مقبره ابن ادریس حلی

مقبره ابن ادریس حلی

اطلاعات اوليه
کاربری	مسجد * زیارتگاه
مکان	عراق * حله
مشخصات
مساحت	1814 مترمربع
وضعیت	فعال
امکانات	نمازخانه * حسینیه * کتابخانه
معماری
معمار	حسّان مرجان
بازسازی	1381 ه.ق * کمک‌های مردمی

مقبره ابن ادریس حلّی، در محله «جامعین» شهر حله قرار دارد و در سال 1340ش تجدید بنا شده است.

در شهر حلّه و اطراف آن آثار باستانی و تاریخی و مذهبی زیادی به‌چشم می‌خورد. از جمله این آثار مشاهد و مراقد و مقام‌های تاریخی و اسلامی فراوان در این شهر است. یکی از این بناهای تاریخی مذهبی مرقد ابن ادریس حلّی است.

ابن ادریس حلّی، از فقهای نامدار شیعه در سده ششم هجری بوده که در سال 597 یا 598 ه.ق از دنیا رفته و در همین شهر به خاک سپرده شده است.

در کنار مرقد ابن ادریس حلی، قبر سیدجلال‌الدین احمد، قرار دارد. اگرچه در گذشته، وی دارای بارگاه مستقلی، نزدیک همین محل بوده است اما مقبره وی، ویران گشته و جنازه او را، به اینجا منتقل کرده‌اند.

موقعیت جغرافیایی

مقبره ابن ادریس حلی در شهر حله

مرقد ابن ادریس حلّی، در محله «جامعین» شهر حله قرار دارد و در سال 1381 ه.ق با کمک‌های مردم و با کسب اجازه از محضر آیت‌الله سیدمحسن حکیم تجدید بنا شده است.

شهر حله نزدیک ویرانه‌های شهر قدیم بابل، در حدود نود کیلومتری جنوب بغداد، در مسیر مستقیم شهرهای کوفه و نجف به بغداد، و در حدود پنجاه کیلومتری مشرق شهر کربلا قرار دارد و امروزه مرکز استان بابل است.

در شهر حلّه و اطراف آن آثار باستانی و تاریخی و مذهبی زیادی به‌چشم می‌خورد. از جمله این آثار مشاهد و مراقد و مقام‌های تاریخی و اسلامی فراوان در این شهر است. یکی از این بناهای تاریخی مذهبی مرقد ابن ادریس حلّی است.

معرفی ابن ادریس

ابن ادریس حلّی از فقهای بزرگ شیعه در سده ششم هجری است. نسب وی در منابع و کتب تراجم، با اختلاف ذکر شده است.

ابن‌فوطی، نسب وی را «محمد بن ادریس بن محمد»، ذهبی نیز نسبش را «محمد بن ادریس بن احمد بن ادریس» و صاحب روضات‌الجنات، نسب وی را «محمد بن احمد بن ادریس» ذکر کرده است.

او از شهر حله و از خاندان عجلی و لقبش، فخرالدین و کنیه‌اش، ابوعبدالله بوده است.

ولادت

تاریخ تولد وی را حدود سال 543ه.ق، گفته‌اند. او پسر خواهر شیخ طوسی و مادرش، دختر فاضله مرحوم ورام و خود جد مادری، نجیب‌الدین یحیی هذلی (از علمای شیعه) بود. او ساکن حله بوده و یاران و شاگردانی داشته است.

جایگاه علمی

فقها و شرح‌حال‌نگاران، از اهل سنّت و شیعه، ابن ‌ادریس را به علو مقام و کثرت فهم و علم ستوده و از وی با اوصافی چون بی‌نظیر در علم فقه، یگانه عصر خویش، محقق و رئیس مذهب یاد کرده‌اند.

ذهبی که از متعصبان اهل‌سنت است و درباره بسیاری از شخصیت‌های شیعه از روی کینه و تعصب سخن می‌گوید، درباره جایگاه فقهی ابن‌ادریس نزد شیعه می‌گوید: «او در دانش فقه بی‌نظیر بود، ... و در زمان وی، میان شیعه همانند وی، وجود نداشت».

به گفته این مورخ، یکی از شاعران شیعه، قصیده‌ای در مدح وی سرود که در آن، وی را بر محمد بن ادریس شافعی (مؤسس مذهب شافعی) ترجیح و تفضیل داده بود.

شهید اول، وی را با عناوینی همچون «امام علامه، شیخ علما و رئیس مذهب» و شهید ثانی را با کلماتی، چون «امام، علامه و محقق» ستوده است. البته متقدمانی، همچون محقق حلی و علامه حلی، او را به‌علت زبان تندش در نقد دیگران، تخطئه کرده‌اند.

آثار و تالیفات

ابن‌ادریس دارای تالیفاتی بوده که مشهورترین آنها، «الحاوی لتحریر الفتاوی»، معروف به کتاب «السرائر» است و از دیگر آثار وی نیز می‌توان به خلاصة الاستدلال، منتخب کتاب التبیان (در فقه) و «مناسک الحج»، اشاره کرد.

وفات

به نظر برخی مؤلفان، ابن ‌ادریس در حدود 597، و به گفته فرزندش صالح درحدود 598 درگذشته است؛ بنابراین، وفات او در 25 یا 35 سالگی، که در بعضی منابع به آن اشاره شده، نادرست است و به نظر برخی ناشی از تصحیف کلمه تسعین به سبعین بوده است.

به گفته خوانساری، ابن‌ادریس در ظهر روز جمعه، هجدهم شوال سال 5٩٨ه. ق، در سن 55 سالگی، در شهر حله وفات کرد و در همانجا، به خاک سپرده شد. اما ذهبی، نام وی را جزو درگذشتگان سال 5٩٧ه.ق، ذکر کرده است.

ابن ‌ادریس در حلّه وفات یافت. مرقد او در محله «جامعین» حلّه قرار دارد و در 1340ش تجدید بنا شده است.

تاریخچه و توصیف زیارتگاه

زیارتگاه ابن‌ادریس در گذشته، شامل اتاق ساده‌ای با گنبدی از آجر و گچ بود که کنار آن، مسجد یا مدرسه‌ای وجود داشت که به مرور زمان از بین رفته و اثری از آن، باقی نمانده بود.

صاحب مراقد المعارف وضعیت مرقد ابن‌ادریس را در زمان خود، چنین وصف می‌کند: «مرقده فی الحلة المزیدیة، علیه قبة صغیرة حوله نخیلات فی ارض تنز ماءاً وکانت دور السکن غربیه ولم تقرب منه العمارة».

در سابق، زمین اطراف زیارتگاه ابن ادریس نسبتاً مهجور و متروکه بود و به علت پستی سطح آن، بیشتر اوقات آب اطراف آن، جمع می‌شد. در سال 1960 م، تعدادی از تاجران نیکوکار حله، تصمیم به بازسازی و توسعه بنای مرقد ابن ادریس گرفتند. اما به علت اینکه مبلغی که برای این کار جمع‌آوری کرده بودند، کافی نبود، «مرحوم حاج حسّان مرجان»، تکمیل این پرژوه را برعهده گرفت. آنها پس از کسب اجازه از مرحوم آیت‌الله سیدمحسن حکیم، به بازسازی و توسعه بنای مرقد ابن ادریس اقدام کردند که این در سال 1381 ه.ق صورت گرفت و برخی شاعران، در بیان مادّه تاریخ آن، اشعاری سرودند.

معماری ساختمان کنونی

ساختمان کنونی، 1814 مترمربع مساحت دارد و از سه سمت، با مغازه‌ها احاطه شده‌است. میان زیارتگاه، صحن وسیعی وجود دارد که میان آن، باغچه‌ای درخت‌کاری شده، به چشم می‌خورد.

ورودی مسجد، دارای جبهه‌ای کاشی‌کاری شده است و بالای نماهای بیرونی مسجد، کتیبه‌ای قرآنی روی کاشی وجود دارد. ورودی با راهروی سرپوشیده‌ای، به صحن متصل می‌گردد و در سمت چپ (جنوب) ورودی، مناره‌ای کاشی‌کاری شده به ارتفاع 25 متر، وجود دارد.

بر جبهه مناره از داخل صحن، کتیبه‌ای حاوی چند بیت شعر از سیدمحمدعلی نجار در بیان مادّه تاریخ مناره (معادل 1380 ه. ق)، نقش بسته است.

بنای جدید مقبره که به‌جای بنای قبلی ساخته شده، شامل اتاقی است به شکل مربع که نماهای آن، کاشی‌کاری شده است. این اتاق، دارای گنبدی با گردن دایره‌ای، به ارتفاع شش متر است که دارای پوششی از کاشی‌های معروف به «کاشی کربلایی» می‌باشد. در یکی از اضلاع اتاق، ورودی مقبره قرار دارد و هریک از سه ضلع دیگر، حاوی دو پنجره مشبک رو به صحن و رواق‌های ساختمان زیارتگاه است.

نمایی از مرقد ابن ادریس حلی

داخل اتاق مقبره، دو قبر برجسته با پوشش سنگ مرمر وجود دارد که طول و عرض و ارتفاع هریک، به ترتیب 2* 1* 5/ 0 متر است. یکی از این دو قبر، مدفن ابن ادریس و قبر دیگر، مدفن سیدجلال‌الدین احمد بن یحیی است. روی دیوار مقبره، دو طرف ورودی آن، دو لوح کاشی در معرفی شخص مدفون در هریک از دو قبر، نصب شده است.

درباره قبر سیدجلال‌الدین احمد، گفتنی است که او در گذشته، دارای زیارتگاه مستقلی، نزدیک همین محل بوده است. اما مقبره وی، ویران گشته و جنازه وی، به اینجا منتقل شده است.

پشت مقبره، دو سالن وجود دارد که به حسینیه، شناخته می‌شود. اما در حال حاضر، از یکی از آنها برای نمازخانه و از سالن دیگر، محل برگزاری مراسم دینی و مجالس ختم و عزاداری استفاده می‌کنند. سمت راست مقبره نیز یک کتابخانه عمومی وجود دارد که در زمان مرحوم آیت‌الله سیدمحسن حکیم، تاسیس شده است.

منابع

این مقاله برگرفته از کتاب زیارت‌گاه‌های عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم. بخش «مقبره ابن ادریس حلی»، ج2، ص54. است.

• روضات الجنات فی احوال العلماء والسادات، محمد باقر الموسوی الخوانساری، ط ١، بیروت، دار الاسلامیة، ١4١١ه. ق - ١٩٩١م.
• تاریخ الاسلام ووفیات المشاهیر والاعلام، شمس‌الدین محمد بن احمد بن عثمان الذهبی، تحقیق: عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، دار الکتاب العربی.
• فهرس التراث، السید محمدحسین الحسینی الجلالی، قم، دلیل ما، ١4٢٢ه. ق.
• تلخیص مجمع الآداب فی معجم الالقاب، عبدالرزاق بن احمد الشیبانی (ابن الفوطی)، تحقیق: مصطفی جواد، دمشق، وزارة الثقافة والارشاد القومی - مطبوعات مدیریة احیاء التراث القدیم، (لا ت).
• الفهرست، علی ‌بن عبیداللّه منتجب‌الدین رازی، چاپ جلال‌الدین محدث ارموی، قم 1366ش.
• لسان‌المیزان، ابن‌ حجر عسقلانی، چاپ محمد عبدالرحمان مرعشلی، بیروت 1415ـ1417/ 1995ـ1996.
• الذریعة الی تصانیف الشیعة، محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت 1403/1983.
• منتهی‌المقال فی احوال الرجال، محمد بن اسماعیل مازندرانی حائری، قم 1416.
• لؤلؤة‌البحرین، یوسف ‌بن احمد بحرانی، چاپ محمدصادق بحرالعلوم، قم.
• مرقد ابن ادریس، صرخ خالد فی الحلة الفیحاء، حیدر الجد، ینابیع، العدد ٢٠، رمضان - شوال ١4٢٨ه. ق.
• مراقد المعارف، محمد حرزالدین، تحقیق: محمدحسین حرزالدین، قم، سعید بن جبیر، ٢٠٠٧م.