ و سنگ آنجا به جهّالِ زوار و بردن‌ عوام را در آنجا، به اسم تبرک، بازار کسب خود را رونقی دادند و کم‌کم به منزله چاهی شد و اسم آن را چاه صاحب‌الزمان گذاشتند و جزو مناسک زوار شد که چون به آنجا روند، از چاه صاحب‌الزمان سؤال کنند و به انواع بی‌ادبی و جسارت، خود را میان چاه افکنند و مقداری ریگ بردارند. تمام این حرکات بی‌اصل و بی‌پایه و خلاف ادب و احترام، بلکه در بعضی از مواضع، شبهه حرمت دارد....
 همان‌گونه که بیان شد، در هیچ‌یک از منابع معتبر شیعه، از این مکان، به چاه غیبت یا محل غیبت حضرت مهدی(عج)، یاد نشده است و این‌گونه باورهای نادرست مورد تایید علمای شیعه نبوده و خوشبختانه این باورها، امروزه منسوخ و فراموش شده است.
@@ خط ۴۱: / خط ۳۸: @@
 این حجره، دارای درِ چوبی بسیار نفیس، با کتیبه‌هایی به خط نسخ است که از ارزش تاریخی بالایی برخوردار است. در به‌صورت مشبک و دارای دو لنگه است و براساس کتیبه‌های آن، در سال 606 ه. ق، به فرمان خلیفه عباسی، [[الناصرلدین الله]] که [[مذهب تشیع]] داشته و به سرپرستی ابوتمیم معدّ بن حسین بن سعد موسوی (متوفای 617 ه. ق)، ساخته شده است.<ref>ر. ک: وقف میراث جاویدان، باب غیبت در سامرا، ترجمه: مسلم صاحبی، ش 5، بهار 1373 ه. ش، ص86.</ref> گرداگرد حجره نیز یک کتیبه نواری، به خط کوفی، حاوی صلوات بر چهارده معصوم، وجود دارد.
+این اثر تاریخی، در جریان یکی از انفجارهای تروریستی که در آستان مقدس سامرا اتفاق افتاد، آسیب جدی دید و بخش اصلی آن، از بین رفت و امروزه تنها حاشیه آن، باقی مانده است.
-متاسفانه این اثر تاریخی نفیس و ارزشمند، در جریان یکی از انفجارهای تروریستی که در آستان مقدس سامرا اتفاق افتاد، آسیب جدی دید و بخش اصلی آن، از بین رفت و امروزه تنها حاشیه آن، باقی مانده است.
 ==بازسازی‌ها==
+در گذشته، راه رسیدن به سرداب، از طریق راهروی طولانی و تاریکی بود که ورودی آن، پشت قبر نرجس خاتون، داخل حرم مطهر قرار داشت. اما احمدخان دنبلی برای سرداب غیبت صحنی مستقل و دهلیز و راه‌پله‌ای جداگانه ایجاد کرد و راه‌پله و دالان قبلی را مسدود نمود.<ref>مآثر الکبراء فی تاریخ سامراء، ج1، ص354 و 355؛ هدیة الزائرین و بهجة الناظرین، شیخ عباس قمی، ص74.</ref>
-در گذشته، راه رسیدن به سرداب، از طریق راهروی طولانی و تاریکی بود که ورودی آن، پشت قبر نرجس خاتون، داخل حرم مطهر قرار داشت. اما احمدخان دنبلی برای سرداب غیبت صحنی مستقل و دهلیز و راه‌پله‌ای جداگانه ایجاد کرد و راه‌پله و دالان قبلی را مسدود نمود.<ref>مآثر الکبراء فی تاریخ سامراء، ج1، ص354 و 355؛ هدیة الزائرین و بهجة الناظرین، شیخ عباس قمی، ص74.</ref>
+روی سرداب غیبت، مسجدی وجود دارد که به مسجد صاحب، مشهور است و به دست حسینقلی‌خان دنبلی ساخته شده است. بر فراز آن نیز گنبد مرتفعی با کاشی‌های هفت‌رنگ وجود دارد که به دست محمدعلی میرزا، حاکم کرمانشاهان، کاشی‌کاری شده است.<ref>عتبات عالیات عراق، ص212.</ref>
-روی سرداب غیبت، مسجدی وجود دارد که به مسجد صاحب، مشهور است و به دست حسینقلی‌خان دنبلی ساخته شده است. بر فراز آن نیز گنبد مرتفعی با کاشی‌های هفت‌رنگ وجود دارد که به دست محمدعلی میرزا، حاکم کرمانشاهان، کاشی‌کاری شده است.<ref>عتبات عالیات عراق، ص212.</ref>
 پس از سقوط رژیم بعثی، فضای مجاور سرداب غیبت در زیرزمین را گسترش داده و شبستان وسیعی در مجاورت آن ساخته‌اند که نمازهای جماعت، در آن برگزار می‌گردد.
@@ خط ۹۲: / خط ۸۷: @@
 {{زیارتگاه‌ها و مقبره‌های عراق}}
-[[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]]
-[[رده:مکان‌های تاریخی سامراء]]
 [[رده:مکان‌های منتسب به امام زمان(ع)]]
-[[رده:زیارتگاه‌های سامراء]]
+[[رده:مکان‌های منتسب به امام حسن عسکری(ع)]]
-[[رده:زیارتگاه‌های شیعیان]]
+[[رده:مکان‌های منتسب به امام هادی(ع)]]
+[[رده:غیبت‌گاه‌ها]]