مزار امامزاده قاسم بن حسن(ع)
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| تأسیس | دوره آل‌بویه |
| کاربری | مرقد |
| مکان | شهر مسیّب در عراق |
| نام‌های دیگر | ابوجاسم • قاسم بن حسن عتیکاوی |
| مشخصات | |
| وضعیت | فعال |
| امکانات | ایوان • رواق • گنبد • صحن • حجره |
مزار امامزاده قاسم بن حسن(ع) حدود چهار فرسخی کربلا در منطقه «عتیکات» نزدیک شهر «مسیّب» قرار دارد که در بین اهالی به «ابوجاسم» و «قاسم بن حسن عتیکاوی» مشهور است.
به نظر برخی این مکان، مدفن قاسم بن امام حسن مجتبی(ع) است ولی به گفته برخی مقاتل و منابع تاریخی، قاسم(ع) در کربلا به شهادت رسید و در کنار دیگر شهدای کربلا دفن گردید. قاسم اکبر بن امام حسن مجتبی(ع) که در جنگ نهروان به شهادت رسید از دیگر احتمال‌های مدفون در مزار می‌باشد.
بنای قبلی این مزار به اعتقاد عده‌ای متعلق به دوره آل‌بویه است که در سال ۱۹۵۰م تخریب شد و به جای آن، مزار کنونی که دارای ایوان، رواق، گنبد، صحن و حجره‌هایی است، بنا گردید.
موقعیت و بنا
این مزار، حدود چهار فرسخی کربلا، در منطقه «عتیکات» نزدیک شهر «مسیّب» قرار دارد که بین اهالی به «ابوجاسم»[۱] و قاسم بن حسن عتیکاوی مشهور است.[۲]عتیکات یا عتیکیات جمع عُتیکی، منسوب به عُتَیک است و به روزهای بسیار گرم گفته می‌شود. شهر مسیّب نزدیک رود فرات قرار دارد و شاید ریشه لغوی نام آن ماده «سیب» باشد که نام نهری در منطقه ذنابة الفرات بوده است.
در گذشته در این ناحیه شهری قرار داشت که صباح بن هارون، یحیی بن احمد مقری، هبة الله بن عبدالله و احمد بن عبدالله مؤدب مقتدر عباسی از آنجا برخاسته بودند.
عده‌ای، بنای قبلی این مزار را از آثار دوره آل‌بویه می‌دانند که در سال 1950م خراب شد و به‌جای آن، آرامگاه دیگری، شامل ایوان، رواق، گنبد، صحن و حجره‌ها ساخته شد. به گفته حمید فواز از خاندان آل‌جعفر متولی زیارتگاه، از این مزار کرامات فراوانی دیده شده است.[۳]
.jpg)
مدفون در مزار
به نظر برخی این مکان، مدفن قاسم بن امام حسن مجتبی(ع) است.[۴] در کتب تاریخ، تراجم و انساب، برای امام حسن مجتبی(ع) از 15 تا 31 فرزند، ذکر شده است.[۵] قاسم از همسر امام حسن(ع)، به نام «رمله» که ام ولد بود، به دنیا آمد.[۶] شواهدی وجود دارد که این بانو، مادر ابوبکر بن حسن(ع) نیز بوده و در کربلا، به همراه فرزندانش، حضور داشته است.[۷]
برخی از منابع، سال ولادت قاسم را 47ق ذکر کرده‌اند.[۸] بنابراین او در زمان شهادت پدرش، سه ساله و در واقعه کربلا سیزده یا چهارده ساله بوده است.[۹] اما به گفته بیهقی، او در زمان شهادت، شانزده ساله بود.[۱۰]
به گفته برخی مقاتل و منابع تاریخی، چنین به دست می‌آید که چهار تا شش تن از فرزندان امام حسن مجتبی(ع)، به نام‌های حسن مثنّی، قاسم، عبدالله، عمرو، عبدالرحمان و ابوبکر، به همراه امام حسین(ع) به سوی کربلا، حرکت کردند.[۱۱] عبدالرحمان در مسیر حج و با لباس احرام، در منطقه ابواء از دنیا رفت[۱۲] و قاسم، عبدالله و ابوبکر نیز در روز عاشورا، به شهادت رسیدند.[۱۳]
به ادعای مؤلفان کتاب زیارتگاه‌های عراق، به اجماع همه مورخان و ارباب تراجم، قاسم بن حسن(ع)، در کربلا به شهادت رسید.[۱۴] به نوشته بیهقی، مقابل عمویش در کربلا کشته شد و قاتل وی، «عمرو بن سعید بن نفیل» بود. او کنار سایر شهدا، در کربلا به خاک سپرده شد.[۱۵]
قاسم اکبر بن امام حسن مجتبی(ع)
سیدمهدی قزوینی صاحب این مزار را، قاسم اکبر بن امام حسن مجتبی(ع) دانست[۱۶] که در رکاب جدش امام علی(ع) و پدرش امام حسن(ع) در نهروان، شرکت کرد و پس از زخمی شدن در این مکان، وفات یافت و به خاک سپرده شد.[۱۷]
حرزالدین پس از ذکر سخن قزوینی، او را تنها کسی می‌داند که این ادعا را ذکر کرده و نقل می‌کند که برای این مطلب، منبعی پیدا نکرده و صاحب قبر را فرد مشخصی نمی‌داند.[۱۸] همچنان که سیدعبدالرزاق کمونه نیز با تأیید سخن حرزالدین ذکر می‌کند که منبعی ندارد که حسن بن علی بن ابی‌طالب(ع)، به جز قاسم که در کربلا به شهادت رسید، پسری به نام قاسم داشته باشد.[۱۹]
یکی از نوادگان و ذریه ائمه(ع)
سیدحسین ابوسعیده احتمال می‌دهد که مدفون در مزار، یکی از نوادگان و ذریه ائمه(ع) باشد؛ ولی ذکر می‌کند که قائل این قول مشخص نیست.[۲۰] ثامر عبدالحسن عامری نیز معتقد است که شخص مدفون، فرزند بلافصل امام حسن(ع) نیست؛ بلکه یکی از نوادگان اوست که به اختصار، به قاسم بن حسن(ع) مشهور شده است.[۲۱]
پانویس
- ↑ مراقد المعارف، ج2، ص194.
- ↑ المشاهد المشرّفة، ج4، ص145.
- ↑ معجم المراقد والمزارات فی العراق، ص319.
- ↑ زيارتگاه‌هاى عراق، ج۲، ص۹۰.
- ↑ نگاه کنید به: الارشاد، ج2، ص20؛ اعلام الوری، ص212؛ مناقب آل ابی‌طالب، ج4، ص29؛ الشجرة المبارکة، ص3؛ کشف الغمّة، ج2، ص198؛ تاریخ الائمة، ص18؛ انیس المؤمنین، ص92؛ تاج الموالید، ص103؛ کاشف الغمّة، ص66 و 67؛ التتمة فی تواریخ الائمة، ص69.
- ↑ ابصار العین، ص36.
- ↑ لباب الانساب، ج1، ص401.
- ↑ کاشف الغمه، ص33.
- ↑ پژوهشی پیرامون شهدای کربلا، ص109.
- ↑ لباب الانساب، ج1، ص401.
- ↑ مناهل الضرب، ص23.
- ↑ الارشاد، ج2، ص26.
- ↑ پژوهشی پیرامون شهدای کربلا، ص100، 102 و 105.
- ↑ زیارتگاه‌های عراق، ج۲، ص۹۰.
- ↑ لباب الانساب، ج1، ص401.
- ↑ فلک النجاة، ص22.
- ↑ آرامگاه‌های خاندان پاک پیامبر، ص303؛ معجم المراقد، ص319.
- ↑ مراقد المعارف، ج2، ص194 و 195.
- ↑ مشاهد العترة الطاهرة، ص237؛ کتاب المزار، ص143 و 144.
- ↑ المشاهد المشرفة، ج4، ص146.
- ↑ معجم المراقد والمزارات فی العراق، ص319.
منابع
- مراقد المعارف، محمد حرزالدين، تحقيق: محمدحسين حرزالدين، قم، سعيد بن جبير، ٢٠٠٧م.
- المشاهد المشرفة، السيد حسين ابوسعيدة، ط ١، بيروت، مؤسسة البلاغ، ١۴٣٣ق - ٢٠١٢م.
- معجم المراقد والمزارات في العراق، ثامر عبدالحسن العامري، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
- لباب الانساب والالقاب والاعقاب، ابوالحسن على بن زيد بيهقى (ابن فندق)، قم، كتابخانه آيت‌الله العظمى مرعشى نجفى، ١۴١٠ق.
- آرامگاه‌هاى خاندان پاك پيامبر(ص) و بزرگان صحابه و تابعين، سيد عبدالرّزاق كمونه، ترجمه: عبدالعلى صاحبى، چاپ دوم، مشهد، بنياد پژوهش‌هاى اسلامى آستان قدس رضوى، ١٣٧۵ش.
- مشاهد العترة الطاهرة وأعيان الصحابة والتابعين، السيد عبدالرزاق كمونة الحسيني، النجف، مطبعة الآداب، ١٣٨٧ق.
- الارشاد في معرفة حجج الله علي العباد، محمد بن محمد بن نعمان (الشيخ المفيد)، تحقيق: مؤسسة آل البيت(عليهم السلام) لاحياء التراث، ط ٢، بيروت، دار المفيد، ١۴١۴ق.
- اعلام الوري بأعلام الهدي، طبرسي، فضل بن حسن، (ط - القديمة)، چاپ سوم، تهران، ١٣٩٠ق.
- مناقب آل ابي‌طالب، محمد بن علي السروي المازندراني (ابن شهرآشوب)، تحقيق: يوسف البقاعي، ط ٢، بيروت، دار الاضواء، ١۴١٢ق.
- الشجرة المباركة في انساب الطالبية، فخرالدين الرازي، ط ٢، قم، مكتبة آيةالله العظمي المرعشي النجفي، ١۴١٩ق.
- كشف الغمّة في معرفة الائمة، علي بن عيسي الاربلي، ط ٢، بيروت، دار الاضواء، ١۴٠۵ق.
- التتمة في تواريخ الائمة، السيد تاج‌الدين بن علي بن احمد الحسيني العاملي، تحقيق: قسم الدراسات الاسلامية - مؤسسة البعثة، ط ١، قم، مؤسسة البعثة، ١۴١٢ق.
- مناهل الضرب في انساب العرب، سيد جعفر الاعرجي النجفي الحسيني، قم، مكتبة آيت‌الله العظمي المرعشي النجفي، ١۴١٩ق.
- ابصار العين في انصار الحسين(ع)، محمد بن طاهر السماوي، تحقيق: محمد جعفر الطبسي، ط ١، مركز الدراسات الاسلامية لحرس الثورة، ١۴١٩ق.
- انيس المومنين، حموي، محمدبن اسحاق، قرن ۱۰ق. به تصحيح ميرهاشم محدث، تهران: بنياد بعثت، واحد تحقيقات اسلامي، ۱۳۶۳ش.
- فلک النجاه فی الامامه و الصلاه، علی‌محمد فتح‌الدین‌حنفی، دار الاسلام، قم، 1377ش.
- زيارتگاه‌هاى عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم و احمد خامه‌یار، تهران، نشر سازمان حج و زیارت،بی‌تا.