مزار حمزه غربی (حله): تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۴: | خط ۴: | ||
| مکان = [[عراق]]، جنوب شهر [[حله]] | | مکان = [[عراق]]، جنوب شهر [[حله]] | ||
| نام‌های دیگر = | | نام‌های دیگر = | ||
| بازسازی = ١٣٣٩ق، ۱۳۴۰-۱۳۴۱ق، | | بازسازی = ١٣٣٩ق، ۱۳۴۰-۱۳۴۱ق، ۱۳۹۶ق، ۱۴۲۶ق. | ||
|مساحت= | |مساحت=بیش از ۷۰۰۰ متر مربع}} | ||
'''مزار حمزه غربی'''، زیارتگاهی است در کشور عراق و جنوب شهر [[حله]]، که پیشتر منسوب به [[حمزة بن الکاظم(ع)]] بوده و با رویدادی که [[سید مهدی قزوینی]] (1210-1300ق)، عالم [[شیعه|شیعی]] نقل کرده به [[حمزة بن قاسم بن علی|حمزة بن قاسم]]، از نوادگان [[حضرت عباس(ع)]] منتسب شده است. این مزار دارای مناره، گنبد، رواق و ۲ صحن است. | '''مزار حمزه غربی'''، زیارتگاهی است در کشور عراق و جنوب شهر [[حله]]، که پیشتر منسوب به [[حمزة بن الکاظم(ع)]] بوده و با رویدادی که [[سید مهدی قزوینی]] (1210-1300ق)، عالم [[شیعه|شیعی]] نقل کرده به [[حمزة بن قاسم بن علی|حمزة بن قاسم]]، از نوادگان [[حضرت عباس(ع)]] منتسب شده است. این مزار دارای مناره، گنبد، رواق و ۲ صحن است. | ||
| خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
==تاریخچه== | ==تاریخچه== | ||
* '''پیش از سده چهاردهم قمری''': بنای این مزار، پیش از سده چهاردهم قمری، خانه‌اى گلى بود كه سقفى از شاخه‌هاى درخت خرما داشت. | |||
* '''اوائل سده چهاردهم تا سال ۱۳۳۹ قمری''': به همت سيد محمد قزوينى، برادر [[سید مهدی قزوینی|سيد مهدى]] و متوفاى ١٣٣۵ق. نخستین بازسازى‌ها به كمك افرادى از قبيله آل نجم هلال ، كه ساكن آن منطقه بودند و مسئوليت اداره اين حرم را بر عهده داشتند، شكل گرفته، بعدها با آجر استحكام يافته و تا سال ١٣٣٩ق. پابرجا ماند. | *'''پیش از سده چهاردهم قمری''': بنای این مزار، پیش از سده چهاردهم قمری، خانه‌اى گلى بود كه سقفى از شاخه‌هاى درخت خرما داشت. | ||
* '''سال ۱۳۳۹ قمری''': با تلاش‌هاى عداى الجريان، رئيس قبيله آل بوسلطان كه روابط خوبى نيز با دولت آن روز [[عراق]] داشت، و با همكارى شماری از بازرگانان و برخى از چهره‌هاى سرشناس، در سال ١٣٣٩ق، گنبدى بر این مرقد ساخته شد و حرم و صحن گسترش يافت. | *'''اوائل سده چهاردهم تا سال ۱۳۳۹ قمری''': به همت سيد محمد قزوينى، برادر [[سید مهدی قزوینی|سيد مهدى]] و متوفاى ١٣٣۵ق. نخستین بازسازى‌ها به كمك افرادى از قبيله آل نجم هلال ، كه ساكن آن منطقه بودند و مسئوليت اداره اين حرم را بر عهده داشتند، شكل گرفته، بعدها با آجر استحكام يافته و تا سال ١٣٣٩ق. پابرجا ماند. | ||
* '''سال ۱۳۶۲ قمری''': سومين تلاش عمرانى براى حرم، ٢٣ سال بعد، به همت شيخ نايف الحرمان انجام شد. وى، رؤساى عشاير منطقه را به كمك گرفت و امور نيمه‌تمام بازسازى پيشين را تكميل كرد؛ مانند مسجدى كه براى نمازخانه مردان، از سال ١٩٢٢م. (۱۳۴۰-۱۳۴۱ق) متوقف شده بود. | *'''سال ۱۳۳۹ قمری''': با تلاش‌هاى عداى الجريان، رئيس قبيله آل بوسلطان كه روابط خوبى نيز با دولت آن روز [[عراق]] داشت، و با همكارى شماری از بازرگانان و برخى از چهره‌هاى سرشناس، در سال ١٣٣٩ق، گنبدى بر این مرقد ساخته شد و حرم و صحن گسترش يافت. | ||
* '''سال ۱۳۸۱-۱۳۸۲ قمری''': در سال ١٩۶٢م. (۱۳۸۱-۱۳۸۲ق)، بافت فرسوده صحن و مرقد، از جمله دروازه اصلى حرم، بازسازی شد. | *'''سال ۱۳۶۲ قمری''': سومين تلاش عمرانى براى حرم، ٢٣ سال بعد، به همت شيخ نايف الحرمان انجام شد. وى، رؤساى عشاير منطقه را به كمك گرفت و امور نيمه‌تمام بازسازى پيشين را تكميل كرد؛ مانند مسجدى كه براى نمازخانه مردان، از سال ١٩٢٢م. (۱۳۴۰-۱۳۴۱ق) متوقف شده بود. | ||
* '''سال ۱۳۹۶ قمری''': در سال ١٩٧۶م. (۱۳۹۶ق)، رئيس جمهور وقت عراق، [[احمد حسن البكر]]، به [[زيارت]] این مزار آمد. او پس از بازگشت به [[بغداد]]، طرح گسترش و رسيدگى این مرقد را صادر كرد. با پيگيرى و زيارت‌هاى پياپى وى، صحن‌ها و بناهاى پيرامون آن به شكل بى‌سابقه‌اى گسترش يافت. سه دليل برای اهتمام ويژه وى، گفته شده است: ۱.نيازمندى حزب حاكم در آن زمان براى كسب مشروعيت و محبوبيت در ميان مناطق ميانى فرات ۲.توصيه زنى پيشگو درباره حكومت وی ۳.[[شفا]] یافتن او با [[توسل]] به صاحب این مزار؛ وى در آن زمان، گرفتار بيمارى سختى شده بود.<ref>المثل الاعلى، صص ۵۴-۵٧.</ref> | *'''سال ۱۳۸۱-۱۳۸۲ قمری''': در سال ١٩۶٢م. (۱۳۸۱-۱۳۸۲ق)، بافت فرسوده صحن و مرقد، از جمله دروازه اصلى حرم، بازسازی شد. | ||
* '''سال ۱۴۱۴-۱۴۱۳ قمری''': گنبد كنونى حرم با ارتفاع ٢١ متر، در سال ١٩٩٣م. (141۴-141۳ق) ساخته شد. | *'''سال ۱۳۹۶ قمری''': در سال ١٩٧۶م. (۱۳۹۶ق)، رئيس جمهور وقت عراق، [[احمد حسن البكر]]، به [[زيارت]] این مزار آمد. او پس از بازگشت به [[بغداد]]، طرح گسترش و رسيدگى این مرقد را صادر كرد. با پيگيرى و زيارت‌هاى پياپى وى، صحن‌ها و بناهاى پيرامون آن به شكل بى‌سابقه‌اى گسترش يافت. سه دليل برای اهتمام ويژه وى، گفته شده است: ۱.نيازمندى حزب حاكم در آن زمان براى كسب مشروعيت و محبوبيت در ميان مناطق ميانى فرات ۲.توصيه زنى پيشگو درباره حكومت وی ۳.[[شفا]] یافتن او با [[توسل]] به صاحب این مزار؛ وى در آن زمان، گرفتار بيمارى سختى شده بود.<ref>المثل الاعلى، صص ۵۴-۵٧.</ref> | ||
* '''سال ۱۴۲۶ قمری''': این مرقد، در سال ٢٠٠۵م. (۱۴۲۶ق) به نهاد «الأمانة العامة للمزارات الشيعيه» واگذار شد؛ اين نهاد جزء تشكيلات ديوان وقف شيعى است و زير نظر نخست‌وزير اداره مى‌شود. از آن تاريخ، فعاليت‌هاى گسترده‌اى براى بازسازى و نوسازى مزار شكل گرفت. پوشش مرمر داخل حرم، كاشى‌كارى صحن داخلى و ضریح جدید از این اقدامات است.<ref name=":0" /> | *'''سال ۱۴۱۴-۱۴۱۳ قمری''': گنبد كنونى حرم با ارتفاع ٢١ متر، در سال ١٩٩٣م. (141۴-141۳ق) ساخته شد. | ||
*'''سال ۱۴۲۶ قمری''': این مرقد، در سال ٢٠٠۵م. (۱۴۲۶ق) به نهاد «الأمانة العامة للمزارات الشيعيه» واگذار شد؛ اين نهاد جزء تشكيلات ديوان وقف شيعى است و زير نظر نخست‌وزير اداره مى‌شود. از آن تاريخ، فعاليت‌هاى گسترده‌اى براى بازسازى و نوسازى مزار شكل گرفت. پوشش مرمر داخل حرم، كاشى‌كارى صحن داخلى و ضریح جدید از این اقدامات است.<ref name=":0" /> | |||
==در سروده شاعران== | ==در سروده شاعران== | ||
نسخهٔ ۲ اکتبر ۲۰۱۹، ساعت ۰۰:۵۵
.jpg) | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| کاربری | زیارتگاه |
| مکان | عراق، جنوب شهر حله |
| مشخصات | |
| مساحت | بیش از ۷۰۰۰ متر مربع |
| معماری | |
| بازسازی | ١٣٣٩ق، ۱۳۴۰-۱۳۴۱ق، ۱۳۹۶ق، ۱۴۲۶ق. |
مزار حمزه غربی، زیارتگاهی است در کشور عراق و جنوب شهر حله، که پیشتر منسوب به حمزة بن الکاظم(ع) بوده و با رویدادی که سید مهدی قزوینی (1210-1300ق)، عالم شیعی نقل کرده به حمزة بن قاسم، از نوادگان حضرت عباس(ع) منتسب شده است. این مزار دارای مناره، گنبد، رواق و ۲ صحن است.
صاحب مزار
مزار حمزه غربی، تا اواخر سده چهاردهم قمری، میان مردم منسوب به حمزة بن الكاظم(ع) بود. پس از رویدادی که برای پدر سید مهدی قزوینی(1210-1300ق) رخ داد، نسبتش به حمزة بن قاسم، از نوادگان حضرت عباس(ع) شهرت یافت. این رویداد را برخى از محدثان مانند میرزا حسن نوری نقل کرده‌اند. بر پایه این حکایت، سید مهدی قزوینی(1210-1300ق)، عالم شیعه از پدر خود نقل کرده است که وی به زیارت مرقدی منسوب به حمزة بن کاظم(ع) در جنوب حله نمی‌رفته؛ چرا که معتقد بوده حمزة بن کاظم(ع) در ری دفن شده است. به گفته او، شبی پس از نافله شب، سیدی نزد او آمده و به او گقته صاحب آن مرقد در جنوب حله، حمزة بن کاظم(ع) نبوده، بلکه ابویعلی حمزة بن قاسم علوی عباسی است. به باور پدر سید مهدی قزوینی آن سید، امام مهدی(ع) بوده است. شهرت مزار حمزة بن قاسم را پس از این رویداد دانسته‌اند.[۱]
حمزة بن قاسم:
حمزة بن قاسم، مکنی به ابویعلی و مشهور به علوی و عباسی، از نوادگان حضرت عباس(ع) بوده، نسبش با ۵ واسطه به وی مى‌رسد.[۲] او در سال‌های آغازین سده چهارم قمری می‌زیسته است.[۳] رجال‌نگاران و عالمان شیعه او را مورد اعتماد و جلیل القدر معرفی کرده‌اند.[۴]
برای او آثاری نام برده‌اند که یکی از آن‌ها درباره زیارت و مناسک حج است.[۵]
موقعیت
مزار حمزه غربی، در کشور عراق، جنوب شهر حله، منطقه «مدحتيه» از توابع «مزيديه» قرار دارد. پیرامون مزار، مسكونى بوده و به نام «حمزه» یا «حمزة الغربی» شهرت یافته است. به آن حمزه غربی گفته شده تا با حمزه شرقی اشتباه نشود؛ در منطقه حمزه شرقى مزار سيد احمد غريفى قرار دارد كه فرزند علامه سيد هاشم غريفى بحرانى است.[۶]
بنا
این مزار، دارای گنبد، ضریح، چند رواق، دو صحن و سه مناره به شرح زیر است:[۷]
دو صحن این مزار، تودرتو هستند. صحن بزرگ به مساحت ۵٣٠٠ مترمربع با ديوارهايى بلند، از خيابان اصلى پيرامون حرم جدا شده است. اين صحن دروازه‌اى بزرگ دارد كه به سمت شمال شرقى كتابخانه عمومى آيت‌الله حكيم باز مى‌شود و مناره‌اى به ارتفاع ٢٨ متر در این صحن قرار دارد. از چهار در مى‌توان وارد حرم شد. درِ اصلى به ايوانى پرنقش و نگار باز شده و دو مناره پنج مترى در دو طرفش قرار گرفته است.
صحن داخلى، ٢٢٠٠ مترمربع مساحت دارد كه با سنگ‌هاى مرمر تزيين شده و ايوان‌هاى كاشى‌كارى شده در آن قرار دارد كه به رواق‌هايى متصل است؛ اين رواق‌ها محل استراحت زائران است. مساحت داخلى حرم، تقريباً ۸۰ مترمربع است كه در وسط آن، ضريح قرار دارد.[یادداشت ۱] بالاى ضريح، گنبدى به ارتفاع ۱۶ و قطر ۳۰ متر قرار گرفته كه بيرون آن با كاشى‌كارى و درون آن با نقش و نگار مغربى، زينت شده است. ديوارهاى داخلى حرم نيز با سنگ‌هاى مرمر مرغوب، سنگ‌كارى شده است.[۸]
تاریخچه
- پیش از سده چهاردهم قمری: بنای این مزار، پیش از سده چهاردهم قمری، خانه‌اى گلى بود كه سقفى از شاخه‌هاى درخت خرما داشت.
- اوائل سده چهاردهم تا سال ۱۳۳۹ قمری: به همت سيد محمد قزوينى، برادر سيد مهدى و متوفاى ١٣٣۵ق. نخستین بازسازى‌ها به كمك افرادى از قبيله آل نجم هلال ، كه ساكن آن منطقه بودند و مسئوليت اداره اين حرم را بر عهده داشتند، شكل گرفته، بعدها با آجر استحكام يافته و تا سال ١٣٣٩ق. پابرجا ماند.
- سال ۱۳۳۹ قمری: با تلاش‌هاى عداى الجريان، رئيس قبيله آل بوسلطان كه روابط خوبى نيز با دولت آن روز عراق داشت، و با همكارى شماری از بازرگانان و برخى از چهره‌هاى سرشناس، در سال ١٣٣٩ق، گنبدى بر این مرقد ساخته شد و حرم و صحن گسترش يافت.
- سال ۱۳۶۲ قمری: سومين تلاش عمرانى براى حرم، ٢٣ سال بعد، به همت شيخ نايف الحرمان انجام شد. وى، رؤساى عشاير منطقه را به كمك گرفت و امور نيمه‌تمام بازسازى پيشين را تكميل كرد؛ مانند مسجدى كه براى نمازخانه مردان، از سال ١٩٢٢م. (۱۳۴۰-۱۳۴۱ق) متوقف شده بود.
- سال ۱۳۸۱-۱۳۸۲ قمری: در سال ١٩۶٢م. (۱۳۸۱-۱۳۸۲ق)، بافت فرسوده صحن و مرقد، از جمله دروازه اصلى حرم، بازسازی شد.
- سال ۱۳۹۶ قمری: در سال ١٩٧۶م. (۱۳۹۶ق)، رئيس جمهور وقت عراق، احمد حسن البكر، به زيارت این مزار آمد. او پس از بازگشت به بغداد، طرح گسترش و رسيدگى این مرقد را صادر كرد. با پيگيرى و زيارت‌هاى پياپى وى، صحن‌ها و بناهاى پيرامون آن به شكل بى‌سابقه‌اى گسترش يافت. سه دليل برای اهتمام ويژه وى، گفته شده است: ۱.نيازمندى حزب حاكم در آن زمان براى كسب مشروعيت و محبوبيت در ميان مناطق ميانى فرات ۲.توصيه زنى پيشگو درباره حكومت وی ۳.شفا یافتن او با توسل به صاحب این مزار؛ وى در آن زمان، گرفتار بيمارى سختى شده بود.[۹]
- سال ۱۴۱۴-۱۴۱۳ قمری: گنبد كنونى حرم با ارتفاع ٢١ متر، در سال ١٩٩٣م. (141۴-141۳ق) ساخته شد.
- سال ۱۴۲۶ قمری: این مرقد، در سال ٢٠٠۵م. (۱۴۲۶ق) به نهاد «الأمانة العامة للمزارات الشيعيه» واگذار شد؛ اين نهاد جزء تشكيلات ديوان وقف شيعى است و زير نظر نخست‌وزير اداره مى‌شود. از آن تاريخ، فعاليت‌هاى گسترده‌اى براى بازسازى و نوسازى مزار شكل گرفت. پوشش مرمر داخل حرم، كاشى‌كارى صحن داخلى و ضریح جدید از این اقدامات است.[۷]
در سروده شاعران
شاعرانی مانند صالح طاهر الحميرى،[یادداشت ۲] محمد رضا آل صادق،[یادداشت ۳] عبا الأعسم،[یادداشت ۴] عدنان الكريم البصرى،[یادداشت ۵] كاظم الساعدى،[یادداشت ۶] عبدالخالق محمد القريشى،[یادداشت ۷] سعد الجزائرى،[یادداشت ۸] و جودت القزوینی[یادداشت ۹] برای این مزار و کسی که این مزار به او منسوب است شعر سروده‌اند.[۱۰]
نگارخانه
%DB%B6.jpg)
%DB%B2.jpg)
%DB%B3.jpg)
%DB%B4.jpg)
%DB%B5.jpg)
پانوشت
- ↑ جنبة المأوى، حكايت ۴۵؛ منتهى الآمال، ج ١، ص ۴۰۸- ۴۱۰؛ المثل الاعلى، ص۴٠؛ بحارالأنوار، ج۵٣، ص٢٨٣.
- ↑ رجال الطوسی، الأبواب، ص۴٢۴؛ معجم رجال الحديث، ج٧، ص٢٩٠.
- ↑ الذريعه الى تصانيف الشيعه، ج ۴، ص ۴٧٨.
- ↑ رجال النجاشی، ص۱۴۹؛ رجال العلامه الحلّى، ص ۵٣؛ رجال ابن داود، ص ۸۵؛ نقد الرجال، ج ٢، ص ١۶٨؛ منتهى المقال فى أحوال الرجال، ج ٣، ص ١٣٩؛ منتهى الآمال، ج ١، ص ۴۰۸- ۴۱۰؛ معجم رجال الحديث، ج ٧، ص ٢٩٠.
- ↑ رجال النجاشی، ص۱۴۹.
- ↑ حیات و مزار حمزة بن قاسم، ص۶۱.
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ الذريعه، ج ١، ص ٩۴؛ منتهى الآمال، ج ١، ص ٣۵٧ - ٣۵٩؛ معجم رجال الحديث، ج ٧، ص ٢٩٠.
- ↑ مقالة الحمزة الغربي ابي‌يعلي عبق يفوح من ذكري ابي‌الفضل العباس، مجله ينابيع، شماره ۲۶.
- ↑ المثل الاعلى، صص ۵۴-۵٧.
- ↑ الامثل الاعلی، ص۶۳ تا ۷۲.
- ↑ اين ضريح با تلاش جمعى از خيّران و همراهى دبيرخانه عمومى وقف شيعى، با هزينه‌اى بالغ بر ١٣١ ميليون دينار عراقى ساخته شده كه ٩۶ ميليون آن از هدايا و تبرعات عمومى حرم بوده است.
- ↑ شعر او اینگونه آغاز شده است: «أبا يَعلي شَددتُ إليكَ رحلي/ألستَ سليلَ بيتٍ ظلَّ رمزاً» ترجمه: اى ابايعلى، به سوى تو كوچ كرده‌ام، مانند آنكه به سوى بيت الله الحرام كوچ مى‌كند.
- ↑ مصرع آغازین شعر او اینگونه است: «أيا بنَ عُبيدالله حمزةَ ذا النَدى» ترجمه: اى فرزند عبيدالله، اى حمزه بزرگوار و باكرم، اى معتمد مسلمانان و دانشمندان.
- ↑ مصرع آغازین شعر او: «يَقولونَ لي من ترتجيهِ من الورى» ترجمه بخشی از شع: مى‌گويند كه در ميان جهانيان، به چه كسى اميد دارى، درحالى‌كه هيچ بى‌نياز كننده‌اى بر روى زمين نيست. گفتم بس كنيد؛ زيرا كه اميدم به حمزه سخاوتمند است و كسى كه او را دريابد، بى‌نياز مى‌شود.
- ↑ بیت آغازین شعر او اینگونه است: «أعلى مَقامَكَ مَجدٌ أنتَ واهبُهُ/اُرومةٌ أنزع الإسلامُ انفَسَها» ترجمه: مجدى كه تو به بارگاهت دادى، آن را بالا برده است.
- ↑ مصرع آغازین شعر او اینگونه است: «هذا ضريح (أبي يَعلي) الذي ظَهرتْ» ترجمه:اين ضريح ابويعلى است كه از آن نشانه‌ها و كرامت‌هاى فراوانى بر مردم آشكار است.
- ↑ بیت آغازین شعر او اینگونه است: «دعا لله دعوتَهُ وصاحا/أطافَ به الأنامُ وَيَمّموهُ» ترجمه: ابويعلى به سوى خدا دعوت كرد و فرياد كشيد و چشمه‌هاى صلاح را جارى كرد.
- ↑ مطلع این شعر عبارت است از: «أبلابلَ الروض النضيرِ تَرنّمي/فهو الذي قَدْ كانَ فَرعاً طاهراً» ترجمه: اى بلبلان بستان، شادان بخوانيد و براى نشانه‌هاى پروردگار نعمت‌بخشتان، نغمه سر دهيد.
- ↑ مطلع این شعر عبارت است از: «لكَ في عالمِ الهَوى صِورُ/يَتَمَلَّى خَيَالَها الزَهَرُ» ترجمه: تو در عالم عشق، صورتى دارى كه گل‌ها از خيال آن خسته مى‌شوند.
منابع
- رجال ابن داود، ابن داوود حلی، تحقیق سید محمدصادق ال بحرالعلوم، المطبعة الحیدریة، نجف، ۱۳۹۲ق.
- رجال الطوسي، محمد بن حسن طوسى، با تحقیق و تصحیح جواد قيومى اصفهانى، مؤسسة النشر الاسلامي التابعة لجامعة المدرسين بقم المقدسه، قم، 1373ش.
- رجال العلامة الحلی، حسن بن یوسف حلی، تصحیح محمدصادق بحرالعلوم، مکتبة الرضی، قم، مطبعة الحیدریه، نجف، ۱۴۰۲ق.
- رجال النجاشی، احمد بن علی نجاشی، تحقیق موسی شبیری زنجانی، جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی، قم، ۱۳۶۵ش.
- الذريعه الى تصانيف الشيعه،آقابزرگ تهرانی، دار الاضواء، بیروت، بی‌تا.
- جنة المأوی في ذکر من فاز بلقاء الحجة (ع)، محدث نوری، تحقیق: مرکز الدراسات التخصصیة في الإمام المهدي(ع)، مؤسسة السيدة المعصومة (س)، قم، ۱۴۲۷ق.
- مقالة الحمزة الغربي ابي‌يعلي عبق يفوح من ذكري ابي‌الفضل العباس، حيدر الجد، مجله ينابيع، مؤسسة الحكمه الثقافية الاسلاميه، الرائد للطباعه، النجف الاشرف، العدد ٢۶.
- معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، سید ابوالقاسم خوئی، مرکز نشر الثقافة الاسلامیة فی العالم، قم، ۱۳۷۲ش.
- منتهى الآمال، شیخ عباس قمى، تحقیق صادق حسن‌زاده، مؤمنین، قم، ۱۳۷۹ش.
- منتهى المقال فى أحوال الرجال، با تحقیق مؤسسة آل البيت(ع) لاحياء التراث، موسسة آل البيت(ع) لإحياء التراث، قم، 1416ق.
- نقد الرجال، مصطفی بن الحسین التفرشی، تحقیق مؤسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، مؤسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، قم، ۱۳۷۶ق.