ایام الحج: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
جزبدون خلاصۀ ویرایش
خط ۳: خط ۳:
==تعابیر قرآنی و حدیثی مطابق با ایام حج==
==تعابیر قرآنی و حدیثی مطابق با ایام حج==


تعبیر «ایام‌الحج» یا روزهای حج، در متون و منابع دینی و تاریخی، به معنای روزهایی است که [[مناسک حج]] در آن‌ها ادا می‌شود.<ref>السرائر، ج1، ص540؛ نک: فتح الوهاب، ج1، ص234؛ جامع المدارک، ج2، ص277.</ref>برخی تعابیر قرآنی و حدیثی که با ایام حج تقارن مفهومی یا انطباق دارند، عبارتند از: «اشهر الحج»<ref>علل الشرایع، ج2، ص414؛ المعتبر، ج2، ص780-781.</ref> ([[ماه‌های حج]])، «اشهر معلومات»<ref>الانتصار، ص236؛ غنیة النزوع، ص154؛ مختلف الشیعه، ج4، ص28.</ref> ([[سوره بقره]]، آیه 197)،  «ایام معلومات»<ref>المعتبر، ج2، ص321، 322؛ مغنی المحتاج، ج1، ص506؛ ذخیرة المعاد، ج2، ص322.</ref> ([[سوره حج]]، آیه 28)،  و «ایام معدودات»<ref>تذکرة الفقهاء، ج8، ص446؛ کشف اللثام، ج6، ص288؛ جواهر الکلام، ج20، ص45-46.</ref> (سوره بقره، آیه 203).
تعبیر «ایام‌الحج» یا روزهای حج، در متون و منابع دینی و تاریخی، به معنای روزهایی است که [[مناسک حج]] در آن‌ها ادا می‌شود.<ref>السرائر، ج1، ص540؛ نک: فتح الوهاب، ج1، ص234؛ جامع المدارک، ج2، ص277.</ref> برخی تعابیر قرآنی و حدیثی که با ایام حج تقارن مفهومی یا انطباق دارند، عبارتند از: «اشهر الحج»<ref>علل الشرایع، ج2، ص414؛ المعتبر، ج2، ص780-781.</ref> ([[ماه‌های حج]])، «اشهر معلومات»<ref>الانتصار، ص236؛ غنیة النزوع، ص154؛ مختلف الشیعه، ج4، ص28.</ref> ([[سوره بقره]]، آیه 197)،  «ایام معلومات»<ref>المعتبر، ج2، ص321، 322؛ مغنی المحتاج، ج1، ص506؛ ذخیرة المعاد، ج2، ص322.</ref> ([[سوره حج]]، آیه 28)،  و «ایام معدودات»<ref>تذکرة الفقهاء، ج8، ص446؛ کشف اللثام، ج6، ص288؛ جواهر الکلام، ج20، ص45-46.</ref> (سوره بقره، آیه 203).


==مصادیق ایام حج==
==مصادیق ایام حج==


مفهوم اجمالی ایام حج مشخص است؛ اما در متون دینی و منابع فقهی، معنای دقیق و یکسانی برای ایام حج یاد نشده و مصادیق گوناگون برای آن بیان شده است که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از: هشتم تا سیزدهم ذی‌حجه، <ref>نک: حواشی الشروانی، ج4، ص14.</ref> ظهر روز هفتم تا ظهر روز سیزدهم ذی‌حجه برای کسی که [[کوچ اول]] را انجام نداده<ref>فتح الوهاب، ج1، ص234؛ الاقناع، ج1، ص231؛ نک: حواشی الشروانی، ج4، ص14.</ref>و ظهر روز هفتم تا ظهر روز دوازدهم ذی‌حجه برای کسی که کوچ اول را انجام داده است.<ref>حواشی الشروانی، ج4، ص14.</ref> (← نَفْر) از [[روز عرفه]] (نهم ذی‌حجه) تا سیزدهم ذی‌حجه، <ref>المبسوط، سرخسی، ج4، ص178.</ref> دهه اول ذی‌حجه، <ref>بدایة المجتهد، ج1، ص295؛ حاشیة الدسوقی، ج2، ص63.</ref> نیمه اول ذی‌حجه، <ref>نک: الهدایه، ص112.</ref> همه ماه ذی‌حجه، <ref>زبدة البیان، ص259.</ref> ماه‌های حج یعنی [[شوال]] و [[ذی‌قعده]] و [[ذی‌حجه]].<ref>السرائر، ج1، ص538-540؛ منتهی المطلب، ج2، ص664؛ نک: مدارک الاحکام، ج7، ص389.</ref> (← اشهر معلومات) در این میان، ایام حج بیشتر به روزهای هفتم تا سیزدهم ذی‌حجه اطلاق می‌شود.<ref>فتح الوهاب، ج1، ص234؛ الاقناع، ج1، ص231؛ حواشی الشروانی، ج4، ص14.</ref>
مفهوم اجمالی ایام حج مشخص است؛ اما در متون دینی و منابع فقهی، معنای دقیق و یکسانی برای ایام حج یاد نشده و مصادیق گوناگون برای آن بیان شده است که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از: هشتم تا سیزدهم ذی‌حجه،<ref>نک: حواشی الشروانی، ج4، ص14.</ref> ظهر روز هفتم تا ظهر روز سیزدهم ذی‌حجه برای کسی که [[کوچ اول]] را انجام نداده<ref>فتح الوهاب، ج1، ص234؛ الاقناع، ج1، ص231؛ نک: حواشی الشروانی، ج4، ص14.</ref> و ظهر روز هفتم تا ظهر روز دوازدهم ذی‌حجه برای کسی که کوچ اول را انجام داده است.<ref>حواشی الشروانی، ج4، ص14.</ref> (← نَفْر) از [[روز عرفه]] (نهم ذی‌حجه) تا سیزدهم ذی‌حجه،<ref>المبسوط، سرخسی، ج4، ص178.</ref> دهه اول ذی‌حجه،<ref>بدایة المجتهد، ج1، ص295؛ حاشیة الدسوقی، ج2، ص63.</ref> نیمه اول ذی‌حجه،<ref>نک: الهدایه، ص112.</ref> همه ماه ذی‌حجه،<ref>زبدة البیان، ص259.</ref> ماه‌های حج یعنی [[شوال]] و [[ذی‌قعده]] و [[ذی‌حجه]].<ref>السرائر، ج1، ص538-540؛ منتهی المطلب، ج2، ص664؛ نک: مدارک الاحکام، ج7، ص389.</ref> (← اشهر معلومات) در این میان، ایام حج بیشتر به روزهای هفتم تا سیزدهم ذی‌حجه اطلاق می‌شود.<ref>فتح الوهاب، ج1، ص234؛ الاقناع، ج1، ص231؛ حواشی الشروانی، ج4، ص14.</ref>  


==عمره در دوران جاهلی==
==عمره در دوران جاهلی==


در دوران جاهلی، اعراب در ایام [[حج عمره]] به جا نمی‌آوردند و ‌گزاردن عمره را در این ایام نادرست می‌پنداشتند. [[پیامبر اکرم(ص)]] این رسم جاهلی را از میان برد و ‌گزاردن عمره را در ایام حج جایز دانست.<ref>الروض الانف، ج4، ص247؛ بدایة المجتهد، ج1، ص262؛ المفصل، ج11، ص392.</ref>برخی مفسران در تفسیر جمله {{قلم رنگ|سبز|لَیْسَ عَلَیْکُمْ جُناحٌ اَنْ تَبْتَغُوا فَضْلاً مِنْ رَبِّکُمْ}} (سوره بقره، 198) گفته‌اند که تجارت در ایام حج نزد عرب جاهلی ممنوع بود و [[خداوند]] با نزول این آیه، آن را در [[اسلام]] مباح اعلام فرمود.<ref>علل الشرایع، ج2، ص414؛ التسهیل، ج1، ص115؛ تفسیر البحر المحیط، ج2، ص103.</ref>در تفسیر آیه 32 [[سوره اعراف]]، که تحریم زینت‌ها و طیبات را نکوهش کرده است: {{قلم رنگ|سبز|قُلْ مَنْ حَرَّمَ زینَةَ اللهِ الَّتی‏ اَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطَّیِّباتِ مِنَ الرِّزْقِ}} ‌گزارش شده که عده‌ای از اعراب جاهلی خوردن گوشت و روغن را در ایام حج حرام می‌دانستند؛ ولی با نزول آیه، این حرمت از میان برداشته شد.<ref>تفسیر بغوی، ج2، ص157؛ السیرة الحلبیه، ج3، ص233؛ اضواء البیان، ج2، ص14.</ref>
در دوران جاهلی، اعراب در ایام [[حج عمره]] به جا نمی‌آوردند و ‌گزاردن عمره را در این ایام نادرست می‌پنداشتند. [[پیامبر اکرم(ص)]] این رسم جاهلی را از میان برد و ‌گزاردن عمره را در ایام حج جایز دانست.<ref>الروض الانف، ج4، ص247؛ بدایة المجتهد، ج1، ص262؛ المفصل، ج11، ص392.</ref> برخی مفسران در تفسیر جمله {{قلم رنگ|سبز|لَیْسَ عَلَیْکُمْ جُناحٌ اَنْ تَبْتَغُوا فَضْلاً مِنْ رَبِّکُمْ}} (سوره بقره، 198) گفته‌اند که تجارت در ایام حج نزد عرب جاهلی ممنوع بود و [[خداوند]] با نزول این آیه، آن را در [[اسلام]] مباح اعلام فرمود.<ref>علل الشرایع، ج2، ص414؛ التسهیل، ج1، ص115؛ تفسیر البحر المحیط، ج2، ص103.</ref> در تفسیر آیه 32 [[سوره اعراف]]، که تحریم زینت‌ها و طیبات را نکوهش کرده است: {{قلم رنگ|سبز|قُلْ مَنْ حَرَّمَ زینَةَ اللهِ الَّتی‏ اَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطَّیِّباتِ مِنَ الرِّزْقِ}} ‌گزارش شده که عده‌ای از اعراب جاهلی خوردن گوشت و روغن را در ایام حج حرام می‌دانستند؛ ولی با نزول آیه، این حرمت از میان برداشته شد.<ref>تفسیر بغوی، ج2، ص157؛ السیرة الحلبیه، ج3، ص233؛ اضواء البیان، ج2، ص14.</ref>  


==ایام حج در آغاز اسلام==
==ایام حج در آغاز اسلام==


در آغاز اسلام، ایام حج زمان اجتماع گروه‌ها و قبائل عرب در [[مکه]] بوده است. از این رو، در این ایام، اعرابی که به مکه آمده بودند، درباره پیامبر(ص) و رسالت ایشان به تفحص و پرسش می‌پرداختند.<ref>التفسیر الکبیر، ج30، ص189؛ تفسیر قرطبی، ج19، ص60.</ref>همچنین ایام حج بهترین فرصت ممکن برای [[تبلیغ]] و نشر دعوت پیامبر(ص) به اسلام بود.<ref>التفسیر الکبیر، ج30، ص189؛ تفسیر قرطبی، ج19، ص60؛ تفسیر ابن کثیر، ج4، ص386.</ref>دو پیمان مهم در آغاز اسلام یعنی [[پیمان اول عقبه]] که میان پیامبر(ص) و 12 تن از اهل یثرب بسته شد (← بیعت عقبه اول) و [[پیمان دوم عقبه]] که میان پیامبر(ص) و 70 تن از مردم یثرب انعقاد یافت (← بیعت عقبه دوم) در ایام حج رخ داد.<ref>تفسیر سمعانی، ج5، ص201؛ البدایة و النهایه، ج3، ص183، 192، 199.</ref>از سوی دیگر، ایام حج برای [[شیعیان]] بهترین فرصت دیدار با [[امامان]]: بود؛ زیرا حاکمان معمولاً در دیگر اوقات مانع ارتباط و دیدار شیعیان با امامانشان می‌شدند.<ref>الامثل، ج10، ص336.</ref>
در آغاز اسلام، ایام حج زمان اجتماع گروه‌ها و قبائل عرب در [[مکه]] بوده است. از این رو، در این ایام، اعرابی که به مکه آمده بودند، درباره پیامبر(ص) و رسالت ایشان به تفحص و پرسش می‌پرداختند.<ref>التفسیر الکبیر، ج30، ص189؛ تفسیر قرطبی، ج19، ص60.</ref> همچنین ایام حج بهترین فرصت ممکن برای [[تبلیغ]] و نشر دعوت پیامبر(ص) به اسلام بود.<ref>التفسیر الکبیر، ج30، ص189؛ تفسیر قرطبی، ج19، ص60؛ تفسیر ابن کثیر، ج4، ص386.</ref> دو پیمان مهم در آغاز اسلام یعنی [[پیمان اول عقبه]] که میان پیامبر(ص) و 12 تن از اهل یثرب بسته شد (← بیعت عقبه اول) و [[پیمان دوم عقبه]] که میان پیامبر(ص) و 70 تن از مردم یثرب انعقاد یافت (← بیعت عقبه دوم) در ایام حج رخ داد.<ref>تفسیر سمعانی، ج5، ص201؛ البدایة و النهایه، ج3، ص183، 192، 199.</ref> از سوی دیگر، ایام حج برای [[شیعیان]] بهترین فرصت دیدار با [[امامان]]: بود؛ زیرا حاکمان معمولاً در دیگر اوقات مانع ارتباط و دیدار شیعیان با امامانشان می‌شدند.<ref>الامثل، ج10، ص336.</ref>  


==مقصود از یوم الحج‌الاکبر==
==مقصود از یوم الحج‌الاکبر==


بر پایه برخی تفاسیر، مقصود از «یوم الحج‌الاکبر» در آیه 3 [[سوره توبه]]، ایام حج است؛ همچنان‌که گاه بر ایام نبرد [[جنگ جمل|جمل]] یا [[جنگ صفین|صفین]]، «یوم الجمل» یا «یوم الصفین» اطلاق شده است.<ref>جامع البیان، ج10، ص96؛ مجمع البیان، ج5، ص11-12؛ مرآة العقول، ج17، ص141.</ref>به موجب احادیث، برترین روز از ایام حج، روز عرفه است.<ref>تفسیر صنعانی، ج2، ص267.</ref>مفسران مقصود از تعبیر «اجل مسمّی» را در آیه 33 سوره حجّ، {{قلم رنگ|سبز|لَکُمْ فِیهَا مَنَافِعُ اِلَی اَجَلٍ مُسَمًّی ثُمَّ مَحِلُّهَا اِلَی الْبَیْتِ الْعَتِیقِ}} پایان ایام حج دانسته‌اند.<ref>تفسیر ثعلبی، ج7، ص22؛ تفسیر بغوی، ج3، ص287؛ زاد المسیر، ج5، ص294.</ref>برخی دیگر مقصود از {{قلم رنگ|سبز|وَ لْیُوفُوا نُذُورَهُمْ}} در آیه 29 سوره حجّ را همه اعمال خیر نذری از جمله [[قربانی]] در ایام حج دانسته‌اند.<ref>تفسیر واحدی، ج2، ص733؛ زاد المسیر، ج5، ص292؛ مجمع البیان، ج7، ص147.</ref>
بر پایه برخی تفاسیر، مقصود از «یوم الحج‌الاکبر» در آیه 3 [[سوره توبه]]، ایام حج است؛ همچنان‌که گاه بر ایام نبرد [[جنگ جمل|جمل]] یا [[جنگ صفین|صفین]]، «یوم الجمل» یا «یوم الصفین» اطلاق شده است.<ref>جامع البیان، ج10، ص96؛ مجمع البیان، ج5، ص11-12؛ مرآة العقول، ج17، ص141.</ref> به موجب احادیث، برترین روز از ایام حج، روز عرفه است.<ref>تفسیر صنعانی، ج2، ص267.</ref> مفسران مقصود از تعبیر «اجل مسمّی» را در آیه 33 سوره حجّ، {{قلم رنگ|سبز|لَکُمْ فِیهَا مَنَافِعُ اِلَی اَجَلٍ مُسَمًّی ثُمَّ مَحِلُّهَا اِلَی الْبَیْتِ الْعَتِیقِ}} پایان ایام حج دانسته‌اند.<ref>تفسیر ثعلبی، ج7، ص22؛ تفسیر بغوی، ج3، ص287؛ زاد المسیر، ج5، ص294.</ref> برخی دیگر مقصود از {{قلم رنگ|سبز|وَ لْیُوفُوا نُذُورَهُمْ}} در آیه 29 سوره حجّ را همه اعمال خیر نذری از جمله [[قربانی]] در ایام حج دانسته‌اند.<ref>تفسیر واحدی، ج2، ص733؛ زاد المسیر، ج5، ص292؛ مجمع البیان، ج7، ص147.</ref>  


==احکام ایام حج==
==احکام ایام حج==
خط ۲۵: خط ۲۵:
در منابع فقهی، پاره‌ای از احکام درباره ایام حج یاد شده است، از جمله:
در منابع فقهی، پاره‌ای از احکام درباره ایام حج یاد شده است، از جمله:


1. فقیهان امامی به پشتوانه احادیث<ref>المقنعه، ص447؛ التهذیب، ج5، ص447.</ref>بر آنند که مستحب است مردم مکه و کسانی که حج تمتع را به پایان رسانده‌اند، در ایام حج، خود را شبیه احرام‌گزاران سازند و به جای لباس‌های معمولی [[لباس احرام]] بپوشند. همچنین مستحب است حاکم مسلمانان آنان را به این کار تشویق کند.<ref>تحریر الاحکام، ج1، ص598؛ الحدائق، ج16، ص304-305؛ جواهر الکلام، ج20، ص457-458.</ref>
1. فقیهان امامی به پشتوانه احادیث<ref>المقنعه، ص447؛ التهذیب، ج5، ص447.</ref> بر آنند که مستحب است مردم مکه و کسانی که حج تمتع را به پایان رسانده‌اند، در ایام حج، خود را شبیه احرام‌گزاران سازند و به جای لباس‌های معمولی [[لباس احرام]] بپوشند. همچنین مستحب است حاکم مسلمانان آنان را به این کار تشویق کند.<ref>تحریر الاحکام، ج1، ص598؛ الحدائق، ج16، ص304-305؛ جواهر الکلام، ج20، ص457-458.</ref>  


2. فقیهان امامی بر پایه احادیث<ref>الکافی، ج4، ص429؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص411؛ التهذیب، ج5، ص135.</ref>انجام دادن 360 [[طواف]] را در ایام حج مستحب شمرده و در صورت ممکن نبودن این کار، بر استحباب طواف هر چه بیشتر در این ایام تاکید کرده‌اند.<ref>المقنعه، ص406؛ شرح اصول کافی، ج5، ص270.</ref>
2. فقیهان امامی بر پایه احادیث<ref>الکافی، ج4، ص429؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص411؛ التهذیب، ج5، ص135.</ref> انجام دادن 360 [[طواف]] را در ایام حج مستحب شمرده و در صورت ممکن نبودن این کار، بر استحباب طواف هر چه بیشتر در این ایام تاکید کرده‌اند.<ref>المقنعه، ص406؛ شرح اصول کافی، ج5، ص270.</ref>  


3. بر پایه فقه امامی و [[اهل سنت]]، هرگاه فرد غیرمستطیع در ایام حج در یکی از میقات‌های حج حضور یابد، در صورت تحقق دیگر شرایط وجوب، حج بر او واجب می‌‌‌‌شود.<ref>العروة الوثقی، ج4، ص365؛ معتمد العروه، ج1، ص91؛ الفقه علی المذاهب الخمسه، ج1، ص195.</ref> (نیز ← استطاعت)
3. بر پایه فقه امامی و [[اهل سنت]]، هرگاه فرد غیرمستطیع در ایام حج در یکی از میقات‌های حج حضور یابد، در صورت تحقق دیگر شرایط وجوب، حج بر او واجب می‌‌‌‌شود.<ref>العروة الوثقی، ج4، ص365؛ معتمد العروه، ج1، ص91؛ الفقه علی المذاهب الخمسه، ج1، ص195.</ref> (نیز ← استطاعت)


4. بر پایه احادیث<ref>تاویل الدعائم، ج3، ص228؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص448.</ref>اگر شخصی در ماه‌های حج، عمره مفرده انجام دهد و تا آغاز ایام حج (هشتم ذی‌حجه) در مکه بماند، می‌تواند آن را عمره تمتع به شمار آورد و به ادامه مناسک حج بپردازد.<ref>الحدائق، ج16، ص333-334؛ کشف اللثام، ج5، ص27؛ معتمد العروه، ج2، ص241.</ref> (← تبدل حج/ عمره)
4. بر پایه احادیث<ref>تاویل الدعائم، ج3، ص228؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص448.</ref> اگر شخصی در ماه‌های حج، عمره مفرده انجام دهد و تا آغاز ایام حج (هشتم ذی‌حجه) در مکه بماند، می‌تواند آن را عمره تمتع به شمار آورد و به ادامه مناسک حج بپردازد.<ref>الحدائق، ج16، ص333-334؛ کشف اللثام، ج5، ص27؛ معتمد العروه، ج2، ص241.</ref> (← تبدل حج/ عمره)


5. ‌گزاردن عمره مفرده در ایام حج برای کسی که حج واجب خود را به جا نیاورده، جایز نیست.<ref>استفتائات حج، ص273؛ حول مسائل الحج، ص31.</ref>برخی فقیهان و مفسّران به پشتوانه اختصاص ایام حج به ‌گزاردن مناسک حج، ‌گزاردن عمره در ایام حج را مکروه شمرده‌اند.<ref>المبسوط، سرخسی، ج4، ص178؛ احکام القرآن، جصاص، ج3، ص104.</ref>
5. ‌گزاردن عمره مفرده در ایام حج برای کسی که حج واجب خود را به جا نیاورده، جایز نیست.<ref>استفتائات حج، ص273؛ حول مسائل الحج، ص31.</ref> برخی فقیهان و مفسّران به پشتوانه اختصاص ایام حج به ‌گزاردن مناسک حج، ‌گزاردن عمره در ایام حج را مکروه شمرده‌اند.<ref>المبسوط، سرخسی، ج4، ص178؛ احکام القرآن، جصاص، ج3، ص104.</ref>  


6. فقیهان امامی<ref>المبسوط، طوسی، ج1، ص370؛ تحریر الاحکام، ج1، ص626؛ المعتمد، ج5، ص249.</ref>و اهل سنت<ref>الموطّا، ج1، ص344؛ بدائع الصنائع، ج2، ص173؛ المجموع، ج7، ص185.</ref>به پشتوانه آیه196 سوره بقره {{قلم رنگ|سبز|فَمَنْ لَمْ یَجِدْ فَصِیامُ ثَلاثَةِ اَیامٍ فِی الْحَجِّ وَ سَبْعَةٍ اذا رَجَعْتُمْ تِلْکَ عَشَـرَةٌ کامِلَةٌ}} و احادیث<ref>التهذیب، ج5، ص38-39.</ref>گفته‌اند که بدل قربانی واجب حج تمتع، سه روز روزه گرفتن در ایام حج و هفت روز روزه گرفتن در پی بازگشت از سفر حج تمتع است.
6. فقیهان امامی<ref>المبسوط، طوسی، ج1، ص370؛ تحریر الاحکام، ج1، ص626؛ المعتمد، ج5، ص249.</ref> و اهل سنت<ref>الموطّا، ج1، ص344؛ بدائع الصنائع، ج2، ص173؛ المجموع، ج7، ص185.</ref> به پشتوانه آیه196 سوره بقره {{قلم رنگ|سبز|فَمَنْ لَمْ یَجِدْ فَصِیامُ ثَلاثَةِ اَیامٍ فِی الْحَجِّ وَ سَبْعَةٍ اذا رَجَعْتُمْ تِلْکَ عَشَـرَةٌ کامِلَةٌ}} و احادیث<ref>التهذیب، ج5، ص38-39.</ref> گفته‌اند که بدل قربانی واجب حج تمتع، سه روز روزه گرفتن در ایام حج و هفت روز روزه گرفتن در پی بازگشت از سفر حج تمتع است.


7. فقیهان مالکی بر این باورند که در ایام حج، خانه [[کعبه]] نباید با ماده خوشبوی خَلوق آغشته گردد (← خلوق کعبه) تا موجب معطر شدن احرام‌گزاران نشود. به باور مالک، عطرفروشان نیز باید در ایام حج میان [[صفا]] و [[مروه]] دور از محل عبور احرام‌گزاران باشند.<ref>المدونة الکبری، ج1، ص456؛ مختصر خلیل، ص72؛ حاشیة الدسوقی، ج2، ص63.</ref>
7. فقیهان مالکی بر این باورند که در ایام حج، خانه [[کعبه]] نباید با ماده خوشبوی خَلوق آغشته گردد (← خلوق کعبه) تا موجب معطر شدن احرام‌گزاران نشود. به باور مالک، عطرفروشان نیز باید در ایام حج میان [[صفا]] و [[مروه]] دور از محل عبور احرام‌گزاران باشند.<ref>المدونة الکبری، ج1، ص456؛ مختصر خلیل، ص72؛ حاشیة الدسوقی، ج2، ص63.</ref>  


8. بر پایه برخی حدیث‌های اهل سنت، <ref>السنن الکبری، ج5، ص154.</ref> حمل کردن سلاح در ایام حج ممنوع است؛ هر چند امامان [[مذاهب اهل سنت]] آن را جایز شمرده‌اند.<ref>عمدة القاری، ج10، ص204؛ عون المعبود، ج5، ص200.</ref>
8. بر پایه برخی حدیث‌های اهل سنت،<ref>السنن الکبری، ج5، ص154.</ref> حمل کردن سلاح در ایام حج ممنوع است؛ هر چند امامان [[مذاهب اهل سنت]] آن را جایز شمرده‌اند.<ref>عمدة القاری، ج10، ص204؛ عون المعبود، ج5، ص200.</ref>  


==پیوند به بیرون==
==پیوند به بیرون==
خط ۱۸۷: خط ۱۸۷:


{{پایان}}
{{پایان}}
{{احکام}}
{{احکام}}
{{حج و عمره}}
{{حج و عمره}}

نسخهٔ ‏۱ ژوئن ۲۰۱۹، ساعت ۱۴:۱۲

ایام الحج: یا روزهای حج، در متون و منابع دینی و تاریخی، به معنای روزهایی است که مناسک حج در آن‌ها ادا می‌شود. در منابع فقهی و دینی، معنای دقیق و یکسانی برای ایام حج یاد نشده و مصادیق گوناگون برای آن بیان شده است، مصادیقی مثل هشتم تا سیزدهم ذی‌حجه، از روز عرفه (نهم ذی‌حجه) تا سیزدهم ذی‌حجه، دهه اول ذی‌حجه، نیمه اول ذی‌حجه، همه ماه ذی‌حجه، ماه‌های حج یعنی شوال و ذی‌قعده و ذی‌حجه، اما بیشتر به روزهای هفتم تا سیزدهم ذی‌حجه اطلاق می‌شود. اعراب در دوران جاهلی، گزاردن عمره را در ایام حج نادرست می‌پنداشتند و حج عمره به جا نمی‌آوردند و پیامبر اکرم(ص) این رسم جاهلی را از میان برد و گزاردن عمره را در ایام حج جایز دانست. در آغاز اسلام، ایام حج زمان اجتماع گروه‌ها و قبائل عرب در مکه بوده است. ایام حج بهترین فرصت ممکن برای تبلیغ و نشر دعوت پیامبر(ص) به اسلام بود. ایام حج دارای احکامی است که اجمالا عبادتند از: پوشیدن لباس احرام برای مردم مکه، استحباب 360 طواف، وجوب حج برای غیرمستطیع در صورت حضور در یکی از میقات‌ها، بدل قربانی واجب حج تمتع، سه روز روزه گرفتن در ایام حج و هفت روز روزه گرفتن در پی بازگشت از سفر حج تمتع است، و احکام دیگر که به تفصیل خواهد آمد.

تعابیر قرآنی و حدیثی مطابق با ایام حج

تعبیر «ایام‌الحج» یا روزهای حج، در متون و منابع دینی و تاریخی، به معنای روزهایی است که مناسک حج در آن‌ها ادا می‌شود.[۱] برخی تعابیر قرآنی و حدیثی که با ایام حج تقارن مفهومی یا انطباق دارند، عبارتند از: «اشهر الحج»[۲] (ماه‌های حج)، «اشهر معلومات»[۳] (سوره بقره، آیه 197)، «ایام معلومات»[۴] (سوره حج، آیه 28)، و «ایام معدودات»[۵] (سوره بقره، آیه 203).

مصادیق ایام حج

مفهوم اجمالی ایام حج مشخص است؛ اما در متون دینی و منابع فقهی، معنای دقیق و یکسانی برای ایام حج یاد نشده و مصادیق گوناگون برای آن بیان شده است که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از: هشتم تا سیزدهم ذی‌حجه،[۶] ظهر روز هفتم تا ظهر روز سیزدهم ذی‌حجه برای کسی که کوچ اول را انجام نداده[۷] و ظهر روز هفتم تا ظهر روز دوازدهم ذی‌حجه برای کسی که کوچ اول را انجام داده است.[۸] (← نَفْر) از روز عرفه (نهم ذی‌حجه) تا سیزدهم ذی‌حجه،[۹] دهه اول ذی‌حجه،[۱۰] نیمه اول ذی‌حجه،[۱۱] همه ماه ذی‌حجه،[۱۲] ماه‌های حج یعنی شوال و ذی‌قعده و ذی‌حجه.[۱۳] (← اشهر معلومات) در این میان، ایام حج بیشتر به روزهای هفتم تا سیزدهم ذی‌حجه اطلاق می‌شود.[۱۴]

عمره در دوران جاهلی

در دوران جاهلی، اعراب در ایام حج عمره به جا نمی‌آوردند و ‌گزاردن عمره را در این ایام نادرست می‌پنداشتند. پیامبر اکرم(ص) این رسم جاهلی را از میان برد و ‌گزاردن عمره را در ایام حج جایز دانست.[۱۵] برخی مفسران در تفسیر جمله لَیْسَ عَلَیْکُمْ جُناحٌ اَنْ تَبْتَغُوا فَضْلاً مِنْ رَبِّکُمْ (سوره بقره، 198) گفته‌اند که تجارت در ایام حج نزد عرب جاهلی ممنوع بود و خداوند با نزول این آیه، آن را در اسلام مباح اعلام فرمود.[۱۶] در تفسیر آیه 32 سوره اعراف، که تحریم زینت‌ها و طیبات را نکوهش کرده است: قُلْ مَنْ حَرَّمَ زینَةَ اللهِ الَّتی‏ اَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطَّیِّباتِ مِنَ الرِّزْقِ ‌گزارش شده که عده‌ای از اعراب جاهلی خوردن گوشت و روغن را در ایام حج حرام می‌دانستند؛ ولی با نزول آیه، این حرمت از میان برداشته شد.[۱۷]

ایام حج در آغاز اسلام

در آغاز اسلام، ایام حج زمان اجتماع گروه‌ها و قبائل عرب در مکه بوده است. از این رو، در این ایام، اعرابی که به مکه آمده بودند، درباره پیامبر(ص) و رسالت ایشان به تفحص و پرسش می‌پرداختند.[۱۸] همچنین ایام حج بهترین فرصت ممکن برای تبلیغ و نشر دعوت پیامبر(ص) به اسلام بود.[۱۹] دو پیمان مهم در آغاز اسلام یعنی پیمان اول عقبه که میان پیامبر(ص) و 12 تن از اهل یثرب بسته شد (← بیعت عقبه اول) و پیمان دوم عقبه که میان پیامبر(ص) و 70 تن از مردم یثرب انعقاد یافت (← بیعت عقبه دوم) در ایام حج رخ داد.[۲۰] از سوی دیگر، ایام حج برای شیعیان بهترین فرصت دیدار با امامان: بود؛ زیرا حاکمان معمولاً در دیگر اوقات مانع ارتباط و دیدار شیعیان با امامانشان می‌شدند.[۲۱]

مقصود از یوم الحج‌الاکبر

بر پایه برخی تفاسیر، مقصود از «یوم الحج‌الاکبر» در آیه 3 سوره توبه، ایام حج است؛ همچنان‌که گاه بر ایام نبرد جمل یا صفین، «یوم الجمل» یا «یوم الصفین» اطلاق شده است.[۲۲] به موجب احادیث، برترین روز از ایام حج، روز عرفه است.[۲۳] مفسران مقصود از تعبیر «اجل مسمّی» را در آیه 33 سوره حجّ، لَکُمْ فِیهَا مَنَافِعُ اِلَی اَجَلٍ مُسَمًّی ثُمَّ مَحِلُّهَا اِلَی الْبَیْتِ الْعَتِیقِ پایان ایام حج دانسته‌اند.[۲۴] برخی دیگر مقصود از وَ لْیُوفُوا نُذُورَهُمْ در آیه 29 سوره حجّ را همه اعمال خیر نذری از جمله قربانی در ایام حج دانسته‌اند.[۲۵]

احکام ایام حج

در منابع فقهی، پاره‌ای از احکام درباره ایام حج یاد شده است، از جمله:

1. فقیهان امامی به پشتوانه احادیث[۲۶] بر آنند که مستحب است مردم مکه و کسانی که حج تمتع را به پایان رسانده‌اند، در ایام حج، خود را شبیه احرام‌گزاران سازند و به جای لباس‌های معمولی لباس احرام بپوشند. همچنین مستحب است حاکم مسلمانان آنان را به این کار تشویق کند.[۲۷]

2. فقیهان امامی بر پایه احادیث[۲۸] انجام دادن 360 طواف را در ایام حج مستحب شمرده و در صورت ممکن نبودن این کار، بر استحباب طواف هر چه بیشتر در این ایام تاکید کرده‌اند.[۲۹]

3. بر پایه فقه امامی و اهل سنت، هرگاه فرد غیرمستطیع در ایام حج در یکی از میقات‌های حج حضور یابد، در صورت تحقق دیگر شرایط وجوب، حج بر او واجب می‌‌‌‌شود.[۳۰] (نیز ← استطاعت)

4. بر پایه احادیث[۳۱] اگر شخصی در ماه‌های حج، عمره مفرده انجام دهد و تا آغاز ایام حج (هشتم ذی‌حجه) در مکه بماند، می‌تواند آن را عمره تمتع به شمار آورد و به ادامه مناسک حج بپردازد.[۳۲] (← تبدل حج/ عمره)

5. ‌گزاردن عمره مفرده در ایام حج برای کسی که حج واجب خود را به جا نیاورده، جایز نیست.[۳۳] برخی فقیهان و مفسّران به پشتوانه اختصاص ایام حج به ‌گزاردن مناسک حج، ‌گزاردن عمره در ایام حج را مکروه شمرده‌اند.[۳۴]

6. فقیهان امامی[۳۵] و اهل سنت[۳۶] به پشتوانه آیه196 سوره بقره فَمَنْ لَمْ یَجِدْ فَصِیامُ ثَلاثَةِ اَیامٍ فِی الْحَجِّ وَ سَبْعَةٍ اذا رَجَعْتُمْ تِلْکَ عَشَـرَةٌ کامِلَةٌ و احادیث[۳۷] گفته‌اند که بدل قربانی واجب حج تمتع، سه روز روزه گرفتن در ایام حج و هفت روز روزه گرفتن در پی بازگشت از سفر حج تمتع است.

7. فقیهان مالکی بر این باورند که در ایام حج، خانه کعبه نباید با ماده خوشبوی خَلوق آغشته گردد (← خلوق کعبه) تا موجب معطر شدن احرام‌گزاران نشود. به باور مالک، عطرفروشان نیز باید در ایام حج میان صفا و مروه دور از محل عبور احرام‌گزاران باشند.[۳۸]

8. بر پایه برخی حدیث‌های اهل سنت،[۳۹] حمل کردن سلاح در ایام حج ممنوع است؛ هر چند امامان مذاهب اهل سنت آن را جایز شمرده‌اند.[۴۰]

پیوند به بیرون

یوم الحج الأکبر؛ قاضی عسکر، السید علی، مجله میقات الحج(عربی)، السنة الأولی، سنة 1415 - العدد 1 (18 صفحه - از 169 تا 186)

حج اکبر، کدام است؟؛پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه

پانویس

  1. ↑ السرائر، ج1، ص540؛ نک: فتح الوهاب، ج1، ص234؛ جامع المدارک، ج2، ص277.
  2. ↑ علل الشرایع، ج2، ص414؛ المعتبر، ج2، ص780-781.
  3. ↑ الانتصار، ص236؛ غنیة النزوع، ص154؛ مختلف الشیعه، ج4، ص28.
  4. ↑ المعتبر، ج2، ص321، 322؛ مغنی المحتاج، ج1، ص506؛ ذخیرة المعاد، ج2، ص322.
  5. ↑ تذکرة الفقهاء، ج8، ص446؛ کشف اللثام، ج6، ص288؛ جواهر الکلام، ج20، ص45-46.
  6. ↑ نک: حواشی الشروانی، ج4، ص14.
  7. ↑ فتح الوهاب، ج1، ص234؛ الاقناع، ج1، ص231؛ نک: حواشی الشروانی، ج4، ص14.
  8. ↑ حواشی الشروانی، ج4، ص14.
  9. ↑ المبسوط، سرخسی، ج4، ص178.
  10. ↑ بدایة المجتهد، ج1، ص295؛ حاشیة الدسوقی، ج2، ص63.
  11. ↑ نک: الهدایه، ص112.
  12. ↑ زبدة البیان، ص259.
  13. ↑ السرائر، ج1، ص538-540؛ منتهی المطلب، ج2، ص664؛ نک: مدارک الاحکام، ج7، ص389.
  14. ↑ فتح الوهاب، ج1، ص234؛ الاقناع، ج1، ص231؛ حواشی الشروانی، ج4، ص14.
  15. ↑ الروض الانف، ج4، ص247؛ بدایة المجتهد، ج1، ص262؛ المفصل، ج11، ص392.
  16. ↑ علل الشرایع، ج2، ص414؛ التسهیل، ج1، ص115؛ تفسیر البحر المحیط، ج2، ص103.
  17. ↑ تفسیر بغوی، ج2، ص157؛ السیرة الحلبیه، ج3، ص233؛ اضواء البیان، ج2، ص14.
  18. ↑ التفسیر الکبیر، ج30، ص189؛ تفسیر قرطبی، ج19، ص60.
  19. ↑ التفسیر الکبیر، ج30، ص189؛ تفسیر قرطبی، ج19، ص60؛ تفسیر ابن کثیر، ج4، ص386.
  20. ↑ تفسیر سمعانی، ج5، ص201؛ البدایة و النهایه، ج3، ص183، 192، 199.
  21. ↑ الامثل، ج10، ص336.
  22. ↑ جامع البیان، ج10، ص96؛ مجمع البیان، ج5، ص11-12؛ مرآة العقول، ج17، ص141.
  23. ↑ تفسیر صنعانی، ج2، ص267.
  24. ↑ تفسیر ثعلبی، ج7، ص22؛ تفسیر بغوی، ج3، ص287؛ زاد المسیر، ج5، ص294.
  25. ↑ تفسیر واحدی، ج2، ص733؛ زاد المسیر، ج5، ص292؛ مجمع البیان، ج7، ص147.
  26. ↑ المقنعه، ص447؛ التهذیب، ج5، ص447.
  27. ↑ تحریر الاحکام، ج1، ص598؛ الحدائق، ج16، ص304-305؛ جواهر الکلام، ج20، ص457-458.
  28. ↑ الکافی، ج4، ص429؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص411؛ التهذیب، ج5، ص135.
  29. ↑ المقنعه، ص406؛ شرح اصول کافی، ج5، ص270.
  30. ↑ العروة الوثقی، ج4، ص365؛ معتمد العروه، ج1، ص91؛ الفقه علی المذاهب الخمسه، ج1، ص195.
  31. ↑ تاویل الدعائم، ج3، ص228؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص448.
  32. ↑ الحدائق، ج16، ص333-334؛ کشف اللثام، ج5، ص27؛ معتمد العروه، ج2، ص241.
  33. ↑ استفتائات حج، ص273؛ حول مسائل الحج، ص31.
  34. ↑ المبسوط، سرخسی، ج4، ص178؛ احکام القرآن، جصاص، ج3، ص104.
  35. ↑ المبسوط، طوسی، ج1، ص370؛ تحریر الاحکام، ج1، ص626؛ المعتمد، ج5، ص249.
  36. ↑ الموطّا، ج1، ص344؛ بدائع الصنائع، ج2، ص173؛ المجموع، ج7، ص185.
  37. ↑ التهذیب، ج5، ص38-39.
  38. ↑ المدونة الکبری، ج1، ص456؛ مختصر خلیل، ص72؛ حاشیة الدسوقی، ج2، ص63.
  39. ↑ السنن الکبری، ج5، ص154.
  40. ↑ عمدة القاری، ج10، ص204؛ عون المعبود، ج5، ص200.

منابع

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل ایام الحج.
  • احکام القرآن: الجصاص (م. 370ق.)، به کوشش عبدالسلام، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415ق؛
  • استفتائات حج (هزار مسئله): لطف ‌الله صافی گلپایگانی، قم، حضرت معصومه3، 1422ق؛
  • اضواء البیان: محمد امین الشنقیطی (م. 1393ق.)، بیروت، دار الفکر، 1415ق؛
  • الاقناع: الشربینی (م. 977ق.)، بیروت، دار المعرفه؛
  • الامثل: مکارم الشیرازی، قم، مدرسه امام علی بن ابی طالب (علیه‌السّلام)، 1421ق؛
  • الانتصار: السید المرتضی (م. 436ق.)، قم، النشر الاسلامی، 1415ق؛
  • البحر المحیط: ابوحیان الاندلسی (م. 754ق.)، به کوشش عادل احمد و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1422ق؛
  • بدایة المجتهد: ابن رشد القرطبی (م. 595ق.)، به کوشش العطار، بیروت، دار الفکر، 1415ق؛
  • بدائع الصنائع: علاء الدین الکاسانی (م. 587ق.)، پاکستان، المکتبة الحبیبیه، 1409ق؛
  • تاویل الدعائم: النعمان المغربی (م. 363ق.)، به کوشش اعظمی، قاهره، دار المعارف؛
  • تحریر الاحکام الشرعیه: العلامة الحلی (م. 726ق.)، به کوشش بهادری، قم، مؤسسة الامام الصادق7، 1420ق؛
  • تذکرة الفقهاء: العلامة الحلی (م. 726ق.)، قم، آل البیت:، 1414ق؛
  • التسهیل لعلوم التنزیل: ابن جزی الغرناطی (م. 741ق.)، لبنان، دار الکتاب العربی، 1403ق؛
  • تفسیر ابن کثیر (تفسیر القرآن العظیم): ابن کثیر (م. 774ق.)، به کوشش مرعشلی، بیروت، دار المعرفه، 1409ق؛
  • التفسیر الکبیر: الفخر الرازی (م. 606ق.)، قم، دفتر تبلیغات، 1413ق؛
  • تفسیر بغوی (معالم التنزیل): البغوی (م. 510ق.)، به کوشش خالد عبدالرحمن، بیروت، دار المعرفه؛
  • تفسیر ثعلبی (الکشف و البیان): الثعلبی (م. 427ق.)، به کوشش ابن عاشور، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1422ق؛
  • تفسیر سمعانی (تفسیر القرآن): منصور السمعانی (م. 489ق.)، به کوشش غنیم و یاسر، ریاض، دار الوطن، 1418ق؛
  • تفسیر صنعانی (تفسیر عبدالرزاق): عبدالرزاق الصنعانی (م. 211ق.)، به کوشش مصطفی مسلم، ریاض، مکتبة الرشد، 1410ق؛
  • تفسیر قرطبی (الجامع لاحکام القرآن): القرطبی (م. 671ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1405ق؛
  • تفسیر واحدی (الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز): الواحدی (م. 468ق.)، به کوشش داودی، بیروت، دار القلم، 1415ق؛
  • تهذیب الاحکام: الطوسی (م. 460ق.)، به کوشش موسوی و آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1365ش؛
  • جامع البیان: الطبری (م. 310ق.)، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دار الفکر، 1415ق؛
  • جامع المدارک: سید احمد الخوانساری (م. 1405ق.)، به کوشش غفاری، تهران، مکتبة الصدوق، 1405ق؛
  • جواهر الکلام: النجفی (م. 1266ق.)، به کوشش قوچانی و دیگران، بیروت، دار احیاء التراث العربی؛
  • حاشیة الدسوقی: الدسوقی (م. 1230ق.)، احیاء الکتب العربیه؛
  • الحدائق الناضره: یوسف البحرانی (م. 1186ق.)، به کوشش آخوندی، قم، نشر اسلامی، 1363ش؛
  • حواشی الشروانی و العبادی: الشروانی (م. 1301ق.) و العبادی (م. 994ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی؛
  • حول مسائل الحج: السید الگلپایگانی (م. 1414ق.)، قم، دار القرآن الکریم، 1413ق؛
  • ذخیرة المعاد: محمد باقر السبزواری (م. 1090ق.)، آل البیت:؛
  • روض الانف: السهیلی (م. 581ق.)، لبنان، دار الفکر، 1409ق؛
  • زاد المسیر: ابن جوزی (م. 597ق.)، به کوشش محمد عبدالرحمن، بیروت، دار الفکر، 1407ق؛
  • زبدة البیان: المقدس الاردبیلی (م. 993ق.)، به کوشش بهبودی، تهران، المکتبة المرتضویه؛
  • السرائر: ابن ادریس (م. 598ق.)، قم، نشر اسلامی، 1411ق؛
  • السنن الکبری: البیهقی (م. 458ق.)، بیروت، دار الفکر؛
  • السیرة الحلبیه: الحلبی (م. 1044ق.)، بیروت، دار المعرفه، 1400ق؛
  • شرح اصول کافی: محمد صالح مازندرانی (م. 1081ق.)، قم، دار الحدیث، 1429ق؛
  • العروة الوثقی: سید محمد کاظم یزدی (م. 1337ق.)، قم، النشر الاسلامی، 1420ق؛
  • علل الشرایع: الصدوق (م. 381ق.)، به کوشش بحر العلوم، نجف، المکتبة الحیدریه، 1385ق؛
  • عمدة القاری: العینی (م. 855ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی؛
  • عون المعبود: العظیم آبادی (م. 1329ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415ق؛
  • غنیة النزوع: ابن زهرة الحلبی (م. 585ق.)، به کوشش بهادری، قم، مؤسسه امام صادق (علیه‌السّلام)، 1417ق؛
  • فتح الوهاب: زکریا بن محمد الانصاری (م. 936ق.)، دار الکتب العلمیه، 1418ق؛
  • الفقه علی المذاهب الخمسه: المغنیه، بیروت، دار التیار الجدید- دار الجواد، 1421ق؛
  • الکافی: الکلینی (م. 329ق.)، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1375ش؛
  • کشف اللثام: الفاضل الهندی (م. 1137ق.)، قم، نشر اسلامی، 1416ق؛
  • المبسوط: السرخسی (م. 483ق.)، بیروت، دار المعرفه، 1406ق؛
  • مجمع البیان: الطبرسی (م. 548ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، 1415ق؛
  • المجموع شرح المهذب: النووی (م. 676ق.)، دار الفکر؛
  • مختصر خلیل: محمد بن یوسف (م. 897ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1416ق؛
  • مختلف الشیعه: العلامة الحلی (م. 726ق.)، قم، النشر الاسلامی، 1412ق؛
  • مدارک الاحکام: سید محمد بن علی الموسوی العاملی (م. 1009ق.)، قم، آل البیت (علیه‌السّلام)، 1410ق؛
  • المدونة الکبری: مالک بن انس (م. 179ق.)، مصر، مطبعة السعاده؛
  • مرآة العقول: المجلسی (م. 1110ق.)، به کوشش رسولی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1363ش؛
  • المعتبر: المحقق الحلی (م. 676ق.)، مؤسسه سید الشهداء، 1363ش؛
  • معتمد العروة الوثقی: محاضرات الخوئی (م. 1413ق.)، الخلخالی، قم، مدرسة دار العلم، 1404ق؛
  • المعتمد فی شرح المناسک: محاضرات الخوئی (م. 1413ق.)، الخلخالی، قم، مدرسة دار العلم، 1410ق؛
  • مغنی المحتاج: محمد الشربینی (م. 977ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1377ق؛
  • المفصل: جواد علی، دار الساقی، 1422ق؛
  • المقنعه: المفید (م. 413ق.)، قم، نشر اسلامی، 1410ق؛
  • من لا یحضره الفقیه: الصدوق (م. 381ق.)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، 1404ق؛
  • مناسک حج و احکام عمره: جعفر سبحانی تبریزی، قم، مؤسسه امام صادق (علیه‌السّلام)، 1428ق؛
  • منتهی المطلب: العلامة الحلی (م. 726ق.)، چاپ سنگی؛
  • الموطّا: مالک بن انس (م. 179ق.)، به کوشش محمد فؤاد، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1406ق؛
  • الهدایه: الصدوق (م. 381ق.)، قم، مؤسسة الامام الهادی (علیه‌السّلام)، 1418ق.
برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=ایام_الحج&oldid=16608»