حج ابراهیمی: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
دیداریویکی‌متن
(اصلاح نویسه‌های عربی، اصلاح فاصلهٔ مجازی، اصلاح ارقام، اصلاح سجاوندی، اصلاح املا)
خط ۱: خط ۱:
{{در دست ویرایش|ماه=[[بهمن]]|روز=[[۲۰]]|سال=[[۱۳۹۸]]|کاربر=Abbasahmadi1363 }}
{{در دست ویرایش|ماه=[[بهمن]]|روز=[[۲۰]]|سال=[[۱۳۹۸]]|کاربر=Abbasahmadi1363}}


حج ابراهیمی، اصطلاحی معاصر در ادبیات دینی با تأکید بر جنبه سیاسی، اجتماعی حج


حج ابراهيمي، اصطلاحي معاصر در ادبيات ديني با تأکيد بر جنبه سياسي، اجتماعي حج  
حج ابراهیمی اصطلاحی است که در دوران معاصر به وسیله امام خمینی* در ادبیات دینی وارد شد. این اصطلاح که در مقابل حج جاهلی* قرار دارد،<ref>بنیان مرصوص، ص272.</ref> به جنبه‌های عبادی و معرفتی حج ابراهیم(ع) از یک سو و از سوی دیگر، به بعد سیاسی، اجتماعی ان اشاره دارد. حج مورد نظر خداوند ارتباط عمیق و وثیقی با حضرت ابراهیم دارد. در قران کریم اوصافی برای ایشان ذکر شده: مهاجرت و کناره‌گیری از خویشاوندان به خاطر خدا (مریم:۴۸)، بناکننده کعبه<ref>تفسیر قمی، ج1، ص62.</ref> (بقره:۱۲۷)، تطهیرکننده کعبه از مظاهر شرک و کفر (بقره: ۱۲۵) و (حج:۲۶)، درهم‌کوبنده بت‌ها (انبیاء: ۵۷–۵۸)، منزه بودن از شرک (نحل:۱۲۰)، نخستین مجری برائت از مشرکان* (انعام:۷۸)، قربانی کردن فرزند در راه خدا (صافات:۱۰۳)، دعوت‌کننده مردم به حج (حج:۲۷)، تسلیم محض درگاه الهی (بقره:۱۳۱)، الگو بودن برای همگان (ممتحنه:۴) امر به معروف و نهی از منکر (بقره:132).<ref>اسرار عرفانی حج، ص423-428؛ حج در اندیشه اسلامی، ص165-166.</ref>


حج ابراهيمي اصطلاحي است که در دوران معاصر به وسيله امام خميني* در ادبيات ديني وارد شد. اين اصطلاح که در مقابل حج جاهلي* قرار دارد،<ref>بنيان مرصوص، ص272.</ref> به جنبه هاي عبادي و معرفتي حج ابراهيم(ع) از يک سو و از سوي ديگر، به بعد سياسي، اجتماعي ان اشاره دارد. حج مورد نظر خداوند ارتباط عميق و وثيقي با حضرت ابراهيم دارد. در قران کريم اوصافي براي ايشان ذکر شده: مهاجرت و کناره¬گيري از خويشاوندان به خاطر خدا (مريم:48)، بناکننده کعبه<ref>تفسير قمي، ج1، ص62.</ref> (بقره:127)، تطهيرکننده کعبه از مظاهر شرک و کفر (بقره: 125) و (حج:26)، درهم‌کوبنده بت‌ها (انبياء: 57-58)، منزه بودن از شرک (نحل:120)، نخستين مجري برائت از مشرکان* (انعام:78)، قرباني کردن فرزند در راه خدا (صافات:103)، دعوت¬کننده مردم به حج (حج:27)، تسليم محض درگاه الهي (بقره:131)، الگو بودن براي همگان (ممتحنه:4) امر به معروف و نهي از منکر (بقره:132).<ref>اسرار عرفاني حج، ص423-428؛ حج در انديشه اسلامي، ص165-166.</ref>  
حج از سویی با اجازه دادن به مردم برای داخل شدن به حرم امن الهی جلوه رحمت الهی است «و اذن فی الناس بالحج یاتوک رجالا» (حج: ۲۷) و از سوی دیگر با فرمان برائت از مشرکان، جلوه ای از غضب الهی است «اذان من الله و رسوله الی الناس یوم الحج الاکبر ان الله بریء من المشرکین و رسوله» (توبه: 2).<ref>صهبای حج، ص125.</ref> این عمل هم دارای ابعاد عبادی<ref>مناسک حج، ص133.</ref> و عرفانی<ref>صحیفه نور، ج19، ص28.</ref> است و هم ابعاد سیاسی، اجتماعی.<ref>صحیفه نور، ج20، ص89.</ref> هدف ابراهیم از حج زنده کردن اصل توحید و زدودن مظاهر بت و بت‌پرستی و کفر و شرک است.<ref>صهبای حج، 124-127.</ref> (حج/۲۲، ۲۶؛ ابراهیم/۱۴، ۲۵) سراسر زندگی ابراهیم(ع)، دعوت به توحید و عبادت خداوند و مبارزه با شرک و طاغوت بوده است.<ref>میقات حج، ش53، ص6-10، «حج و ابراهیم(ع) در قرآن».</ref> ایشان در کنار مراسم و مناسک عبادی، دو کار مهم دیگر نیز در ضمن حج انجام می‌داد: تطهیر مراسم حج و سرزمین حجاز از لوث شرک با برائت از شرک و مشرکان و نیز ایجاد وحدت و پیراستن جامعه اسلامی از نزاع و اختلاف.<ref>بنیان مرصوص، ص273.</ref>


حج از سويي با اجازه دادن به مردم براي داخل شدن به حرم امن الهي جلوه رحمت الهي است« و اذن في الناس بالحج ياتوک رجالا» ( حج: 27) و از سوي ديگر با فرمان برائت از مشرکان، جلوه اي از غضب الهي است« اذان من الله و رسوله الي الناس يوم الحج الاکبر ان الله بريء من المشرکين و رسوله» (توبه: 2).<ref>صهباي حج، ص125.</ref> اين عمل هم داراي ابعاد عبادي<ref>مناسک حج، ص133.</ref> و عرفاني<ref>صحيفه نور، ج19، ص28.</ref> است و هم ابعاد سياسي، اجتماعي.<ref>صحيفه نور، ج20، ص89.</ref> هدف ابراهيم از حج زنده کردن اصل توحيد و زدودن مظاهر بت و بت‌پرستي و کفر و شرک است.<ref>صهباي حج، 124-127.</ref> (حج/22، 26؛ ابراهيم/14، 25) سراسر زندگي ابراهيم(ع)، دعوت به توحيد و عبادت خداوند و مبارزه با شرک و طاغوت بوده است.<ref>ميقات حج، ش53، ص6-10، «حج و ابراهيم(ع) در قرآن».</ref> ايشان در کنار مراسم و مناسک عبادي، دو کار مهم ديگر نيز در ضمن حج انجام مي‌داد: تطهير مراسم حج و سرزمين حجاز از لوث شرک با برائت از شرک و مشرکان و نيز ايجاد وحدت و پيراستن جامعه اسلامي از نزاع و اختلاف.<ref>بنيان مرصوص، ص273.</ref>
حجی که ابراهیم(ع) به عنوان آئینی عبادی سیاسی<ref>صحیفه نور، ج11، ص534</ref> بنیان نهاد، از غرض اصلی خود در دو نوبت منحرف شد. اول بار در دوره جاهلیت و توسط اعراب جاهلی با اندیشه‌ها و اذکار و اعمال مشرکانه ممزوج شد<ref>نک: السیرة النبویه، ج1، ص199-202؛ الوثنیه فی الادب الجاهلی، ص282-287، 304-305، 308-309، 310-319.</ref> و خانه خدا که محلی برای عبادت و یگانه‌پرستی بود را به محلی برای عبادت بتها تبدیل کردند.<ref>الوثنیه فی الادب الجاهلی، ص273.</ref> در این دوره بسیاری از مناسک حج همچون تلبیه،<ref>نک: اخبار مکه، ج1، ص75؛ تاریخ یعقوبی، ج1، ص296.</ref> احرام،<ref>صحیح مسلم، ج8، ص243؛ سنن النسائی، ج2، ص479؛ مسند ابی داوود، ص98.</ref> طواف،<ref>السیرة النبویه، ج1، ص202؛ تفسیر قمی، ج1، ص228-229؛ مجمع البیان، ج4، ص244</ref> سعی،<ref>نک: قرب الاسناد، ص50؛ الکافی، ج4، ص546. ؛ تاریخ یعقوبی، ج1، ص254-255.</ref> قربانی<ref>نک: احکام القرآن، ج3، ص308؛ مجمع البیان، ج7، ص155؛ الدر المنثور، ج4، ص356، 362؛ بحار الانوار، ج67، ص275.</ref> و وقوف در مزدلفه<ref>نک: الکافی، ج4، ص247؛ تهذیب، ج5، ص456؛ تفسیر عیاشی، ج1، ص97.</ref> و منا<ref>الصافی، ج1، ص238.</ref> دچار تحریف شد. (حج جاهلی)


حجي که ابراهيم(ع) به عنوان آئيني عبادي سياسي<ref>صحيفه نور، ج11، ص534</ref> بنيان نهاد، از غرض اصلي خود در دو نوبت منحرف شد. اول بار در دوره جاهليت و توسط اعراب جاهلي با انديشه ها و اذکار و اعمال مشرکانه ممزوج شد<ref>نک: السيرة النبويه، ج1، ص199-202؛ الوثنيه في الادب الجاهلي، ص282-287، 304-305، 308-309، 310-319.</ref> و خانه خدا که محلي براي عبادت و يگانه پرستي بود را به محلي براي عبادت بتها تبديل کردند. <ref>الوثنيه في الادب الجاهلي، ص273.</ref> در اين دوره بسياري از مناسک حج همچون تلبيه،<ref>نک: اخبار مکه، ج1، ص75؛ تاريخ يعقوبي، ج1، ص296.</ref> احرام<ref>صحيح مسلم، ج8، ص243؛ سنن النسائي، ج2، ص479؛ مسند ابي داوود، ص98.</ref>، طواف <ref>السيرة النبويه، ج1، ص202؛ تفسير قمي، ج1، ص228-229؛ مجمع البيان، ج4، ص244</ref>، سعي،<ref>نک: قرب الاسناد، ص50؛ الکافي، ج4، ص546.؛ تاريخ يعقوبي، ج1، ص254-255.</ref> قرباني<ref>نک: احکام القرآن، ج3، ص308؛ مجمع البيان، ج7، ص155؛ الدر المنثور، ج4، ص356، 362؛ بحار الانوار، ج67، ص275.</ref> و وقوف در مزدلفه<ref>نک: الکافي، ج4، ص247؛ تهذيب، ج5، ص456؛ تفسير عياشي، ج1، ص97.</ref> و منا<ref>الصافي، ج1، ص238.</ref> دچار تحريف شد. (حج جاهلي)
باظهور اسلام، پیامبر اکرم(ص) به تدریج مناسک عبادی حج را به مسلمانان آموخت و تحریفها نیز به مرور زدوده شد؛ و کعبه بار دیگر بوسیله او از مظاهر شرک و بت‌پرستی پاک‌سازی شد.<ref>صهبای حج، ص122.</ref> در سال نهم هجری با ابلاغ آیات برائت از مشرکان، توجه به بعد سیاسی اجتماعی حج را نیز به مسلمانان گوشزد نمود. (برائت از مشرکان)


باظهور اسلام، پيامبر اکرم(ص) به تدريج مناسک عبادي حج را به مسلمانان آموخت و تحريفها نيز به مرور زدوده شد. و کعبه بار ديگر بوسيله او از مظاهر شرک و بت پرستي پاک¬سازي شد.<ref>صهباي حج، ص122.</ref> در سال نهم هجري با ابلاغ آيات برائت از مشرکان، توجه به بعد سياسي اجتماعي حج را نيز به مسلمانان گوشزد نمود. (برائت از مشرکان)
پس از وفات رسول الله(ص) انحراف و اختلاف نظر در مسلمانان ایجاد شد و با غفلت از بعد سیاسی، اجتماعی حج<ref>صحیفه نور ج20 ص89.</ref> انحرافی دیگر در حج ابراهیم ایجاد شد و اهتمام حاجیان تنها به بعد عبادی آن معطوف شد. هرچند عدم تولی امام عصر و عدم محبت به ایشان، موجب بی‌روح و ناقص شدن بعد عبادی آن شد؛ زیرا کمال حج، دیدار با امام و بیعت با ایشان است: «تمام الحج لقاء الامام»<ref>الکافی، ج4 ص549.</ref> که از خود مناسک با اهمیت تر است و غرض از حج می‌باشد.<ref>شرح الکافی، ج6 ص381.</ref> بر پایه روایات شیعی، طوافی که در زمان ائمه انجام می‌شد، از نظر ظاهری در زمان جاهلیت نیز انجام می‌شده و اسلام نمی‌خواهد ادامه دهنده همان عمل باشد. بلکه به حاجیان دستور می‌دهد پس از انجام مناسک، جهت بیعت و بیان وفاداری به سوی امام زمان خویش بروند و از دشمنان ایشان برائت کنند. ‏<ref>الکافی، ج1، ص392.</ref> بنابراین دیدار و زیارت امام از طرفی اعلان وفاداری به امام و طرفداری از حق است و از سوی دیگر، تبرّی جستن از دشمنان حق می‌باشد.


پس از وفات رسول الله (ص) انحراف و اختلاف نظر در مسلمانان ايجاد شد و با غفلت از بعد سياسي، اجتماعي حج<ref>صحيفه نور ج20 ص89.</ref> انحرافي ديگر در حج ابراهيم ايجاد شد و اهتمام حاجيان تنها به بعد عبادي آن معطوف شد. هرچند عدم تولي امام عصر و عدم محبت به ايشان، موجب بي روح و ناقص شدن بعد عبادي آن شد؛ زيرا کمال حج، ديدار با امام و بيعت با ايشان است: « تمام الحج لقاء الامام»<ref>الکافي، ج4 ص549.</ref> که از خود مناسک با اهميت تر است و غرض از حج مي باشد.<ref>شرح الکافي، ج6 ص381.</ref> بر پايه روايات شيعي، طوافي که در زمان ائمه انجام مي‌شد، از نظر ظاهري در زمان جاهليت نيز انجام مي‌شده و اسلام نميخواهد ادامه دهنده همان عمل باشد. بلکه به حاجيان دستور مي‌دهد پس از انجام مناسک، جهت بيعت و بيان وفاداري به سوي امام زمان خويش بروند و از دشمنان ايشان برائت کنند.‏<ref>الکافي، ج1، ص392.</ref> بنابراين ديدار و زيارت امام از طرفي اعلان وفاداري به امام و طرفداري از حق است و از سوي ديگر، تبرّي جستن از دشمنان حق مي‏باشد.
در دوران معاصر، امام خمینی (ره) بر توجه مسلمانان به ابعاد سیاسی و اجتماعی حج در کنار اهتمام به ابعاد ظاهری عبادی آن تأکید داشت. حج واقعی که امام خمینی(ع) آن را حج ابراهیمی، محمدی می‌نامید،<ref>صحیفه نور، ج19، ص333.</ref> آئینی است جامع و دارای ابعاد مختلف عبادی، سیاسی و اجتماعی.<ref>مناسک حج، ص10، «پیش گفتار».</ref> به نظر ایشان توجه صرف به بعد عبادی آن، غفلت از فلسفه تشریع حج<ref>صحیفه نور، ج19، ص22-23.</ref> و غرض خداوند از آن است<ref>صحیفه نور، ج19، ص204.</ref> و بُعد سیاسی و اجتماعی حج که بعد از وفات رسول الله(ص) همانند بعد عرفانی معنوی آن مهجور مانده<ref>صحیفه نور ج20 ص89.</ref> از بعد عبادی آن مهم‌تر است.<ref>صحیفه نور، ج19، ص22-23.</ref>


در دوران معاصر، امام خميني (ره) بر توجه مسلمانان به ابعاد سياسي و اجتماعي حج در کنار اهتمام به ابعاد ظاهري عبادي آن تأکيد داشت. حج واقعي که امام خميني(ع) آن‌ را حج ابراهيمي، محمدي مي‌ناميد،<ref>صحيفه نور، ج19، ص333.</ref> آئيني است جامع و داراي ابعاد مختلف عبادي، سياسي و اجتماعي.<ref>مناسک حج، ص10، «پيش گفتار».</ref> به نظر ايشان توجه صرف به بعد عبادي آن، غفلت از فلسفه تشريع حج<ref>صحيفه نور، ج19، ص22-23.</ref> و غرض خداوند از آن است<ref>صحيفه نور، ج19، ص204.</ref> و بُعد سياسي و اجتماعي حج که بعد از وفات رسول الله (ص) همانند بعد عرفاني معنوي آن مهجور مانده<ref>صحيفه نور ج20 ص89.</ref> از بعد عبادي آن مهم‌تر است.<ref>صحيفه نور، ج19، ص22-23.</ref>  
حجی که ابراهیم خلیل الرحمن بنا نهاد، سه محور اساسی دارد: ایجاد وحدت میان مسلمین،<ref>صحیفه نور، ج10 ص159.</ref> تأمین منافع اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی مردم،<ref>صحیفه نور، ج10، ص90؛ ج19، ص22-23؛ ج18، ص91.</ref> و برائت جستن از مشرکان و مستکبران.<ref>صحیفه نور، ج18، ص87؛ ج19، ص23-26.</ref> به نظر ایشان حجی که در آن، برائت از مشرکان و بت‌های زمانه و رمی شیاطین و مستکبران به خصوص آمریکا که در دوره معاصر شیطان بزرگ است، نباشد ناقص است.<ref>صحیفه نور، ج20، ص18، 87؛ ج13، ص83.</ref> حجی ابراهیمی است که هم قیام برای قسط و عدل و داد<ref>صحیفه نور، ج20 ص89.</ref> و منافع مردم<ref>صحیفه نور، ج20 ص89؛ ج18، ص91.</ref> داشته باشد و هم محلی برای بیان گرفتاری‌های مسلمانان باشد.<ref>صحیفه نور، ج19، ص21.</ref> محلی باشد هم برای پیمان با خدا و هم برائت از مشرکان<ref>صحیفه نور، ج19، ص29.</ref> و دشمنی با دشمنان او.<ref>صحیفه نور، ج20، ص89.</ref>


حجي که ابراهيم خليل الرحمن بنا نهاد، سه محور اساسي دارد: ايجاد وحدت ميان مسلمين،<ref>صحيفه نور، ج10 ص159.</ref> تامين منافع اقتصادي، سياسي، اجتماعي و فرهنگي مردم،<ref>صحيفه نور، ج10، ص90؛ ج19، ص22-23؛ ج18، ص91.</ref> و برائت جستن از مشرکان و مستکبران.<ref>صحيفه نور، ج18، ص87؛ ج19، ص23-26.</ref> به نظر ايشان حجي که در آن، برائت از مشرکان و بت‌هاي زمانه و رمي شياطين و مستکبران به خصوص آمريکا که در دوره معاصر شيطان بزرگ است، نباشد ناقص است.<ref>صحيفه نور، ج20، ص18، 87؛ ج13، ص83.</ref> حجي ابراهيمي است که هم قيام براي قسط و عدل و داد<ref>صحيفه نور، ج20 ص89.</ref> و منافع مردم<ref>صحيفه نور، ج20 ص89؛ ج18، ص91.</ref> داشته باشد و هم محلي براي بيان گرفتاري هاي مسلمانان باشد.<ref>صحيفه نور، ج19، ص21.</ref> محلي باشد هم براي پيمان با خدا و هم برائت از مشرکان<ref>صحيفه نور، ج19، ص29.</ref> و دشمني با دشمنان او.<ref>صحيفه نور، ج20، ص89.</ref>
ویژگی‌های این حج عبارت است از بیعت با خدا و دشمنی با دشمنان او،<ref>صحیفه نور، ج20، ص89.</ref> توجه به دستورات عبادی در انجام مناسک،<ref>صحیفه نور، ج19 ص25.</ref> ایجاد وحدت میان مسلمانان،<ref>صحیفه نور، ج9، ص176؛ ج21، ص77؛ ج20، ص90.</ref> تولی اهل‌بیت و امامان معصوم،<ref>بنیان مرصوص، ص272؛ صهبای حج، ص108.</ref> برائت از مشرکان و طاغوتیان،<ref>صحیفه نور، ج19، ص29؛ ج18، ص87.</ref> تسلیم و معرفت محض نسبت به خداوند و فرامینش،<ref>صحیفه نور، ج19، ص25.</ref> و دارا بودن منافع سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی برای مردم.<ref>صحیفه نور، ج18، ص91.</ref>


ويژگي‌هاي اين حج عبارت است از بيعت با خدا و دشمني با دشمنان او،<ref>صحيفه نور، ج20، ص89.</ref> توجه به دستورات عبادي در انجام مناسک،<ref>صحيفه نور، ج19 ص25.</ref> ايجاد وحدت ميان مسلمانان،<ref>صحيفه نور، ج9، ص176؛ ج21، ص77؛ ج20، ص90.</ref> تولي اهل‌بيت و امامان معصوم،<ref>بنيان مرصوص، ص272؛ صهباي حج، ص108.</ref> برائت از مشرکان و طاغوتيان،<ref>صحيفه نور، ج19، ص29؛ ج18، ص87.</ref> تسليم و معرفت محض نسبت به خداوند و فرامينش،<ref>صحيفه نور، ج19، ص25.</ref> و دارا بودن منافع سياسي، اجتماعي، اقتصادي، فرهنگي براي مردم.<ref>صحيفه نور، ج18، ص91.</ref>
== پانویس ==
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}


==منابع==
== منابع ==


{{دانشنامه
{{دانشنامه
  | آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/22134/حج-ابراهيمي
  | آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/22134/حج-ابراهیمی
  | عنوان = حج ابراهیمی
  | عنوان = حج ابراهیمی
  | نویسنده = عبدالرضا آتشین‌صدف، حسن رضایی  
  | نویسنده = عبدالرضا آتشین‌صدف، حسن رضایی
}}
}}
 
* '''احکام القرآن'''، احمد بن علی الجصاص (-۳۷۰ق)، به کوشش عبدالسلام، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
*'''احکام القرآن'''، احمد بن علي الجصاص ( -370ق.)، به کوشش عبدالسلام، بيروت، دارالکتب العلميه، 1415ق.
* '''اخبار مکه و ما جاء فیها من الآثار'''، محمد بن عبدالله الازرقی(-۲۴۸ق)، به کوشش رشدی الصالح ملحس، مکه، دارالثقافه، ۱۴۱۵ق.
*'''اخبار مکه و ما جاء فيها من الآثار'''، محمد بن عبدالله الازرقي( -248ق.)، به کوشش رشدي الصالح ملحس، مکه، دارالثقافه، 1415ق.
* '''اسواق العرب فی الجاهلیة و الاسلام'''، سعید الافغانی، دمشق، دارالافاق العربیة، ۱۴۱۳ق.
*'''اسواق العرب في الجاهلية و الاسلام'''، سعيد الافغاني، دمشق، دارالافاق العربية، 1413ق.
* '''بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار'''، محمد باقر المجلسی (۱۰۳۷–۱۱۱۰ق)، تصحیح محمد باقر بهبودی و سید ابراهیم میانجی و سید محمد مهدی موسوی خرسان، بیروت، داراحیاء التراث العربی و مؤسسه الوفاء، ۱۴۰۳ق.
*'''بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار'''، محمد باقر المجلسي (1037-1110ق.)، تصحيح محمد باقر بهبودي و سيد ابراهيم ميانجي و سيد محمد مهدي موسوي خرسان، بيروت، داراحياء التراث العربي و موسسه الوفاء، 1403ق.
* '''بنیان مرصوص امام خمینی (ره)'''، جوادی آملی، قم، اسراء، ۱۳۸۴ش.
*'''بنيان مرصوص امام خميني(ره)'''، جوادي آملي، قم، اسراء، 1384ش.
* '''تاریخ الیعقوبی'''، احمد بن ابی یعقوب الیعقوبی (-۲۹۲ق)، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۵ق.
*'''تاريخ اليعقوبي'''، احمد بن ابي يعقوب اليعقوبي ( -292ق.)، بيروت، دار صادر، 1415ق.
* '''تفسیر العیاشی'''، محمد بن مسعود العیاشی (-۳۲۰ق)، تحقیق سید هاشم رسولی محلاتی، تهران، مکتبه العلمیه الاسلامیه، ۱۳۸۰ق.
*'''تفسير العياشي'''، محمد بن مسعود العياشي ( -320ق.)، تحقيق سيد هاشم رسولي محلاتي، تهران، مکتبه العلميه الاسلاميه، 1380ق.
* '''تفسیر القمی'''، علی بن ابراهیم قمی (-۳۰۷ق)، به کوشش سید طیب موسوی جزائری، قم، انتشارات دارالکتاب، ۱۴۰۴ق.
*'''تفسير القمي'''، علي بن ابراهيم قمي ( -307ق.)، به کوشش سيد طيب موسوي جزائري، قم، انتشارات دارالکتاب، 1404ق.
* '''تهذیب الاحکام فی شرح المقنعه للشیخ المفید'''، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵–۴۶۰ق)، به کوشش سید حسن موسوی خرسان و علی آخوندی، تهران، انتشارات دارالکتب اسلامیه، ۱۳۶۵ش.
*'''تهذيب الاحکام في شرح المقنعه للشيخ المفيد'''، محمد بن حسن الطوسي (385-460ق.)، به کوشش سيد حسن موسوي خرسان و علي آخوندي، تهران، انتشارات دارالکتب اسلاميه، 1365ش.
* '''الدر المنثور فی التفسیر بالماثور و هو مختصر تفسیر ترجمان القرآن'''، عبدالرحمن بن ابی‌بکر السیوطی (۸۴۹–۹۱۱ق)، بیروت، دارالمعرفه، ۱۳۶۵ق.
*'''الدر المنثور في التفسير بالماثور و هو مختصر تفسير ترجمان القرآن'''، عبدالرحمن بن ابي‌بکر السيوطي (849-911ق.)، بيروت، دارالمعرفه، 1365ق.
* '''سنن النسائی'''، احمد بن علی النسائی (۲۱۵–۳۰۳ق)، تحقیق صدقی جمیل العطار، بیروت، دارالفکر، ۱۳۴۸ق.
*'''سنن النسائي'''، احمد بن علي النسائي (215-303ق.)، تحقيق صدقي جميل العطار، بيروت، دارالفکر، 1348ق.
* '''السیره النبویه'''، عبدالملک بن هشام (-۲۱۸ق)، تحقیق مصطفی السقاء و عبدالحفیظ شبلی و ابراهیم الابیاری، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا.
*'''السيره النبويه'''، عبدالملک بن هشام ( -218ق.)، تحقيق مصطفي السقاء و عبدالحفيظ شبلي و ابراهيم الابياري، بيروت، دارالمعرفه، بي‌تا.
* '''شرح الکافی (الاصول و الروضه)'''، محمد صالح مازندرانی (م۱۰۸۱ ق)، به کوشش شعرانی، تهران، مکتبة الاسلامیة، ۱۳۸۲ق.
*'''شرح الکافي (الاصول و الروضه)'''، محمد صالح مازندراني (م1081 ق.)، به کوشش شعراني، تهران، مکتبة الاسلامية، 1382ق.
* '''الصافی فی تفسیر القرآن'''، محمد بن شاه مرتضی فیض کاشانی (۱۰۰۶–۱۰۹۱ق)، به کوشش حسین اعلمی، بیروت، مؤسسه الاعلمی، ۱۴۰۲ق.
*'''الصافي في تفسير القرآن'''، محمد بن شاه مرتضي فيض کاشاني (1006-1091ق.)، به کوشش حسين اعلمي، بيروت، موسسه الاعلمي، 1402ق.
* '''صحیح مسلم'''، مسلم بن حجاج نیشابوری (۲۰۶–۲۶۱ق)، تصحیح محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۹ق.
*'''صحيح مسلم'''، مسلم بن حجاج نيشابوري (206-261ق.)، تصحيح محمد فواد عبدالباقي، بيروت، دارالفکر، 1419ق.
* '''صحیفه نور مجموعه رهنمودهای امام خمینی'''، سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، وزارت فرهنگ و ارشاد، ۱۳۶۱ش.
*'''صحيفه نور مجموعه رهنمودهاي امام خميني'''، سازمان مدارک فرهنگي انقلاب اسلامي، وزارت فرهنگ و ارشاد، 1361ش.
* '''صهبای حج'''، عبدالله جوادی آملی، تنظیم حسن واعظی محمدی، قم، اسراء، ۱۳۷۷ش.
*'''صهباي حج'''، عبدالله جوادي آملي، تنظيم حسن واعظي محمدي، قم، اسراء، 1377ش.
* '''مجمع البیان فی تفسیر القرآن'''، الفضل بن الحسن الطبرسی (۴۶۸–۵۴۸ق)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، مؤسسه الاعلمی، ۱۴۱۵ق.
*'''مجمع البيان في تفسير القرآن'''، الفضل بن الحسن الطبرسي (468-548ق.)، به کوشش گروهي از علما، بيروت، موسسه الاعلمي، 1415ق.
* '''مسند ابی داود الطیالسی'''، سلیمان بن داود (-۲۰۳ق)، بیروت، دارالحدیث.
*'''مسند ابي داود الطيالسي'''، سليمان بن داود ( -203ق.)، بيروت، دارالحديث.
* '''مناسک حج'''، امام خمینی، تهران، نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۲ش.
*'''مناسک حج'''، امام خميني، تهران، نشر آثار امام خميني، 1382ش.
* '''الوثنیه فی الادب الجاهلی'''، عبدالغنی زیتونی، دمشق، الثقافه، ۱۹۸۷م.
*'''الوثنيه في الادب الجاهلي'''، عبدالغني زيتوني، دمشق، الثقافه، 1987م.
 
 
{{پایان}}
{{پایان}}
{{حج و عمره}}
{{حج و عمره}}
 
[[Category:مقاله‌های در دست ویرایش]]
[[Category:مقاله‌های در دست ویرایش]]
[[Category:مقاله‌های در دست ویرایش]]


[[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]]
[[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]]

نسخهٔ ‏۹ فوریهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۱۵:۴۰

حج ابراهیمی، اصطلاحی معاصر در ادبیات دینی با تأکید بر جنبه سیاسی، اجتماعی حج

حج ابراهیمی اصطلاحی است که در دوران معاصر به وسیله امام خمینی* در ادبیات دینی وارد شد. این اصطلاح که در مقابل حج جاهلی* قرار دارد،[۱] به جنبه‌های عبادی و معرفتی حج ابراهیم(ع) از یک سو و از سوی دیگر، به بعد سیاسی، اجتماعی ان اشاره دارد. حج مورد نظر خداوند ارتباط عمیق و وثیقی با حضرت ابراهیم دارد. در قران کریم اوصافی برای ایشان ذکر شده: مهاجرت و کناره‌گیری از خویشاوندان به خاطر خدا (مریم:۴۸)، بناکننده کعبه[۲] (بقره:۱۲۷)، تطهیرکننده کعبه از مظاهر شرک و کفر (بقره: ۱۲۵) و (حج:۲۶)، درهم‌کوبنده بت‌ها (انبیاء: ۵۷–۵۸)، منزه بودن از شرک (نحل:۱۲۰)، نخستین مجری برائت از مشرکان* (انعام:۷۸)، قربانی کردن فرزند در راه خدا (صافات:۱۰۳)، دعوت‌کننده مردم به حج (حج:۲۷)، تسلیم محض درگاه الهی (بقره:۱۳۱)، الگو بودن برای همگان (ممتحنه:۴) امر به معروف و نهی از منکر (بقره:132).[۳]

حج از سویی با اجازه دادن به مردم برای داخل شدن به حرم امن الهی جلوه رحمت الهی است «و اذن فی الناس بالحج یاتوک رجالا» (حج: ۲۷) و از سوی دیگر با فرمان برائت از مشرکان، جلوه ای از غضب الهی است «اذان من الله و رسوله الی الناس یوم الحج الاکبر ان الله بریء من المشرکین و رسوله» (توبه: 2).[۴] این عمل هم دارای ابعاد عبادی[۵] و عرفانی[۶] است و هم ابعاد سیاسی، اجتماعی.[۷] هدف ابراهیم از حج زنده کردن اصل توحید و زدودن مظاهر بت و بت‌پرستی و کفر و شرک است.[۸] (حج/۲۲، ۲۶؛ ابراهیم/۱۴، ۲۵) سراسر زندگی ابراهیم(ع)، دعوت به توحید و عبادت خداوند و مبارزه با شرک و طاغوت بوده است.[۹] ایشان در کنار مراسم و مناسک عبادی، دو کار مهم دیگر نیز در ضمن حج انجام می‌داد: تطهیر مراسم حج و سرزمین حجاز از لوث شرک با برائت از شرک و مشرکان و نیز ایجاد وحدت و پیراستن جامعه اسلامی از نزاع و اختلاف.[۱۰]

حجی که ابراهیم(ع) به عنوان آئینی عبادی سیاسی[۱۱] بنیان نهاد، از غرض اصلی خود در دو نوبت منحرف شد. اول بار در دوره جاهلیت و توسط اعراب جاهلی با اندیشه‌ها و اذکار و اعمال مشرکانه ممزوج شد[۱۲] و خانه خدا که محلی برای عبادت و یگانه‌پرستی بود را به محلی برای عبادت بتها تبدیل کردند.[۱۳] در این دوره بسیاری از مناسک حج همچون تلبیه،[۱۴] احرام،[۱۵] طواف،[۱۶] سعی،[۱۷] قربانی[۱۸] و وقوف در مزدلفه[۱۹] و منا[۲۰] دچار تحریف شد. (حج جاهلی)

باظهور اسلام، پیامبر اکرم(ص) به تدریج مناسک عبادی حج را به مسلمانان آموخت و تحریفها نیز به مرور زدوده شد؛ و کعبه بار دیگر بوسیله او از مظاهر شرک و بت‌پرستی پاک‌سازی شد.[۲۱] در سال نهم هجری با ابلاغ آیات برائت از مشرکان، توجه به بعد سیاسی اجتماعی حج را نیز به مسلمانان گوشزد نمود. (برائت از مشرکان)

پس از وفات رسول الله(ص) انحراف و اختلاف نظر در مسلمانان ایجاد شد و با غفلت از بعد سیاسی، اجتماعی حج[۲۲] انحرافی دیگر در حج ابراهیم ایجاد شد و اهتمام حاجیان تنها به بعد عبادی آن معطوف شد. هرچند عدم تولی امام عصر و عدم محبت به ایشان، موجب بی‌روح و ناقص شدن بعد عبادی آن شد؛ زیرا کمال حج، دیدار با امام و بیعت با ایشان است: «تمام الحج لقاء الامام»[۲۳] که از خود مناسک با اهمیت تر است و غرض از حج می‌باشد.[۲۴] بر پایه روایات شیعی، طوافی که در زمان ائمه انجام می‌شد، از نظر ظاهری در زمان جاهلیت نیز انجام می‌شده و اسلام نمی‌خواهد ادامه دهنده همان عمل باشد. بلکه به حاجیان دستور می‌دهد پس از انجام مناسک، جهت بیعت و بیان وفاداری به سوی امام زمان خویش بروند و از دشمنان ایشان برائت کنند. ‏[۲۵] بنابراین دیدار و زیارت امام از طرفی اعلان وفاداری به امام و طرفداری از حق است و از سوی دیگر، تبرّی جستن از دشمنان حق می‌باشد.

در دوران معاصر، امام خمینی (ره) بر توجه مسلمانان به ابعاد سیاسی و اجتماعی حج در کنار اهتمام به ابعاد ظاهری عبادی آن تأکید داشت. حج واقعی که امام خمینی(ع) آن را حج ابراهیمی، محمدی می‌نامید،[۲۶] آئینی است جامع و دارای ابعاد مختلف عبادی، سیاسی و اجتماعی.[۲۷] به نظر ایشان توجه صرف به بعد عبادی آن، غفلت از فلسفه تشریع حج[۲۸] و غرض خداوند از آن است[۲۹] و بُعد سیاسی و اجتماعی حج که بعد از وفات رسول الله(ص) همانند بعد عرفانی معنوی آن مهجور مانده[۳۰] از بعد عبادی آن مهم‌تر است.[۳۱]

حجی که ابراهیم خلیل الرحمن بنا نهاد، سه محور اساسی دارد: ایجاد وحدت میان مسلمین،[۳۲] تأمین منافع اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی مردم،[۳۳] و برائت جستن از مشرکان و مستکبران.[۳۴] به نظر ایشان حجی که در آن، برائت از مشرکان و بت‌های زمانه و رمی شیاطین و مستکبران به خصوص آمریکا که در دوره معاصر شیطان بزرگ است، نباشد ناقص است.[۳۵] حجی ابراهیمی است که هم قیام برای قسط و عدل و داد[۳۶] و منافع مردم[۳۷] داشته باشد و هم محلی برای بیان گرفتاری‌های مسلمانان باشد.[۳۸] محلی باشد هم برای پیمان با خدا و هم برائت از مشرکان[۳۹] و دشمنی با دشمنان او.[۴۰]

ویژگی‌های این حج عبارت است از بیعت با خدا و دشمنی با دشمنان او،[۴۱] توجه به دستورات عبادی در انجام مناسک،[۴۲] ایجاد وحدت میان مسلمانان،[۴۳] تولی اهل‌بیت و امامان معصوم،[۴۴] برائت از مشرکان و طاغوتیان،[۴۵] تسلیم و معرفت محض نسبت به خداوند و فرامینش،[۴۶] و دارا بودن منافع سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی برای مردم.[۴۷]

پانویس

  1. ↑ بنیان مرصوص، ص272.
  2. ↑ تفسیر قمی، ج1، ص62.
  3. ↑ اسرار عرفانی حج، ص423-428؛ حج در اندیشه اسلامی، ص165-166.
  4. ↑ صهبای حج، ص125.
  5. ↑ مناسک حج، ص133.
  6. ↑ صحیفه نور، ج19، ص28.
  7. ↑ صحیفه نور، ج20، ص89.
  8. ↑ صهبای حج، 124-127.
  9. ↑ میقات حج، ش53، ص6-10، «حج و ابراهیم(ع) در قرآن».
  10. ↑ بنیان مرصوص، ص273.
  11. ↑ صحیفه نور، ج11، ص534
  12. ↑ نک: السیرة النبویه، ج1، ص199-202؛ الوثنیه فی الادب الجاهلی، ص282-287، 304-305، 308-309، 310-319.
  13. ↑ الوثنیه فی الادب الجاهلی، ص273.
  14. ↑ نک: اخبار مکه، ج1، ص75؛ تاریخ یعقوبی، ج1، ص296.
  15. ↑ صحیح مسلم، ج8، ص243؛ سنن النسائی، ج2، ص479؛ مسند ابی داوود، ص98.
  16. ↑ السیرة النبویه، ج1، ص202؛ تفسیر قمی، ج1، ص228-229؛ مجمع البیان، ج4، ص244
  17. ↑ نک: قرب الاسناد، ص50؛ الکافی، ج4، ص546. ؛ تاریخ یعقوبی، ج1، ص254-255.
  18. ↑ نک: احکام القرآن، ج3، ص308؛ مجمع البیان، ج7، ص155؛ الدر المنثور، ج4، ص356، 362؛ بحار الانوار، ج67، ص275.
  19. ↑ نک: الکافی، ج4، ص247؛ تهذیب، ج5، ص456؛ تفسیر عیاشی، ج1، ص97.
  20. ↑ الصافی، ج1، ص238.
  21. ↑ صهبای حج، ص122.
  22. ↑ صحیفه نور ج20 ص89.
  23. ↑ الکافی، ج4 ص549.
  24. ↑ شرح الکافی، ج6 ص381.
  25. ↑ الکافی، ج1، ص392.
  26. ↑ صحیفه نور، ج19، ص333.
  27. ↑ مناسک حج، ص10، «پیش گفتار».
  28. ↑ صحیفه نور، ج19، ص22-23.
  29. ↑ صحیفه نور، ج19، ص204.
  30. ↑ صحیفه نور ج20 ص89.
  31. ↑ صحیفه نور، ج19، ص22-23.
  32. ↑ صحیفه نور، ج10 ص159.
  33. ↑ صحیفه نور، ج10، ص90؛ ج19، ص22-23؛ ج18، ص91.
  34. ↑ صحیفه نور، ج18، ص87؛ ج19، ص23-26.
  35. ↑ صحیفه نور، ج20، ص18، 87؛ ج13، ص83.
  36. ↑ صحیفه نور، ج20 ص89.
  37. ↑ صحیفه نور، ج20 ص89؛ ج18، ص91.
  38. ↑ صحیفه نور، ج19، ص21.
  39. ↑ صحیفه نور، ج19، ص29.
  40. ↑ صحیفه نور، ج20، ص89.
  41. ↑ صحیفه نور، ج20، ص89.
  42. ↑ صحیفه نور، ج19 ص25.
  43. ↑ صحیفه نور، ج9، ص176؛ ج21، ص77؛ ج20، ص90.
  44. ↑ بنیان مرصوص، ص272؛ صهبای حج، ص108.
  45. ↑ صحیفه نور، ج19، ص29؛ ج18، ص87.
  46. ↑ صحیفه نور، ج19، ص25.
  47. ↑ صحیفه نور، ج18، ص91.

منابع

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل حج ابراهیمی.
  • احکام القرآن، احمد بن علی الجصاص (-۳۷۰ق)، به کوشش عبدالسلام، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
  • اخبار مکه و ما جاء فیها من الآثار، محمد بن عبدالله الازرقی(-۲۴۸ق)، به کوشش رشدی الصالح ملحس، مکه، دارالثقافه، ۱۴۱۵ق.
  • اسواق العرب فی الجاهلیة و الاسلام، سعید الافغانی، دمشق، دارالافاق العربیة، ۱۴۱۳ق.
  • بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار، محمد باقر المجلسی (۱۰۳۷–۱۱۱۰ق)، تصحیح محمد باقر بهبودی و سید ابراهیم میانجی و سید محمد مهدی موسوی خرسان، بیروت، داراحیاء التراث العربی و مؤسسه الوفاء، ۱۴۰۳ق.
  • بنیان مرصوص امام خمینی (ره)، جوادی آملی، قم، اسراء، ۱۳۸۴ش.
  • تاریخ الیعقوبی، احمد بن ابی یعقوب الیعقوبی (-۲۹۲ق)، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۵ق.
  • تفسیر العیاشی، محمد بن مسعود العیاشی (-۳۲۰ق)، تحقیق سید هاشم رسولی محلاتی، تهران، مکتبه العلمیه الاسلامیه، ۱۳۸۰ق.
  • تفسیر القمی، علی بن ابراهیم قمی (-۳۰۷ق)، به کوشش سید طیب موسوی جزائری، قم، انتشارات دارالکتاب، ۱۴۰۴ق.
  • تهذیب الاحکام فی شرح المقنعه للشیخ المفید، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵–۴۶۰ق)، به کوشش سید حسن موسوی خرسان و علی آخوندی، تهران، انتشارات دارالکتب اسلامیه، ۱۳۶۵ش.
  • الدر المنثور فی التفسیر بالماثور و هو مختصر تفسیر ترجمان القرآن، عبدالرحمن بن ابی‌بکر السیوطی (۸۴۹–۹۱۱ق)، بیروت، دارالمعرفه، ۱۳۶۵ق.
  • سنن النسائی، احمد بن علی النسائی (۲۱۵–۳۰۳ق)، تحقیق صدقی جمیل العطار، بیروت، دارالفکر، ۱۳۴۸ق.
  • السیره النبویه، عبدالملک بن هشام (-۲۱۸ق)، تحقیق مصطفی السقاء و عبدالحفیظ شبلی و ابراهیم الابیاری، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا.
  • شرح الکافی (الاصول و الروضه)، محمد صالح مازندرانی (م۱۰۸۱ ق)، به کوشش شعرانی، تهران، مکتبة الاسلامیة، ۱۳۸۲ق.
  • الصافی فی تفسیر القرآن، محمد بن شاه مرتضی فیض کاشانی (۱۰۰۶–۱۰۹۱ق)، به کوشش حسین اعلمی، بیروت، مؤسسه الاعلمی، ۱۴۰۲ق.
  • صحیح مسلم، مسلم بن حجاج نیشابوری (۲۰۶–۲۶۱ق)، تصحیح محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۹ق.
  • صحیفه نور مجموعه رهنمودهای امام خمینی، سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، وزارت فرهنگ و ارشاد، ۱۳۶۱ش.
  • صهبای حج، عبدالله جوادی آملی، تنظیم حسن واعظی محمدی، قم، اسراء، ۱۳۷۷ش.
  • مجمع البیان فی تفسیر القرآن، الفضل بن الحسن الطبرسی (۴۶۸–۵۴۸ق)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، مؤسسه الاعلمی، ۱۴۱۵ق.
  • مسند ابی داود الطیالسی، سلیمان بن داود (-۲۰۳ق)، بیروت، دارالحدیث.
  • مناسک حج، امام خمینی، تهران، نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۲ش.
  • الوثنیه فی الادب الجاهلی، عبدالغنی زیتونی، دمشق، الثقافه، ۱۹۸۷م.
برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=حج_ابراهیمی&oldid=30474»