آستان مقدس امامین عسکریین(ع): تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - ' (ع)' به '(ع)')
 
(۱۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد)
خط ۲۶: خط ۲۶:
آستان مقدس سامرا، خاکجای دو امام دهم و یازدهم شیعه، [[حضرت امام علی نقی(ع)]] و [[امام حسن عسکری(ع)]] است که به آستان امامین عسکریین(ع) نیز شناخته می‌شود. این آستان مقدس، از دیرباز تاکنون، یکی از زیارتگاه‌های مهم [[شیعه]] در جهان بوده و وجود آن در شهر سامرا، این شهر را به یکی از چهار شهر زیارتی مهم شیعیان در [[عراق]]، تبدیل کرده است.
آستان مقدس سامرا، خاکجای دو امام دهم و یازدهم شیعه، [[حضرت امام علی نقی(ع)]] و [[امام حسن عسکری(ع)]] است که به آستان امامین عسکریین(ع) نیز شناخته می‌شود. این آستان مقدس، از دیرباز تاکنون، یکی از زیارتگاه‌های مهم [[شیعه]] در جهان بوده و وجود آن در شهر سامرا، این شهر را به یکی از چهار شهر زیارتی مهم شیعیان در [[عراق]]، تبدیل کرده است.


هسته اولیه آستان سامرا، خانه امام‌ هادی(ع) است که پس از احضار شدن به [[سامرا]] به دستور [[متوکل عباسی]]، برای سکونت خود از «دلیل بن یعقوب نصرانی»، خریداری نمود.<ref>تاریخ بغداد، ج12، ص57.</ref> این خانه، در یکی از محلات سامرا، به نام عسکر المعتصم واقع بود و امام یازدهم شیعه(ع) نیز با انتساب به همین محله، به لقب «عسکری» شهرت یافت.<ref>دایرة المعارف الاسلامیة الشیعیة، ج13، ص138.</ref>
هسته اولیه آستان سامرا، خانه امام‌ هادی(ع) است که پس از احضار شدن به [[سامرا]] به دستور [[متوکل عباسی]]، برای سکونت خود از «دلیل بن یعقوب نصرانی»، خریداری نمود.<ref>تاریخ بغداد، ج12، ص57.</ref> این خانه، در یکی از محلات سامرا، به نام عسکر المعتصم واقع بود و امام یازدهم شیعه(ع) نیز با انتساب به همین محله، به لقب «عسکری» شهرت یافت.<ref>دایرة المعارف الاسلامیة الشیعیة، ج13، ص138.</ref>  
 
درباره تاریخچه و روند ساخت بارگاه امامین عسکریین(ع) در قرون اولیه اسلامی، اطلاعات موثق چندانی در منابع معتبر تاریخی، به چشم نمی‌خورد. اما مرحوم [[شیخ محمد سماوی]] تاریخچه احداث آستان سامرا را در منظومه‌ای به زبان عربی، سروده است. بر این اساس، در سال 333 ه. ق، [[ناصرالدوله حمدانی]]، گنبدی روی قبر دو امام، بنا کرد و برای شهر سامرا، حصاری بنیان نهاد.<ref>مآثر الکبراء فی تاریخ سامراء، ذبیح الله المحلاتی، ج1، ص318.</ref>
 
در سال 337 ه. ق، [[معزالدوله دیلمی]] پس از پیروزی بر ناصرالدوله، وارد سامرا شد و اموالی برای آبادانی شهر، صرف نمود و اقدامات عمرانی ناصرالدوله را تکمیل کرد. به دستور وی، صندوقچه‌ای از چوب، بر قبر مطهر نهادند. پس از وی نیز برادرزاده‌اش، [[عضدالدوله دیلمی]]، در سال 368 ه. ق، گنبد و بارگاه سامرا را بازسازی کرد و صحن آن را توسعه داد و حصار پیرامون شهر را بازسازی کرد.<ref>همان، ص321 و 324.</ref>


درباره تاریخچه و روند ساخت بارگاه امامین عسکریین(ع) در قرون اولیه اسلامی، اطلاعات موثق چندانی در منابع معتبر تاریخی، به چشم نمی‌خورد. اما مرحوم [[شیخ محمد سماوی]] تاریخچه احداث آستان سامرا را در منظومه‌ای به زبان عربی، سروده است. بر این اساس، در سال 333 ه. ق، [[ناصرالدوله حمدانی]]، گنبدی روی قبر دو امام، بنا کرد و برای شهر سامرا، حصاری بنیان نهاد.<ref>مآثر الکبراء فی تاریخ سامراء، ذبیح الله المحلاتی، ج1، ص318.</ref>
==بازسازی‌ها==
==بازسازی‌ها==
در سال 337 ه. ق، [[معزالدوله دیلمی]] پس از پیروزی بر ناصرالدوله، وارد سامرا شد و اموالی برای آبادانی شهر، صرف نمود و اقدامات عمرانی ناصرالدوله را تکمیل کرد. به دستور وی، صندوقچه‌ای از چوب، بر قبر مطهر نهادند. پس از وی نیز برادرزاده‌اش، [[عضدالدوله دیلمی]]، در سال 368 ه. ق، گنبد و بارگاه سامرا را بازسازی کرد و صحن آن را توسعه داد و حصار پیرامون شهر را بازسازی کرد.<ref>همان، ص321 و 324.</ref>


گفتنی است، این بازسازی‌ها، بیشتر در منابع جدید، ذکر شده و در منابع کهن، نیامده است. البته اقدام به احداث و بازسازی این آستان، از سوی شخصیت‌هایی همچون ناصرالدوله حمدانی و عضدالدوله دیلمی، با توجه به اقداماتی که برای احیای دیگر زیارتگاه‌های شیعه داشته‌اند، بعید نمی‌نماید. اما همان‌گونه که بیان شد، در منابع تاریخی معتبر، از این بازسازی‌ها، یاد نشده است. به هرحال، آنچه در این منابع، بدان تصریح شده، آن است که ارسلان بساسیری (متوفای 451 ه. ق)، از امرای شیعه مذهب که علیه خلفای عباسی خروج کرد، در حدود سال 450 ه. ق، به بنای بارگاهی بر قبر امامین عسکریین(ع) اقدام نمود..<ref>الحوادث الجامعة، ص79؛ البدایة والنهایة، ج13، ص186.</ref>
گفتنی است، این بازسازی‌ها، بیشتر در منابع جدید، ذکر شده و در منابع کهن، نیامده است. البته اقدام به احداث و بازسازی این آستان، از سوی شخصیت‌هایی همچون ناصرالدوله حمدانی و عضدالدوله دیلمی، با توجه به اقداماتی که برای احیای دیگر زیارتگاه‌های شیعه داشته‌اند، بعید نمی‌نماید. اما همان‌گونه که بیان شد، در منابع تاریخی معتبر، از این بازسازی‌ها، یاد نشده است. به هرحال، آنچه در این منابع، بدان تصریح شده، آن است که ارسلان بساسیری (متوفای 451 ه. ق)، از امرای شیعه مذهب که علیه خلفای عباسی خروج کرد، در حدود سال 450 ه. ق، به بنای بارگاهی بر قبر امامین عسکریین(ع) اقدام نمود..<ref>الحوادث الجامعة، ص79؛ البدایة والنهایة، ج13، ص186.</ref>  


===دوره عباسیان===
===دوره عباسیان===
خط ۴۰: خط ۳۸:
[[عبدالجلیل قزوینی رازی]]، بنای گنبد آستان سامرا را به امیر شرف‌الدوله مسلم ابن قریش عقیلی (متوفای 478 ه. ق)، حاکم شیعه مذهب موصل و حلب، نسبت داده است.<ref>النقض، عبدالجلیل رازی قزوینی، ص238.</ref> شاید اقدام یاد شده [[مسلم بن قریش]]، شامل اصلاحات یا اضافاتی در حرم سامرا بوده است. از خلیفه عباسی، [[الناصرلدین الله]]، نیز درِ چوبی نفیسی برای سرداب غیبت امام زمان(عج)، باقی مانده است که نشان‌ دهنده اهتمام وی، به این آستان مقدس است.
[[عبدالجلیل قزوینی رازی]]، بنای گنبد آستان سامرا را به امیر شرف‌الدوله مسلم ابن قریش عقیلی (متوفای 478 ه. ق)، حاکم شیعه مذهب موصل و حلب، نسبت داده است.<ref>النقض، عبدالجلیل رازی قزوینی، ص238.</ref> شاید اقدام یاد شده [[مسلم بن قریش]]، شامل اصلاحات یا اضافاتی در حرم سامرا بوده است. از خلیفه عباسی، [[الناصرلدین الله]]، نیز درِ چوبی نفیسی برای سرداب غیبت امام زمان(عج)، باقی مانده است که نشان‌ دهنده اهتمام وی، به این آستان مقدس است.


به نوشته مورخان، ساختمان باقی‌مانده از سوی بساسیری، در سال 640 ه. ق، در آتش سوخت و نام وی که روی بنا ثبت شده بود، در این آتش‌سوزی از بین رفت. پس به دستور [[مستنصر عباسی]]، مطابق وضعیت قبل، بازسازی گردید.<ref>الحوادث الجامعة، ص79؛ البدایة والنهایة، ج13، ص186.</ref> همچنین به دستور این خلیفه، صندوق‌هایی بر قبر دو امام(ع) نصب شد که گویا بعدها در جریان یک آتش‌سوزی در سال 1106 ه. ق، از بین رفت.<ref>مآثر الکبراء فی تاریخ سامراء، ج1، ص374.</ref> با توجه به اینکه در دوره مستنصر، صندوق‌های چوبی مزین به نقوش اسلامی و کتیبه‌های عربی، روی قبور شریف امامان معصوم(ع) در عراق، نصب گردید که از این میان، صندوق قبر [[امام موسی کاظم(ع)]] نیز در [[کاظمین]] باقی مانده است، به‌نظر می‌رسد، صندوق‌های قبر امامین عسکریین نیز مشابه همان صندوق باشد.
به نوشته مورخان، ساختمان باقی‌مانده از سوی بساسیری، در سال 640 ه. ق، در آتش سوخت و نام وی که روی بنا ثبت شده بود، در این آتش‌سوزی از بین رفت. پس به دستور [[مستنصر عباسی]]، مطابق وضعیت قبل، بازسازی گردید.<ref>الحوادث الجامعة، ص79؛ البدایة والنهایة، ج13، ص186.</ref> همچنین به دستور این خلیفه، صندوق‌هایی بر قبر دو امام(ع) نصب شد که گویا بعدها در جریان یک [[آتش‌سوزی در آستان عسکریین(ع)|آتش‌سوزی]] در سال 1106 ه. ق، از بین رفت.<ref>مآثر الکبراء فی تاریخ سامراء، ج1، ص374.</ref> با توجه به اینکه در دوره مستنصر، صندوق‌های چوبی مزین به نقوش اسلامی و کتیبه‌های عربی، روی قبور شریف امامان معصوم(ع) در عراق، نصب گردید که از این میان، صندوق قبر [[امام موسی کاظم(ع)]] نیز در [[کاظمین]] باقی مانده است، به‌نظر می‌رسد، صندوق‌های قبر امامین عسکریین نیز مشابه همان صندوق باشد.


===دوره آل‌جلایر===
===دوره آل‌جلایر===


به گفته مرحوم سماوی در منظومه خود، بازسازی دیگر حرم سامرا، در دوره آل‌جلایر به دست سلطان حسن جلایری، صورت گرفته است.<ref>مآثر الکبراء فی تاریخ سامراء، ج1، ص377.</ref> در سال 1106 ه. ق، آتش‌سوزی بزرگی در آستان مقدس رخ داد که باعث از بین رفتن درها، فرش‌ها و صندوقچه‌های قبور و سایر اشیای نفیس موجود در حرم گردید. پس از این آتش‌سوزی، حرم مطهر سامرا، به دستور شاه سلطان حسین صفوی، بازسازی و تعمیر گردید و ضریح و صندوقچه‌های جدیدی در ایران، ساخته شد که شاه سلطان حسین، آنها را به دست چند تن از علما و مشاهیر، به سامرا ارسال کرد و در مراسم باشکوهی بر قبور شریف، نصب گردید.<ref>همان، ص374 و 380.</ref>
به گفته مرحوم سماوی در منظومه خود، بازسازی دیگر حرم سامرا، در دوره آل‌جلایر به دست سلطان حسن جلایری، صورت گرفته است.<ref>مآثر الکبراء فی تاریخ سامراء، ج1، ص377.</ref> در سال 1106 ه. ق، [[آتش‌سوزی در آستان عسکریین(ع)|آتش‌سوزی بزرگی]] در آستان مقدس رخ داد که باعث از بین رفتن درها، فرش‌ها و صندوقچه‌های قبور و سایر اشیای نفیس موجود در حرم گردید. پس از این آتش‌سوزی، حرم مطهر سامرا، به دستور شاه سلطان حسین صفوی، بازسازی و تعمیر گردید و ضریح و صندوقچه‌های جدیدی در ایران، ساخته شد که شاه سلطان حسین، آنها را به دست چند تن از علما و مشاهیر، به سامرا ارسال کرد و در مراسم باشکوهی بر قبور شریف، نصب گردید.<ref>همان، ص374 و 380.</ref>  


===دوره حکومت احمدخان دنبلی===
===دوره حکومت احمدخان دنبلی===


حدود سال 1200 ه. ق، [[احمدخان دنبلی]]، حاکم آذربایجان، میرزا محمد رفیع بن میرزا محمد شفیع مستوفی الممالک را مامور بازسازی آستان مقدس کرد و دستور داد تا سرداب، حرم مطهر، رواق‌ها، ایوان‌ها و صحن شریف، مشابه [[حرم امیرمؤمنان(ع)]] در [[نجف]]، بازسازی و توسعه یابد.<ref>همان، ص386 و 387. (به نقل از تحفة العالم، ص142)</ref> در کتیبه باقی‌مانده از این تعمیرات، نام میرزا محمد رفیع، دیده می‌شود. این تعمیرات، به سبب کشته شدن احمدخان دنبلی، ناتمام ماند و فرزندش، حسینقلی‌خان دنبلی، 25 سال بعد، آن را دنبال کرد. او کاشی‌های گنبد را بازسازی نمود و برای زائران، حمام، کاروانسرا و مسجد ساخت. حسینقلی‌خان بر مزار نرگس خاتون و حکیمه خاتون نیز ضریحی قرار داد.<ref>عتبات عالیات عراق، اصغر قائدان، ص202 (به نقل از تاریخچه شهر سامرا، مصلح‌الدین مهدوی، ص38 و 40).</ref>
حدود سال 1200 ه. ق، [[احمدخان دنبلی]]، حاکم آذربایجان، میرزا محمد رفیع بن میرزا محمد شفیع مستوفی الممالک را مامور بازسازی آستان مقدس کرد و دستور داد تا سرداب، حرم مطهر، رواق‌ها، ایوان‌ها و صحن شریف، مشابه [[حرم امیرمؤمنان(ع)]] در [[نجف]]، بازسازی و توسعه یابد.<ref>همان، ص386 و 387. (به نقل از تحفة العالم، ص142)</ref> در کتیبه باقی‌مانده از این تعمیرات، نام میرزا محمد رفیع، دیده می‌شود. این تعمیرات، به سبب کشته شدن احمدخان دنبلی، ناتمام ماند و فرزندش، حسینقلی‌خان دنبلی، 25 سال بعد، آن را دنبال کرد. او کاشی‌های گنبد را بازسازی نمود و برای زائران، حمام، کاروانسرا و مسجد ساخت. حسینقلی‌خان بر مزار نرگس خاتون و حکیمه خاتون نیز ضریحی قرار داد.<ref>عتبات عالیات عراق، اصغر قائدان، ص202 (به نقل از تاریخچه شهر سامرا، مصلح‌الدین مهدوی، ص38 و 40).</ref>
[[پرونده:بازسازی‌های حرم عسکریین.jpg|بندانگشتی|بازسازی‌ حرم عسکریین]]
===دوره قاجار===
===دوره قاجار===


در [[دوره قاجار]]، [[شیخ عبدالحسین تهرانی]]، معروف به شیخ‌العراقین، براساس وصیت [[امیرکبیر]]، از ثلث اموال وی، بازسازی کامل و همه‌جانبه‌ای را در حرم انجام داد که عبارت‌ بود از: طلاکاری گنبد، تعمیر صحن و ایوان، تعبیه سنگ‌های مرمر سبز در دیوارهای رواق‌ها و حرم، ترمیم بخش‌هایی از دیوارهای صحن و کاشی‌کاری آنها. این اقدامات در 1285 ه. ق، پایان یافت.<ref>عتبات عالیات عراق، اصغر قائدان، ص202.</ref>
در [[دوره قاجار]]، [[شیخ عبدالحسین تهرانی]]، معروف به شیخ‌العراقین، براساس وصیت [[امیرکبیر]]، از ثلث اموال وی، بازسازی کامل و همه‌جانبه‌ای را در حرم انجام داد که عبارت‌ بود از: طلاکاری گنبد، تعمیر صحن و ایوان، تعبیه سنگ‌های مرمر سبز در دیوارهای رواق‌ها و حرم، ترمیم بخش‌هایی از دیوارهای صحن و کاشی‌کاری آنها. این اقدامات در 1285 ه. ق، پایان یافت.<ref>عتبات عالیات عراق، اصغر قائدان، ص202.</ref>  


===سایر بازسازی‌ها===
===سایر بازسازی‌ها===
[[پرونده:بازسازی‌های حرم عسکریین.jpg|بندانگشتی|بازسازی‌ حرم عسکریین]]


در دوره حضور [[میرزای شیرازی]] (متوفای 1312 ه. ق) در [[سامرا]]، در اوایل قرن چهاردهم هجری، حرم و رواق‌ها، آینه‌کاری و سنگ‌های کف صحن شریف، ترمیم شد و ساعت بزرگی بر درِ قبله، نصب گردید.<ref>دائرةالمعارف تشیع، ج1، ص94.</ref> در سال 1355 ه. ق، عده‌ای شبانه به آستان مقدس حمله‌ور شدند و مقداری از طلاهای گنبد را سرقت کردند. در [[ماه صفر]] سال 1356 ه. ق، نیز قفل درِ آستانه را شکستند و شمعدان‌های حرم را که از نقره خالص بود و هریک، هشتاد کیلو وزن داشت، ربودند.
در دوره حضور [[میرزای شیرازی]] (متوفای 1312 ه. ق) در [[سامرا]]، در اوایل قرن چهاردهم هجری، حرم و رواق‌ها، آینه‌کاری و سنگ‌های کف صحن شریف، ترمیم شد و ساعت بزرگی بر درِ قبله، نصب گردید.<ref>دائرةالمعارف تشیع، ج1، ص94.</ref> در سال 1355 ه. ق، عده‌ای شبانه به آستان مقدس حمله‌ور شدند و مقداری از طلاهای گنبد را سرقت کردند. در [[ماه صفر]] سال 1356 ه. ق، نیز قفل درِ آستانه را شکستند و شمعدان‌های حرم را که از نقره خالص بود و هریک، هشتاد کیلو وزن داشت، ربودند.


در سال 1380 ه. ق، تعمیرات و اقدامات وسیعی به دست حاج علی اصفهانی کهربایی از تجار معروف [[کربلا]]، در آستانه عسکریین آغاز شد که از آن جمله، می‌توان به نصب ضریح نقره و طلاکوب بر قبور شریف، اشاره کرد. همچنین ایشان در سال 1387 ه. ق، هر دو گلدسته آستانه را به هزینه شخصی خود، طلاکاری نمود و خانه‌های قسمت شمال و شرق صحن شریف را خریداری کرد و بر مساحت صحن شریف افزود.<ref>همان، ص94.</ref>
در سال 1380 ه. ق، تعمیرات و اقدامات وسیعی به دست حاج علی اصفهانی کهربایی از تجار معروف [[کربلا]]، در آستانه عسکریین آغاز شد که از آن جمله، می‌توان به نصب ضریح نقره و طلاکوب بر قبور شریف، اشاره کرد. همچنین ایشان در سال 1387 ه. ق، هر دو گلدسته آستانه را به هزینه شخصی خود، طلاکاری نمود و خانه‌های قسمت شمال و شرق صحن شریف را خریداری کرد و بر مساحت صحن شریف افزود.<ref>همان، ص94.</ref>  


==مدفونان در آستان==
==مدفونان در آستان==


حضرت امام‌ هادی(ع) پس از وفات، در خانه خود به خاک سپرده شد. سپس امام حسن عسکری(ع) را نیز پس از درگذشت، کنار قبر شریف ایشان، به خاک سپردند. افزون‌بر این دو امام، شخصیت‌های دیگری از خاندان ایشان، از جمله [[حکیمه خاتون|حکیمه]]، دختر [[امام محمد جواد(ع)]]، [[نرجس خاتون|نرجس]]، همسر امام حسن عسکری(ع) و مادر [[امام زمان(عج)]]، [[جعفر کذاب]]، فرزند امام‌ هادی(ع) نیز در همین خانه، به خاک سپرده شدند.
حضرت امام‌ هادی(ع) پس از وفات، در خانه خود به خاک سپرده شد. سپس امام حسن عسکری(ع) را نیز پس از درگذشت، کنار قبر شریف ایشان، به خاک سپردند. افزون‌بر این دو امام، شخصیت‌های دیگری از خاندان ایشان، از جمله [[حکیمه خاتون|حکیمه]]، دختر [[امام محمد جواد(ع)]]، [[نرجس خاتون|نرجس]]، همسر امام حسن عسکری(ع) و مادر [[امام زمان(عج)]]، [[جعفر کذاب]]، فرزند امام‌ هادی(ع) نیز در همین خانه، به خاک سپرده شدند.
==تخریب حرم توسط سلفی‌ها==


[[پرونده:تخریب حرم عسکریین.jpg|بندانگشتی|تخریب حرم عسکریین بر اثر انفجارهای تروریستی]]
[[پرونده:تخریب حرم عسکریین.jpg|بندانگشتی|تخریب حرم عسکریین بر اثر انفجارهای تروریستی]]
==تخریب حرم توسط سلفی‌ها==


با آغاز درگیری‌های فرقه‌ای در [[عراق]] که مدتی پس از سقوط رژیم بعثی این کشور آغاز شد، در ساعت 45: 6 یا 7 صبح روز چهارشنبه، 23 [[محرم]] 1427 ه. ق، (مصادف با 22 فوریه 2006 م و 3/ 12/ 1384 ه. ش)، عده‌ای از نیروهای سلفی وابسته به سازمان تروریستی القاعده، با پوشیدن لباس پلیس عراق، وارد حرم مطهر امامین عسکریین(ع) شدند و اسلحه نگهبانان را گرفتند و حرم شریف را با مواد منفجره به وزن حدود 200 کیلوگرم، بمب‌گذاری کردند.<ref>تقویم شیعه، عبدالحسین نیشابوری، ص40.</ref> در نتیجه انفجار هولناک ناشی از این بمب‌گذاری، گنبد و بخش‌هایی از ساختمان حرم مطهر ویران گردید.
با آغاز درگیری‌های فرقه‌ای در [[عراق]] که مدتی پس از سقوط رژیم بعثی این کشور آغاز شد، در ساعت 45: 6 یا 7 صبح روز چهارشنبه، 23 [[محرم]] 1427 ه. ق، (مصادف با 22 فوریه 2006 م و 3/ 12/ 1384 ه. ش)، عده‌ای از نیروهای سلفی وابسته به سازمان تروریستی القاعده، با پوشیدن لباس پلیس عراق، وارد حرم مطهر امامین عسکریین(ع) شدند و اسلحه نگهبانان را گرفتند و حرم شریف را با مواد منفجره به وزن حدود 200 کیلوگرم، بمب‌گذاری کردند.<ref>تقویم شیعه، عبدالحسین نیشابوری، ص40.</ref> در نتیجه انفجار هولناک ناشی از این بمب‌گذاری، گنبد و بخش‌هایی از ساختمان حرم مطهر ویران گردید.


به فاصله یک سال و‌ اندی از این بمب‌گذاری، آستان مقدس سامرا در ساعت 9 صبح روز 27 [[جمادی الاولی]] 1428 ه. ق (مصادف با 13 ژوئن 2007 م و 23/ 3/ 1386 ه. ش)، هدف دو انفجار تروریستی دیگر قرار گرفت که در نتیجه آن، دو گلدسته طلایی این آستان مقدس و بخش‌های دیگری از حرم مطهر ویران گردید و سقف [[سرداب غیبت]] فرو ریخت.<ref>تقویم شیعه، ص155 و 156.</ref>
به فاصله یک سال و‌ اندی از این بمب‌گذاری، آستان مقدس سامرا در ساعت 9 صبح روز 27 [[جمادی الاولی]] 1428 ه. ق (مصادف با 13 ژوئن 2007 م و 23/ 3/ 1386 ه. ش)، هدف دو انفجار تروریستی دیگر قرار گرفت که در نتیجه آن، دو گلدسته طلایی این آستان مقدس و بخش‌های دیگری از حرم مطهر ویران گردید و سقف [[سرداب غیبت]] فرو ریخت.<ref>تقویم شیعه، ص155 و 156.</ref>  


این دو انفجار، از سوی شیعیان به شدت محکوم گردید و برای چند روز، عزای عمومی اعلام گردید و حوزه‌های علمیه و دروس مراجع تقلید شیعه، تعطیل شد. پس از این ویرانی‌ها، شیعیان جهان بلافاصله با بخشش هدایای نفیس و کمک‌های نقدی، آمادگی خود را برای بازسازی آستان مقدس سامرا اعلام کردند و کار بازسازی با اجرای ستاد بازسازی عتبات عالیات و همکاری مهندسان و معماران و هنرمندان ایرانی، آغاز شد و اکنون عملیات بازسازی، آخرین مراحل خود را سپری می‌کند.
این دو انفجار، از سوی شیعیان به شدت محکوم گردید و برای چند روز، عزای عمومی اعلام گردید و حوزه‌های علمیه و دروس مراجع تقلید شیعه، تعطیل شد. پس از این ویرانی‌ها، شیعیان جهان بلافاصله با بخشش هدایای نفیس و کمک‌های نقدی، آمادگی خود را برای بازسازی آستان مقدس سامرا اعلام کردند و کار بازسازی با اجرای ستاد بازسازی عتبات عالیات و همکاری مهندسان و معماران و هنرمندان ایرانی، آغاز شد و اکنون عملیات بازسازی، آخرین مراحل خود را سپری می‌کند.
خط ۷۸: خط ۷۴:
==معماری آستان مقدس‌==
==معماری آستان مقدس‌==


آستان مقدس در سابق، سه صحن داشته است که گرداگرد حرم را فراگرفته بود. صحن اول یا صحن امامین (عسکریین(ع)، مقابل ایوان بزرگ حرم قرار داشت و به طول و عرض 78* 77 متر، بزرگ‌ترین صحن بود. صحن دوم به نام صحن مصلی و به طول و عرض 50* 40 متر بود. صحن سوم نیز به نام صحن غیبت و متصل به ساختمان سرداب غیبت، دارای ابعاد 64* 5/ 61 متر بود. در دوران اخیر، دیوارهای صحن‌ها را برداشتند و صحن‌ها به‌صورت یکپارچه، به یکدیگر متصل شدند.<ref>عتبات عالیات عراق، اصغر قائدان، ص207 و 209.</ref>
آستان مقدس در سابق، سه صحن داشته است که گرداگرد حرم را فراگرفته بود. صحن اول یا صحن امامین (عسکریین(ع)، مقابل ایوان بزرگ حرم قرار داشت و به طول و عرض 78* 77 متر، بزرگ‌ترین صحن بود. صحن دوم به نام صحن مصلی و به طول و عرض 50* 40 متر بود. صحن سوم نیز به نام صحن غیبت و متصل به ساختمان سرداب غیبت، دارای ابعاد 64* 5/ 61 متر بود. در دوران اخیر، دیوارهای صحن‌ها را برداشتند و صحن‌ها به‌صورت یکپارچه، به یکدیگر متصل شدند.<ref>عتبات عالیات عراق، اصغر قائدان، ص207 و 209.</ref>  


اطراف صحن را حصاری از 62 ایوان کوچک، فراگرفته است. میان هر ضلع حصار بیرونی، یک دروازه اصلی وجود دارد و در مجموع، آستان مقدس دارای چهار دروازه است. بالای دروازه مقابل ایوان اصلی، یک برج ساعت، به چشم می‌خورد.
اطراف صحن را حصاری از 62 ایوان کوچک، فراگرفته است. میان هر ضلع حصار بیرونی، یک دروازه اصلی وجود دارد و در مجموع، آستان مقدس دارای چهار دروازه است. بالای دروازه مقابل ایوان اصلی، یک برج ساعت، به چشم می‌خورد.
خط ۸۹: خط ۸۵:


گنبدی که بر فراز حرم مطهر قرار دارد، از گنبد سایر عتبات عالیات، بزرگ‌تر و محکم‌تر است. گنبد کنونی ساخته دست میرزا احمدخان دنبلی و فرزند اوست که با آجر ساخته شد و با کاشی‌های خاکستری، تزیین گشت. سپس در دوره ناصرالدین‌شاه، با نظارت شیخ عبدالحسین تهرانی و از ثلث ثروت امیرکبیر، طلاکاری گردید. محیط گنبد، 68 متر است و 72 هزار کاشی طلا در آن، به‌کار رفته است. داخل گنبد، آینه‌کاری و مزین به آیه‌های قرآنی و اسامی ائمه اطهار با کاشی‌های هفت‌رنگ است.
گنبدی که بر فراز حرم مطهر قرار دارد، از گنبد سایر عتبات عالیات، بزرگ‌تر و محکم‌تر است. گنبد کنونی ساخته دست میرزا احمدخان دنبلی و فرزند اوست که با آجر ساخته شد و با کاشی‌های خاکستری، تزیین گشت. سپس در دوره ناصرالدین‌شاه، با نظارت شیخ عبدالحسین تهرانی و از ثلث ثروت امیرکبیر، طلاکاری گردید. محیط گنبد، 68 متر است و 72 هزار کاشی طلا در آن، به‌کار رفته است. داخل گنبد، آینه‌کاری و مزین به آیه‌های قرآنی و اسامی ائمه اطهار با کاشی‌های هفت‌رنگ است.
[[پرونده:سرداب غیبت.jpg|بندانگشتی|تصویری از سرداب غیبت‌]]


==سرداب غیبت‌==
==سرداب غیبت‌==
{{اصلی|سرداب غیبت}}[[پرونده:سرداب غیبت.jpg|بندانگشتی|تصویری از سرداب غیبت‌]]در ضلع غربی صحن مطهر آستان سامرا، حجره‌ای در زیرزمین وجود دارد که امروزه نزد شیعیان، به [[سرداب غیبت امام زمان(عج)]] شهرت دارد.


در ضلع غربی صحن مطهر آستان سامرا، حجره‌ای واقع در زیرزمین وجود دارد که امروزه نزد شیعیان، به [[سرداب غیبت امام زمان(عج)]] شهرت دارد.
بسیاری از تاریخ‌نگاران و نویسندگان اهل سنت، به شیعیان نسبت داده‌اند که آنها معتقدند غیبت [[امام مهدی(ع)]] از این نقطه آغاز شده است.<ref>معجم البلدان، ج3، ص173.</ref> عالمان شیعه، این نسبت را نپذیرفته و به این ادعا پاسخ گفته‌اند.<ref>ر. ک: سفینه، پژوهشی درباره مساله سرداب، سید محمد مهدی خرسان، ترجمه: ماندنی مواساتیان، ص89 و 102.</ref>  
 
===دیدگاه اهل‌سنت===
 
بسیاری از مورخان و نویسندگان اهل‌سنت در کتب خود، اقوالی را درباره این سرداب نقل کرده‌اند که بر مبنای آن، شیعیان معتقدند که غیبت [[حضرت مهدی(عج)]] از این نقطه آغاز شده است یا اینکه آنها معتقدند که امام(عج) از سرداب، ظهور می‌کند؛ چنان‌که [[یاقوت حموی]] در کتاب خود، ذیل نام سامرا می‌گوید: ... و بها السرداب المعروف فی جامعها الذی تزعم الشیعه ان مهدیهم یخرج منه.<ref>معجم البلدان، ج3، ص173.</ref> در سامرا، سرداب معروفی در مسجد آن شهر، وجود دارد که شیعه می‌پندارند مهدی آنان، از این سرداب ظهور خواهد کرد.
 
از دیگر بزرگان اهل‌سنت که این قبیل باورها را به شیعه نسبت داده‌اند، می‌توان از [[ابن خلکان|ابن خلّکان]]، قزوینی، [[ابن تیمیه]]، [[ابن‌قیم جوزیه]]، [[ابن کثیر]]، [[ذهبی]] و... یاد کرد. بی‌تردید، شیعیان این‌گونه ادعاها را نمی‌پذیرند. ازاین‌رو برخی از علمای شیعه نیز درصدد پاسخ‌گویی به آنها برآمده‌اند.<ref>ر. ک: سفینه، پژوهشی درباره مساله سرداب، سید محمد مهدی خرسان، ترجمه: ماندنی مواساتیان، ص89 و 102.</ref>
 
===دیدگاه شیعه===
 
براساس اعتقاد شیعیان، غیبت کبرای امام زمان(عج)، با وفات آخرین نایب خاص آن حضرت، آغاز شد؛ نه با غیبت ایشان در زیرزمین و محل ظهور آن حضرت نیز [[مکه]] و [[مسجدالحرام]] خواهد بود.
 
[[شیخ عباس قمی]] می‌گوید: برای اشتهار این مکان، به سرداب غیبت بر سر زبان‌ها و نیز در نوشته‌های متاخران، دلیلی یافت نشده و سبب نامیدن آنها به این اسم، معلوم نگشته است و تمام آنچه اهل‌سنت در این‌باره به شیعیان نسبت می‌دهند، افترا می‌باشد و در کتب شیعه، اثری از چنین ادعاهایی نیست.<ref>هدیة الزائرین و بهجة الناظرین، شیخ عباس قمی، ص83.</ref>
 
 
[[شیخ ذبیح‌الله محلاتی]]، درباره وجه تسمیه سرداب غیبت، می‌نویسد که شهرت یافتن این سرداب به سرداب غیبت، به علت آن نیست که حضرت حجت(عج) در آن، غایب شده است؛ چنان‌که ناآشنایان به تاریخ، پنداشته‌اند. بلکه به این دلیل است که این مکان، محل زندگی و عبادت سه امام معصوم(ع) بوده است و جمعی از اولیا نیز در همین مکان، به دیدار آن حضرت(عج) موفق شده‌اند. ازاین‌رو در زمره بقاع متبرک، به‌شمار می‌آید.<ref>مآثر الکبراء فی تاریخ سامراء، ج1، ص350.</ref>
 
 
مرحوم [[سیدمحسن امین]] نیز در این‌باره نوشته است:
«و ما یتوهّم من انهم یقولون بوجود المهدی فی سرداب سامراء فهو توهم فاسد، و انما یتبرکون بهذا السرداب و یتعبدون فیه من باب التبرک بآثار الصالحین، لانه قد سکنه ثلاثة من ائمة اهل البیت(ع)، و کان سرداب دارهم التی فی سامراء».<ref>اعیان الشیعة، ج1، ص107.</ref>
 
آنچه می‌پندارند که شیعیان، به وجود حضرت مهدی(عج) در سرداب سامرا قائل می‌باشند، توهمی فاسد است. بلکه شیعیان برای تبرک جستن به آثار صالحان در این مکان، به [[عبادت]] می‌پردازند؛ زیرا در اینجا، سه تن از ائمه اهل‌بیت(ع) زندگی کرده‌اند و اینجا، سرداب خانه آنها در سامرا بوده است.


به گفته [[شیخ عباس قمی]] برای اشتهار این مکان به سرداب غیبت، دلیلی یافت نشده و سبب نامیدن آنها به این اسم، معلوم نشده است و تمام آنچه اهل‌سنت در این‌باره به شیعیان نسبت می‌دهند، افترا می‌باشد و در کتب شیعه، اثری از چنین ادعاهایی نیست.<ref>هدیة الزائرین و بهجة الناظرین، شیخ عباس قمی، ص83.</ref> برخی دیگر از عالمان شیعه نیز این مکان را محل عبادت سه امام معصوم(ع) دانسته و نسبت‌های برخی از عالمان اهل سنت به شیعه را رد کرده اند.<ref>مآثر الکبراء فی تاریخ سامراء، ج1، ص350.</ref><ref>اعیان الشیعة، ج1، ص107.</ref>
===چاه غیبت===
===چاه غیبت===


در گذشته، نزد مردم عوام، باورهایی وجود داشت که حضرت مهدی(عج) پس از ورود به چاهِ داخل سرداب، ناپدید شده است. براساس این باور، زائران شیعه، داخل سرداب، از حوضی که محل وضوی [[امام‌ هادی]] و [[امام حسن عسکری(ع)|عسکری(ع)]] بود، برای [[تبرک]] خاک برمی‌داشتند و کم‌کم این مکان، به چاه غیبت معروف شد.
در گذشته، نزد مردم عوام، باورهایی وجود داشت که حضرت مهدی(عج) پس از ورود به چاهِ داخل سرداب، ناپدید شده است. براساس این باور، زائران شیعه، داخل سرداب، از حوضی که محل وضوی [[امام‌ هادی]] و [[امام حسن عسکری(ع)|عسکری(ع)]] بود، برای [[تبرک]]، خاک برمی‌داشتند و کم‌کم این مکان، به چاه غیبت معروف شد.
 
مرحوم [[محدث نوری]] در این‌باره می‌نویسد:
 
و آنچه از مشایخ، دست به دست رسیده، این است که این صفه، محل حوضی برای وضو گرفتن آن بزرگواران در آن سرداب بوده است. پس از آنکه خانه آن بزرگواران، مزار و محل عبادت مردم شد، این صفه شریف، معین شده بود برای گذاشتن و‌ انداختن عرایض و رقاع حاجات که شیعیان، به حضرت صاحب الزمان(عج) می‌نوشتند و در آنجا می‌گذاشتند و هر وقت صلاح بود، جواب عریضه از آنجا یا از خارج، به صاحبش می‌رسید؛ چنان‌که سید جلیل، [[علی بن طاووس]]، در اواخر کتاب «فرج المهموم» بعضی از حکایات آن را نقل کرده است.<ref>هدیة الزائرین و بهجة الناظرین، ص 84 و 85.</ref>
 


و به ملاحظه این سیره و عادت در طرف راست، وسط شباک، سوراخی به‌قدر آنکه دست میان آن برود و رقعه را بیندازد، گذاشته‌اند که در طرف دیگر، نظیر آن را ندارد و هرکس تامل کند، می‌داند که این سوراخ، ساخته برای همین‌کار بود. آن محل نیز میان همه آن سرداب، امتیازی پیدا کرد در تبرک و شرافت و احترام و بوسیدن و استشفا به تربت آن؛ تا آنکه صحن و راه سرداب مقدس، از آن صحن مطهر، جدا شد و از غیر جنس خدمه برای آن ظاهر شد و دیدند حرص و رغبت شیعیان را به آن محل شریف و غلبه و استیلای خود را بر آن غربا و زوار بی‌معین. لهذا آن را برای کسب غیرطیب خود، سرمایه کردند و برای جلب منافع از ایشان، آن را دکانی قرار دادند و به اقسام حیل از آنها، فایده می‌بردند و کم‌کم به دادن ریگ و خاک آنجا را به آن بیچارگان و گرفتن چیزی، مقداری از آنجا گود شد... تا آنکه زمانی که شیخ عالم جلیل علامه عصر خود، شیخ عبدالحسین طهرانی(طاب ثراه) به جهت تذهیب قبه مطهره و اصلاح صحن منور، به آنجا مشرف شدند، پس از مشاهده آن خرابی و زیاد شدن در هر روز و خوف صدمه رسیدن به اساس عمارت، مقرر فرمودند آنجا را پر کردند تا مقدار دو پله به بالا مانده و آن را به آجر و گچ محکم نمودند.
در هیچ‌یک از منابع معتبر شیعه، از این مکان، به چاه غیبت یا محل غیبت امام مهدی(ع)، یاد نشده و مورد تأیید عالمان شیعه نبوده است. این باور، امروزه میان مردم نیز منسوخ و فراموش شده است.
 
پس از وفات آن مرحوم، چون در سرمایه آن جماعت، به جهت بنّایی خللی پیدا شد، دوباره آن بنا را خراب کردند و به دادن ریگ و سنگ آنجا به جهّالِ زوار و بردن‌ عوام را در آنجا، به اسم تبرک، بازار کسب خود را رونقی دادند و کم‌کم به منزله چاهی شد و اسم آن را چاه صاحب‌الزمان گذاشتند و جزو مناسک زوار شد که چون به آنجا روند، از چاه صاحب‌الزمان سؤال کنند و به انواع بی‌ادبی و جسارت، خود را میان چاه افکنند و مقداری ریگ بردارند. تمام این حرکات بی‌اصل و بی‌پایه و خلاف ادب و احترام، بلکه در بعضی از مواضع، شبهه حرمت دارد....
 
همان‌گونه که بیان شد، در هیچ‌یک از منابع معتبر شیعه، از این مکان، به چاه غیبت یا محل غیبت حضرت مهدی(عج)، یاد نشده است و این‌گونه باورهای نادرست مورد تایید علمای شیعه نبوده و خوشبختانه این باورها، امروزه منسوخ و فراموش شده است.
 
===معماری سرداب===
 
سرداب غیبت، حجره کوچکی است به طول و عرض 2* 5/ 1 متر که در زیرزمین واقع است و از طریق پلکانی با بیست پله، به هم‌کف بنا، متصل می‌شود. سقف و دیوارهای حجره با کاشی‌های هفت‌رنگ از دوره ناصرالدین‌شاه قاجار، تزیین شده است و نوشته‌ای روی این کاشی‌ها، از تشرف ناصرالدین‌شاه به این مکان، در سال 1287 ه. ق، حکایت دارد.
 
این حجره، دارای درِ چوبی بسیار نفیس، با کتیبه‌هایی به خط نسخ است که از ارزش تاریخی بالایی برخوردار است. در به‌صورت مشبک و دارای دو لنگه است و براساس کتیبه‌های آن، در سال 606 ه. ق، به فرمان خلیفه عباسی، [[الناصرلدین الله]] که [[مذهب تشیع]] داشته و به سرپرستی ابوتمیم معدّ بن حسین بن سعد موسوی (متوفای 617 ه. ق)، ساخته شده است.<ref>ر. ک: وقف میراث جاویدان، باب غیبت در سامرا، ترجمه: مسلم صاحبی، ش 5، بهار 1373 ه. ش، ص86.</ref> گرداگرد حجره نیز یک کتیبه نواری، به خط کوفی، حاوی صلوات بر چهارده معصوم، وجود دارد.
 
... متاسفانه این اثر تاریخی نفیس و ارزشمند، در جریان یکی از انفجارهای تروریستی که در آستان مقدس سامرا اتفاق افتاد، آسیب جدی دید و بخش اصلی آن، از بین رفت و امروزه تنها حاشیه آن، باقی مانده است.
 
===بازسازی‌ها===
 
در گذشته، راه رسیدن به سرداب، از طریق راهروی طولانی و تاریکی بود که ورودی آن، پشت قبر نرجس خاتون، داخل حرم مطهر قرار داشت. اما احمدخان دنبلی برای سرداب غیبت صحنی مستقل و دهلیز و راه‌پله‌ای جداگانه ایجاد کرد و راه‌پله و دالان قبلی را مسدود نمود.<ref>مآثر الکبراء فی تاریخ سامراء، ج1، ص354 و 355؛ هدیة الزائرین و بهجة الناظرین، شیخ عباس قمی، ص74.</ref>
 
روی سرداب غیبت، مسجدی وجود دارد که به مسجد صاحب، مشهور است و به دست حسینقلی‌خان دنبلی ساخته شده است. بر فراز آن نیز گنبد مرتفعی با کاشی‌های هفت‌رنگ وجود دارد که به دست محمدعلی میرزا، حاکم کرمانشاهان، کاشی‌کاری شده است.<ref>عتبات عالیات عراق، ص212.</ref>
 
پس از سقوط رژیم بعثی، فضای مجاور سرداب غیبت در زیرزمین را گسترش داده و شبستان وسیعی در مجاورت آن ساخته‌اند که نمازهای جماعت، در آن برگزار می‌گردد.


==پیوند به بیرون==
==پیوند به بیرون==


[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/173276/حرم-عسکریین-ع-در-بستر-تاریخ حسینی، سیدجواد، مجله مبلغان، حرم عسکریین (ع) در بستر تاریخ، فروردین و اردیبهشت 1385 - شماره 77 (9 صفحه - از 11 تا 19).]
*[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/173276/حرم-عسکریین-ع-در-بستر-تاریخ حسینی، سیدجواد، مجله مبلغان، حرم عسکریین(ع) در بستر تاریخ، فروردین و اردیبهشت 1385 - شماره 77 (9 صفحه - از 11 تا 19).]
 
*[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1170745/ماده-تاریخ-دو-تعمیر-حرم-عسکریین-در-سال-1109-ه-ق-و-در-حدود-سال-1200-ه-ق واثقی، حسین، مجله میراث شهاب، ماده تاریخ دو تعمیر حرم عسکریین در سال 1109 ه ق و در حدود سال 1200 ه ق، پاییز و زمستان 1394 - شماره 81 و 82 (8 صفحه - از 187 تا 194).]
[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1170745/ماده-تاریخ-دو-تعمیر-حرم-عسکریین-در-سال-1109-ه-ق-و-در-حدود-سال-1200-ه-ق واثقی، حسین، مجله میراث شهاب، ماده تاریخ دو تعمیر حرم عسکریین در سال 1109 ه ق و در حدود سال 1200 ه ق، پاییز و زمستان 1394 - شماره 81 و 82 (8 صفحه - از 187 تا 194).]
*[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/270019/مظلومان-همیشه-تاریخ-تکرار-تاریخ-با-انفجار-و-تخریب-حرمین-عسکریین-ع مرندی، ف، مجله درسهایی از مکتب اسلام، مظلومان همیشه تاریخ (تکرار تاریخ با انفجار و تخریب حرمین عسکریین(ع)، مرداد 1386، سال چهل و هفتم - شماره 5 (2 صفحه - از 50 تا 51).]
 
[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/270019/مظلومان-همیشه-تاریخ-تکرار-تاریخ-با-انفجار-و-تخریب-حرمین-عسکریین-ع مرندی، ف، مجله درسهایی از مکتب اسلام، مظلومان همیشه تاریخ (تکرار تاریخ با انفجار و تخریب حرمین عسکریین (ع)، مرداد 1386، سال چهل و هفتم - شماره 5 (2 صفحه - از 50 تا 51).]


==پانویس==
==پانویس==
خط ۱۶۲: خط ۱۰۸:
{{پانویس}}
{{پانویس}}


==منابع ==
==منابع==


{{منابع}}
{{منابع}}
خط ۲۱۰: خط ۱۵۶:
{{زیارتگاه‌ها و مقبره‌های عراق}}
{{زیارتگاه‌ها و مقبره‌های عراق}}


[[Category:مقاله‌های در دست ویرایش]]
[[Category:حرم امامان شیعه]]
[[Category:زیارتگاه‌های سامراء]]
[[Category:مکان‌های تاریخی سامراء]]
[[Category:زیارتگاه‌های شیعیان]]
[[Category:مکان‌های منتسب به امام هادی(ع)]]
[[Category:مکان‌های منتسب به امام حسن عسکری(ع)]]
[[Category:مکان‌های متبرک]]
[[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]]
[[رده:حرم امامان شیعه]]
[[رده:حرم امامان شیعه]]
[[رده:زیارتگاه‌های سامراء]]
[[رده:زیارتگاه‌های سامراء]]
[[رده:مکان‌های تاریخی سامراء]]
[[رده:زیارتگاه‌های شیعیان]]
[[رده:مکان‌های منتسب به امام هادی(ع)]]
[[رده:مکان‌های منتسب به امام هادی(ع)]]
[[رده:مکان‌های منتسب به امام حسن عسکری(ع)]]
[[رده:مکان‌های منتسب به امام حسن عسکری(ع)]]
[[رده:مکان‌های متبرک]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۹ اکتبر ۲۰۲۰، ساعت ۲۰:۴۸

آستان مقدس امامین عسکریین(ع)
اطلاعات اولیه
تأسیس در سال 333 ه. ق
مکان سامراء
نام‌های دیگر سر من رآی
وقایع مرتبط تخریب حرم عسکریین بر اثر انفجارهای تروریستی
بناهای وابسته به حرم سرداب غیبت
اشخاص مدفون در حرم امام هادی(ع)، امام حسن عسکری(ع)، حکیمه خاتون، نرجس خاتون، جعفر کذاب
معماری
دروازه‌های صحن چهار دروازه
رواق‌های حرم رواق‌ها 20* 20 متر
مشخصات گنبد محیط گنبد، 68 متر است و 72 هزار کاشی طلا در آن، به‌کار رفته
مشخصات گلدسته‌ها دو گلدسته، به ارتفاع 36 متر

آستان مقدس امامین عسکریین(ع) در کشور عراق در شهر سامراء در استان صلاح‌الدين، در نيمه شمالى عراق و در شرق استان انبار و غرب استان‌هاى ديالى و سليمانيه، واقع است.

این آستان مقدس، از دیرباز تاکنون، یکی از زیارتگاه‌های مهم شیعیان در جهان بوده و وجود آن در شهر سامرا، این شهر را به یکی از چهار شهر زیارتی مهم شیعیان در عراق، تبدیل کرده است.

تاریخچه آستان سامرا[ویرایش | ویرایش مبدأ]

آستان مقدس سامرا، خاکجای دو امام دهم و یازدهم شیعه، حضرت امام علی نقی(ع) و امام حسن عسکری(ع) است که به آستان امامین عسکریین(ع) نیز شناخته می‌شود. این آستان مقدس، از دیرباز تاکنون، یکی از زیارتگاه‌های مهم شیعه در جهان بوده و وجود آن در شهر سامرا، این شهر را به یکی از چهار شهر زیارتی مهم شیعیان در عراق، تبدیل کرده است.

هسته اولیه آستان سامرا، خانه امام‌ هادی(ع) است که پس از احضار شدن به سامرا به دستور متوکل عباسی، برای سکونت خود از «دلیل بن یعقوب نصرانی»، خریداری نمود.[۱] این خانه، در یکی از محلات سامرا، به نام عسکر المعتصم واقع بود و امام یازدهم شیعه(ع) نیز با انتساب به همین محله، به لقب «عسکری» شهرت یافت.[۲]

درباره تاریخچه و روند ساخت بارگاه امامین عسکریین(ع) در قرون اولیه اسلامی، اطلاعات موثق چندانی در منابع معتبر تاریخی، به چشم نمی‌خورد. اما مرحوم شیخ محمد سماوی تاریخچه احداث آستان سامرا را در منظومه‌ای به زبان عربی، سروده است. بر این اساس، در سال 333 ه. ق، ناصرالدوله حمدانی، گنبدی روی قبر دو امام، بنا کرد و برای شهر سامرا، حصاری بنیان نهاد.[۳]

بازسازی‌ها[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در سال 337 ه. ق، معزالدوله دیلمی پس از پیروزی بر ناصرالدوله، وارد سامرا شد و اموالی برای آبادانی شهر، صرف نمود و اقدامات عمرانی ناصرالدوله را تکمیل کرد. به دستور وی، صندوقچه‌ای از چوب، بر قبر مطهر نهادند. پس از وی نیز برادرزاده‌اش، عضدالدوله دیلمی، در سال 368 ه. ق، گنبد و بارگاه سامرا را بازسازی کرد و صحن آن را توسعه داد و حصار پیرامون شهر را بازسازی کرد.[۴]

گفتنی است، این بازسازی‌ها، بیشتر در منابع جدید، ذکر شده و در منابع کهن، نیامده است. البته اقدام به احداث و بازسازی این آستان، از سوی شخصیت‌هایی همچون ناصرالدوله حمدانی و عضدالدوله دیلمی، با توجه به اقداماتی که برای احیای دیگر زیارتگاه‌های شیعه داشته‌اند، بعید نمی‌نماید. اما همان‌گونه که بیان شد، در منابع تاریخی معتبر، از این بازسازی‌ها، یاد نشده است. به هرحال، آنچه در این منابع، بدان تصریح شده، آن است که ارسلان بساسیری (متوفای 451 ه. ق)، از امرای شیعه مذهب که علیه خلفای عباسی خروج کرد، در حدود سال 450 ه. ق، به بنای بارگاهی بر قبر امامین عسکریین(ع) اقدام نمود..[۵]

دوره عباسیان[ویرایش | ویرایش مبدأ]

عبدالجلیل قزوینی رازی، بنای گنبد آستان سامرا را به امیر شرف‌الدوله مسلم ابن قریش عقیلی (متوفای 478 ه. ق)، حاکم شیعه مذهب موصل و حلب، نسبت داده است.[۶] شاید اقدام یاد شده مسلم بن قریش، شامل اصلاحات یا اضافاتی در حرم سامرا بوده است. از خلیفه عباسی، الناصرلدین الله، نیز درِ چوبی نفیسی برای سرداب غیبت امام زمان(عج)، باقی مانده است که نشان‌ دهنده اهتمام وی، به این آستان مقدس است.

به نوشته مورخان، ساختمان باقی‌مانده از سوی بساسیری، در سال 640 ه. ق، در آتش سوخت و نام وی که روی بنا ثبت شده بود، در این آتش‌سوزی از بین رفت. پس به دستور مستنصر عباسی، مطابق وضعیت قبل، بازسازی گردید.[۷] همچنین به دستور این خلیفه، صندوق‌هایی بر قبر دو امام(ع) نصب شد که گویا بعدها در جریان یک آتش‌سوزی در سال 1106 ه. ق، از بین رفت.[۸] با توجه به اینکه در دوره مستنصر، صندوق‌های چوبی مزین به نقوش اسلامی و کتیبه‌های عربی، روی قبور شریف امامان معصوم(ع) در عراق، نصب گردید که از این میان، صندوق قبر امام موسی کاظم(ع) نیز در کاظمین باقی مانده است، به‌نظر می‌رسد، صندوق‌های قبر امامین عسکریین نیز مشابه همان صندوق باشد.

دوره آل‌جلایر[ویرایش | ویرایش مبدأ]

به گفته مرحوم سماوی در منظومه خود، بازسازی دیگر حرم سامرا، در دوره آل‌جلایر به دست سلطان حسن جلایری، صورت گرفته است.[۹] در سال 1106 ه. ق، آتش‌سوزی بزرگی در آستان مقدس رخ داد که باعث از بین رفتن درها، فرش‌ها و صندوقچه‌های قبور و سایر اشیای نفیس موجود در حرم گردید. پس از این آتش‌سوزی، حرم مطهر سامرا، به دستور شاه سلطان حسین صفوی، بازسازی و تعمیر گردید و ضریح و صندوقچه‌های جدیدی در ایران، ساخته شد که شاه سلطان حسین، آنها را به دست چند تن از علما و مشاهیر، به سامرا ارسال کرد و در مراسم باشکوهی بر قبور شریف، نصب گردید.[۱۰]

دوره حکومت احمدخان دنبلی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

حدود سال 1200 ه. ق، احمدخان دنبلی، حاکم آذربایجان، میرزا محمد رفیع بن میرزا محمد شفیع مستوفی الممالک را مامور بازسازی آستان مقدس کرد و دستور داد تا سرداب، حرم مطهر، رواق‌ها، ایوان‌ها و صحن شریف، مشابه حرم امیرمؤمنان(ع) در نجف، بازسازی و توسعه یابد.[۱۱] در کتیبه باقی‌مانده از این تعمیرات، نام میرزا محمد رفیع، دیده می‌شود. این تعمیرات، به سبب کشته شدن احمدخان دنبلی، ناتمام ماند و فرزندش، حسینقلی‌خان دنبلی، 25 سال بعد، آن را دنبال کرد. او کاشی‌های گنبد را بازسازی نمود و برای زائران، حمام، کاروانسرا و مسجد ساخت. حسینقلی‌خان بر مزار نرگس خاتون و حکیمه خاتون نیز ضریحی قرار داد.[۱۲]

دوره قاجار[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در دوره قاجار، شیخ عبدالحسین تهرانی، معروف به شیخ‌العراقین، براساس وصیت امیرکبیر، از ثلث اموال وی، بازسازی کامل و همه‌جانبه‌ای را در حرم انجام داد که عبارت‌ بود از: طلاکاری گنبد، تعمیر صحن و ایوان، تعبیه سنگ‌های مرمر سبز در دیوارهای رواق‌ها و حرم، ترمیم بخش‌هایی از دیوارهای صحن و کاشی‌کاری آنها. این اقدامات در 1285 ه. ق، پایان یافت.[۱۳]

سایر بازسازی‌ها[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بازسازی‌ حرم عسکریین

در دوره حضور میرزای شیرازی (متوفای 1312 ه. ق) در سامرا، در اوایل قرن چهاردهم هجری، حرم و رواق‌ها، آینه‌کاری و سنگ‌های کف صحن شریف، ترمیم شد و ساعت بزرگی بر درِ قبله، نصب گردید.[۱۴] در سال 1355 ه. ق، عده‌ای شبانه به آستان مقدس حمله‌ور شدند و مقداری از طلاهای گنبد را سرقت کردند. در ماه صفر سال 1356 ه. ق، نیز قفل درِ آستانه را شکستند و شمعدان‌های حرم را که از نقره خالص بود و هریک، هشتاد کیلو وزن داشت، ربودند.

در سال 1380 ه. ق، تعمیرات و اقدامات وسیعی به دست حاج علی اصفهانی کهربایی از تجار معروف کربلا، در آستانه عسکریین آغاز شد که از آن جمله، می‌توان به نصب ضریح نقره و طلاکوب بر قبور شریف، اشاره کرد. همچنین ایشان در سال 1387 ه. ق، هر دو گلدسته آستانه را به هزینه شخصی خود، طلاکاری نمود و خانه‌های قسمت شمال و شرق صحن شریف را خریداری کرد و بر مساحت صحن شریف افزود.[۱۵]

مدفونان در آستان[ویرایش | ویرایش مبدأ]

حضرت امام‌ هادی(ع) پس از وفات، در خانه خود به خاک سپرده شد. سپس امام حسن عسکری(ع) را نیز پس از درگذشت، کنار قبر شریف ایشان، به خاک سپردند. افزون‌بر این دو امام، شخصیت‌های دیگری از خاندان ایشان، از جمله حکیمه، دختر امام محمد جواد(ع)، نرجس، همسر امام حسن عسکری(ع) و مادر امام زمان(عج)، جعفر کذاب، فرزند امام‌ هادی(ع) نیز در همین خانه، به خاک سپرده شدند.

تخریب حرم توسط سلفی‌ها[ویرایش | ویرایش مبدأ]

تخریب حرم عسکریین بر اثر انفجارهای تروریستی

با آغاز درگیری‌های فرقه‌ای در عراق که مدتی پس از سقوط رژیم بعثی این کشور آغاز شد، در ساعت 45: 6 یا 7 صبح روز چهارشنبه، 23 محرم 1427 ه. ق، (مصادف با 22 فوریه 2006 م و 3/ 12/ 1384 ه. ش)، عده‌ای از نیروهای سلفی وابسته به سازمان تروریستی القاعده، با پوشیدن لباس پلیس عراق، وارد حرم مطهر امامین عسکریین(ع) شدند و اسلحه نگهبانان را گرفتند و حرم شریف را با مواد منفجره به وزن حدود 200 کیلوگرم، بمب‌گذاری کردند.[۱۶] در نتیجه انفجار هولناک ناشی از این بمب‌گذاری، گنبد و بخش‌هایی از ساختمان حرم مطهر ویران گردید.

به فاصله یک سال و‌ اندی از این بمب‌گذاری، آستان مقدس سامرا در ساعت 9 صبح روز 27 جمادی الاولی 1428 ه. ق (مصادف با 13 ژوئن 2007 م و 23/ 3/ 1386 ه. ش)، هدف دو انفجار تروریستی دیگر قرار گرفت که در نتیجه آن، دو گلدسته طلایی این آستان مقدس و بخش‌های دیگری از حرم مطهر ویران گردید و سقف سرداب غیبت فرو ریخت.[۱۷]

این دو انفجار، از سوی شیعیان به شدت محکوم گردید و برای چند روز، عزای عمومی اعلام گردید و حوزه‌های علمیه و دروس مراجع تقلید شیعه، تعطیل شد. پس از این ویرانی‌ها، شیعیان جهان بلافاصله با بخشش هدایای نفیس و کمک‌های نقدی، آمادگی خود را برای بازسازی آستان مقدس سامرا اعلام کردند و کار بازسازی با اجرای ستاد بازسازی عتبات عالیات و همکاری مهندسان و معماران و هنرمندان ایرانی، آغاز شد و اکنون عملیات بازسازی، آخرین مراحل خود را سپری می‌کند.

معماری آستان مقدس‌[ویرایش | ویرایش مبدأ]

آستان مقدس در سابق، سه صحن داشته است که گرداگرد حرم را فراگرفته بود. صحن اول یا صحن امامین (عسکریین(ع)، مقابل ایوان بزرگ حرم قرار داشت و به طول و عرض 78* 77 متر، بزرگ‌ترین صحن بود. صحن دوم به نام صحن مصلی و به طول و عرض 50* 40 متر بود. صحن سوم نیز به نام صحن غیبت و متصل به ساختمان سرداب غیبت، دارای ابعاد 64* 5/ 61 متر بود. در دوران اخیر، دیوارهای صحن‌ها را برداشتند و صحن‌ها به‌صورت یکپارچه، به یکدیگر متصل شدند.[۱۸]

اطراف صحن را حصاری از 62 ایوان کوچک، فراگرفته است. میان هر ضلع حصار بیرونی، یک دروازه اصلی وجود دارد و در مجموع، آستان مقدس دارای چهار دروازه است. بالای دروازه مقابل ایوان اصلی، یک برج ساعت، به چشم می‌خورد.

حرم مطهر، میان آستان قرار دارد و گرداگرد آن را چهار رواق فراگرفته است. ابعاد حرم، 12* 12 متر و رواق‌ها 20* 20 متر است. رواق‌ها از طریق پنج ورودی، به داخل حرم، متصل می‌شود. دو ورودی در سمت جنوب، دو ورودی در سمت شمال و یک ورودی در سمت شرق قرار دارد. از میان آنها، چهار ورودی، دارای درهای نقره‌کوب و یک ورودی، دارای در طلا و نقره است. سقف و دیوار رواق‌ها، یکسان است و همه به دست هنرمندان ایرانی و با هزینه حاج علی‌نقی کاشانی، آینه‌کاری شده است. رواق جنوبی نیز در زمان مرحوم میرزای شیرازی، آینه‌کاری شده است. کف رواق‌ها و ایوان‌ها از سنگ مرمر است که در سال 1381 ه. ق، با سنگ‌های مرغوب ایتالیایی، تعویض گشته است.

مقابل درِ جنوبی آستان و در قسمت جنوبی صحن، ایوان مستطیل شکلی قرار دارد که از سمت شمال، به رواق جنوبی حرم متصل است. این ایوان، 33 متر طول و ده متر عرض دارد و دیوارهای آن، به دست هنرمندان ایرانی کاشی‌کاری شده است. کف ایوان و نیز ازاره‌های آن تا ارتفاع یک متری، با سنگ مرمر پوشیده شده است.

دو طرف ایوان جنوبی، دو گلدسته بزرگ و زیبای آستان قرار دارد. این دو گلدسته، به ارتفاع 36 متر، در دوره ناصرالدین‌شاه، به دست شیخ عبدالحسین مجتهد تهرانی (شیخ العراقین) بازسازی شده و بخش فوقانی آن را حاج علی اصفهانی کهربایی در سال 1387 ه. ق، طلاکاری کرده است.

گنبدی که بر فراز حرم مطهر قرار دارد، از گنبد سایر عتبات عالیات، بزرگ‌تر و محکم‌تر است. گنبد کنونی ساخته دست میرزا احمدخان دنبلی و فرزند اوست که با آجر ساخته شد و با کاشی‌های خاکستری، تزیین گشت. سپس در دوره ناصرالدین‌شاه، با نظارت شیخ عبدالحسین تهرانی و از ثلث ثروت امیرکبیر، طلاکاری گردید. محیط گنبد، 68 متر است و 72 هزار کاشی طلا در آن، به‌کار رفته است. داخل گنبد، آینه‌کاری و مزین به آیه‌های قرآنی و اسامی ائمه اطهار با کاشی‌های هفت‌رنگ است.

سرداب غیبت‌[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نوشتار اصلی: سرداب غیبت
تصویری از سرداب غیبت‌

در ضلع غربی صحن مطهر آستان سامرا، حجره‌ای در زیرزمین وجود دارد که امروزه نزد شیعیان، به سرداب غیبت امام زمان(عج) شهرت دارد.

بسیاری از تاریخ‌نگاران و نویسندگان اهل سنت، به شیعیان نسبت داده‌اند که آنها معتقدند غیبت امام مهدی(ع) از این نقطه آغاز شده است.[۱۹] عالمان شیعه، این نسبت را نپذیرفته و به این ادعا پاسخ گفته‌اند.[۲۰]

به گفته شیخ عباس قمی برای اشتهار این مکان به سرداب غیبت، دلیلی یافت نشده و سبب نامیدن آنها به این اسم، معلوم نشده است و تمام آنچه اهل‌سنت در این‌باره به شیعیان نسبت می‌دهند، افترا می‌باشد و در کتب شیعه، اثری از چنین ادعاهایی نیست.[۲۱] برخی دیگر از عالمان شیعه نیز این مکان را محل عبادت سه امام معصوم(ع) دانسته و نسبت‌های برخی از عالمان اهل سنت به شیعه را رد کرده اند.[۲۲][۲۳]

چاه غیبت[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در گذشته، نزد مردم عوام، باورهایی وجود داشت که حضرت مهدی(عج) پس از ورود به چاهِ داخل سرداب، ناپدید شده است. براساس این باور، زائران شیعه، داخل سرداب، از حوضی که محل وضوی امام‌ هادی و عسکری(ع) بود، برای تبرک، خاک برمی‌داشتند و کم‌کم این مکان، به چاه غیبت معروف شد.

در هیچ‌یک از منابع معتبر شیعه، از این مکان، به چاه غیبت یا محل غیبت امام مهدی(ع)، یاد نشده و مورد تأیید عالمان شیعه نبوده است. این باور، امروزه میان مردم نیز منسوخ و فراموش شده است.

پیوند به بیرون[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. ↑ تاریخ بغداد، ج12، ص57.
  2. ↑ دایرة المعارف الاسلامیة الشیعیة، ج13، ص138.
  3. ↑ مآثر الکبراء فی تاریخ سامراء، ذبیح الله المحلاتی، ج1، ص318.
  4. ↑ همان، ص321 و 324.
  5. ↑ الحوادث الجامعة، ص79؛ البدایة والنهایة، ج13، ص186.
  6. ↑ النقض، عبدالجلیل رازی قزوینی، ص238.
  7. ↑ الحوادث الجامعة، ص79؛ البدایة والنهایة، ج13، ص186.
  8. ↑ مآثر الکبراء فی تاریخ سامراء، ج1، ص374.
  9. ↑ مآثر الکبراء فی تاریخ سامراء، ج1، ص377.
  10. ↑ همان، ص374 و 380.
  11. ↑ همان، ص386 و 387. (به نقل از تحفة العالم، ص142)
  12. ↑ عتبات عالیات عراق، اصغر قائدان، ص202 (به نقل از تاریخچه شهر سامرا، مصلح‌الدین مهدوی، ص38 و 40).
  13. ↑ عتبات عالیات عراق، اصغر قائدان، ص202.
  14. ↑ دائرةالمعارف تشیع، ج1، ص94.
  15. ↑ همان، ص94.
  16. ↑ تقویم شیعه، عبدالحسین نیشابوری، ص40.
  17. ↑ تقویم شیعه، ص155 و 156.
  18. ↑ عتبات عالیات عراق، اصغر قائدان، ص207 و 209.
  19. ↑ معجم البلدان، ج3، ص173.
  20. ↑ ر. ک: سفینه، پژوهشی درباره مساله سرداب، سید محمد مهدی خرسان، ترجمه: ماندنی مواساتیان، ص89 و 102.
  21. ↑ هدیة الزائرین و بهجة الناظرین، شیخ عباس قمی، ص83.
  22. ↑ مآثر الکبراء فی تاریخ سامراء، ج1، ص350.
  23. ↑ اعیان الشیعة، ج1، ص107.

منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

این مقاله برگرفته از کتاب زیارت‌گاه‌های عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم. بخش «آستان مقدس امامین عسکریین(ع)»، ج1، ص467-478، است.
  • تاريخ بغداد (تاريخ مدينة السلام)، احمد بن علي بن ثابت (الخطيب البغدادي)، تحقيق: بشّار عوّاد معروف، ط ١، بيروت، دار الغرب الاسلامي، ١۴٢٢ه. ق - ٢٠٠١م.
  • دائرة المعارف الاسلامية الشيعية، حسن الامين، بيروت، دار التعارف، ١۴٢٢ه. ق - ٢٠٠١م.
  • النقض (بعض مثالب النواصب فى نقض بعض فضائح الروافض)، عبدالجليل رازى قزوينى، تصحيح: مير جلال‌الدين محدث ارموى، چاپ ١، قم، سازمان چاپ و نشر دارالحديث، با همكارى كتابخانه، موزه و مركز اسناد مجلس شوراى اسلامى، ١٣٩١ه. ش.
  • البداية والنهاية، ابوالفداء اسماعيل بن كثير الدمشقي (ابن كثير)، تحقيق: علي شيري، ط ١، بيروت، دار احياء التراث العربي، ١۴٠٨ه. ق - ١٩٨٨م.
  • الحوادث الجامعة والتجارب النافعة في المائة السابعة، عبدالرزاق بن احمد (ابن الفوطي البغدادي)، بيروت، دار الفكر الحديث، ١۴٠٧ ه. ق - ١٩٨٧ م.
  • دايرةالمعارف تشيع، زير نظر: احمد صدر حاج سيد جوادى، بهاءالدين خرمشاهى و كامران فانى. تهران، نشر شهيد محبى.
  • تقويم شيعه، عبدالحسين نيشابورى، چاپ ٩، قم، دليل ما، ١٣٨٨ه. ش.
  • معجم البلدان، ياقوت بن عبدالله الحموي، بيروت، دار صادر، ١٣٩٧ه. ق - ١٩٧٧م.
  • سفینه، پژوهشی درباره مساله سرداب، سید محمد مهدی خرسان، ترجمه: ماندنی مواساتیان.
  • اعيان الشيعه، السيد محسن الامين، بيروت، دار التعارف، ١۴٠۶ه. ق - ١٩٨۶م.
  • وقف ميراث جاويدان، «باب غيبت در سامرا»، ترجمه: مسلم صاحبى، ش ۵، بهار ١٣٧٣ه. ش.
  • عتبات عاليات عراق، اصغر قائدان، تهران, مشعر، ١٣٨۶ه. ش.
  • هدیة الزائرین و بهجة الناظرین، شیخ عباس قمی، قم، ایران، موسسه سبطین، 1383ش.
  • مآثر الكبراء في تاريخ سامرا، ذبيح الله المحلاتي، ط ١، المكتبة الحيدرية، ١۴٢۶ه. ق - ١٣٨۴ه. ش.
برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=آستان_مقدس_امامین_عسکریین(ع)&oldid=36073»