حاجی: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۴ مارس ۲۰۲۵، ساعت ۰۱:۵۸

حاج یا حاجی، فردی را گویند که حج تمتع به جا آورده است. حاج از واژه حجَّ به معنای حج‌گزارده و حج‌کننده است. در عرف به عمره‌گزار نیز حاجی گفته می‌شود.

در آیات قرآن، کلمه حاج یک بار به همراه کلمه سقایت به کار رفته است؛ سِقاِیةَ الْحاجِّ (آبدهی به حاجیان). همچنین در روایات نیز از حج‌گزار، با واژه حاج، یاد شده که در بخشی از آن‌ها، به بیان ویژگی‌ها و فضائل حاجی پرداخته است.

واژه‌شناسی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

حاج، به تشدید جیم، از ریشه حجَّ به معنای حج‌کرده، حج‌گزارده و حج‌کننده^[۱] و مؤنث آن «حاجة»^[۲] و جمع آن حَجیج و حُجّاج^[۳] است.

«حِج»، با کسر حاء، نیز مرادف حاج و نامی برای حج‌گزار است.^[۴] واژگان دیگری چون مَحَجَّة (راهِ گذر مستقیم) نیز از این کلمه اخذ شده‌اند.^[۵] این عنوان در آغاز به زیارت‌کننده بزرگان و اماکن مقدس گفته شده^[۶] و به تدریج به زائران خانه خدا در مکه اختصاص یافته است؛^[۷] هر چند در اصطلاح به کسی که حج تمتع به جا آورده، حاجی گفته می‌شود، ولی در عرف به عمره‌گزار نیز حاجی می‌گویند.^{^{[نیازمند منبع]}}

اصطلاح «Pilgrim» در انگلیسی نیز برابر مفهوم حاج به کار رفته و به هر کسی اطلاق می‌شود که به سفری مقدس و دینی رفته باشد.^[۸]

در زبان فارسی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در فارسی یاء نسبت به کلمه حاج پیوسته، ولی وجه دستوری روشنی برای این نسبت بیان نشده است.^[۹] کاربرد این کلمه، در فرهنگ فارسی، تاریخ دیرینی دارد و در متون کهن ادبی،^[۱۰] دیوان‌های شعر،^[۱۱] سفرنامه‌های فارسی^[۱۲] و نیز استفاده از آن در فرهنگ عامه^[۱۳] به چشم می‌خورد. واژه حاجی در دوره معاصر بین یهودیان ایران نیز، درباره زائران بیت المقدس، مرسوم شده است.^[۱۴]

واژه‌های مرتبط[ویرایش | ویرایش مبدأ]

کلمه حاج با برخی پیشوندها، در مفاهیم مرتبط با حج نیز به کار می‌رود؛ از جمله:

«امیر الحاج» به معنای سرپرست امور حاجیان
«سابق الحاج»^[۱۵] به معنای پیشی‌گیرنده در سرعت سیر به مکه برای حج^[۱۶]
«سائق الحاج» یعنی کسی که حجاج عقب‌افتاده را به سرعت، از راه و بیراهه به حج می‌رساند^[۱۷]
«مواقیت الحاج»^[۱۸] یا «میقات الحج»^[۱۹] به معنای مکان‌های محرم شدن حاجیان.

واژه حاج در قرآن و روایات[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در آیات قرآن، کلمه «الحاج» یک بار به صورت اسم جمع،^[۲۰] به همراه سقایت (آبدهی به حاجیان) به کار رفته است: (سِقاِیةَ الْحاجِّ).^[۲۱] همچنین برخی واژه حنیف در آیات دیگر قرآن (بقره/۲، ۱۳۵) را در اشاره به حج‌گزارانی دانسته‌اند که در عصر جاهلی حج خانه خدا را، به شیوه ابراهیمی به جا می‌آوردند.^[۲۲] همچنین «آمین»، به معنای «حاجین» و تعبیر «آمین البیت الحرام» (مائده/۵، ۲)، به معنای حاجیان خانه خدا، تفسیر شده است.^[۲۳]

در روایات نیز از حج‌گزار، با همین واژه (حاج)، یاد شده که در بخشی از آن‌ها، به بیان ویژگی‌ها و فضائل حاجی پرداخته شده است.^[۲۴] بنا به روایتی از ابن مسعود، صحابی پیامبر(ص)، واژه حاج، از زمان بستن احرام بر افراد، اطلاق می‌شود و پیش از آن نمی‌توان به او حاجی گفت و باید او را وافد یا قاصد نامید.^[۲۵] در منابع اخلاقی نیز به ذکر وظایف و آداب اخلاقی حج‌گزار، با عنوان حاجی، پرداخته شده است.^[۲۶]

پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]

↑ العین، ج۳، ص۹، «حج».
↑ النهایه، ج۱، ص۳۴۱، «حجج».
↑ الصحاح، ج۱، ص۳۰۴، «حجج»؛ مجمع البحرین، ج۲، ص۲۸۶، «حجج».
↑ لسان العرب، ج۲، ص۲۲۶-۲۲۷، «حجج».
↑ النهایه، ج۴، ص۳۰۱، «حج».
↑ معجم مقاییس اللغه، ج۲، ص۲۹، «حج».
↑ معجم مقاییس اللغه، ج۲، ص۲۹؛ مفردات، ص۲۱۸-۲۱۹، «حج».
↑ Oxford Advanced Lerner's Dictionary: Pilgrim
↑ لغت‌نامه، ج۶، ص۸۴۴۲، «حاجی».
↑ نک: تاریخ بیهقی، ج۱، ص۲۷۴، ۳۸۳.
↑ کلیات سعدی، ص۱۵۷؛ دیوان حافظ، غزل ش ۳۰۴.
↑ سفرنامه ناصرخسرو، ص۱۴۹، ۲۶۳؛ سفرنامه حاج علیخان، ص۹۳؛ سفرنامه حسام السلطنه، ص۳۲.
↑ لغت‌نامه، ج۶، ص۸۴۴۲، «حاجی».
↑ لغت‌نامه، ج۶، ص۸۴۳۳، «حاج».
↑ غریب الحدیث، ج۳، ص۲۶۹؛ هدایة الامه، ج۸، ص۴۳۷.غریب الحدیث، ج۳، ص۲۶۹؛ هدایة الامه، ج۸، ص۴۳۷.
↑ نک: تبصرة المتعلمین، ج۲، ص۳۳۰؛ رسائل الشهید، ج۲، ص۹۸۸.
↑ من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۵۹؛ بصائر الدرجات، ص۱۲۲؛ تجارب الامم، ج۵، ص۱۸۴.
↑ تاج العروس، ج۳، ص۱۵۳، «وقت».
↑ القاموس المحیط، ج۱، ص۱۶۰، «وقت».
↑ لسان العرب، ج۶، ص۱۳۹، «عسس».
↑ توبه/۹ آیه ۱۹
↑ جامع البیان، ج۱، ص۷۸۵-۷۸۶؛ غریب الحدیث، ج۱، ص۲۹۲.
↑ جامع البیان، ج۶، ص۸۰
↑ جامع البیان، ج۶، ص۸۰؛ مستدرک الوسائل، ج۱۰، ص۴۰.
↑ المصنّف، ج۴، ص۳۵۱؛ مجمع الزوائد ج۳، ص۲۳۴.
↑ نک: تذکرة المتقین، ص۴۷-۶۳.

منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

این مقاله برگرفته از مقاله حاجی در دانشنامه حج و حرمین شریفین است.

بصائر الدرجات فی علوم آل محمد: محمد بن الحسن الصفار (م,۲۹۰ق.)، به کوشش محسن کوچه باغی تبریزی، تهران، اعلمی، ۱۴۰۴ق؛
تاج العروس من جواهر القاموس: مرتضی الزبیدی (م,۱۲۰۵ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق؛
تاریخ بیهقی: ابوالفضل محمد بن حسین بیهقی (م,۴۷۰ق.)، به کوشش خلیل خطیب رهبر، تهران، مهتاب، ۱۳۷۴ش؛
تبصرة المتعلمین فی احکام‌الدین به انضمام فقه فارسی به قلم ابوالحسن شعرانی: حسن بن یوسف حلی (۶۴۸-۷۲۶)، تهران، انتشارات کتابفروشی اسلامیه، ۱۳۶۳ش؛
تجارب الامم: ابوعلی احمد بن محمد مسکویه (م,۴۲۱ق.)، به کوشش ابوالقاسم امامی، تهران، سروش، ۱۳۷۹ش؛
تذکرة المتقین: محمد بهاری همدانی، تهران، نور فاطمه؛
جامع البیان عن تاویل آی القرآن (تفسیر الطبری): محمد بن جریر الطبری (۲۲۴-۳۱۰ق.)، به کوشش صدقی جمیل العطار، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق؛
دیوان حافظ: شمس‌الدین محمد (م,۷۹۲ق.)، به کوشش راستگو، قم، خرم، ۱۳۷۵ش؛
رسائل الشهید الثانی: زین‌الدین بن علی، شهید ثانی (۹۱۱-۹۶۶ق.)، تحقیق گروهی از محققان، قم، انتشارات بوستان کتاب، ۱۴۲۲ق؛
سفرنامه حاج علیخان اعتماد السلطنه: حاج علی خان اعتماد السلطنه، به کوشش سید علی قاضی عسکر، تهران، مشعر، ۱۳۷۹ش؛
سفرنامه مکه دلیل الانام فی سبیل زیارة بیت الله الحرام و القدس الشریف و مدینه السلام: سلطان مراد حسام السلطنه (م,۱۳۰۰ق.)، به کوشش رسول جعفریان، تهران، مشعر، ۱۳۷۴ش؛
سفرنامه ناصر خسرو: ناصر خسرو (م,۴۸۱ق.)، تصحیح محمد دبیر سیاقی، تهران، زوار، ۱۳۸۱ش؛
الصحاح (تاج اللغة و صحاح العربیه): اسماعیل بن حماد الجوهری (م,۳۹۳ق.)، به کوشش احمد عبدالغفور العطار، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۴۰۷ق؛
العین: الخلیل بن احمد (م,۱۷۵ق.)، به کوشش المخزومی و السامرائی، دار الهجرة، ۱۴۰۹ق؛
غریب الحدیث: القاسم بن سلام الهروی (م,۲۲۴ق.)، به کوشش محمد عبدالمعیدخان، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۳۹۶ق؛
القاموس المحیط: محمد بن یعقوب فیروزآبادی (م,۸۱۷ق.)، بیروت، دار العلم، بی‌تا؛
الکافی: محمد بن یعقوب کلینی (م,۳۲۹ق.)، به کوشش علی‌اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵ش؛
کلیات سعدی: مصلح‌الدین سعدی شیرازی (م,۱۰۹۰ق.)، اصفهان، مدرسه صدر مهدوی؛
لسان العرب: محمد بن مکرم ابن منظور (۶۳۰-۷۱۱ق.)، قم، انتشارات ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق؛
لغت نامه: دهخدا (م,۱۳۳۴ش.) زیر نظر محمد معین و سید جعفر شهیدی، تهران، مؤسسه لغت نامه و دانشگاه تهران، ۱۳۷۳ش؛
مجمع البحرین: فخرالدین بن محمد الطریحی (م,۱۰۸۵ق.)، به کوشش الحسینی، تهران، فرهنگ اسلامی، ۱۴۰۸ق؛
مجمع الزوائد و منبع الفوائد: علی بن ابی‌بکر الهیثمی (م,۸۰۷ق.)، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۰۲ق؛
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل: حسین نوری الطبرسی (۱۲۵۴-۱۳۲۰ق.)، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۰۸ق؛
مسند الشافعی: محمد بن ادریس الشافعی (م,۲۰۴ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه؛
المصنّف فی الاحادیث و الآثار: عبدالله بن محمد بن ابی شیبه (م,۲۳۵ق.)، به کوشش سعید محمد اللحام، دار الفکر، ۱۴۰۹ق؛
معجم مقاییس اللغه: احمد بن فارس (م,۳۹۵ق.)، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۴۰۴ق؛
مفردات فی غریب القرآن: الحسین بن محمد الراغب الاصفهانی (م,۴۲۵ق.)، بی‌جا، نشر الکتاب، ۱۴۰۴ق؛
من لایحضره الفقیه: محمد بن علی بن بابویه (شیخ صدوق) (۳۱۱-۳۸۱ق.)، تحقیق و تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق؛
النهایة فی غریب الحدیث و الاثر: ابن اثیر (م,۶۰۶ق.)، به کوشش طاهر احمد الزاوی و محمود محمد الطناحی، قم، اسماعیلیان، ۱۳۶۴ش؛
هدایة الامة الی احکام الائمه: محمد بن الحسن الحر العاملی (۱۰۳۳-۱۱۰۴ق.)، مشهد، انتشارات بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۴۱۲ق.

[1] العین، ج۳، ص۹، «حج».

[2] النهایه، ج۱، ص۳۴۱، «حجج».

[3] الصحاح، ج۱، ص۳۰۴، «حجج»؛ مجمع البحرین، ج۲، ص۲۸۶، «حجج».

[4] لسان العرب، ج۲، ص۲۲۶-۲۲۷، «حجج».

[5] النهایه، ج۴، ص۳۰۱، «حج».

[6] معجم مقاییس اللغه، ج۲، ص۲۹، «حج».

[7] معجم مقاییس اللغه، ج۲، ص۲۹؛ مفردات، ص۲۱۸-۲۱۹، «حج».

[8] Oxford Advanced Lerner's Dictionary: Pilgrim

[9] لغت‌نامه، ج۶، ص۸۴۴۲، «حاجی».

[10] نک: تاریخ بیهقی، ج۱، ص۲۷۴، ۳۸۳.

[11] کلیات سعدی، ص۱۵۷؛ دیوان حافظ، غزل ش ۳۰۴.

[12] سفرنامه ناصرخسرو، ص۱۴۹، ۲۶۳؛ سفرنامه حاج علیخان، ص۹۳؛ سفرنامه حسام السلطنه، ص۳۲.

[13] لغت‌نامه، ج۶، ص۸۴۴۲، «حاجی».

[14] لغت‌نامه، ج۶، ص۸۴۳۳، «حاج».

[15] غریب الحدیث، ج۳، ص۲۶۹؛ هدایة الامه، ج۸، ص۴۳۷.غریب الحدیث، ج۳، ص۲۶۹؛ هدایة الامه، ج۸، ص۴۳۷.

[16] نک: تبصرة المتعلمین، ج۲، ص۳۳۰؛ رسائل الشهید، ج۲، ص۹۸۸.

[17] من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۵۹؛ بصائر الدرجات، ص۱۲۲؛ تجارب الامم، ج۵، ص۱۸۴.

[18] تاج العروس، ج۳، ص۱۵۳، «وقت».

[19] القاموس المحیط، ج۱، ص۱۶۰، «وقت».

[20] لسان العرب، ج۶، ص۱۳۹، «عسس».

[21] توبه/۹ آیه ۱۹

[22] جامع البیان، ج۱، ص۷۸۵-۷۸۶؛ غریب الحدیث، ج۱، ص۲۹۲.

[23] جامع البیان، ج۶، ص۸۰

[24] جامع البیان، ج۶، ص۸۰؛ مستدرک الوسائل، ج۱۰، ص۴۰.

[25] المصنّف، ج۴، ص۳۵۱؛ مجمع الزوائد ج۳، ص۲۳۴.

[26] نک: تذکرة المتقین، ص۴۷-۶۳.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-'''حاج''' صفت فاعلی از واژه حجَّ به معنای حج گزارده و حج کننده است. در فرهنگ اسلامی، فردی را که حج‌گزارده حاج یا حاجی می‌خوانند. در عرف به عمره‌گزار نیز حاجی گفته می‌شود.
+'''حاج''' یا حاجی، فردی را گویند که [[حج تمتع]] به جا آورده است. حاج از واژه حجَّ به معنای حج‌گزارده و حج‌کننده است. در عرف به عمره‌گزار نیز حاجی گفته می‌شود.
+در آیات قرآن، کلمه حاج یک بار به همراه کلمه سقایت به کار رفته است؛ سِقاِیةَ الْحاجِّ (آبدهی به حاجیان). همچنین در روایات نیز از حج‌گزار، با واژه حاج، یاد شده که در بخشی از آن‌ها، به بیان ویژگی‌ها و فضائل حاجی پرداخته است.
 ==واژه‌شناسی==
-حاج، به تشدید جیم، صفت فاعلی از حجَّ به معنای حج کرده، حج گزارده و حج کننده<ref>العین، ج۳، ص۹، «حج».</ref> و مؤنث آن «حاجة»<ref>النهایه، ج۱، ص۳۴۱، «حجج».</ref>و جمع آن حجیج و حجاج<ref>الصحاح، ج۱، ص۳۰۴، «حجج»؛ مجمع البحرین، ج۲، ص۲۸۶، «حجج».</ref> است که معمولاً واژه مفرد نیز، در موارد جمع به کار می‌رود.<ref>النهایه، ج۱، ص۳۴۱.</ref>
+حاج، به تشدید جیم، از ریشه حجَّ به معنای حج‌کرده، حج‌گزارده و حج‌کننده<ref>العین، ج۳، ص۹، «حج».</ref> و مؤنث آن «حاجة»<ref>النهایه، ج۱، ص۳۴۱، «حجج».</ref> و جمع آن حَجیج و حُجّاج<ref>الصحاح، ج۱، ص۳۰۴، «حجج»؛ مجمع البحرین، ج۲، ص۲۸۶، «حجج».</ref> است.
-«حِج»، با کسر حاء، نیز مرادف حاج و نامی برای حج‌گزار است.<ref>لسان العرب، ج۲، ص۲۲۶-۲۲۷، «حجج».</ref> واژگان دیگری چون محجة (راه گذر مستقیم) نیز از این کلمه اخذ شده‌اند.<ref>النهایه، ج۴، ص۳۰۱، «حج».</ref> این عنوان در آغاز به زیارت‌کننده بزرگان و اماکن مقدس گفته شده<ref>معجم مقاییس اللغه، ج۲، ص۲۹، «حج».</ref>و به تدریج به زائران خانه خدا در مکه اختصاص یافته است.<ref>معجم مقاییس اللغه، ج۲، ص۲۹؛ مفردات، ص۲۱۸-۲۱۹، «حج».</ref>
+«حِج»، با کسر حاء، نیز مرادف حاج و نامی برای حج‌گزار است.<ref>لسان العرب، ج۲، ص۲۲۶-۲۲۷، «حجج».</ref> واژگان دیگری چون مَحَجَّة (راهِ گذر مستقیم) نیز از این کلمه اخذ شده‌اند.<ref>النهایه، ج۴، ص۳۰۱، «حج».</ref> این عنوان در آغاز به زیارت‌کننده بزرگان و اماکن مقدس گفته شده<ref>معجم مقاییس اللغه، ج۲، ص۲۹، «حج».</ref> و به تدریج به زائران [[کعبه|خانه خدا]] در [[مکه]] اختصاص یافته است؛<ref>معجم مقاییس اللغه، ج۲، ص۲۹؛ مفردات، ص۲۱۸-۲۱۹، «حج».</ref> هر چند در اصطلاح به کسی که [[حج تمتع]] به جا آورده، حاجی گفته می‌شود، ولی در عرف به عمره‌گزار نیز حاجی می‌گویند.{{مدرک}}
-هر چند در اصطلاح به حج‌گزار، حاجی گفته می‌شود، ولی در عرف به عمره گزار نیز حاجی گفته می‌شود. شاید ریشه این مسئله به احادیثی برگردد که عمره را نیز نوعی حج معرفی کرده و آن را حج اصغر نامیده‌اند.<ref>الکافی، ج۹، ص۲۶۵؛ من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۴۸۸.</ref>اصطلاح «Pilgrim» در انگلیسی نیز برابر مفهوم حاج به کار رفته و به هر کسی اطلاق می‌شود که به سفری مقدس و دینی رفته باشد.<ref>Oxford Advanced Lerner's Dictionary: Pilgrim</ref>
+اصطلاح «Pilgrim» در انگلیسی نیز برابر مفهوم حاج به کار رفته و به هر کسی اطلاق می‌شود که به سفری مقدس و دینی رفته باشد.<ref>Oxford Advanced Lerner's Dictionary: Pilgrim</ref>
+===در زبان فارسی===
+در فارسی یاء نسبت به کلمه حاج پیوسته، ولی وجه دستوری روشنی برای این نسبت بیان نشده است.<ref>لغت‌نامه، ج۶، ص۸۴۴۲، «حاجی».</ref> کاربرد این کلمه، در فرهنگ فارسی، تاریخ دیرینی دارد و در متون کهن ادبی،<ref>نک: تاریخ بیهقی، ج۱، ص۲۷۴، ۳۸۳.</ref> دیوان‌های شعر،<ref>کلیات سعدی، ص۱۵۷؛ دیوان حافظ، غزل ش ۳۰۴.</ref> سفرنامه‌های فارسی<ref>سفرنامه ناصرخسرو، ص۱۴۹، ۲۶۳؛ سفرنامه حاج علیخان، ص۹۳؛ سفرنامه حسام السلطنه، ص۳۲.</ref> و نیز استفاده از آن در فرهنگ عامه<ref>لغت‌نامه، ج۶، ص۸۴۴۲، «حاجی».</ref> به چشم می‌خورد. واژه حاجی در دوره معاصر بین یهودیان ایران نیز، درباره زائران [[بیت المقدس]]، مرسوم شده است.<ref>لغت‌نامه، ج۶، ص۸۴۳۳، «حاج».</ref>
 === واژه‌های مرتبط ===
-این واژه با برخی پیشوندها مانند:
+کلمه حاج با برخی پیشوندها، در مفاهیم مرتبط با [[حج]] نیز به کار می‌رود؛ از جمله:
+* «[[امیر الحاج]]» به معنای سرپرست امور حاجیان
+* «سابق الحاج»<ref>غریب الحدیث، ج۳، ص۲۶۹؛ هدایة الامه، ج۸، ص۴۳۷.غریب الحدیث، ج۳، ص۲۶۹؛ هدایة الامه، ج۸، ص۴۳۷.</ref> به معنای پیشی‌گیرنده در سرعت سیر به [[مکه]] برای حج<ref>نک: تبصرة المتعلمین، ج۲، ص۳۳۰؛ رسائل الشهید، ج۲، ص۹۸۸.</ref>
+* «سائق الحاج» یعنی کسی که حجاج عقب‌افتاده را به سرعت، از راه و بیراهه به حج می‌رساند<ref>من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۵۹؛ بصائر الدرجات، ص۱۲۲؛ تجارب الامم، ج۵، ص۱۸۴.</ref>
+* «مواقیت الحاج»<ref>تاج العروس، ج۳، ص۱۵۳، «وقت».</ref> یا «میقات الحج»<ref>القاموس المحیط، ج۱، ص۱۶۰، «وقت».</ref> به معنای [[میقات|مکان‌های محرم شدن حاجیان]].
-* «[[امیر الحاج]]» به معنای سرپرست امور حاجیان
-* «سابق الحاج»<ref>غریب الحدیث، ج۳، ص۲۶۹؛ هدایة الامه، ج۸، ص۴۳۷.غریب الحدیث، ج۳، ص۲۶۹؛ هدایة الامه، ج۸، ص۴۳۷.</ref> به معنای پیشی‌گیرنده در سرعت سیر به مکه برای حج<ref>نک: تبصرة المتعلمین، ج۲، ص۳۳۰؛ رسائل الشهید، ج۲، ص۹۸۸.</ref>
-* «سائق الحاج» یعنی کسی که حجاج عقب‌افتاده را با کمال تعجیل از راه و بیراهه به حج می‌رساند<ref>من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۵۹؛ بصائر الدرجات، ص۱۲۲؛ تجارب الامم، ج۵، ص۱۸۴.</ref>
-* «مواقیت الحاج»<ref>تاج العروس، ج۳، ص۱۵۳، «وقت».</ref> یا «میقات الحج»<ref>القاموس المحیط، ج۱، ص۱۶۰، «وقت».</ref> به معنای مواضع احرام
-* همراهان حج‌گزار، مانند: خدمتکار و شتربان راه نیز، داج، بر وزن حاج، به معنای رونده در راه می‌نامند.<ref>النهایه، ج۲، ص۱۰۱، «دجج».</ref>
 ==واژه حاج در قرآن و روایات==
-در آیات قرآن، کلمه «الحاج» یک بار به صورت اسم جمع<ref> لسان العرب، ج۶، ص۱۳۹، «عسس».</ref>، به همراه [[سقایت]] و به معنای آبدهی به حاجیان به کار رفته است: (سِقاِیةَ الْحاجِّ).<ref>توبه/۹ آیه ۱۹</ref> همچنین برخی واژه حنیف در آیات دیگر قرآن (بقره/۲، ۱۳۵) را در اشاره به حج‌گزارانی دانسته‌اند که در عصر جاهلی حج خانه خدا را، به شیوه ابراهیمی به جا می‌آورد<ref>جامع البیان، ج۱، ص۷۸۵-۷۸۶؛ غریب الحدیث، ج۱، ص۲۹۲.</ref>؛ همچنین «آمین»، به معنای «حاجین» و تعبیر «آمین البیت الحرام» (مائده/۵، ۲)، به معنای حاجیان خانه خدا، تفسیر شده است.<ref>جامع البیان، ج۶، ص۸۰</ref>
+در آیات قرآن، کلمه «الحاج» یک بار به صورت اسم جمع،<ref> لسان العرب، ج۶، ص۱۳۹، «عسس».</ref> به همراه [[سقایت]] (آبدهی به حاجیان) به کار رفته است: (سِقاِیةَ الْحاجِّ).<ref>توبه/۹ آیه ۱۹</ref> همچنین برخی واژه حنیف در آیات دیگر قرآن (بقره/۲، ۱۳۵) را در اشاره به حج‌گزارانی دانسته‌اند که در عصر جاهلی حج خانه خدا را، به شیوه ابراهیمی به جا می‌آوردند.<ref>جامع البیان، ج۱، ص۷۸۵-۷۸۶؛ غریب الحدیث، ج۱، ص۲۹۲.</ref> همچنین «آمین»، به معنای «حاجین» و تعبیر «آمین البیت الحرام» (مائده/۵، ۲)، به معنای حاجیان خانه خدا، تفسیر شده است.<ref>جامع البیان، ج۶، ص۸۰</ref>
-در روایات نیز معمولاً از حج‌گزار، با همین واژه (حاج)، یاد شده که در بخشی از آن‌ها، به بیان ویژگی‌ها و فضائل حاجی پرداخته شده است. <ref>جامع البیان، ج۶، ص۸۰</ref> <ref>مستدرک الوسائل، ج۱۰، ص۴۰.</ref>بنا به روایتی، از ابن مسعود، واژه حاج، از زمان بستن احرام بر افراد، اطلاق می‌شود و پیش از آن نمی‌توان به او حاجی گفت و باید او را وافد یا قاصد نامید.<ref>المصنّف، ج۴، ص۳۵۱؛ مجمع الزوائد ج۳، ص۲۳۴.</ref> در منابع اخلاقی نیز به ذکر وظایف و آداب اخلاقی حج‌گزار، با عنوان حاجی، پرداخته شده است.<ref>نک: تذکرة المتقین، ص۴۷-۶۳.</ref>
+در روایات نیز از حج‌گزار، با همین واژه (حاج)، یاد شده که در بخشی از آن‌ها، به بیان ویژگی‌ها و فضائل حاجی پرداخته شده است.<ref>جامع البیان، ج۶، ص۸۰؛ مستدرک الوسائل، ج۱۰، ص۴۰.</ref> بنا به روایتی از ابن مسعود، صحابی [[حضرت محمد(ص)|پیامبر(ص)]]، واژه حاج، از زمان بستن [[احرام]] بر افراد، اطلاق می‌شود و پیش از آن نمی‌توان به او حاجی گفت و باید او را وافد یا قاصد نامید.<ref>المصنّف، ج۴، ص۳۵۱؛ مجمع الزوائد ج۳، ص۲۳۴.</ref> در منابع اخلاقی نیز به ذکر وظایف و آداب اخلاقی حج‌گزار، با عنوان حاجی، پرداخته شده است.<ref>نک: تذکرة المتقین، ص۴۷-۶۳.</ref>
-==در زبان فارسی==
-در فارسی یاء نسبت به کلمه حاج پیوسته، ولی وجه دستوری روشنی برای ساختار نسبت بیان نشده است.<ref>لغت‌نامه، ج۶، ص۸۴۴۲، «حاجی».</ref>کاربرد این واژه، در فرهنگ فارسی، تاریخ دیرینی دارد و در متون کهن ادبی<ref>نک: تاریخ بیهقی، ج۱، ص۲۷۴، ۳۸۳.</ref> و دیوان‌های شعر<ref>کلیات سعدی، ص۱۵۷؛ دیوان حافظ، غزل ش ۳۰۴.</ref> و سفرنامه‌های فارسی<ref>سفرنامه ناصرخسرو، ص۱۴۹، ۲۶۳؛ سفرنامه حاج علیخان، ص۹۳؛ سفرنامه حسام السلطنه، ص۳۲.</ref> و نیز امثال رایج در فرهنگ عامه<ref>لغت‌نامه، ج۶، ص۸۴۴۲، «حاجی».</ref> به چشم می‌خورد. واژه حاجی در دوره معاصر بین یهودیان ایران نیز، درباره زائران بیت المقدس، مرسوم شده است.<ref>لغت‌نامه، ج۶، ص۸۴۳۳، «حاج».</ref>
 == پانویس ==
@@ خط ۲۹: / خط ۲۸: @@
 {{منابع}}
 {{برگرفتگی
-  | پیش از لینک = مقاله حاجی در دانشنامه حج و حرمین شریفین
+  | پیش از لینک =
- | منبع =
+ | منبع = مقاله حاجی در دانشنامه حج و حرمین شریفین
   | لینک = https://hzrc.ac.ir/post/22116/%d8%ad%d8%a7%d8%ac%d9%8a
   | توضیحات منبع =
 }}
-* بصائر الدرجات في علوم آل محمد: محمد بن الحسن الصفار (م,۲۹۰ق.)، به کوشش محسن کوچه باغي تبريزي، تهران، اعلمي، ۱۴۰۴ق؛
+* بصائر الدرجات فی علوم آل محمد: محمد بن الحسن الصفار (م,۲۹۰ق.)، به کوشش محسن کوچه باغی تبریزی، تهران، اعلمی، ۱۴۰۴ق؛
-* تاج العروس من جواهر القاموس: مرتضي الزبيدي (م,۱۲۰۵ق.)، به کوشش علي شيري، بيروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق؛
+* تاج العروس من جواهر القاموس: مرتضی الزبیدی (م,۱۲۰۵ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق؛
-* تاريخ بيهقي: ابوالفضل محمد بن حسين بيهقي (م,۴۷۰ق.)، به کوشش خليل خطيب رهبر، تهران، مهتاب، ۱۳۷۴ش؛
+* تاریخ بیهقی: ابوالفضل محمد بن حسین بیهقی (م,۴۷۰ق.)، به کوشش خلیل خطیب رهبر، تهران، مهتاب، ۱۳۷۴ش؛
-* تبصرة المتعلمين في احکام‌الدين به انضمام فقه فارسي به قلم ابوالحسن شعراني: حسن بن يوسف حلي (۶۴۸-۷۲۶)، تهران، انتشارات کتابفروشي اسلاميه، ۱۳۶۳ش؛
+* تبصرة المتعلمین فی احکام‌الدین به انضمام فقه فارسی به قلم ابوالحسن شعرانی: حسن بن یوسف حلی (۶۴۸-۷۲۶)، تهران، انتشارات کتابفروشی اسلامیه، ۱۳۶۳ش؛
-* تجارب الامم: ابوعلي احمد بن محمد مسکويه (م,۴۲۱ق.)، به کوشش ابوالقاسم امامي، تهران، سروش، ۱۳۷۹ش؛
+* تجارب الامم: ابوعلی احمد بن محمد مسکویه (م,۴۲۱ق.)، به کوشش ابوالقاسم امامی، تهران، سروش، ۱۳۷۹ش؛
-* تذکرة المتقين: محمد بهاري همداني، تهران، نور فاطمه؛
+* تذکرة المتقین: محمد بهاری همدانی، تهران، نور فاطمه؛
-* جامع البيان عن تاويل آي القرآن (تفسير الطبري): محمد بن جرير الطبري (۲۲۴-۳۱۰ق.)، به کوشش صدقي جميل العطار، بيروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق؛
+* جامع البیان عن تاویل آی القرآن (تفسیر الطبری): محمد بن جریر الطبری (۲۲۴-۳۱۰ق.)، به کوشش صدقی جمیل العطار، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق؛
-* ديوان حافظ: شمس‌الدين محمد (م,۷۹۲ق.)، به کوشش راستگو، قم، خرم، ۱۳۷۵ش؛
+* دیوان حافظ: شمس‌الدین محمد (م,۷۹۲ق.)، به کوشش راستگو، قم، خرم، ۱۳۷۵ش؛
-* رسائل الشهيد الثاني: زين‌الدين بن علي، شهيد ثاني (۹۱۱-۹۶۶ق.)، تحقيق گروهي از محققان، قم، انتشارات بوستان کتاب، ۱۴۲۲ق؛
+* رسائل الشهید الثانی: زین‌الدین بن علی، شهید ثانی (۹۱۱-۹۶۶ق.)، تحقیق گروهی از محققان، قم، انتشارات بوستان کتاب، ۱۴۲۲ق؛
-* سفرنامه حاج عليخان اعتماد السلطنه: حاج علي خان اعتماد السلطنه، به کوشش سيد علي قاضي عسکر، تهران، مشعر، ۱۳۷۹ش؛
+* سفرنامه حاج علیخان اعتماد السلطنه: حاج علی خان اعتماد السلطنه، به کوشش سید علی قاضی عسکر، تهران، مشعر، ۱۳۷۹ش؛
-* سفرنامه مکه دليل الانام في سبيل زيارة بيت الله الحرام و القدس الشريف و مدينه السلام: سلطان مراد حسام السلطنه (م,۱۳۰۰ق.)، به کوشش رسول جعفريان، تهران، مشعر، ۱۳۷۴ش؛
+* سفرنامه مکه دلیل الانام فی سبیل زیارة بیت الله الحرام و القدس الشریف و مدینه السلام: سلطان مراد حسام السلطنه (م,۱۳۰۰ق.)، به کوشش رسول جعفریان، تهران، مشعر، ۱۳۷۴ش؛
-* سفرنامه ناصر خسرو: ناصر خسرو (م,۴۸۱ق.)، تصحيح محمد دبير سياقي، تهران، زوار، ۱۳۸۱ش؛
+* سفرنامه ناصر خسرو: ناصر خسرو (م,۴۸۱ق.)، تصحیح محمد دبیر سیاقی، تهران، زوار، ۱۳۸۱ش؛
-* الصحاح (تاج اللغة و صحاح العربيه): اسماعيل بن حماد الجوهري (م,۳۹۳ق.)، به کوشش احمد عبدالغفور العطار، بيروت، دار العلم للملايين، ۱۴۰۷ق؛
+* الصحاح (تاج اللغة و صحاح العربیه): اسماعیل بن حماد الجوهری (م,۳۹۳ق.)، به کوشش احمد عبدالغفور العطار، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۴۰۷ق؛
-* العين: الخليل بن احمد (م,۱۷۵ق.)، به کوشش المخزومي و السامرائي، دار الهجرة، ۱۴۰۹ق؛
+* العین: الخلیل بن احمد (م,۱۷۵ق.)، به کوشش المخزومی و السامرائی، دار الهجرة، ۱۴۰۹ق؛
-* غريب الحديث: القاسم بن سلام الهروي (م,۲۲۴ق.)، به کوشش محمد عبدالمعيدخان، بيروت، دار الکتاب العربي، ۱۳۹۶ق؛
+* غریب الحدیث: القاسم بن سلام الهروی (م,۲۲۴ق.)، به کوشش محمد عبدالمعیدخان، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۳۹۶ق؛
-* القاموس المحيط: محمد بن يعقوب فيروز‌آبادي (م,۸۱۷ق.)، بيروت، دار العلم، بي‌تا؛
+* القاموس المحیط: محمد بن یعقوب فیروزآبادی (م,۸۱۷ق.)، بیروت، دار العلم، بی‌تا؛
-* الکافي: محمد بن يعقوب کليني (م,۳۲۹ق.)، به کوشش علي‌اکبر غفاري، تهران، دار الکتب الاسلاميه، ۱۳۷۵ش؛
+* الکافی: محمد بن یعقوب کلینی (م,۳۲۹ق.)، به کوشش علی‌اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵ش؛
-* کليات سعدي: مصلح‌الدين سعدي شيرازي (م,۱۰۹۰ق.)، اصفهان، مدرسه صدر مهدوي؛
+* کلیات سعدی: مصلح‌الدین سعدی شیرازی (م,۱۰۹۰ق.)، اصفهان، مدرسه صدر مهدوی؛
 * لسان العرب: محمد بن مکرم ابن منظور (۶۳۰-۷۱۱ق.)، قم، انتشارات ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق؛
-* لغت نامه: دهخدا (م,۱۳۳۴ش.) زير نظر محمد معين و سيد جعفر شهيدي، تهران، مؤسسه لغت نامه و دانشگاه تهران، ۱۳۷۳ش؛
+* لغت نامه: دهخدا (م,۱۳۳۴ش.) زیر نظر محمد معین و سید جعفر شهیدی، تهران، مؤسسه لغت نامه و دانشگاه تهران، ۱۳۷۳ش؛
-* مجمع البحرين: فخرالدين بن محمد الطريحي (م,۱۰۸۵ق.)، به کوشش الحسيني، تهران، فرهنگ اسلامي، ۱۴۰۸ق؛
+* مجمع البحرین: فخرالدین بن محمد الطریحی (م,۱۰۸۵ق.)، به کوشش الحسینی، تهران، فرهنگ اسلامی، ۱۴۰۸ق؛
-* مجمع الزوائد و منبع الفوائد: علي بن ابي‌بکر الهيثمي (م,۸۰۷ق.)، بيروت، دار الکتاب العربي، ۱۴۰۲ق؛
+* مجمع الزوائد و منبع الفوائد: علی بن ابی‌بکر الهیثمی (م,۸۰۷ق.)، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۰۲ق؛
-* مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل: حسين نوري الطبرسي (۱۲۵۴-۱۳۲۰ق.)، قم، مؤسسة آل البيت لاحياء التراث، ۱۴۰۸ق؛
+* مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل: حسین نوری الطبرسی (۱۲۵۴-۱۳۲۰ق.)، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۰۸ق؛
-* مسند الشافعي: محمد بن ادريس الشافعي (م,۲۰۴ق.)، بيروت، دار الکتب العلميه؛
+* مسند الشافعی: محمد بن ادریس الشافعی (م,۲۰۴ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه؛
-* المصنّف في الاحاديث و الآثار: عبدالله بن محمد بن ابي شيبه (م,۲۳۵ق.)، به کوشش سعيد محمد اللحام، دار الفکر، ۱۴۰۹ق؛
+* المصنّف فی الاحادیث و الآثار: عبدالله بن محمد بن ابی شیبه (م,۲۳۵ق.)، به کوشش سعید محمد اللحام، دار الفکر، ۱۴۰۹ق؛
-* معجم مقاييس اللغه: احمد بن فارس (م,۳۹۵ق.)، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قم، انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، ۱۴۰۴ق؛
+* معجم مقاییس اللغه: احمد بن فارس (م,۳۹۵ق.)، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۴۰۴ق؛
-* مفردات في غريب القرآن: الحسين بن محمد الراغب الاصفهاني (م,۴۲۵ق.)، بي‌جا، نشر الکتاب، ۱۴۰۴ق؛
+* مفردات فی غریب القرآن: الحسین بن محمد الراغب الاصفهانی (م,۴۲۵ق.)، بی‌جا، نشر الکتاب، ۱۴۰۴ق؛
-* من لايحضره الفقيه: محمد بن علي بن بابويه (شيخ صدوق) (۳۱۱-۳۸۱ق.)، تحقيق و تصحيح علي‌اکبر غفاري، قم، دفتر انتشارات اسلامي، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق؛
+* من لایحضره الفقیه: محمد بن علی بن بابویه (شیخ صدوق) (۳۱۱-۳۸۱ق.)، تحقیق و تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق؛
-* النهاية في غريب الحديث و الاثر: ابن اثير (م,۶۰۶ق.)، به کوشش طاهر احمد الزاوي و محمود محمد الطناحي، قم، اسماعيليان، ۱۳۶۴ش؛
+* النهایة فی غریب الحدیث و الاثر: ابن اثیر (م,۶۰۶ق.)، به کوشش طاهر احمد الزاوی و محمود محمد الطناحی، قم، اسماعیلیان، ۱۳۶۴ش؛
-* هداية الامة الي احکام الائمه: محمد بن الحسن الحر العاملي (۱۰۳۳-۱۱۰۴ق.)، مشهد، انتشارات بنياد پژوهش‌هاي اسلامي آستان قدس رضوي، ۱۴۱۲ق.
+* هدایة الامة الی احکام الائمه: محمد بن الحسن الحر العاملی (۱۰۳۳-۱۱۰۴ق.)، مشهد، انتشارات بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۴۱۲ق.
 {{پایان}}
+{{حج و عمره}}
+[[رده:مفاهیم مرتبط با حج]]
+[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]

ن ب و حج و عمره
اقسام حج	حج تمتع • حج اِفراد • حج قِران
اقسام عمره	عمره مفرده • عمره تمتع
اعمال عمره مفرده	حضور در میقات • احرام • تلبیه • طواف • نماز طواف • سعی • حلق یا تقصیر • طواف نساء • نماز طواف نساء
اعمال عمره تمتع	حضور در میقات • احرام • تلبیه • طواف • نماز طواف • سعی • تقصیر
اعمال حج تمتع	احرام • تلبیه • وقوف در عرفات • وقوف در مشعر • رمی جمره عقبه • قربانی • حلق • بیتوته در منا • رمی جمرات سه‌گانه • طواف • نماز طواف • سعی • حلق یا تقصیر • طواف نساء • نماز طواف نساء
میقات‌ها	مسجد شجره (مدینه) • جُحْفَه • وادی عَقیق یا ذاتُ عِرْق • یَلَمْلَم • ادنی‌الحل • شهر مکه • قَرْنُ الْمَنازِل یا اَلسیلُ الکَبیر • مسجد جعرانه
مکان‌های حج و مکه	مسجدالحرام • کعبه • حجر الاسود • حجر اسماعیل • مقام ابراهیم(ع) • صفا و مروه • مسعی • زمزم • عرفات • مَشعَرالحرام • منا • حرم مکی • جبل الرحمه • جمرات
مفاهیم فقهی مرتبط	ارکان حج • ارکان عمره • تبدل حج و عمره • تعطیل حج • حج قضا • اطعام در حج • استطاعت • ترک حج • حج کودکان • حج محجوران • احصار و صد • ترتیب • حج تسکع • حج پیاده • حج بذلی • حج ناتمام • اطعام در حج • اشتراط تحلل • تسویف حج
سایر مفاهیم	آیات حج در قرآن • اسرار حج • ادبیات حج • اقتصاد حج • اسکان در حج • بهداشت حج • تغذیه در حج • حج ابراهیمی • حج اکبر • حج انبیا • حاجی