قتلگاه
 نمایی از درون قتلگاه و پنجره بزرگ آن که روبه‌روی باب القبله قرار دارد. | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| کاربری | زیارتگاه |
| مکان | کربلا، آستان امام حسین(ع)، جنوب غربی رواق حبیب بن مظاهر |
| نام‌های دیگر | گودال قتلگاه، المذبح، المنحر |
| مشخصات | |
| وضعیت | فعال |
| معماری | |
| بازسازی | ۱۳۶۶ و ۱۴۳۱ق. |
قتلگاه یا گودال قتلگاه (به عربی: اَلْمِذبَح یا اَلْمِنْحر)، مکانی زیارتی در حرم امام حسین(ع) و نزدیکی ضریح حبیب بن مظاهر، که به محل شهادت امام حسین(ع) منسوب است. قدیمی‌ترین سند تاریخی که به این مکان اشاره کرده مربوط به سده هشتم قمری است.
قتلگاه در گذشته به صورت سرداب بود و در بازسازی سال ۱۳۶۶ق. با کف رواق هم‌سطح شد. روی مکان منتسب به محل شهادت امام حسین(ع) سکوی سنگی است و درون اتاقی قرار دارد. امکان رفتن به درون اتاق، به دلیل ازدحام جمعیت برای زائران وجود ندارد. دو پنجره مشبک در سال ۱۴۳۱ق. بر دیواره‌های قتلگاه نصب شد تا زیارت این مکان از پشت پنجره‌ها امکان‌پذیر شود.
امام حسین(ع) بعد از ظهر عاشورای سال ۶۱ق. در کارزار با لشکر عمر بن سعد، پس از اینکه بر اثر ضربه نیزه‌ای از اسب به زمین افتاد، مورد حمله و اصابت لشکر عمر بن سعد قرار گرفت و سرش از بدن جدا شد.
نام[ویرایش | ویرایش مبدأ]
قتلگاه به مکانی منتسب است که امام حسین(ع) در آن به شهادت رسیده است؛ از این رو به قتلگاه و در عربی به اَلْمَقتَل معروف شده است. در همین مکان سر امام حسین(ع) از بدن جدا شده است؛ به همین دلیل به المذبح، المنحر و محل النحر[یادداشت ۱]شهرت یافته است.[۱]
برخی احتمال داده‌اند قتلگاه نسبت به بخش‌هاى ديگر زمین كربلا، پايين‌تر بوده است؛ به این سبب در فارسى، به گودال و گودى قتلگاه مشهور شده است.[۱]
مکان[ویرایش | ویرایش مبدأ]
قتلگاه در حرم امام حسین(ع)، در جنوب غربی رواق حبیب بن مظاهر و در فاصله چند متری ضریح حبیب بن مظاهر، در زاویه غربی آن قرار دارد.[۲] دو پنجره‌ای که برای این مکان نصب شده، یکی رو به روی باب القبله و دیگری رو به روی باب الرأس قرار گرفته است.[۳]
تاریخچه بنا[ویرایش | ویرایش مبدأ]
برخی برای قتلگاه پیشینه تاریخی قبل از دوران پهلوی نیافته و احتمال داده‌اند ساخته دوره پهلوی باشد.[۴] برخی پژوهشگران این گفته را از روی بی‌دقتی دانسته، شواهد تاریخی برای پیشینه این مکان بیان کرده‌اند.[۵] سید عبدالحسین کلیدار نیز، از فردی به نام سید نورالدین نعمت الله (متولد 731ق) یاد کرده که در سده هشتم قمری کنار سرداب قتلگاه معتکف شده است.[۶]
قتلگاه پیش از بازسازیِ سال ۱۳۶۶ق. مانند سردابی گود و دارای پله بود.[۷] برخی سرداب قتلگاه را در گذشته، اینگونه توصیف کرده‌اند: «در فاصله چند متری ضریح حبیب بن مظاهر، به سمت غرب آن، دری نقره‌ای و ضخیم است که به سردابی معروف به «مذبح» می‌رسد و در گوشه شمال شرقی آن صندوقی از نقره طلاکوب با نقش‌های برجسته است که یادبود محلی است که امام حسین(ع) در آن سر بریده شد. همه دیوارها و زمین این سرداب با سنگ مرر سفید اصل، سنگ‌فرش شده است.»[۸] برخی به جای صندوق نقره‌ای، درِ نقره‌ای گزارش کرده‌اند که روی جایگاه قرار داشته است.[۷]
ناصرالدین شاه قاجار، در سال ۱۲۸۷ق. (۱۲۴۹ش)، قتلگاه را «خیلی گود» توصیف کرده که پله می‌خورَد. درون گودی، از دری دراز خبر داده، که آن را بلند می‌کنند، زیر آن زمینی است گود، که به گفته ناصرالدین شاه، هنگامی که امام حسین(ع) از اسب در محل مدفن به زمین افتاد، خود را با زانو به این مکان کشاند.[۹]
بر پایه گزارش عبدالوهاب عزام، در سفرنامه خود، که در سال ۱۳۴۸ق. (۱۳۰۸-۱۳۰۹ش) در قاهره منتشر شد، قتلگاه، سردابی بوده که نزدیک به ده پله به پایین می‌رفته و با شبکه‌ای آهنی پوشیده بوده است. مردم بر این باور بودند که خون امام حسین(ع) هنگام شهادت در این مکان ریخته است.[۱۰]
گزارشی دیگر که در سال ۱۳۶۶ق. (۱۳۲۶ش) به چاپ رسیده است،[یادداشت ۲][۱۱] گودال قتلگاه را دارای سقف دانسته و روی محل شهادت، صندوق و روی صندوق، ضریحی معرفی کرده است. به گزارش نویسنده، کمتر کسی نیروی آن داشته که پله‌ها را طی کرده و به قتلگاه برسد، بیشتر کسانی که خواسته‌اند آن جا را زیارت کنند، پس از پایین رفتن از چند پله، از خود بی خود گشته و جسد بی‌هوش آن‌ها را بیرون آورده‌اند. این گزارش، سرداب و قتلگاه را تاریک و وحشت‌ناک معرفی کرده است.[۱۲]
در بازسازی سال ۱۳۶۶ق. قتلگاه را پر کرده، آن را مساوی با کف رواق نموده‌اند. درب نقره‌ای را که روی جایگاه شهادت امام حسین(ع) بود برداشته و به جای آن سنگی گذاشتند که نشانه‌ای از محل شهادت امام حسین(ع) باشد.[۱۳] برخی در راهروی شرقی قتلگاه، مقبره کوچکی متعلق به امیرکبیر معرفی کرده‌اند که در توسعه حرم از میان رفته است.[۲]
در دهه‌های پیش از سال ۱۴۳۱ق. (۱۳۸۸ش) قتلگاه به وسيله درى به سالن باريكى مرتبط بود كه در آن يك اتاق نُه مترى قرار داشت و ديوارهاى آن آيینه‌كارى و نقاشى شده بود.[۱۴]
نصب پنجره برای قتلگاه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
در ۳۰ صفر ۱۴۳۱ق. (۲۶ بهمن ۱۳۸۸ش) دو پنجره در محل قتلگاه نصب شد؛[۳] یکی از پنجره‌ها به ابعاد ۳۰۰ در ۲۲۷ و ضخامت ۱۵ سانتی‌متر و پنجره دیگر به ابعاد ۱۶۰ در ۲۲۴ و ضخامت ۱۸ سانتی‌متر. در ساخت آن‌ها از فلزات طلا، نقره، مس و برنج استفاده شده است. آبکاری طلای آن به روش الکترونیک و قلمزنی آن به شکل برجسته‌کاری انجام شده و دارای نوشته‌هایی مانند سیدالشهدا(ع)، یا ثارالله، باب الحوائج و سفینة النجاة است. این دو پنجره، در كارگاه آفرينش‌هاي هنري ستاد بازسازي عتبات عاليات استان اصفهان ساخته شده و در ساخت آن از ۵۰۰ کیلوگرم طلا و ۳۲۵ کیلوگرم نقره استفاده شده است.[۱۵] به گفته کریم انباری، عضو هیئت اجرائی وقت آستان امام حسین(ع)، این دو پنجره، به خاطر حل کردن مشکل ازدحام جمعیت در قتلگاه، که مساحتی کوچک دارد، طراحی شده و نصب شده است. یکی از پنجره‌ها رو به روی سمت غربی صحن امام حسین(ع) (باب القبله) و دیگری رو به روی سمت جنوبی صحن امام حسین(ع) (باب الرأس) نصب شده است. کف قتلگاه نیز با سنگ مرر سنگ‌پوش شده و با چراغ‌های قرمزرنگ نورپردازی شده است. درِ قتلگاه بسته بوده و زیارت تنها، به وسیله دو پنجره صورت می‌گیرد.[۳]
در عاشورای ۶۱ق.[ویرایش | ویرایش مبدأ]
امام حسین(ع) بعد از ظهر عاشورای سال ۶۱ق. در کارزار با لشکر عمر بن سعد، در اثر اصابت نیزه‌ای از اسب به زمین افتاد[۱۶] و دشمنانش او را محاصره کردند. پس از دستور شمر بن ذی‌الجوشن، از هر سوی به او حمله شد. ضربه‌ای به کف دست چپ و گردن و نیزه‌ای به شانه و استخوان‌های سینه و تیری به گلو، بخشی از این حملات بود.[۱۷] او به سختی نشسته، تیر را از گلو درآورده، دستانش را از خون پر کرد و سر و صورت خود را با آن آغشته کرد. به گفته خودش، دوست داشت آغشته به خون، خدا را دیدار کند.[۱۸] هلال بن نافع، یکی از سپاهیان لشکر ابن سعد، او را زیباترین و نورانی‌ترین آغشته به خون معرفی کرده و چهره نورانی او را مانع از این دانسته که او را به قتل برساند.[۱۹] حسین(ع) مدتی طولانی نیمه جان، در همین حال گذراند؛ لشکریان کشتن او را ناپسند می‌دانستند و به یکدگیر واگذار می‌کردند.[۲۰] وی در حالی که در قتلگاه افتاده بود، آب خواست؛[۲۱] ولی به او آب ندادند. خولی نزدیک شد تا سر او را جدا کند؛ اما لرزه به اندامش افتاد و برگشت.[۱۹] آنگاه شمر آمد و سر او را از بدن جدا کرد؛[۲۲] البته برخی از منابع، قاتل او را سنان بن انس معرفی کرده[۲۳] و برخی قاتل او را سنان با مشارکت شمر دانسته‌اند.[۲۴] قتلگاه منتسب به مکانی است که این رویدادها در آن رخ داده است.
بیرون آمدن قطرات خون از دیواره[ویرایش | ویرایش مبدأ]
در عاشورای سال ۱۳۹۴ش. بیرون آمدن خون از قتلگاه گزارش شده است. بر پایه این گزارش، از ساعت سه بعد از ظهر، از فضای درونی قتلگاه امام حسین(ع)، قطرات خون از بین سنگ‌ها بیرون زده است. پرویز اسماعیلی، معاون ارتباطات و اطلاع‌رسانی دفتر رییس‌جمهور وقت ایران، که در آن روز، در کربلا حضور داشت، این رویداد را تأیید و فیلمی از این رخداد را در صفحه اینستاگرام خود منتشر کرده است.[۲۵]
نگارخانه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
-
پنجره بزرگ قتلگاه، روبه‌روی باب القبله.
-
پنجره کوچک قتلگاه، روبه‌روی باب الرأس.
-
نمای درونی قتلگاه و نورپردازی قرمزرنگ.
-
کتیبه «یا قتیل الله»، روی پنجره بزرگ قتلگاه.
-
صندوق نقره‌ای طلاکوب روی جایگاه قتلگاه در گذشته.
جستارهای وابسته[ویرایش | ویرایش مبدأ]
پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ قتلگاه حسین بن علی(ع)، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۸، ص۱۲۰.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ زیارتگاههای عراق، ص۱۸۶ و ۱۸۷؛ مدينة الحسين(ع)،ج 1 ،ص 54؛ تاریخ جغرافیایی کربلا، ص ۱۱۰.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ نصب شباکین جدیدین من الذهب و الفضة الخالصة فی موقع مذبح، وکالة نون الخبریة؛ قتلگاه حسین بن علی(ع)، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۸، ص۱۲۵.
- ↑ مقتل جامع سید الشهداء، ص 559.
- ↑ قتلگاه حسین بن علی(ع)، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۸، ص۱۲۳ و ۱۲۴.
- ↑ سيد عبد الحسين الكليدار آل طعمة، حاشية كتاب بغية النبلاء في تاريخ کربلاء، ص۱۸.
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ تاریخچه کربلا، ص 142.
- ↑ سيدمحمدحسن الكليدار آل‌طعمة، مدينة الحسين(ع)،ج 1 ،ص 54.
- ↑ شهریار جاده‌ها، سفرنامه ناصرالدین شاه به عتبات، ص۱۱۶.
- ↑ عبدالوهاب، رحالت، ص۵۹.
- ↑ کتاب‌شناسی پیام بزرگ از بزرگ پیامبران، پایگاه اطلاع‌رسانی کتابخانه‌های ایران؛ معرفی کتاب تاریخ جغرافیایی کربلای معلی، پایگاه اطلاع رسانی کتابخانه‌های ایران.
- ↑ تاریخ جغرافیایی کربال، ص ۱۱۰.
- ↑ تاریخچه کربلا، ص 142.
- ↑ قتلگاه حسین بن علی(ع)، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۸، ص۱۲۵.
- ↑ رونمایی ضریح جدید قتلگاه امام حسین(ع)، پایگاه اطلاع رسانی حج.
- ↑ اللهوف، ص۱۲۵.
- ↑ الطبقات الكبرى، ج ١٠، ص ۴٧۴.
- ↑ اللهوف، ص ١٢۶؛ وقعة الطف، ص ٢۵۴.
- ↑ ۱۹٫۰ ۱۹٫۱ اللهوف، ص ١٢۶.
- ↑ الطبقات الكبرى (الطبقة الخامسة من الصحابة)، ج ۱، ص ۴۷۳.
- ↑ مثير الاحزان، ص ٧۵.
- ↑ الارشاد، ج۲، ص۱۱۲.
- ↑ انساب االشراف، ج3 ،ص 409.
- ↑ تذكره الخواص، ص ٢۲۸.
- ↑ مطلب مربوط به بیرون زدن خون از قتلگاه، صفحه شخصی پرویز اسماعیلی، معاون ارتباطات و اطلاع‌رسانی دفتر رییس جمهور وقت ایران.
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد، شیخ مفید، تحقیق مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث، الموتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید، قم، ۱۳۷۲ش.
- انساب االشراف، احمد بن یحیی بلاذری، تحقیق سهی زکار، ریاض زرکلی، با اشراف مکتب البحوث و الدراسات، دارالفکر، بیروت، ۱۴۱۷ق.
- بغية النبلاء في تاريخ کربلاء، سيد عبد الحسين الكليدار،
- پایگاه اطلاع رسانی حج، حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت.
- پایگاه اطلاع‌رسانی کتابخانه‌های ایران.
- تاریخ جغرافیایی کربلای معلی، حسین عمادزاده، بی‌نا، تهران، ۱۳۲۶ش.
- تاریخچه کربلا،
- تذكره الخواص، سبط بن جوزى، الشریف الرضی، قم، ۱۳۷۶ق.
- زیارتگاههای عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم، احمد خامه‌یار، مشعر، تهران، ۱۳۹۵ش.
- رحلات، عبدالوهاب
- شهریار جاده‌ها، سفرنامه ناصرالدین شاه به عتبات، به کوشش محمدرضا عباسی، پرویز بدیعی، انتشارات سازمان اسناد ملی ایران، ۱۳۷۲ش.
- الطبقات الكبرى، محمد بن سعد ابن سعد، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، دار الکتب العلمیه، بیروت، ۱۴۱۰ق.
- اللهوف، ابن طاووس، ترجمه احمد فهری زنجانی، جهان، تهران، بی‌تا.
- مثير الاحزان، جعفر بن محمد ابن نما، ابن فهد حلی، تحقیق مدرسة الامام المهدی(ع)، مدرسة الامام المهدی(ع)، قم، ۱۴۰۶ق.
- مدينة الحسين(ع) او مختصر تاریخ کربلاء، سيدمحمدحسن كليدار،
- مقتل جامع سیدالشهداء، پیشوایی و همکاران، مؤسسه آموزش و پژوهشی امام خمینی(ره)، قم، ۱۳۹۵ش.
- وکالة نون الخبریة.