یلملم: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
(←موقعیت) |
||
| خط ۳۴: | خط ۳۴: | ||
==موقعیت== | ==موقعیت== | ||
[[پرونده:یلملم.jpg|بندانگشتی|موقعیت یلملم]] | |||
جغرافی‌دانان فاصله یلملم تا مکه را دو شب دانسته‌اند<ref>مراصد الاطلاع علی اسماء الامکنة والبقاع، ج3، ص1482.</ref>. | جغرافی‌دانان فاصله یلملم تا مکه را دو شب دانسته‌اند<ref>مراصد الاطلاع علی اسماء الامکنة والبقاع، ج3، ص1482.</ref>. | ||
یلملم در جنوب شهر مکه واقع شده و حدود صد کیلومتر با مکه مکرمه فاصله دارد که در آن سرزمین، مسجد [[معاذ بن جبل]] قرار دارد<ref>معجم البلدان، ج5، ص٤٤١؛ معجم معالم الحجاز، ج10، صص28 و 29؛ مراصد الاطلاع علی اسماء الامکنة والبقاع، ج1، ص112.</ref>. | یلملم در جنوب شهر مکه واقع شده و حدود صد کیلومتر با مکه مکرمه فاصله دارد که در آن سرزمین، مسجد [[معاذ بن جبل]] قرار دارد<ref>معجم البلدان، ج5، ص٤٤١؛ معجم معالم الحجاز، ج10، صص28 و 29؛ مراصد الاطلاع علی اسماء الامکنة والبقاع، ج1، ص112.</ref>. | ||
نسخهٔ ۳ ژوئن ۲۰۲۲، ساعت ۱۱:۳۴
 مسجد میقات یلملم، که در محل میقات یلملم ساخته شده است. | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| کاربری | میقات |
| مکان | جنوب شهر مکه |
یَلَملَم یکی از پنج میقات برای عمره تمتع است، میقات، مکان‌های مشخصی است در عربستان که کسانی که قصد انجام عمره مفرده یا عمره تمتع یا حج را دارند در این مکان‌ها مُحرم می‌شوند. یلملم نام کوهی است که در سر راه یمن ـ مکه در تهامه قرار دارد؛ و تا مکه دو شب فاصله دارد. و در جنوب مکّه و 94 کیلومتر تا مکّه فاصله دارد.[۱] علت نامگذاری یلملم، به جهت کوه یا درّه‌ای است که در آنجا قرار دارد.
مفهوم‌شناسی
یلملم (به فتح دو لام و یاء) را به صورت «ألملم» (همزه اول)، «یرْمرْم» (سکون دو راء) نیز ضبط کرده‌اند. [۲] لغت شناسان در ریشه این کلمه اختلاف دارند؛ «ابن فارس»[یادداشت ۱] و «ازهری»[۳] معتقدند که این کلمه در اصل ثلاثی است که حرف «یا» به اوّل آن افزوده شده است. اما «ابن منظور»[یادداشت ۲] معتقد است که یاء در این کلمه حرف اصلی است و زاید نیست. [یادداشت ۳] این کلمه بر وزن «فَعَلْعَل» همانند غضنفر است؛ چنان‌که ابن منظور در لغت یلم می‌نویسد: «ابن بری گوید که ابوعلی گفته است: یلملم بر وزن فَعَلْعَل است، یاء، فاء الفعل، لام، عین الفعل و میم، لام الفعل آن است».[۴]اگر آن را به معنای کوه بگیریم، منصرف، و اگر به معنای قریه بگیریم غیر منصرف است.
وجه تسمیه
در مورد وجه تسمیه یلملم گفته‌اند: «علت نامگذاری یلملم، به جهت کوه یا درّه‌ای است که در آنجا قرار داشته است».[۵] مرزوقی[۶] گفته است: «یلملم اسم کوهی است در ناحیه طائف که دو تا سه شب، مسافت بین آن تا مکه مکرمه است». در برخی از کتب فقهی[۷]نیز آمده است که یلملم نام کوه است. اما دلیلی بر این معنا اقامه نشده و در واقع، دلیلی بر برتری یک معنا بر دیگری در دست نیست.
موقعیت
جغرافی‌دانان فاصله یلملم تا مکه را دو شب دانسته‌اند[۸]. یلملم در جنوب شهر مکه واقع شده و حدود صد کیلومتر با مکه مکرمه فاصله دارد که در آن سرزمین، مسجد معاذ بن جبل قرار دارد[۹].
شمال یلملم «السعدیه» نام دارد که بخش قدیمی یلملم است که در قدیم آنجا احرام می‌بستند و حالا کسی احرام نمی‌بندد، اما در جنوب غربی آن و با فاصله 25 کیلومتر از منطقه قدیمی، مسجدی بزرگ ساخته‌اند که محل احرام است[۱۰] و محققان سعودی،[یادداشت ۴] درباه عدم اطلاق یلملم بر مسجد جدید، سخنی نگفته و بنا بر فتوای رسمی حکومت و محکمه قضایی، آنجا میقات است. اما عبدالهادی فضلی (۱۳۱۴-۱۳۹۲ش)، روحانی شیعه عربستانی،[۱۱] مدعی است که این مسجد محاذی یلملم است. کسانی که از طریق راه یمن به مکه، برای حج می‌روند به ترتیب سه راه وجود دارد: [۱۲]
- راه اول: راه تهامه؛ همان راهی است که از یلملم عبور می‌کند.
- راه دوم: راه صنعاء ـ صعده، که به ترتیب پس از عبور از بیشه، وادی تربه و قرن المنازل به مکه منتهی می‌شود.
- راه سوم: راه حضرموت ـ نجران، که در قرن المنازل با راه دوم یکی می‌شود و از آن عبور می‌کند.[۱۳]
راه مورد نظر در این بحث، راه تهامه است که از یلملم عبور می‌کند و منازل بین راه آن بدین ترتیب است: صنعا، جازان، لیث، یلملم، مکه. با توجه به نزدیکی این میقات به دریای سرخ، از این میقات می توان در بحث محاذات افرادی که از راه دریا به مکه مشرف می شوند، بسیار استفاده کرد.
پانوشت
- ↑ مراصد الاطلاع علی اسماء الامکنة والبقاع، ج3، ص1482.
- ↑ القاموس المحیط، ج4، ص177؛ المصباح المنیر، ج1 ـ2، ص19؛ مادة ألم؛ جواهر الکلام، ج18، ص113؛ مستند الشیعه، ج11، ص181.
- ↑ تهذیب اللغة، ج15، ص251.
- ↑ لسان العرب، ج12، ص647.
- ↑ کشف اللثام، ج5، ص11.
- ↑ معجم معالم الحجاز، ج10، ص29.
- ↑ سرائر، ج1، ص529؛ قواعد، ج1، ص416؛ مسالک، ج2، ص215؛ جامع المقاصد، ج3، ص159.
- ↑ مراصد الاطلاع علی اسماء الامکنة والبقاع، ج3، ص1482.
- ↑ معجم البلدان، ج5، ص٤٤١؛ معجم معالم الحجاز، ج10، صص28 و 29؛ مراصد الاطلاع علی اسماء الامکنة والبقاع، ج1، ص112.
- ↑ احکام المیقات فی الفقه الاسلامی دراسة فقهیة، أشجان حمید باصی.
- ↑ مبادئ علم الفقه، ج3، ص46.
- ↑ معجم البلدان، ج1، ص246؛ المسالک والممالک، صص134و 187؛ معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع، ج3، ص959 و ج4، ص1304؛ فصلنامه میقات حج، شماره 15، صفحه 72.
- ↑ یاقوت حموی، ج1، ص246؛ البکری، ج3، ص959 و ج4، ص1304.
- ↑ ابن فارس در باب کلمات ثلاثی مزید فیه، که حرف یاء به اوّل آنها اضافه شده است، آورده است: ....یلملم...».آن‌گاه می‌افزاید: «موقعیت یاء در اول این کلمات، مانند همزه اضافی در اوّل کلمات رباعی و خماسی است؛ زیرا در این دو باب، یاء اضافی محسوب می‌شود و حرف بعد از آن، حرف اول کلمه شمرده می‌شود.(المجمل، ج4، ص944؛ المقاییس، ج6، ص160).بنابراین از دیدگاه ابن فارس، ریشه یلملم و ماده اصلی آن «لملم» است و یاء، در اول آن اضافه است.همچنین الف در «الملم» مبدّل از یاء است و در «یرمرم» نیز یاء اضافه شده و هر دو «را» مبدل از یاء است.
- ↑ وی در «لسان العرب» یلملم را در لغت «یلم»، یرمرم را در لغت رمم، و یلملم و ألملم را در لغت لمم آورده است و این نشان می‌دهد که ماده اصلی این کلمات، از نظر او، ثلاثی است؛ یعنی یرمرم در اصل رمم، یلملم بدون تبدیل یاء به الف، در اصل یلم و با تبدیل یاء به همزه، در اصل لمم بوده است
- ↑ دیدگاه فیّومی در «مصباح المنیر» نیز همانند دیدگاه ابن منظور است با این تفاوت که وی، اصل کلمه را «ألملم» با همزه دانسته و یاء را در یلملم، مبدل از همزه گرفته است و بدین ترتیب، او این کلمه را از ریشه «ألم» دانسته است.طبرانی در «المعجم الکبیر» نیز شیوه فیومی را در پیش گرفته است.زبیدی نیز در «تاج‌العروس» به همین منوال، یلملم را در لغت‌های: یلم، لمم و رمم ذکر کرده است.
- ↑ مجله البحوث الفقهیة المعاصرة «مواقیت الحج الزمانیة و المکانیة دراسة فقهیة، جغرافیة، تاریخیة»، دکتر عبدالوهاب ابراهیم ابوسلیمان و دکتر معراج نواب مرزا، سال8، عدد29، سال 1416.
منابع
این مقاله برگرفته از است.
- آثار اسلامی مکه و مدینه، رسول جعفریان، حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، نشر مشعر، قم، 1386ه .ش.
- الإجماع، ابوبکر محمد بن إبراهیم بن المنذر النیسابوری، تحقیق: فؤاد عبد المنعم أحمد، دارالمسلم للنشر والتوزیع، 1425ه .ق.
- اجودالتقریرات، محمدحسین نایینی، مقرر: ابوالقاسم خویی، کتابفروشی مصطفوی، قم.
- احکام المیقات فی الفقة الاسلامی دراسة فقهیة، أشجان حمید باصی، پایان‌نامه، نشر الکترونیکی.
- اخبار مکة و ما جاء فیها من الآثار، ابوالولید محمد بن عبدالله بن احمد (ازرقی)، بیروت، دارالاندلس، 1416 ه .ق.
- اختیار معرفة الرجال، محمد بن عمر کشی، مصحح: حسن مصطفوی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، مشهد مقدس، ١٣۴٨ه .ش.
- إرشاد الأذهان إلی أحکام الإیمان، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، حلّی، تحقیق: شیخ فارس حسون، اول، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه، 1410ه .ق.
- الإرشاد، محمد بن محمد بن نعمان عکبری (شیخ مفید)، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، اول، قم، 1413ه .ق.
- اساس البلاغه، زمخشری، تحقیق: محمد باسل عیون السود، دارالکتب العلمیة، بیروت، چاپ اول 1419ه .ق.
- الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، ابوجعفر محمد بن حسن (طوسی اول)، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1390 ه .ق.
- إشارة السبق، علی بن حسن حلبی، تحقیق: ابراهیم بهادری، مؤسسة النشر الاسلامی، قم.
- إصباح الشیعة بمصباح الشریعة، قطب‌الدین محمد بن حسین، کیدری، شیخ ابراهیم بهادری مراغی، قم، مؤسسه امام صادق9، 1416 ه .ق.
- الاصنام، کلبی، هشام، به کوشش احمد زکی، مطبعة الامیریه، ۱۳۲۲ق/۱۹۱۴م.
- اصول‌الفقه، محمدرضا مظفر، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، (بی‌تا).
- الأمالی، محمد بن علی بن بابویه قمّی (شیخ صدوق)، قم، انتشارات کتابخانه اسلامیه، 1362ه .ق.
- الإنصاف فی معرفة الراجح من الخلاف، علی بن سلیمان المرداوی علاء الدین ابوالحسن، تحقیق: محمد حامد الفقی، مطبعة السنة المحمدیة، 1375ه .ق.
- أنوار الهدایة، روح‌الله موسوی خمینی، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1415ه .ق.
- انوارالاصول، ناصر مکارم شیرازی، مقرر: احمد قدسی، مدرسة الامام علی بن أبی‌طالب7، قم.
- بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، مولی محمد باقر بن مولی محمدتقی مجلسی، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
- بحوث فی شرح مناسک الحج، سیدمحمدرضا سیستانی، دار المورخ العربی، بیروت، 1437ه .ق.
- البدایة و النهایة، ابی‌الفداء اسماعیل بن عمر بن کثیر الدمشقی، بیروت، دارالفکر، 1407 ه .ق.
- بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، علاء الدین، ابوبکر بن مسعود بن أحمد الکاسانی الحنفی، دارالکتب العلمیة، 1406ه .ق.
- بلوغ المرام، ابوالفضل أحمد بن علی بن محمد بن أحمد بن حجر العسقلانی، تحقیق: سمیر بن أمین الزهری، دارالفلق، ریاض، چاپ هفتم، 1424ه .ق.
- تاج العروس من جواهر القاموس، محمد بن محمد مرتضی زبیدی، تحقیق: علی‌شیری، دارالفکر، بیروت.
- تاریخ المدینة المنورة، عمر بن شبه (ابن شبه نمیری)، محقق: فهیم محمد شلتوت، دارالفکر، قم.
- تبصرة المتعلمین فی أحکام الدین، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، حلی، تحقیق: محمدهادی یوسفی غروی، تهران، مؤسسه طبع و نشر وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1411ه .ق.
- تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، حلی، بی‌جا، بی‌تا.
- تذکرة الفقها، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، حلّی، گروه پژوهش مؤسسه آل‌البیت، قم، مؤسسه آل‌البیت، بی‌تا.
- تعالیق مبسوطه علی العروة الوثقی، محمد اسحاق فیاض، مقرر: محمد کاظم بن عبد العظیم یزدی، ناشر: محلاتی، قم
- تفسیر الکنز الدقائق، میرزا محمد مشهدی، چاپخانه علمیه، قم، 1409ه .ق.
- تفسیر قرطبی، محمد بن احمد انصاری قرطبی، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، 1405ه .ق.
- تفسیر کبیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین، فتح الله بن شکر الله کاشانی، انتشارات علمی 1340ه .ش.
- تفسیر نمونه، جمعی از نویسندگان زیر نظر ناصر مکارم شیرازی، دار الکتب الاسلامیه تهران 1380.
- تفصیل الشریعه فی شرح تحریرالوسیله، محمد فاضل موحدی لنکرانی، چاپ و نشر عروج، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، قم.
- التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، جمال الدین مقداد بن عبدالله، فاضل مقداد، تحقیق: سید عبداللطیف حسینی کوه‌کمری، قم، کتابخانه آیةالله مرعشی نجفی، 1404ه .ق.
- تنقیح المقال عن حاوی الاقوال، عبدالله مامقانی، تحقیق: محی‌الدین مامقانی، مؤسسه آل البیت: لاحیاء التراث، قم، 1384ه .ش.
- التنقیح فی شرح العروة الوثقی، ابوالقاسم خویی، ناشر لطفی، قم.
- تهذیب الأحکام، ابوجعفر محمد بن حسن، طوسی، چهارم، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1407ه .ق.
- تهذیب اللغة، محمد بن احمد ازهری، تحقیق: عمر سلامی و عبد الکریم حامد، دار احیاء التراث العربی، بیروت.
- جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، محمد بن علی اردبیلی، دارالاضواء، بیروت.
- جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، سید احمد خوانساری، تصحیح: علی‌اکبر غفاری، دوم، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1405ه .ق.
- جامع المقاصد فی شرح القواعد، علی بن حسین عاملی کرکی (محقق ثانی)، مؤسسه آل‌البیت:، 1414ه .ق.
- جمل العلم و العمل، علی بن حسین موسوی (سید مرتضی)، بی‌نا، بی‌جا، بی‌تا.
- جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، محمد حسن بن باقر نجفی (صاحب الجواهر)، تحقیق و تعلیق: شیخ عباس قوچانی، هفتم، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، بی‌تا.
- الحج فی الشریعة الاسلامیة الغراء، جعفر سبحانی تبریزی، مؤسسه امام صادق7، قم، 1382ه .ش.
- الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، یوسف بن احمد بن ابراهیم بحرانی، تصحیح و تحقیق: شیخ محمد تقی ایروانی و سید عبدالرزاق مقرم، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1405ه .ق.
- خلاصة الاقوال فی معرفة أحوال الرجال، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی (حلّی)، قم، دارالذخائر، 1411ه .ق.
- الخلاف، ابوجعفر محمد بن حسن طوسی، تصحیح و تحقیق: شیخ علی خراسانی، سید جواد شهرستانی، شیخ مهدی طه نجف، شیخ مجتبی عراقی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1407ه .ق.
- دانشنامه قرآن و حدیث، جمعی از پژوهشگران زیر نظر محمد محمدی ری شهری، انتشارات دارالحدیث، 1390ه .ش.
- دراسات فی المکاسب المحرمة، حسینعلی منتظری، نشر تفکر، قم.
- الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، محمد بن مکی عاملی (شهید اول)، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417ه .ق.
- دروس فی علم الاصول، سید محمد باقر صدر، مؤسسة النشر الاسلامی، قم.
- رجال ابن داوود، تقی الدین ابومحمد حسن بن علی بن داوود حلی، المطبعة الحیدریه، النجف الاشرف، ۱۹۷۲ه .ق.
- رجال الطوسی، ابوجعفر محمد بن حسن طوسی، مؤسسة النشر الإسلامی، بی‌جا، 1415ه .ق.
- رجال الکشی، محمد بن عمر الکشی، مؤسسة النشر فی جامعة مشهد، 1348ه .ش.
- رجال النجاشی، أحمد بن علی النجاشی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1407ه .ق.
- الرجال، احمد بن حسین بن غضائری، مصحح: محمدرضا حسینی، دار الحدیث، قم، 1364ش
- الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، زین‌الدین بن علی بن احمد عاملی، (شهید ثانی)، تصحیح و تعلیق: سید محمد کلانتر، قم، کتابفروشی داوری، 1410ه .ق.
- روضة المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه، محمدتقی بن مقصود علی اصفهانی (مجلسی اول)، تصحیح و تحقیق: سید حسین موسوی کرمانی، شیخ علی‌پناه اشتهاردی، سید فضل‌الله طباطبائی، دوم، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانبور، 1406ه .ق.
- روضة الطالبین و عمدة المفتین، صالح بن عمر بلقینی، دارالفکر، بیروت، ۱۴۱۵ه .ق.
- ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام، سید علی بن محمد بن ابی‌معاذ، طباطبائی، تصحیح و تحقیق: محمد بهره‌مند، محسن قدیری، کریم انصاری، علی مروارید، قم، مؤسسه آل‌البیت، 1418ه .ق.
- السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، محمد بن منصور بن احمد حلّی، دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1410ه .ق.
- سلسله الینابیع الفقهیه، علی اصغر مروارید، مؤسسه فقه الشیعه، بیروت،
1371ه .ش.
- سماء المقال فی علم الرجال، ابوالهدی کلباسی، مؤسسة ولی العصر[ للدراسات الاسلامیه، قم، 1377ه .ش.
- سنن ابن ماجه، محمد بن یزید القزوینی ابوعبدالله بن ماجه، محقق: محمد فؤاد عبد الباقی.
- السنن الکبری (سنن البیهقی الکبری)، أحمد بن الحسین بن علی بن موسی البیهقی ابوبکر، دارالکتب العلمیة، 1424ه .ق.
- سیری کامل در خارج فقه معاصر، درس خارج فقه آیت الله فاضل لنکرانی، محمد دادستان، انتشارات فیضیه، قم، 1387ه .ش.
- شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، جعفر بن حسن محقق حلی، تحقیق: عبد الحسین محمد علی بقال، اسماعیلیان، قم.
- شرح البدایة فی علم الدرایة، زین الدین العاملی (شهید ثانی)، تحقیق: محمد رضا حسینی جلالی، قم 1414ه .ق.
- الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة، اسماعیل بن حماد جوهری، تحقیق: عطار، احمد عبد الغفور، دارالعلم للملایین، بیروت.
- صحیح البخاری، محمد بن اسماعیل بخاری، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.
- صــحیح مســلم، مسلم بن الحجاج نیسابوری، دارالفکر، بیروت.
- الطهارة، امام خمینی، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی=، تهران.
- عدةالاصول، ابوجعفر محمد بن حسن طوسی، المجموعة: أصول الفقه عند الشیعة، تحقیق: محمد رضا الأنصاری القمی، چاپ اول ١٣٧٦ش ـ ١٤١٧ه .ق، المطبعة: ستاره ـ قم.
- العروة الوثقی، سیدمحمدکاظم طباطبائی یزدی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، تحقیق مؤسسة نشراسلامی، 1417ق.
- علل الشرائع، محمد بن علی بن بابویه قمّی (شیخ صدوق)، قم، کتابفروشی داوری، بی‌تا.
- علی طریق الهجره، عاتق بن غیث البلادی، مکه، دارمکه، 1993م.
- العین، الخلیل بن احمد الفراهیدی، نشر هجرت، قم.
- عیون أخبار الرضا، محمد بن علی بن بابویه قمّی (شیخ صدوق)، بی‌جا، دارالعالم للنشر، 1378ه .ق.
- غایة المراد فی شرح نکت الإرشاد، محمد بن مکی (شهید اول)، تحقیق: رضا مختاری، مرکز الابحاث و الدراسات الاسلامیه، قم، ١٣٧٣ه .ش.
- غایة المنتهی فی جمع الإقناع والمنتهی، مرعی بن یوسف بن الکرمی، تحقیق: یاسر إبراهیم المزروعی ـ رائد یوسف الرومی، چاپ اول، ناشر: مؤسسه غراس کویت.
- غنائم الایام، میرزا ابوالقاسم بن حسن گیلانی قمی، انتشارات بوستان کتاب.
- غنیة النزوع الی علمی الاصول و الفروع، حمزة بن علی بن زهره، تحقیق: ابراهیم بهادری، مؤسسة الإمام الصادق7، قم، ١٣٧۵ ه .ش.
- الغیبة، ابوجعفر محمد بن حسن طوسی، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1411ه .ق.
- فرهنگ‌نامه اصول فقه، جمعی از محققان، مرکزاطلاعات ومدارک اسلامی، 1389ه .ش.
- فصلنامه میقات حج، حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت.
- فقه الرضاء، مؤسسة آل البیت: لإحیاء التراث.
- الفهرست، ابوجعفر محمد بن حسن طوسی، النجف، المکتبة المرتضویة، بی‌تا.
- فوائد الأصول، محمدحسین نائینی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ه .ق.
- الفوائد الرجالیه، سید محمد مهدی بحرالعلوم طباطبائی، منشورات مکتبة الصادق7، تهران، 1363ه .ش.
- قاموس الرجال، اسدالله تستری، بی‌نا، بی‌جا، بی‌تا.
- القاموس المحیط، محمد بن یعقوب فیروزآبادی، دارالکتب العلمیه، بیروت.
- قرب الاسناد، عبد الله بن جعفر حمیری، کتاب فروشی نینوا، تهران.
- قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی حلی، گروه پژوهش دفتر انتشارات اسلامی، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1413 ه .ق.
- قوانین الاصول، ابوالقاسم بن محمد حسن میرزای قمی، چاپ سنگی تهران ۱۳۰۸ـ ۱۳۰۹، چاپ افست ۱۳۷۸ه .ق.
- الکافی فی الفقة، تقی بن نجم ابوالصلاح حلبی، ناشر: کتابخانه عمومی امام امیرالمومنین علی7.
- الکافی فی الفقه، أحمـد بن حنبـل، ابومحمد موفق الدین عبدالله بن أحمد بن محمد بن قدامة الجماعیلی المقدسی ثم الدمشقی الحنبلی، (ابن قدامه مقدسی)، دارالکتب العلمیة، 1414ه .ق.
- الکافی فی فقه أهل المدینة، ابن عبدالبر، مکتبة الریاض، 1400ه .ق.
- الکافی، ابوجعفر محمد بن یعقوب، کلینی، چهارم، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1407ه .ق.
- کامل الزیارات، ابوالقاسم جعفر بن محمد بن جعفر قمی (ابن قولویه)، نجف، عراق، دارالمرتضویة، 1398ه .ق.
- الکامل فی التاریخ، أبوالحسن علی بن محمد الجزری ابن الاثیر، دارصادر المعروف، 1385ه .ق.
- کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء، جعفر بن خضر (کاشف الغطاء)، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، بی‌تا.
- کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، محمد بن حسن بن محمد فاضل هندی، گروه پژوهش دفتر انتشارات اسلامی، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه، 1416ه .ق.
- کفایة الأحکام، محمد باقر بن محمد مؤمن سبزواری، بی‌جا، بی‌تا.
- کفایة الأصول، محمدکاظم خراسانی، قم، مؤسسه آل البیت، 1409ه .ق.
- کفایة الفقه مشهور به کفایة الاحکام، محمدباقر بن محمد مؤمن محقق سبزواری، تحقیق مرتضی واعظی اراکی، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ١٣٨١.
- کتاب الحج، تقریرات درس محقق داماد، مقرر: عبدالله جوادی آملی، چاپخانه مهر، قم.
- کتاب خمس، تقریرات درس حضرت آیت‌الله شبیری زنجانی، (1375 ـ 1374) مؤسسه پژوهشی رای‌پرداز.
- کتاب من لایحضره الفقیه، محمد بن علی بن بابویه قمّی (شیخ صدوق)، تحقیق سید حسن موسوی الخرسان: دارصعب، دارالتعارف بیروت، 1401ه .ق/ 1981م.
- الکشاف عن حقایق التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل، ابوالقاسم محمود بن عمر خوارزمی جارالله زمخشری، تحقیق مسعود انصاری.
- لسان‌العرب، محمد بن مکرم (ابن منظور)، بیروت، دارصادر، لبنان، 1414ه .ق.
- اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، محمد بن مکی عاملی (شهید اول)، محمدتقی مروارید، علی‌اصغر مروارید، بیروت، لبنان، دارالتراث، الدار الإسلامیة، 1410ه .ق.
- المبسوط فی فقه الإمامیة، ابوجعفر محمد بن حسن طوسی، تصحیح و تعلیق: سید محمدتقی کشفی، سوم، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، 1387ه .ق.
- مجمع البحرین، فخرالدین بن محمد طریحی، تحقیق: سید احمدحسینی، تهران، کتابفروشی مرتضوی، 1416ه .ق.
- مجمع البیان فی تفسیر القرآن، فضل بن حسن طبرسی، تحقیق: هاشم رسولی و فضل الله یزدی طباطبایی، ناصر خسرو، تهران، 1372ه .ش.
- مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، احمد بن محمد ناشر، مقدس اردبیلی، تصحیح و تحقیق: آقا مجتبی عراقی، شیخ علی‌پناه اشتهاردی، آقا حسین یزدی اصفهانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1403ه .ق.
- محاضرات فی اصول الفقه، محمد اسحاق فیاض، تقریرات درس آیت‌اللّه خویی، نجف، ۱۹۷۴م.
- المحبر، محمد بن حبیب، به کوشش ایلزه لیشتن اشتتر، بیروت، ۱۳۶۱ق/۱۹۴۲م.
- مختصر النافع، شیخ نجم الدین ابی القاسم جعفر بن حسن بن یحیی بن حسن بن سعید هُذلی حلی، مؤسسه بعثت، قم 1402ه .ق.
- مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی حلّی، گروه پژوهش دفتر انتشارات اسلامی، دوم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1413ه .ق.
- مدارک الأحکام فی شرح عبادات شرائع الإسلام، محمد بن علی موسوی عاملی (صاحب مدارک)، گروه پژوهش مؤسسه آل‌البیت:، بیروت، مؤسسه آل‌البیت:، 1411ه .ق.
- مدارک العروة، علی پناه اشتهاردی، تهران، دارالأسوة للطباعة و النشر، 1417ه .ق.
- مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، محمدباقر بن محمد تقی مجلسی، تحقیق: هاشم رسولی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ١٣۶٣ه .ش.
- المراسم العلویة فی الاحکام النبویة، ابویعلی حمزة بن عبدالعزیز الدیلمی، تحقیق محسن الحسینی الأمینی، المجمع العالمی لاهل البیت: المعاونیة الثقافیة، ۱۳۷۲ه .ش.
- مراصد الاطلاع علی اسماء الامکنة و البقاع، عبدالمؤمن بن عبدالحق بن عبدالحق، تحقیق: علی محمد بجاوی، دارالجیل، بیروت.
- مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، زین‌الدین بن علی بن احمد عاملی (شهید ثانی)، قم، گروه پژوهش مؤسسه معارف اسلامی، مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1413ه .ق.
- المسالک و الممالک، ابراهیم بن محمد اصطخری، دار صادر، بیروت.
- مسائل الناصریات، علی بن حسین علم الهدی، رابطة الثقافة و العلاقات الاسلامیة، مدیریة الترجمة و النشر، 1997م، تهران.
- مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، میرزا حسین نوری، قم، مؤسسه آل‌البیت لاحیاء التراث، 1408ه .ق.
- مستمسک العروة الوثقی، سید محسن طباطبائی (حکیم)، قم، مؤسسة دارالتفسیر، 1416 ه .ق.
- مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، مولی احمد بن محمد مهدی نراقی، گروه پژوهش مؤسسه آل‌البیت:، قم، مؤسسه آل‌البیت:، 1415 ه .ق.
- مستند العروة الوثقی (کتاب الحج)، ابوالقاسم خوئی (مخطوط).
- مشرق الشمسین و إکسیر السعادتین، محمد بن حسین شیخ بهایی، تحقیق: مهدی رجایی، آستانة الرضویة المقدسه، مجمع البحوث الاسلامیه، مشهد مقدس.
- مصابیح الظلام، محمدباقر بن محمد اکمل بهبهانی، قم، گروه پژوهش مؤسسه علامه مجدد وحید بهبهانی، مؤسسة العلامه المجدد الوحید البهبهانی، 1424ه .ق.
- مصباح الاصول، آیت الله خوئی، تحقیق: بهسودی، انتشارات مکتبة الداوری، قم، 1412ه .ق.
- مصباح المتهجد، محمد بن حسن طوسی، المکتبة الاسلامیه، تهران.
- المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، أحمد بن محمد بن علی الفیومی المقرئ، المکتبة العلمیة ـ بیروت، 1987م.
- المعارف، عبدالله بن قتیبه، بیروت، ۱۴۰۷ه .ق/۱۹۸۷م.
- معالم الدین و ملاذالمجتهدین، حسن بن زین الدین بن شهید ثانی، دفتر انتشارات اسلامی (وابسته به جامعه مدرسین) قم.
- المعتبر فی شرح المختصر، نجم الدین جعفر بن حسن حلّی، تصحیح و تحقیق: محمد علی حیدری، سیدمهدی شمس الدین، سید ابومحمد مرتضوی، سید علی موسوی، اول، قم، مؤسسه سید الشهداء، 1407ه .ق.
- المعتمد فی شرح المناسک، ابوالقاسم خوئی، مقرر: رضا خلخالی، منشورات مدرسه دار العلم ـ لطفی، قم.
- معجم أسماء البنات، وزارة المعارف العمومیة، القاهرة.
- معجم البلدان، شهاب‌الدین ابوعبدالله یاقوت بن عبدالله حموی، بیروت، دارصادر، 1999م.
- معجم الرجال الحدیث، سید ابوالقاسم موسوی خویی، مؤسسه احیاء آثار امام خویی، بی‌جا، بی‌تا.
- المعجم الکبیر، سلیمان بن أحمد بن أیوب بن مطیر اللخمی الشامی، ابوالقاسم الطبرانی، مکتبة ابن تیمیة ـ القاهرة.
- معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع، عبدالله بن عبدالعزیز البکری، بیروت، عالم الکتب، 1403 ه .ق.
- معجم معالم الحجاز، عاتق بن غیث البلادی، دار مکة، مؤسسة الریان، چاپ دوم، 1431ه .ق.
- معجم مقاییس اللغه، احمد بن فارس الرازمی، تحقیق عبدالسلام محمدهارون، چاپ دوم، مطبعة المصطفی و اولاده، مصر، ۱۳۸۹ه .ق.
- المغازی، محمد بن عمر بن واقد السهمی الأسلمی بالولاء، المدنی، ابوعبدالله، الواقدی، چاپ سوم، دارالأعلمی ـ بیروت، 1409ه .ق.
- مغانم المطابة فی معالم طابة، مجدالدین محمد بن یعقوب الفیروزآبادی، تحقیق: حمد الجاسر، دار الیمامة للبحث والترجمة والنشر، 1389ه .ق.
- المغنـــی والشـرح الکبیـر علـی مـتن المقتنـع، عبدالله بن أحمد بن محمد ابن قدامة المقدسی ابومحمد؛ عبد الرحمن بن محمد بن أحمد بن قدامة المقدسی شمس الدین ابوالفرج، دارالحدیث القاهره.
- المغنی ویلیه الشرح الکبیر، عبدالله بن أحمد بن قدامة المقدسی، قاهره، دارالحدیث.
- مفاتیح الشرائع، محمد بن شاه مرتضی فیض کاشانی، تحقیق: مهدی رجایی، کتابخانه حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی=، قم.
- مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة، جواد بن محمد حسینی، عاملی، شیخ محمدباقر خالصی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1419ه .ق.
- المفردات فی غریب القرآن، حسین بن محمد (راغب اصفهانی)، بیروت، دارالعلم، الدارالشامیة، صفوان عدنان داوودی، 1412ه .ق.
- مفید الأنام و نور الظلام فی تحریر الاحکام لحج بیت الله الحرام، شیخ عبدالله بن عبدالرحمن‌الجاسر، مکتبة النهضة المصریه، قاهره، ۱۹۶۹م.
- المقنعة، محمد بن محمد مفید، مؤسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، قم.
- مکاسب محرمه، امام خمینی، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی=، تهران.
- مناسک حج محشی، حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، نشر مشعر، 1386ه .ش.
- المناسک و اماکن طرق الحج و معالم الجزیرة، حمد جاسر، ریاض، ۱۴۰۱ق/ ۱۹۸۱م.
- مناقب آل أبی‌طالب، رشیدالدین محمد بن علی بن شهر آشوب مازندرانی، مجمع احیاء الثقاة الاسلامیه، سال ۱۴۱۲ه .ق.
- منتقی الجمان، جمال الدین حسن بن زین الدین عاملی، بی‌نا، بی‌جا، بی‌تا.
- منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، حسن بن یوسف بن علی بن المطهر (علامه حلی)، تحقیق قسم الفقه فی مجمع البحوث الإسلامیة، چاپ آستان قدس رضوی، سال ۱۴۱4ه .ق.
- مهذّب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام، سید عبدالأعلی سبزواری، قم، مؤسسه المنار، چهارم، دفتر آیةالله سبزواری، 1413ه .ق.
- المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، جمال‌الدین احمد بن محمد اسدی، حلّی، مجتبی عراقی، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1407ه .ق.
- المهـذب فـی فقـه الإمـام الشـافعی، ابواسحاق إبراهیم بن علی بن یوسف الشیرازی، دارالکتب العلمیة.
- المهذب، عبدالعزیز بن نحریر طرابلسی (ابن براج قاضی)، جمعی از محققین و مصححین تحت إشراف شیخ جعفر سبحانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1406ه .ق.
- موجز أحکام الحج، شهید سید محمد باقرصدر، دار الإسلام.
- الموجز فی اصول الفقه، جعفر سبحانی تبریزی، مؤسسة الإمام الصادق7، قم.
- موسوعة الإمام الخوئی، سید ابوالقاسم موسوی خویی، مؤسسه احیاء آثار امام خویی، بی‌جا، بی‌تا.
- موسوعة الفقه الاسلامی طبقاً لمذهب أهل البیت، مؤسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی، 1423ه .ق.
- الموسوعة الفقهیة الکویتیة، وزارة الأوقاف والشئون الإسلامیة ـ الکویت، دارالسلاسل ـ الکویت.
- المیزان فی تفسیر القرآن، سید محمدحسین طباطبایی، دارالکتب الاسلامیه، تهران۱۳۷۵ه .ق.
- نزهة المشتاق فی اختراق الآفاق، محمد بن محمد ادریسی، عالم الکتب، بیروت.
- نقدالرجال، مصطفی بن حسین تفرشی، مؤسسه آل البیت: لاحیاء التراث، قم، ١٣٧٧ه .ش.
- نهایة الإحکام فی معرفة الأحکام، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی حلّی، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
- النهایة فی غریب الحدیث والاثر، مجدالدین أبی السعادات المبارک بن محمد (ابن الأثیر)، المکتبة العلمیه، بیروت.
- النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، ابوجعفر محمد بن حسن طوسی، دوم، بیروت، دارالکتاب العربی، 1400 ه .ق.
- الهدایة فی الأصول والفروع، محمد بن علی بن بابویه، تحقیق و چاپ: مؤسسة الامام الهادی7، قم.
- هدایةالمسترشدین فی شرح اصول معالم‌الدین، محمدتقی بن عبدالرحیم رازی اصفهانی، قم ۱۴۲۰ـ۱۴۲۱ه .ق.
- الوافی، محمدمحسن فیض کاشانی، تحقیق: ضیاءالدین حسینی اصفهانی، اصفهان، کتابخانه امام امیرالمؤمنین علی7، 1406ه .ق.
- وسائل الشیعة، محمد بن حسن بن علی عاملی، تحقیق ربانی شیرازی، بیروت، داراحیاءالتراث‌العربی، 1403 ه .ق.
- الوسیلة إلی نیل الفضیلة، محمد بن علی بن حمزه طوسی (ابن حمزه)، تحقیق: شیخ محمد حسون، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، 1408 ه .ق.
- وفاء الوفا بأخبار دار المصطفی، علی بن عبدالله بن أحمد الحسنی الشافعی، نورالدین ابوالحسن السمهودی، دار الکتب العلمیة، بیروت.