مزار امامزاده قاسم بن حسن(ع)
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| تأسیس | دوره آل‌بویه |
| کاربری | مرقد |
| مکان | شهر مسیب در عراق |
| نام‌های دیگر | ابوجاسم، قاسم بن حسن عتیکاوی |
| مشخصات | |
| وضعیت | از زیارتگاههای مشهور و بزرگ منطقه |
| امکانات | ایوان، رواق، گنبد، صحن و حجره |
مزار امامزاده قاسم بن حسن(ع) حدود چهار فرسخی کربلا، در منطقه عتیکات نزدیک شهر مسیّب قرار دارد که بین اهالی، به ابوجاسم و قاسم بن حسن عتیکاوی، شهرت دارد. این بقعه یکی از زیارتگاههای مشهور و بزرگ منطقه است.
معرفی اجمالی قاسم بن حسن
به هرحال، از آنجایی که زائران، این مکان را به عنوان مزار قاسم بن امام حسن(ع)، زیارت می‌کنند، ما نیز در اینجا، مختصری از زندگی قاسم را بیان می‌کنیم: در کتب تاریخ، تراجم و انساب، برای امام حسن مجتبی(ع) از 15 تا 31 فرزند، ذکر شده است.[۱] با مروری اجمالی به مقاتل و منابع تاریخی، چنین به دست می‌آید که چهار تا شش تن از فرزندان امام حسن مجتبی(ع)، به نام‌های حسن مثنّی، قاسم، عبدالله، عمرو، عبدالرحمان و ابوبکر، به همراه امام حسین(ع) به سوی کربلا، حرکت کردند.[۲] عبدالرحمان در مسیر حج و با لباس احرام، در منطقه ابواء از دنیا رفت[۳] و قاسم، عبدالله و ابوبکر نیز در روز عاشورا، به شهادت رسیدند.[۴]
قاسم از همسر امام حسن(ع)، به نام «رمله» که ام ولد بود، به دنیا آمد.[۵] شواهدی وجود دارد که این بانو، مادر ابوبکر بن حسن(ع) نیز بوده و در کربلا، به همراه فرزندانش، حضور داشته است.[۶]
برخی از منابع، سال ولادت قاسم را 47 هجری ذکر کرده‌اند.[۷] بنابراین او در زمان شهادت پدر بزرگوارش، سه ساله و در واقعه کربلا سیزده یا چهارده ساله بوده است.[۸] اما به گفته بیهقی، او در زمان شهادت، شانزده ساله بود.[۹]
محل مرقد
این زیارتگاه باشکوه، حدود چهار فرسخی کربلا، در منطقه «عتیکات» (عتیکات یا عتیکیات جمع عُتیکی، منسوب به عُتَیک (صیغه تصغیر) است و به روزهای بسیار گرم گفته می‌شود و شاخه‌ای از قبیلة ا. زدی‌ها در آنجا سکونت دارند.) نزدیک شهر «مسیّب» (شهر مسیّب نزدیک رود فرات قرار دارد و شاید ریشه لغوی نام آن ماده «سیب» باشد که نام نهری در منطقه ذنابة الفرات بوده است. در گذشته در این ناحیه شهری قرار داشت که صباح بن هارون، یحیی بن احمد مقری، هبة الله بن عبدالله مؤدب مقتدر عباسی و احمد بن عبدالله مؤدب مقتدر عباسی از آنجا برخاسته بودند.) قرار دارد که بین اهالی، به «ابوجاسم»[۱۰] و قاسم بن حسن عتیکاوی، شهرت دارد.[۱۱]
.jpg)
ساختمان مقبره
ساختمان قبلی آرامگاه که براساس برخی باورها، از آثار دوره آل‌بویه بوده است، سال 1950 م خراب شد و به‌جای آن، آرامگاه باشکوهی، شامل ایوان، رواق، گنبد، صحن و حجره‌ها، ساخته شد؛ تا جایی‌که به یکی از زیارتگاههای مشهور و بزرگ منطقه، تبدیل گردید. به گفته متولی زیارتگاه، آقای حمید فواز، از خاندان آل‌جعفر، از این قبر، کرامات فراوانی، دیده شده است..[۱۲]
دیدگاه‌ها درباره شخص مدفون در بقعه
درباره شخص مدفون در این بقعه، چند دیدگاه وجود دارد؛ برخی تصور کرده‌اند که این مکان، مدفن قاسم بن امام حسن مجتبی(ع) است؛ در حالی‌که به اجماع همه مورخان و ارباب تراجم، قاسم بن حسن(ع)، در کربلا به شهادت رسید و به نوشته بیهقی، مقابل عمویش در کربلا در سن 16 سالگی کشته شد و قاتل وی، «عمرو بن سعید بن نفیل» بود. او کنار سایر شهدا، در کربلا به خاک سپرده شد.[۱۳]
دیدگاه قزوینی
اما «سیدمهدی قزوینی» می‌نویسد که صاحب این مزار، قاسم اکبر بن امام حسن مجتبی(ع) است[۱۴] که در رکاب جدش امام علی(ع) و پدرش امام حسن(ع) در نهروان، شرکت کرد و پس از زخمی شدن در این مکان، وفات یافت و به خاک سپرده شد.[۱۵]
دیدگاه حرزالدین
حرزالدین پس از بازگویی این سخن قزوینی، می‌نویسد: [۱۶]
مخفی نماند که سیدمهدی قزوینی، تنها کسی است که این ادعا را کرده است و ما بر منبع سخن ایشان، دست نیافتیم. مؤلف گوید: حالِ صاحب قبر، برای ما روشن نیست و نمی‌دانیم که قاسم بن حسن کیست؟ آیا حسنی است یا حسینی؟
دیدگاه کمونه
سیدعبدالرزاق کمونه نیز با صراحت می‌گوید: من اطلاعی به دست نیاوردم که حسن بن علی بن ابی‌طالب(ع)، به جز قاسم که در کربلا با عمویش امام حسین(ع) به شهادت رسید، پسری به نام قاسم، داشته باشد و بر منبع سخن سیدمهدی قزوینی، دست نیافتم.[۱۷]
دیدگاه ابوسعیده و عامری
سیدحسین ابوسعیده می‌نویسد: «شاید یکی از نوادگان و ذریه ائمه (علیهم‌السّلام) در این مکان، مدفون باشد که متاسفانه قائل این قول را نمی‌دانم».[۱۸]
ثامر عبدالحسن عامری نیز معتقد است که وی، فرزند بلافصل امام حسن(ع) نیست. بلکه یکی از نوادگان اوست که به اختصار، به قاسم بن حسن(ع)، شهرت یافته است..[۱۹]
پانویس
- ↑ الارشاد، ج2، ص20؛ اعلام الوری، ص212؛ مناقب آل ابی‌طالب، ج4، ص29؛ الشجرة المبارکة، ص3؛ کشف الغمّة، ج2، ص198؛ تاریخ الائمة، ص18؛ انیس المؤمنین، ص92؛ تاج الموالید، ص103؛ کاشف الغمّة، ص66 و 67؛ التتمة فی تواریخ الائمة، ص69.
- ↑ مناهل الضرب، ص23.
- ↑ الارشاد، ج2، ص26.
- ↑ پژوهشی پیرامون شهدای کربلا، ص100، 102 و 105.
- ↑ ابصار العین، ص36.
- ↑ لباب الانساب، ج1، ص401.
- ↑ کاشف الغمه، ص33.
- ↑ پژوهشی پیرامون شهدای کربلا، ص109.
- ↑ لباب الانساب، ج1، ص401.
- ↑ مراقد المعارف، ج2، ص194.
- ↑ المشاهد المشرّفة، ج4، ص145.
- ↑ معجم المراقد والمزارات فی العراق، ص319.
- ↑ لباب الانساب، ج1، ص401.
- ↑ فلک النجاة، ص22.
- ↑ آرامگاه‌های خاندان پاک پیامبر، ص303؛ معجم المراقد، ص319.
- ↑ مراقد المعارف، ج2، ص194 و 195.
- ↑ مشاهد العترة الطاهرة، ص237؛ کتاب المزار، ص143 و 144.
- ↑ المشاهد المشرفة، ج4، ص146.
- ↑ معجم المراقد والمزارات فی العراق، ص319.
منابع
- مراقد المعارف، محمد حرزالدين، تحقيق: محمدحسين حرزالدين، قم، سعيد بن جبير، ٢٠٠٧م.
- المشاهد المشرفة، السيد حسين ابوسعيدة، ط ١، بيروت، مؤسسة البلاغ، ١۴٣٣ه. ق - ٢٠١٢م.
- معجم المراقد والمزارات في العراق، ثامر عبدالحسن العامري، (لا م)، (لا ن)، (لا ت).
- لباب الانساب والالقاب والاعقاب، ابوالحسن على بن زيد بيهقى (ابن فندق)، قم، كتابخانه آيت‌الله العظمى مرعشى نجفى، ١۴١٠ه. ق.
- آرامگاه‌هاى خاندان پاك پيامبر(ص) و بزرگان صحابه و تابعين، سيد عبدالرّزاق كمونه، ترجمه: عبدالعلى صاحبى، چاپ دوم، مشهد، بنياد پژوهش‌هاى اسلامى آستان قدس رضوى، ١٣٧۵ه. ش.
- مشاهد العترة الطاهرة وأعيان الصحابة والتابعين، السيد عبدالرزاق كمونة الحسيني، النجف، مطبعة الآداب، ١٣٨٧ه. ق - ١٩۶٨م.
- الارشاد في معرفة حجج الله علي العباد، محمد بن محمد بن نعمان (الشيخ المفيد)، تحقيق: مؤسسة آل البيت(عليهم السلام) لاحياء التراث، ط ٢، بيروت، دار المفيد، ١۴١۴ه. ق - ١٩٩٣م.
- اعلام الوري بأعلام الهدي، طبرسي، فضل بن حسن، (ط - القديمة)، چاپ سوم، تهران، ١٣٩٠ه. ق.
- مناقب آل ابي‌طالب، محمد بن علي السروي المازندراني (ابن شهرآشوب)، تحقيق: يوسف البقاعي، ط ٢، بيروت، دار الاضواء، ١۴١٢ه. ق - ١٩٩١م.
- الشجرة المباركة في انساب الطالبية، فخرالدين الرازي، ط ٢، قم، مكتبة آيةالله العظمي المرعشي النجفي، ١۴١٩ه. ق.
- كشف الغمّة في معرفة الائمة، علي بن عيسي الاربلي، ط ٢، بيروت، دار الاضواء، ١۴٠۵ه. ق - ١٩٨۵م.
- التتمة في تواريخ الائمة، السيد تاج‌الدين بن علي بن احمد الحسيني العاملي، تحقيق: قسم الدراسات الاسلامية - مؤسسة البعثة، ط ١، قم، مؤسسة البعثة، ١۴١٢ه. ق.
- مناهل الضرب في انساب العرب، سيد جعفر الاعرجي النجفي الحسيني، قم، مكتبة آيت‌الله العظمي المرعشي النجفي، ١۴١٩ه. ق.
- ابصار العين في انصار الحسين(ع)، محمد بن طاهر السماوي، تحقيق: محمد جعفر الطبسي، ط ١، مركز الدراسات الاسلامية لحرس الثورة، ١۴١٩ه. ق - ١٣٧٧ه. ش.
- انيس المومنين، حموي، محمدبن اسحاق، قرن ۱۰ق. به تصحيح ميرهاشم محدث، تهران: بنياد بعثت، واحد تحقيقات اسلامي، ۱۳۶۳.
- فلک النجاه فی الامامه و الصلاه، علی‌محمد فتح‌الدین‌حنفی، دار الاسلام، قم، 1377.