حلق و تقصیر: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
(اصلاح نویسه‌های عربی، اصلاح فاصلهٔ مجازی، اصلاح ارقام، اصلاح سجاوندی، اصلاح املا)
خط ۱: خط ۱:
==مفهوم‌شناسی==
== مفهوم‌شناسی ==
«حلق» به معنای تراشیدن موهای سر و «تقصیر» به معنای کوتاه کردن قدری از مو و ناخن است.<ref>درسنامه مناسک حج، ص۷۱.</ref> حلق یا تقصیر، یکی از [[واجبات منا|مناسک منا]] در [[حج]] واجب،<ref name=":2">درسنامه مناسک حج، ص۶۵.</ref> آخرین عمل در [[عمره تمتع]] و یکی از [[اعمال عمره مفرده]] است. <ref name=":0">درسنامه مناسک حج، ص۴۹.</ref>
«حلق» به معنای تراشیدن موهای سر و «تقصیر» به معنای کوتاه کردن قدری از مو و ناخن است.<ref>درسنامه مناسک حج، ص۷۱.</ref> حلق یا تقصیر، یکی از [[واجبات منا|مناسک منا]] در [[حج]] واجب،<ref name=":2">درسنامه مناسک حج، ص۶۵.</ref> آخرین عمل در [[عمره تمتع]] و یکی از [[اعمال عمره مفرده]] است.<ref name=":0">درسنامه مناسک حج، ص۴۹.</ref>


==احکام کلی==
== احکام کلی ==
* در فقه [[شیعه]]، شروع کردن حلق از جانب راستِ جلوی سر مستحب دانسته شده است. به فتوای برخی از فقیهان مذاهب چهارگانه [[اهل سنت]]، رو به قبله نشستن، تکبیر گفتن و به جا آوردن دو رکعت نماز پس از حلق، از دیگر مستحبات حلق است.<ref>مناسک محشی، ص ۴۶١ و ص ۴۶۵؛ تذکرةالفقه، ج ٨، ص ٣٣۶؛ فقه السنه، ج ١، ص۵۴٠.</ref>
* به فتوای فقیهان شیعه، برای تقصیر باید قدری از موی سر یا ریش یا شارب کوتاه شود و احتیاط آن است که اکتفا به کوتاه کردن ناخن نشود.<ref>مناسک محشی، ص ٣۵٧.</ref> در فقه [[مذهب حنبلیه|حنبلیه]]، اگر به اندازه سر انگشت یا کمتر، از مو کوتاه شود کافی دانسته شده است. در فقه [[مذهب حنفیه|حنفیه]]، مقداری بیشتر از سر انگشت و در [[مذهب شافعی|شافعیه]] همین که صدق کوتاه کردن مو کند کافی است. در فقه [[مذهب مالکی|مالیکه]]، [[حج بانوان|زنان]] باید به اندازه سر انگشت، مو را کوتاه کرده و مردان از نزدیکی ریشه مو، تمام سر را کوتاه کنند.<ref>بدائع الصنائع (فقه حنفی)، المصادر الفقهیه، ج ١٠، ص ۶٧؛ القوانین الفقهیه (فقه مالکی)، المصادرالفقهیه، ج ١١، ص ۶١۵؛ الکافی لابن قدامه (فقه حنبلی)، المصادرالفقهیه، ج ١١، ص١٠۴٨؛ المهذب (فقه شافعی)، المصادرالفقهیه، ج ١١، ص ٨٩٨؛ الفقه علی المذاهب‌الخمسه، ج ١، ص ٣٧١؛ تذکرة الفقها، ج ٨، ص ١۵٠.</ref>
* در فقه شیعه، تقصیر از عبادات است و باید به‌قصد قربت و به نیت یکی از اعمال حج یا عمره انجام داده شود.
* به نظر شیعیان، لازم نیست انسان خودش مو یا ناخن را بچیند، پس دیگران هم می‌توانند برایش تقصیر کنند، ولی خودش باید نیت کند.
* به فتوای فقهیان شیعه، کسی که خودش تقصیر نکرده، نباید موی شخص دیگری را بچیند، چون هنوز [[احرام|مُحرم]] است و زدودن مو، حتی از بدن دیگران از [[محرمات احرام|مُحرّمات احرام]] است؛ بنابراین افرادی که خودشان تقصیر نکرده‌اند نمی‌توانند برای دیگران تقصیر کنند؛ ولی چیدن ناخنِ شخص دیگر اشکال ندارد.<ref name=":1"/>


*در فقه [[شیعه]]، شروع کردن حلق از جانب راستِ جلوی سر مستحب دانسته شده است. به فتوای برخی از فقیهان مذاهب چهارگانه [[اهل سنت]]، رو به قبله نشستن، تکبیر گفتن و به جا آوردن دو رکعت نماز پس از حلق،‌ از دیگر مستحبات حلق است.<ref>مناسك محشى، ص ۴۶١ و ص ۴۶۵؛ تذكرةالفقه، ج ٨، ص ٣٣۶؛ فقه السنه، ج ١، ص۵۴٠.</ref>
== در عمره تمتع ==
*به فتوای فقیهان شیعه، برای تقصیر باید قدری از موی سر یا ریش یا شارب کوتاه شود و احتیاط آن است که اکتفا به کوتاه کردن ناخن نشود.<ref>مناسك محشى، ص ٣۵٧.</ref> در فقه [[مذهب حنبلیه|حنبلیه]]،‌ اگر به اندازه سر انگشت یا کمتر، از مو کوتاه شود کافی دانسته شده است. در فقه [[مذهب حنفیه|حنفیه]]، مقداری بیشتر از سر انگشت و در [[مذهب شافعی|شافعیه]] همین که صدق کوتاه کردن مو کند کافی است. در فقه [[مذهب مالکی|مالیکه]]، [[حج بانوان|زنان]] باید به اندازه سر انگشت، مو را کوتاه کرده و مردان از نزدیکی ریشه مو، تمام سر را کوتاه کنند.<ref>بدائع الصنائع(فقه حنفى)، المصادر الفقهيه، ج ١٠، ص ۶٧؛ القوانين الفقهيه(فقه مالكى)، المصادرالفقهيه، ج ١١، ص ۶١۵؛ الكافى لابن قدامه(فقه حنبلى)، المصادرالفقهيه، ج ١١، ص١٠۴٨؛ المهذب(فقه شافعى)، المصادرالفقهيه، ج ١١، ص ٨٩٨؛ الفقه على المذاهب‌الخمسه، ج ١، ص ٣٧١؛ تذكرة الفقها، ج ٨، ص ١۵٠.</ref>
=== زمان و مکان ===
به فتوای فقیهان شیعه، تقصیر در عمره تمتع، باید پس از [[سعی]] باشد؛<ref name=":5">مناسک محشی ص۳۵۶ و ۳۵۷؛ درسنامه مناسک حج، ص۴۹.</ref> البته لازم نیست فوراً تقصیر کند؛ ولی تا وقتی که تقصیر نکرده است، هیچ‌کدام از [[محرمات احرام]] بر او حلال نمی‌شود.<ref name=":0"/> به فتوای دیگر مذاهب اسلامی نیز، تقصیر یا حلق پس از سعی باید انجام شود.<ref name=":7">الکافی لابن قدامه، (فقه حنبلی)، المصادرالفقهیه، ج ١١، ص١٠٣٩؛ المقنع لابن قدامه، (فقه حنبلی) المصادرالفقهیه، ج ١١، صص ٩۶٢ و ٩۶١؛ الفقه علی المذاهب الخمسه، ج ١، ص ٣٧٢؛ بدائع الصنائع (فقه حنفی)، المصادرالفقهیه، ج ١٠، ص ١٢٣؛ الهدایه (فقه حنفی)، المصادر الفقهیه، ج ١٠، ص ٢٨٨؛ بدایةالمجتهد، ج ١، صص٣٣۶ و ٣٣۵؛ القوانین الفقهیه، (فقه مالکی)، المصادرالفقهیه، ج ١١، ص ۶١۶؛ المهذب (فقه شافعی) المصادرالفقهیه، ج ١١، صص ٨۵٠ - ٨۴٨؛ مختصرالمزنی (فقه شافعی)، المصادرالفقهیه، ج ١١، ص ٨٢١؛ الخلاف، ج ١، ص ۴۵٠؛ بدائع الصنائع (فقه حنفی)، المصادرالفقهیه، ج ١٠، ص ۶۴؛ المهذب (فقه شافعی)، المصادرالفقهیه، ج ١١، ص ٨٩٨.</ref>


*‌در فقه شیعه، تقصير از عبادات است و بايد به‌قصد قربت و به نيت يكى از اعمال حج یا عمره انجام داده شود.
تقصیر، مکان معینی ندارد، گرچه اکنون متعارف است که پس از تمام شدن سعی، روی [[صفا و مروه|مروه]] تقصیر می‌کنند.<ref name=":1">درسنامه مناسک حج، ص۵۰.</ref> در کنار مروه محوطه‌ای مسقف اضافه شده است برای افرادی که سعی‌شان به‌پایان می‌رسد و برای تقصیر توقف می‌کنند، تا محل دور زدن مردم بر مروه شلوغ نباشد.<ref name=":1"/>
*به نظر شیعیان، لازم نيست انسان خودش مو يا ناخن را بچيند، پس ديگران هم مى‌توانند برايش تقصير كنند، ولى خودش بايد نيت كند.
*به فتوای فقهیان شیعه، كسى كه خودش تقصير نكرده، نبايد موى شخص ديگرى را بچيند، چون هنوز [[احرام|مُحرم]] است و زدودن مو، حتى از بدن ديگران از [[محرمات احرام|مُحرّمات احرام]] است؛ بنابراین افرادى كه خودشان تقصير نكرده‌اند نمى‌توانند براى ديگران تقصير كنند؛ ولى چيدن ناخنِ شخص ديگر اشكال ندارد.<ref name=":1" />


==در عمره تمتع==
=== احکام ===
===زمان و مکان===
به فتوای فقیهان شیعه، تقصير در عمره تمتع، بايد پس از [[سعى]] باشد؛<ref name=":5">مناسک محشی ص۳۵۶ و ۳۵۷؛ درسنامه مناسک حج، ص۴۹.</ref> البته لازم نيست فوراً تقصير كند؛ ولى تا وقتى كه تقصير نكرده است، هيچ‌كدام از [[محرمات احرام]] بر او حلال نمى‌شود.<ref name=":0" /> به فتوای دیگر مذاهب اسلامی نیز، تقصیر یا حلق پس از سعی باید انجام شود.<ref name=":7">الكافى لابن قدامه، (فقه حنبلى)، المصادرالفقهيه، ج ١١، ص١٠٣٩؛ المقنع لابن قدامه، (فقه حنبلى) المصادرالفقهيه، ج ١١، صص ٩۶٢ و ٩۶١؛ الفقه على المذاهب الخمسه، ج ١، ص ٣٧٢؛ بدائع الصنائع(فقه حنفى)، المصادرالفقهيه، ج ١٠، ص ١٢٣؛ الهدايه (فقه حنفى)، المصادر الفقهيه، ج ١٠، ص ٢٨٨؛ بدايةالمجتهد، ج ١، صص٣٣۶ و ٣٣۵؛ القوانين الفقهيه، (فقه مالكى)، المصادرالفقهيه، ج ١١، ص ۶١۶؛ المهذب(فقه شافعى) المصادرالفقهيه، ج ١١، صص ٨۵٠ - ٨۴٨؛ مختصرالمزنى(فقه شافعى)، المصادرالفقهيه، ج ١١، ص ٨٢١؛ الخلاف، ج ١، ص ۴۵٠؛ بدائع الصنائع(فقه حنفى)، المصادرالفقهيه، ج ١٠، ص ۶۴؛ المهذب(فقه شافعى)، المصادرالفقهيه، ج ١١، ص ٨٩٨.</ref>
 
تقصير، مكان معينى ندارد، گرچه اكنون متعارف است كه پس از تمام شدن سعى، روی [[صفا و مروه|مروه]] تقصير مى‌كنند.<ref name=":1">درسنامه مناسک حج، ص۵۰.</ref> در كنار مروه محوطه‌اى مسقف اضافه شده است براى افرادى كه سعي‌شان به‌پايان مى‌رسد و براى تقصير توقف مى‌كنند، تا محل دور زدن مردم بر مروه شلوغ نباشد.<ref name=":1" />
===احكام===
برخی از احکام تقصیر در عمره تمتع چنین است:
برخی از احکام تقصیر در عمره تمتع چنین است:
* '''حلق یا تقصیر''': به فتوای فقهیان شعیه، زنان باید تقصیر کنند و تقصیر بر مردان واجب<ref name=":5"/> و تراشیدن سر (حلق) جایز نیست.<ref name=":6">مناسک محشی ص۳۵۶ و ۳۵۷.</ref> بر پایه مذاهب چهارگانه اهل سنت، در عمره مفرده، مردان میان حلق و تقصیر اختیار دارند؛ البته حلق برای مردان برتر دانسته شده است.<ref name=":8">مناسک محشی، صص ١٠١ و ١٠٠؛ الکافی فی فقه اهل المدینه (فقه مالکی)، المصادرالفقهیه، ج ١٠، ص۵٣۴؛ بدائع الصنائع (فقه حنفی) المصادرالفقهیه، ج ١٠، ص ۶۵.</ref>
* '''بیرون آمدن از احرام''': بنا بر فقه شیعه با تقصیر، اعمال عمره تمتّع به‌پایان رسیده و کارهایی که به‌سبب احرام حرام شده بود حلال می‌شود.<ref name=":1"/> بر پایه مذهب حنبلیه و حنفیه، [[متمتع|متمتّعی]] که سوق هدی نکرده، باید با حلق یا تقصیر از احرام خارج شود؛ ولی متمتعی که سوق هدی کرده، نمی‌تواند با حلق یا تقصیر از احرام بیرون آید و در فاصله میان اعمال عمره تمتع و حج تمتع، محرم می‌ماند. در مذهب شافعیه دو قول وجود دارد. بر پایه قول اول، حج‌گزار با حلق یا تقصیر از احرام خارج می‌شود و حلق بهتر است. بر پایه قول دوم، حلق یا تقصیر از واجبات نیست و حج‌گزار با سعی، از عمره خارج می‌شود. به گفته فقیهان مالیکه، حاجی با حلق یا تقصیر از احرام خارج می‌شود.<ref name=":7"/>


*'''حلق یا تقصیر''': به فتوای فقهیان شعیه، زنان باید تقصیر کنند و تقصير بر مردان واجب<ref name=":5" /> و تراشیدن سر (حلق) جایز نیست.<ref name=":6">مناسک محشی ص۳۵۶ و ۳۵۷.</ref> بر پایه مذاهب چهارگانه اهل سنت، در عمره مفرده، مردان میان حلق و تقصیر اختیار دارند؛ البته حلق برای مردان برتر دانسته شده است.<ref name=":8">مناسك محشى، صص ١٠١ و ١٠٠؛ الكافى فى فقه اهل المدينه(فقه مالكى)، المصادرالفقهيه، ج ١٠، ص۵٣۴؛ بدائع الصنائع(فقه حنفى) المصادرالفقهيه، ج ١٠، ص ۶۵.</ref>
=== احکام فاصله بین تقصیر تا احرام ===
 
در فاصله بین تقصیر عمره تمتّع تا احرام حج، برخی کارها بر حاجیان حرام و برخی کارها مستحب است:
*'''بیرون آمدن از احرام''': بنا بر فقه شیعه با تقصير، اعمال عمره تمتّع به‌پايان رسیده و كارهايى كه به‌سبب احرام حرام شده بود حلال مى‌شود.<ref name=":1" /> بر پایه مذهب حنبلیه و حنفیه، [[متمتع|متمتّعی]] که سوق هدی نکرده، باید با حلق یا تقصیر از احرام خارج شود؛ ولی متمتعی که سوق هدی کرده، نمی‌تواند با حلق یا تقصیر از احرام بیرون آید و در فاصله میان اعمال عمره تمتع و حج تمتع، محرم می‌ماند. در مذهب شافعیه دو قول وجود دارد. بر پایه قول اول، حج‌گزار با حلق یا تقصیر از احرام خارج می‌شود و حلق بهتر است. بر پایه قول دوم، حلق یا تقصیر از واجبات نیست و حج‌گزار با سعی، از عمره خارج می‌شود. به گفته فقیهان مالیکه، حاجی با حلق یا تقصیر از احرام خارج می‌شود.<ref name=":7" />
 
===احکام فاصله بین تقصیر تا احرام===
در فاصله بين تقصير عمره تمتّع تا احرام حج، برخى كارها بر حاجيان حرام و برخی کارها مستحب است:
 
====محرمات====
 
*به‌جاى آوردن عمره مفرده؛
*تراشيدن سر (حلق)؛
*بيرون رفتن از شهر مكه، (به فتواى عده‌اى از مراجع تقليد؛ برخی ديگر از مراجع تقلید، بيرون رفتن را به شرط آن‌كه مطمئن است براى اعمال حج مى‌تواند بازگردد جايز دانسته‌اند.)
*كندن و بريدن درخت و گياه حرم؛
*شكار، حتى كشتن ملخ و مانند آن.<ref group="یادداشت">كندن و بريدن درخت و گياه و نيز شكار از محرّمات مخصوص حرم است و  اختصاص به اين زمان - فاصله تقصير تا احرام حج  ندارد.</ref><ref name=":3">درسنامه مناسک حج، ص۵۱.</ref>
 
====مستحبات====


*تلاوت قرآن (چنانچه بتوانند يك دور كامل قرآن را در مكه بخوانند، ثواب زيادى دارد)؛
==== محرمات ====
*[[طواف مستحب]]؛
* به‌جای آوردن عمره مفرده؛
*نماز در مسجدالحرام و ساير مساجد معتبر مكه؛<ref name=":3" />
* تراشیدن سر (حلق)؛
*زيارت قبور اولياى مدفون در [[جنة المعلاة|قبرستان ابوطالب]].<ref>درسنامه مناسک حج، ص۵۲.</ref>
* بیرون رفتن از شهر مکه، (به فتوای عده‌ای از مراجع تقلید؛ برخی دیگر از مراجع تقلید، بیرون رفتن را به شرط آن‌که مطمئن است برای اعمال حج می‌تواند بازگردد جایز دانسته‌اند)
* کندن و بریدن درخت و گیاه حرم؛
* شکار، حتی کشتن ملخ و مانند آن.<ref group="یادداشت">کندن و بریدن درخت و گیاه و نیز شکار از محرّمات مخصوص حرم است و اختصاص به این زمان - فاصله تقصیر تا احرام حج ندارد.</ref><ref name=":3">درسنامه مناسک حج، ص۵۱.</ref>


==در عمره مفرده==
==== مستحبات ====
بر پایه همه مذاهب اسلامی، در عمره مفرده، زنان باید تقصیر کنند؛ ولی مردان میان حلق و تقصیر اختیار دارند؛ البته حلق برای مردان برتر دانسته شده است.<ref name=":8" /> دیگر احکام حلق و تقصیر در عمره مفرده، مانند احکام حلق و تقصیر در عمره تمتع است (به جز احکام فاصله تقصیر تا احرام).
* تلاوت قرآن (چنانچه بتوانند یک دور کامل قرآن را در مکه بخوانند، ثواب زیادی دارد)؛
==در حج==
* [[طواف مستحب]]؛
حلق یا تقصیر یکی از [[واجبات منا|مناسک منا]] است که انجام آن بر حج‌گزار واجب است.<ref name=":2" /> انجام دهندگان حج افراد، تمتع و قران در وجوب حلق يا تقصير اشتراك دارند.<ref>درآمدی بر فقه مقارن، ص۳۹۵.</ref>
* نماز در مسجدالحرام و سایر مساجد معتبر مکه؛<ref name=":3"/>
* زیارت قبور اولیای مدفون در [[جنة المعلاة|قبرستان ابوطالب]].<ref>درسنامه مناسک حج، ص۵۲.</ref>


===افراد موظف به حلق===
== در عمره مفرده ==
بر پایه فقه شیعه، كسانى كه بايد سر بتراشند عبارتند از:
بر پایه همه مذاهب اسلامی، در عمره مفرده، زنان باید تقصیر کنند؛ ولی مردان میان حلق و تقصیر اختیار دارند؛ البته حلق برای مردان برتر دانسته شده است.<ref name=":8"/> دیگر احکام حلق و تقصیر در عمره مفرده، مانند احکام حلق و تقصیر در عمره تمتع است (به جز احکام فاصله تقصیر تا احرام).


*كسى كه سال اول حج او  ([[صروره]]) باشد، چه واجب، چه مستحب، براى خودش يا براى ديگرى؛<ref name=":9" /> (به فتواى برخى از فقیهان شیعه، حلق برای چنين فردى احتیاط واجب و به فتوای برخی احتیاط مستحب است.)<ref>مناسك محشى، صص ۴۴۶ و ۴۴۵.</ref>
== در حج ==
*كسى كه موى خود را به‌منظورى چسبانده باشد؛
حلق یا تقصیر یکی از [[واجبات منا|مناسک منا]] است که انجام آن بر حج‌گزار واجب است.<ref name=":2"/> انجام دهندگان حج افراد، تمتع و قران در وجوب حلق یا تقصیر اشتراک دارند.<ref>درآمدی بر فقه مقارن، ص۳۹۵.</ref>
*كسى كه موى سر را جمع كرده و به هم پيچيده و گره زده و بافته باشد.<ref name=":9">درسنامه مناسک حج، ص۷۱ و ۷۲.</ref>


بر پایه مذاهب چهارگانه اهل سنت، در حج، مردان میان حلق و تقصیر اختیار دارند؛ البته حلق برای مردان برتر است.<ref>مناسك محشى، صص ١٠١ و ١٠٠؛ الكافى فى فقه اهل المدينه(فقه مالكى)، المصادرالفقهيه، ج ١٠، ص۵٣۴؛ بدائع الصنائع(فقه حنفى) المصادرالفقهيه، ج ١٠، ص ۶۵؛ همچنین نگاه کنید به: درآمدی بر فقه مقارن، ص۴۰۷.</ref>
=== افراد موظف به حلق ===
بر پایه فقه شیعه، کسانی که باید سر بتراشند عبارتند از:
* کسی که سال اول حج او ([[صروره]]) باشد، چه واجب، چه مستحب، برای خودش یا برای دیگری؛<ref name=":9"/> (به فتوای برخی از فقیهان شیعه، حلق برای چنین فردی احتیاط واجب و به فتوای برخی احتیاط مستحب است)<ref>مناسک محشی، صص ۴۴۶ و ۴۴۵.</ref>
* کسی که موی خود را به‌منظوری چسبانده باشد؛
* کسی که موی سر را جمع کرده و به هم پیچیده و گره زده و بافته باشد.<ref name=":9">درسنامه مناسک حج، ص۷۱ و ۷۲.</ref>


===افراد موظف به تقصير===
بر پایه مذاهب چهارگانه اهل سنت، در حج، مردان میان حلق و تقصیر اختیار دارند؛ البته حلق برای مردان برتر است.<ref>مناسک محشی، صص ١٠١ و ١٠٠؛ الکافی فی فقه اهل المدینه (فقه مالکی)، المصادرالفقهیه، ج ١٠، ص۵٣۴؛ بدائع الصنائع (فقه حنفی) المصادرالفقهیه، ج ١٠، ص ۶۵؛ همچنین نگاه کنید به: درآمدی بر فقه مقارن، ص۴۰۷.</ref>
بر پایه فقه شیعه، كسانى كه بايد تقصير كنند، عبارتند از:


*[[حج بانوان|بانوان]]، و اگر حلق كنند كافى نيست؛
=== افراد موظف به تقصیر ===
*كسانى كه موى سر ندارند.<ref name=":4">درسنامه مناسک حج، ص۷۲؛ همچنین نگاه کنید به: مناسك محشى، ص۴۴٧؛ الروضةالبهيه فى شرح اللمعة الدمشقيه، ج١، صص ۵۶١ - ۵٣٩.</ref>
بر پایه فقه شیعه، کسانی که باید تقصیر کنند، عبارتند از:
* [[حج بانوان|بانوان]]، و اگر حلق کنند کافی نیست؛
* کسانی که موی سر ندارند.<ref name=":4">درسنامه مناسک حج، ص۷۲؛ همچنین نگاه کنید به: مناسک محشی، ص۴۴٧؛ الروضةالبهیه فی شرح اللمعة الدمشقیه، ج١، صص ۵۶١ - ۵٣٩.</ref>


در فقه حنفیه، واجب است شخصی که موی سر ندارد تیغ بر سر بکشد. دیگر مذاهب اهل سنت، این کار را برای وی مستحب دانسته‌اند.<ref>فقه السنه، ج ١، ص ۴۵۴.</ref>
در فقه حنفیه، واجب است شخصی که موی سر ندارد تیغ بر سر بکشد. دیگر مذاهب اهل سنت، این کار را برای وی مستحب دانسته‌اند.<ref>فقه السنه، ج ١، ص ۴۵۴.</ref>


===زمان===
=== زمان ===
زمان حلق يا تقصير در حج، روز [[عيد قربان]]، از طلوع تا غروب آفتاب است‌؛ ولى برخى از فقیهان شیعه، احتياط مستحب مى‌دانند كه حلق يا تقصير روز عيد باشد و تأخير آن تا روز سيزدهم ذى‌الحجه را جايز مى‌دانند و نيز برخى از فقیهان، حلق در شب را براى كسى كه در روز موفق به اين عمل نشده است كافى مى‌دانند.<ref name=":4" />
زمان حلق یا تقصیر در حج، روز [[عید قربان]]، از طلوع تا غروب آفتاب است؛ ولی برخی از فقیهان شیعه، احتیاط مستحب می‌دانند که حلق یا تقصیر روز عید باشد و تأخیر آن تا روز سیزدهم ذی‌الحجه را جایز می‌دانند و نیز برخی از فقیهان، حلق در شب را برای کسی که در روز موفق به این عمل نشده است کافی می‌دانند.<ref name=":4"/>


در فقه حنبلیه و شافعیه، تأخیر حلق از ایام نحر<ref group="یادداشت">حبلی‌ها، ایام نحر را روز عید و دو روز پس از آن دانسته‌اند. (درآمدی بر فقه مقارن، ص۴۰۶.)</ref> جایز دانسته شده است. در فقه حنفیه و مالکیه حلق باید در ایام نحر انجام شود و به باور حنفی‌ها در صورت تأخیر از آن، باید گوسفند کفاره داده شود.<ref>فقه‌السنه، ج ١، ص ۴٠؛ بدائع الصنائع(فقه حنفى)، الكافى لابن قدامه(فقه حنبلى)، المصادرالفقهيه، ج١٠، ص ۶٧.</ref>
در فقه حنبلیه و شافعیه، تأخیر حلق از ایام نحر<ref group="یادداشت">حبلی‌ها، ایام نحر را روز عید و دو روز پس از آن دانسته‌اند. (درآمدی بر فقه مقارن، ص۴۰۶.)</ref> جایز دانسته شده است. در فقه حنفیه و مالکیه حلق باید در ایام نحر انجام شود و به باور حنفی‌ها در صورت تأخیر از آن، باید گوسفند کفاره داده شود.<ref>فقه‌السنه، ج ١، ص ۴٠؛ بدائع الصنائع (فقه حنفی)، الکافی لابن قدامه (فقه حنبلی)، المصادرالفقهیه، ج١٠، ص ۶٧.</ref>


به گفته فقیهان شیعه، تقصیر یا حلق در حج تمتع و قران، واجب یا احتیاط واجب است که به ترتیب پس از رمی جمره عقبه و قربانی انجام شود. در حج افراد که قربانی واجب نیست، باید پس از رمی جمره عقبه انجام شود. البته اگر این ترتیب رعایت نشود، اعاده آن لازم نیست.<ref>مناسك محشى، صص ۴۵١ و ۴۵٠.</ref>
به گفته فقیهان شیعه، تقصیر یا حلق در حج تمتع و قران، واجب یا احتیاط واجب است که به ترتیب پس از رمی جمره عقبه و قربانی انجام شود. در حج افراد که قربانی واجب نیست، باید پس از رمی جمره عقبه انجام شود. البته اگر این ترتیب رعایت نشود، اعاده آن لازم نیست.<ref>مناسک محشی، صص ۴۵١ و ۴۵٠.</ref>


در فقه حنبلیه و شافعیه، رعایت ترتیب (رمی جمره قبه، قربانی و حلق یا تقصیر) سنّت دانسته شده و اگر مراعات نشد، موجب کفاره نیست. در فقه حنفیه، اگر پيش از قربانى يا رمى حلق كند، بايد گوسفند كفاره دهد. در فقه مالکیه، اگر پیش از رمی، حلق شود، باید فدیه داده شود.<ref>رسائل للحجاج و المعتمرين، صص ١٣ و ١٢؛ بداية المجتهد، ج ١، ص ٣۵٣؛ مغنى والكافى لابن قدامه(فقه حنبلى)، بدائع الصنائع(فقه حنفى)، مختصر المزنى(فقه شافعى)، القوانين الفقهيه(فقه مالكى)؛ مصادر الفقهيه، ج ١١، صص ١٠۴٨ - ١٠۴۵ و ٩٧۴ و ج ١٠، ص ١٠٣ و ج ١١، ص ٨٢٣.</ref>
در فقه حنبلیه و شافعیه، رعایت ترتیب (رمی جمره قبه، قربانی و حلق یا تقصیر) سنّت دانسته شده و اگر مراعات نشد، موجب کفاره نیست. در فقه حنفیه، اگر پیش از قربانی یا رمی حلق کند، باید گوسفند کفاره دهد. در فقه مالکیه، اگر پیش از رمی، حلق شود، باید فدیه داده شود.<ref>رسائل للحجاج و المعتمرین، صص ١٣ و ١٢؛ بدایة المجتهد، ج ١، ص ٣۵٣؛ مغنی والکافی لابن قدامه (فقه حنبلی)، بدائع الصنائع (فقه حنفی)، مختصر المزنی (فقه شافعی)، القوانین الفقهیه (فقه مالکی)؛ مصادر الفقهیه، ج ١١، صص ١٠۴٨ - ١٠۴۵ و ٩٧۴ و ج ١٠، ص ١٠٣ و ج ١١، ص ٨٢٣.</ref>
===مكان===
به گفته فقیهان شیعه، حلق يا تقصير بايد در منا انجام پذيرد و در بيرون منا صحيح نيست، لذا كسانى كه براى قربانى به كشتارگاه رفته يا به جهتى ديگر از منا خارج شده‌اند بايد توجه داشته باشند كه براى حلق يا تقصير بايد به منا برگردند.<ref name=":4" /> كسى كه نمى‌تواند براى حلق يا تقصير به منا برود، هرجا كه هست حلق يا تقصير مى‌كند و موى خود را به منا مى‌فرستد.<ref name=":4" />


مذاهب چهارگانه اهل سنت، در مورد مكان حلق و تقصير، منا را شرط نمى‌دانند و معتقدند همين كه در حرم باشد کافی است.<ref>فقه السنه، ج ١، ص۵۴٠؛ الفقه على المذاهب الخمسه، ج ١، ص ٣٧۴.</ref>
=== مکان ===
به گفته فقیهان شیعه، حلق یا تقصیر باید در منا انجام پذیرد و در بیرون منا صحیح نیست، لذا کسانی که برای قربانی به کشتارگاه رفته یا به جهتی دیگر از منا خارج شده‌اند باید توجه داشته باشند که برای حلق یا تقصیر باید به منا برگردند.<ref name=":4"/> کسی که نمی‌تواند برای حلق یا تقصیر به منا برود، هرجا که هست حلق یا تقصیر می‌کند و موی خود را به منا می‌فرستد.<ref name=":4"/>


===احکام===
مذاهب چهارگانه اهل سنت، در مورد مکان حلق و تقصیر، منا را شرط نمی‌دانند و معتقدند همین که در حرم باشد کافی است.<ref>فقه السنه، ج ١، ص۵۴٠؛ الفقه علی المذاهب الخمسه، ج ١، ص ٣٧۴.</ref>
در فقه شیعه<ref>تذكرة الفقها، ج ٨، ص ٣۴۴؛ مناسك محشى، ص ۴۵٠؛ درسنامه مناسک حج، ص۸۰.</ref> و مالکیه، با حلق يا تقصير در حج تمتع، تمام [[محرمات احرام]] حلال مى‌شود، به‌جز [[بوی خوش|بوى خوش]] و زن. در دیگر مذاهب اسلامی، با حلق یا تقصیر همه محرمات احرام، حتی بوی خوش حلال می‌شود و تنها حرمت زن باقی می‌ماند. به نظر شافعی‌ها، حرمت زن پس از حلق يا تقصير اختصاص به [[آمیزش]] دارد و اما دیگر [[التذاذ جنسی|التذاذهای جنسی]] با حلق يا تقصير حلال مى‌شود.<ref>تذكرة الفقها، ج ٨، ص ٣۴۴؛ مناسك محشى، ص ۴۵٠؛ الخلاف، ج ١، ص ۴۵٨؛ الفقه على المذاهب الخمسه، ج ١، ص ٣٧۴؛ بدائع الصنائع (فقه حنفى)، المقنع لابن قدامه (فقه حنبلى)، المصادر الفقهيه، ج١٠، ص ۶٨ و ۶۴ و ج ١١، ص ۶٧۴؛ فقه السنه، ج ١، ص ۵٢٧.</ref>


<br />  
=== احکام ===
در فقه شیعه<ref>تذکرة الفقها، ج ٨، ص ٣۴۴؛ مناسک محشی، ص ۴۵٠؛ درسنامه مناسک حج، ص۸۰.</ref> و مالکیه، با حلق یا تقصیر در حج تمتع، تمام [[محرمات احرام]] حلال می‌شود، به‌جز [[بوی خوش]] و زن. در دیگر مذاهب اسلامی، با حلق یا تقصیر همه محرمات احرام، حتی بوی خوش حلال می‌شود و تنها حرمت زن باقی می‌ماند. به نظر شافعی‌ها، حرمت زن پس از حلق یا تقصیر اختصاص به[[آمیزش]] دارد و اما دیگر [[التذاذ جنسی|التذاذهای جنسی]] با حلق یا تقصیر حلال می‌شود.<ref>تذکرة الفقها، ج ٨، ص ٣۴۴؛ مناسک محشی، ص ۴۵٠؛ الخلاف، ج ١، ص ۴۵٨؛ الفقه علی المذاهب الخمسه، ج ١، ص ٣٧۴؛ بدائع الصنائع (فقه حنفی)، المقنع لابن قدامه (فقه حنبلی)، المصادر الفقهیه، ج١٠، ص ۶٨ و ۶۴ و ج ١١، ص ۶٧۴؛ فقه السنه، ج ١، ص ۵٢٧.</ref>


==پانویس==
== پانویس ==
{{پانویس}}
{{پانویس}}


==منابع==
== منابع ==
{{منابع}}
{{منابع}}
{{برگرفتگی
{{برگرفتگی
|پیش از لینک = کتاب
|پیش از لینک = کتاب
|منبع = درسنامه مناسک حج،
|منبع = درسنامه مناسک حج،
|پس از لینک = محمدحسین فلاح‌زاده، تهران، مشعر، ۱۳۸۹ش. و کتاب [http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1128 درآمدی بر فقه مقارن]، مصطفی جعفر پیشه فرد، تهران، بعثه مقام معظم رهبری، معاونت امور روحانیون، ۱۳۸۸ش.
|پس از لینک = محمدحسین فلاح‌زاده، تهران، مشعر، ۱۳۸۹ش؛ و کتاب [http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1128 درآمدی بر فقه مقارن]، مصطفی جعفر پیشه فرد، تهران، بعثه مقام معظم رهبری، معاونت امور روحانیون، ۱۳۸۸ش.
| لینک = http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/803
| لینک = http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/803
}}
}}
*'''بدائع الصنائع (الفقه الحنبلی)، المصادر الفقهيه'''، علاء‌الدین بن مسعود الکاشانی، بيروت، چاپ اول، ١۴٢٢ق.
* '''بدائع الصنائع (الفقه الحنبلی)، المصادر الفقهیه'''، علاءالدین بن مسعود الکاشانی، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
*'''بداية المجتهد و نهاية المقتصد'''، ابن رشد (الحفید)، محمد بن احمد، بيروت، دارالفكر، ١۴٢١ق.
* '''بدایة المجتهد و نهایة المقتصد'''، ابن رشد (الحفید)، محمد بن احمد، بیروت، دارالفکر، ۱۴۲۱ق.
*علّامۀ حلى، حسن بن يوسف بن مطهر، تذكرة الفقها، مؤسسة آل البيت لاحياء التراث، قم، چاپ اول، ١۴٢٢ق.
* علّامهٔ حلی، حسن بن یوسف بن مطهر، تذکرة الفقها، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، قم، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
*'''رسائل للحجاج والمعتمرين'''، اليحيى، شيخ يحيى بن ابراهيم، دارالمسلم، رياض، چاپ سوم، ١۴٢٠ق.
* '''رسائل للحجاج والمعتمرین'''، الیحیی، شیخ یحیی بن ابراهیم، دارالمسلم، ریاض، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق.
*'''الروضة البهيه فى شرح اللمعة الدمشقيه'''، الشهید الثانی، شیخ زین‌الدین العاملی، قم، مجمع الفكر الاسلامى، چاپ اول، ١۴٢۴ق.
* '''الروضة البهیه فی شرح اللمعة الدمشقیه'''، الشهید الثانی، شیخ زین‌الدین العاملی، قم، مجمع الفکر الاسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.
*'''فقه السنه'''، السید سابق، بيروت، دارالفكر، چاپ دوم، ١۴١٩ق.
* '''فقه السنه'''، السید سابق، بیروت، دارالفکر، چاپ دوم، ۱۴۱۹ق.
*'''الفقه على المذاهب الخمسه'''، محمدجواد المغنیه، قم،مؤسسة دارالكتاب الاسلامى، ١۴٢٢ق.
* '''الفقه علی المذاهب الخمسه'''، محمدجواد المغنیه، قم، مؤسسة دارالکتاب الاسلامی، ۱۴۲۲ق.
*'''الكافى فى فقه ابن حنبل''' (الفقه الحنبلى)، المصادر الفقهيه، (ابن قدامه) عبداللّٰه بن احمد بن قدامه، بيروت، چاپ اول، ١۴٢٢ق.
* '''الکافی فی فقه ابن حنبل''' (الفقه الحنبلی)، المصادر الفقهیه، (ابن قدامه) عبداللّٰه بن احمد بن قدامه، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
*'''الكافى فى فقه اهل المدينه''' (الفقه المالکی)، النمری القرطبی، یوسف بن عبدالله، بيروت، چاپ اول، ١۴٢٢ق.
* '''الکافی فی فقه اهل المدینه''' (الفقه المالکی)، النمری القرطبی، یوسف بن عبدالله، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
*'''كتاب الخلاف فى الفقه'''، شیخ طوسی، محمد بن الحسن، تهران، ١٣٧٧ش.
* '''کتاب الخلاف فی الفقه'''، شیخ طوسی، محمد بن الحسن، تهران، ۱۳۷۷ش.
*'''المصادر الفقهيه'''، على‌اصغر مرواريد، بیروت، دارالتراث، ١۴١٩ق.
* '''المصادر الفقهیه'''، علی‌اصغر مروارید، بیروت، دارالتراث، ۱۴۱۹ق.
*'''مختصر المزنى (الفقه‌الشافعى)'''، اسماعیل بن یحیی المصرى المزنى، بیروت، بی‌نا، چاپ اول، ١۴٢٢ق.
* '''مختصر المزنی (الفقه‌الشافعی)'''، اسماعیل بن یحیی المصری المزنی، بیروت، بی‌نا، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
*'''المقنع''' (الفقه الحنبلى)، المصادر الفقهيه، ابن قدامه، عبدالله بن احمد، بيروت، چاپ اول، ١۴٢٢ق.
* '''المقنع''' (الفقه الحنبلی)، المصادر الفقهیه، ابن قدامه، عبدالله بن احمد، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
*'''مناسك حج با حواشى مراجع'''، سید روح‌الله خمینی، تهران، نشر مشعر، ١٣٨۵ش.
* '''مناسک حج با حواشی مراجع'''، سید روح‌الله خمینی، تهران، نشر مشعر، ۱۳۸۵ش.
*'''المهذّب''' (الفقه‌الشافعى)، الشیرازی، ابراهیم بن محمد، بيروت، چاپ اول، ١۴٢٢ق.
* '''المهذّب''' (الفقه‌الشافعی)، الشیرازی، ابراهیم بن محمد، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
*'''الهدايه''' (الفقه‌الحنبلى)، المرغینانی، علی بن ابی تیر، بيروت، چاپ اول، ١۴٢٢ق.
* '''الهدایه''' (الفقه‌الحنبلی)، المرغینانی، علی بن ابی تیر، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
{{پایان}}
{{پایان}}
{{حج و عمره}}
{{حج و عمره}}

نسخهٔ ‏۱ اکتبر ۲۰۲۰، ساعت ۰۹:۲۸

مفهوم‌شناسی

«حلق» به معنای تراشیدن موهای سر و «تقصیر» به معنای کوتاه کردن قدری از مو و ناخن است.[۱] حلق یا تقصیر، یکی از مناسک منا در حج واجب،[۲] آخرین عمل در عمره تمتع و یکی از اعمال عمره مفرده است.[۳]

احکام کلی

  • در فقه شیعه، شروع کردن حلق از جانب راستِ جلوی سر مستحب دانسته شده است. به فتوای برخی از فقیهان مذاهب چهارگانه اهل سنت، رو به قبله نشستن، تکبیر گفتن و به جا آوردن دو رکعت نماز پس از حلق، از دیگر مستحبات حلق است.[۴]
  • به فتوای فقیهان شیعه، برای تقصیر باید قدری از موی سر یا ریش یا شارب کوتاه شود و احتیاط آن است که اکتفا به کوتاه کردن ناخن نشود.[۵] در فقه حنبلیه، اگر به اندازه سر انگشت یا کمتر، از مو کوتاه شود کافی دانسته شده است. در فقه حنفیه، مقداری بیشتر از سر انگشت و در شافعیه همین که صدق کوتاه کردن مو کند کافی است. در فقه مالیکه، زنان باید به اندازه سر انگشت، مو را کوتاه کرده و مردان از نزدیکی ریشه مو، تمام سر را کوتاه کنند.[۶]
  • در فقه شیعه، تقصیر از عبادات است و باید به‌قصد قربت و به نیت یکی از اعمال حج یا عمره انجام داده شود.
  • به نظر شیعیان، لازم نیست انسان خودش مو یا ناخن را بچیند، پس دیگران هم می‌توانند برایش تقصیر کنند، ولی خودش باید نیت کند.
  • به فتوای فقهیان شیعه، کسی که خودش تقصیر نکرده، نباید موی شخص دیگری را بچیند، چون هنوز مُحرم است و زدودن مو، حتی از بدن دیگران از مُحرّمات احرام است؛ بنابراین افرادی که خودشان تقصیر نکرده‌اند نمی‌توانند برای دیگران تقصیر کنند؛ ولی چیدن ناخنِ شخص دیگر اشکال ندارد.[۷]

در عمره تمتع

زمان و مکان

به فتوای فقیهان شیعه، تقصیر در عمره تمتع، باید پس از سعی باشد؛[۸] البته لازم نیست فوراً تقصیر کند؛ ولی تا وقتی که تقصیر نکرده است، هیچ‌کدام از محرمات احرام بر او حلال نمی‌شود.[۳] به فتوای دیگر مذاهب اسلامی نیز، تقصیر یا حلق پس از سعی باید انجام شود.[۹]

تقصیر، مکان معینی ندارد، گرچه اکنون متعارف است که پس از تمام شدن سعی، روی مروه تقصیر می‌کنند.[۷] در کنار مروه محوطه‌ای مسقف اضافه شده است برای افرادی که سعی‌شان به‌پایان می‌رسد و برای تقصیر توقف می‌کنند، تا محل دور زدن مردم بر مروه شلوغ نباشد.[۷]

احکام

برخی از احکام تقصیر در عمره تمتع چنین است:

  • حلق یا تقصیر: به فتوای فقهیان شعیه، زنان باید تقصیر کنند و تقصیر بر مردان واجب[۸] و تراشیدن سر (حلق) جایز نیست.[۱۰] بر پایه مذاهب چهارگانه اهل سنت، در عمره مفرده، مردان میان حلق و تقصیر اختیار دارند؛ البته حلق برای مردان برتر دانسته شده است.[۱۱]
  • بیرون آمدن از احرام: بنا بر فقه شیعه با تقصیر، اعمال عمره تمتّع به‌پایان رسیده و کارهایی که به‌سبب احرام حرام شده بود حلال می‌شود.[۷] بر پایه مذهب حنبلیه و حنفیه، متمتّعی که سوق هدی نکرده، باید با حلق یا تقصیر از احرام خارج شود؛ ولی متمتعی که سوق هدی کرده، نمی‌تواند با حلق یا تقصیر از احرام بیرون آید و در فاصله میان اعمال عمره تمتع و حج تمتع، محرم می‌ماند. در مذهب شافعیه دو قول وجود دارد. بر پایه قول اول، حج‌گزار با حلق یا تقصیر از احرام خارج می‌شود و حلق بهتر است. بر پایه قول دوم، حلق یا تقصیر از واجبات نیست و حج‌گزار با سعی، از عمره خارج می‌شود. به گفته فقیهان مالیکه، حاجی با حلق یا تقصیر از احرام خارج می‌شود.[۹]

احکام فاصله بین تقصیر تا احرام

در فاصله بین تقصیر عمره تمتّع تا احرام حج، برخی کارها بر حاجیان حرام و برخی کارها مستحب است:

محرمات

  • به‌جای آوردن عمره مفرده؛
  • تراشیدن سر (حلق)؛
  • بیرون رفتن از شهر مکه، (به فتوای عده‌ای از مراجع تقلید؛ برخی دیگر از مراجع تقلید، بیرون رفتن را به شرط آن‌که مطمئن است برای اعمال حج می‌تواند بازگردد جایز دانسته‌اند)
  • کندن و بریدن درخت و گیاه حرم؛
  • شکار، حتی کشتن ملخ و مانند آن.[یادداشت ۱][۱۲]

مستحبات

  • تلاوت قرآن (چنانچه بتوانند یک دور کامل قرآن را در مکه بخوانند، ثواب زیادی دارد)؛
  • طواف مستحب؛
  • نماز در مسجدالحرام و سایر مساجد معتبر مکه؛[۱۲]
  • زیارت قبور اولیای مدفون در قبرستان ابوطالب.[۱۳]

در عمره مفرده

بر پایه همه مذاهب اسلامی، در عمره مفرده، زنان باید تقصیر کنند؛ ولی مردان میان حلق و تقصیر اختیار دارند؛ البته حلق برای مردان برتر دانسته شده است.[۱۱] دیگر احکام حلق و تقصیر در عمره مفرده، مانند احکام حلق و تقصیر در عمره تمتع است (به جز احکام فاصله تقصیر تا احرام).

در حج

حلق یا تقصیر یکی از مناسک منا است که انجام آن بر حج‌گزار واجب است.[۲] انجام دهندگان حج افراد، تمتع و قران در وجوب حلق یا تقصیر اشتراک دارند.[۱۴]

افراد موظف به حلق

بر پایه فقه شیعه، کسانی که باید سر بتراشند عبارتند از:

  • کسی که سال اول حج او (صروره) باشد، چه واجب، چه مستحب، برای خودش یا برای دیگری؛[۱۵] (به فتوای برخی از فقیهان شیعه، حلق برای چنین فردی احتیاط واجب و به فتوای برخی احتیاط مستحب است)[۱۶]
  • کسی که موی خود را به‌منظوری چسبانده باشد؛
  • کسی که موی سر را جمع کرده و به هم پیچیده و گره زده و بافته باشد.[۱۵]

بر پایه مذاهب چهارگانه اهل سنت، در حج، مردان میان حلق و تقصیر اختیار دارند؛ البته حلق برای مردان برتر است.[۱۷]

افراد موظف به تقصیر

بر پایه فقه شیعه، کسانی که باید تقصیر کنند، عبارتند از:

  • بانوان، و اگر حلق کنند کافی نیست؛
  • کسانی که موی سر ندارند.[۱۸]

در فقه حنفیه، واجب است شخصی که موی سر ندارد تیغ بر سر بکشد. دیگر مذاهب اهل سنت، این کار را برای وی مستحب دانسته‌اند.[۱۹]

زمان

زمان حلق یا تقصیر در حج، روز عید قربان، از طلوع تا غروب آفتاب است؛ ولی برخی از فقیهان شیعه، احتیاط مستحب می‌دانند که حلق یا تقصیر روز عید باشد و تأخیر آن تا روز سیزدهم ذی‌الحجه را جایز می‌دانند و نیز برخی از فقیهان، حلق در شب را برای کسی که در روز موفق به این عمل نشده است کافی می‌دانند.[۱۸]

در فقه حنبلیه و شافعیه، تأخیر حلق از ایام نحر[یادداشت ۲] جایز دانسته شده است. در فقه حنفیه و مالکیه حلق باید در ایام نحر انجام شود و به باور حنفی‌ها در صورت تأخیر از آن، باید گوسفند کفاره داده شود.[۲۰]

به گفته فقیهان شیعه، تقصیر یا حلق در حج تمتع و قران، واجب یا احتیاط واجب است که به ترتیب پس از رمی جمره عقبه و قربانی انجام شود. در حج افراد که قربانی واجب نیست، باید پس از رمی جمره عقبه انجام شود. البته اگر این ترتیب رعایت نشود، اعاده آن لازم نیست.[۲۱]

در فقه حنبلیه و شافعیه، رعایت ترتیب (رمی جمره قبه، قربانی و حلق یا تقصیر) سنّت دانسته شده و اگر مراعات نشد، موجب کفاره نیست. در فقه حنفیه، اگر پیش از قربانی یا رمی حلق کند، باید گوسفند کفاره دهد. در فقه مالکیه، اگر پیش از رمی، حلق شود، باید فدیه داده شود.[۲۲]

مکان

به گفته فقیهان شیعه، حلق یا تقصیر باید در منا انجام پذیرد و در بیرون منا صحیح نیست، لذا کسانی که برای قربانی به کشتارگاه رفته یا به جهتی دیگر از منا خارج شده‌اند باید توجه داشته باشند که برای حلق یا تقصیر باید به منا برگردند.[۱۸] کسی که نمی‌تواند برای حلق یا تقصیر به منا برود، هرجا که هست حلق یا تقصیر می‌کند و موی خود را به منا می‌فرستد.[۱۸]

مذاهب چهارگانه اهل سنت، در مورد مکان حلق و تقصیر، منا را شرط نمی‌دانند و معتقدند همین که در حرم باشد کافی است.[۲۳]

احکام

در فقه شیعه[۲۴] و مالکیه، با حلق یا تقصیر در حج تمتع، تمام محرمات احرام حلال می‌شود، به‌جز بوی خوش و زن. در دیگر مذاهب اسلامی، با حلق یا تقصیر همه محرمات احرام، حتی بوی خوش حلال می‌شود و تنها حرمت زن باقی می‌ماند. به نظر شافعی‌ها، حرمت زن پس از حلق یا تقصیر اختصاص بهآمیزش دارد و اما دیگر التذاذهای جنسی با حلق یا تقصیر حلال می‌شود.[۲۵]

پانویس

  1. ↑ درسنامه مناسک حج، ص۷۱.
  2. ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ درسنامه مناسک حج، ص۶۵.
  3. ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ درسنامه مناسک حج، ص۴۹.
  4. ↑ مناسک محشی، ص ۴۶١ و ص ۴۶۵؛ تذکرةالفقه، ج ٨، ص ٣٣۶؛ فقه السنه، ج ١، ص۵۴٠.
  5. ↑ مناسک محشی، ص ٣۵٧.
  6. ↑ بدائع الصنائع (فقه حنفی)، المصادر الفقهیه، ج ١٠، ص ۶٧؛ القوانین الفقهیه (فقه مالکی)، المصادرالفقهیه، ج ١١، ص ۶١۵؛ الکافی لابن قدامه (فقه حنبلی)، المصادرالفقهیه، ج ١١، ص١٠۴٨؛ المهذب (فقه شافعی)، المصادرالفقهیه، ج ١١، ص ٨٩٨؛ الفقه علی المذاهب‌الخمسه، ج ١، ص ٣٧١؛ تذکرة الفقها، ج ٨، ص ١۵٠.
  7. ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ ۷٫۳ درسنامه مناسک حج، ص۵۰.
  8. ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ مناسک محشی ص۳۵۶ و ۳۵۷؛ درسنامه مناسک حج، ص۴۹.
  9. ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ الکافی لابن قدامه، (فقه حنبلی)، المصادرالفقهیه، ج ١١، ص١٠٣٩؛ المقنع لابن قدامه، (فقه حنبلی) المصادرالفقهیه، ج ١١، صص ٩۶٢ و ٩۶١؛ الفقه علی المذاهب الخمسه، ج ١، ص ٣٧٢؛ بدائع الصنائع (فقه حنفی)، المصادرالفقهیه، ج ١٠، ص ١٢٣؛ الهدایه (فقه حنفی)، المصادر الفقهیه، ج ١٠، ص ٢٨٨؛ بدایةالمجتهد، ج ١، صص٣٣۶ و ٣٣۵؛ القوانین الفقهیه، (فقه مالکی)، المصادرالفقهیه، ج ١١، ص ۶١۶؛ المهذب (فقه شافعی) المصادرالفقهیه، ج ١١، صص ٨۵٠ - ٨۴٨؛ مختصرالمزنی (فقه شافعی)، المصادرالفقهیه، ج ١١، ص ٨٢١؛ الخلاف، ج ١، ص ۴۵٠؛ بدائع الصنائع (فقه حنفی)، المصادرالفقهیه، ج ١٠، ص ۶۴؛ المهذب (فقه شافعی)، المصادرالفقهیه، ج ١١، ص ٨٩٨.
  10. ↑ مناسک محشی ص۳۵۶ و ۳۵۷.
  11. ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ مناسک محشی، صص ١٠١ و ١٠٠؛ الکافی فی فقه اهل المدینه (فقه مالکی)، المصادرالفقهیه، ج ١٠، ص۵٣۴؛ بدائع الصنائع (فقه حنفی) المصادرالفقهیه، ج ١٠، ص ۶۵.
  12. ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ درسنامه مناسک حج، ص۵۱.
  13. ↑ درسنامه مناسک حج، ص۵۲.
  14. ↑ درآمدی بر فقه مقارن، ص۳۹۵.
  15. ↑ ۱۵٫۰ ۱۵٫۱ درسنامه مناسک حج، ص۷۱ و ۷۲.
  16. ↑ مناسک محشی، صص ۴۴۶ و ۴۴۵.
  17. ↑ مناسک محشی، صص ١٠١ و ١٠٠؛ الکافی فی فقه اهل المدینه (فقه مالکی)، المصادرالفقهیه، ج ١٠، ص۵٣۴؛ بدائع الصنائع (فقه حنفی) المصادرالفقهیه، ج ١٠، ص ۶۵؛ همچنین نگاه کنید به: درآمدی بر فقه مقارن، ص۴۰۷.
  18. ↑ ۱۸٫۰ ۱۸٫۱ ۱۸٫۲ ۱۸٫۳ درسنامه مناسک حج، ص۷۲؛ همچنین نگاه کنید به: مناسک محشی، ص۴۴٧؛ الروضةالبهیه فی شرح اللمعة الدمشقیه، ج١، صص ۵۶١ - ۵٣٩.
  19. ↑ فقه السنه، ج ١، ص ۴۵۴.
  20. ↑ فقه‌السنه، ج ١، ص ۴٠؛ بدائع الصنائع (فقه حنفی)، الکافی لابن قدامه (فقه حنبلی)، المصادرالفقهیه، ج١٠، ص ۶٧.
  21. ↑ مناسک محشی، صص ۴۵١ و ۴۵٠.
  22. ↑ رسائل للحجاج و المعتمرین، صص ١٣ و ١٢؛ بدایة المجتهد، ج ١، ص ٣۵٣؛ مغنی والکافی لابن قدامه (فقه حنبلی)، بدائع الصنائع (فقه حنفی)، مختصر المزنی (فقه شافعی)، القوانین الفقهیه (فقه مالکی)؛ مصادر الفقهیه، ج ١١، صص ١٠۴٨ - ١٠۴۵ و ٩٧۴ و ج ١٠، ص ١٠٣ و ج ١١، ص ٨٢٣.
  23. ↑ فقه السنه، ج ١، ص۵۴٠؛ الفقه علی المذاهب الخمسه، ج ١، ص ٣٧۴.
  24. ↑ تذکرة الفقها، ج ٨، ص ٣۴۴؛ مناسک محشی، ص ۴۵٠؛ درسنامه مناسک حج، ص۸۰.
  25. ↑ تذکرة الفقها، ج ٨، ص ٣۴۴؛ مناسک محشی، ص ۴۵٠؛ الخلاف، ج ١، ص ۴۵٨؛ الفقه علی المذاهب الخمسه، ج ١، ص ٣٧۴؛ بدائع الصنائع (فقه حنفی)، المقنع لابن قدامه (فقه حنبلی)، المصادر الفقهیه، ج١٠، ص ۶٨ و ۶۴ و ج ١١، ص ۶٧۴؛ فقه السنه، ج ١، ص ۵٢٧.
  1. ↑ کندن و بریدن درخت و گیاه و نیز شکار از محرّمات مخصوص حرم است و اختصاص به این زمان - فاصله تقصیر تا احرام حج ندارد.
  2. ↑ حبلی‌ها، ایام نحر را روز عید و دو روز پس از آن دانسته‌اند. (درآمدی بر فقه مقارن، ص۴۰۶.)

منابع

این مقاله برگرفته از کتاب درسنامه مناسک حج، محمدحسین فلاح‌زاده، تهران، مشعر، ۱۳۸۹ش؛ و کتاب درآمدی بر فقه مقارن، مصطفی جعفر پیشه فرد، تهران، بعثه مقام معظم رهبری، معاونت امور روحانیون، ۱۳۸۸ش. است.
  • بدائع الصنائع (الفقه الحنبلی)، المصادر الفقهیه، علاءالدین بن مسعود الکاشانی، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
  • بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، ابن رشد (الحفید)، محمد بن احمد، بیروت، دارالفکر، ۱۴۲۱ق.
  • علّامهٔ حلی، حسن بن یوسف بن مطهر، تذکرة الفقها، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، قم، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
  • رسائل للحجاج والمعتمرین، الیحیی، شیخ یحیی بن ابراهیم، دارالمسلم، ریاض، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق.
  • الروضة البهیه فی شرح اللمعة الدمشقیه، الشهید الثانی، شیخ زین‌الدین العاملی، قم، مجمع الفکر الاسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.
  • فقه السنه، السید سابق، بیروت، دارالفکر، چاپ دوم، ۱۴۱۹ق.
  • الفقه علی المذاهب الخمسه، محمدجواد المغنیه، قم، مؤسسة دارالکتاب الاسلامی، ۱۴۲۲ق.
  • الکافی فی فقه ابن حنبل (الفقه الحنبلی)، المصادر الفقهیه، (ابن قدامه) عبداللّٰه بن احمد بن قدامه، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
  • الکافی فی فقه اهل المدینه (الفقه المالکی)، النمری القرطبی، یوسف بن عبدالله، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
  • کتاب الخلاف فی الفقه، شیخ طوسی، محمد بن الحسن، تهران، ۱۳۷۷ش.
  • المصادر الفقهیه، علی‌اصغر مروارید، بیروت، دارالتراث، ۱۴۱۹ق.
  • مختصر المزنی (الفقه‌الشافعی)، اسماعیل بن یحیی المصری المزنی، بیروت، بی‌نا، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
  • المقنع (الفقه الحنبلی)، المصادر الفقهیه، ابن قدامه، عبدالله بن احمد، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
  • مناسک حج با حواشی مراجع، سید روح‌الله خمینی، تهران، نشر مشعر، ۱۳۸۵ش.
  • المهذّب (الفقه‌الشافعی)، الشیرازی، ابراهیم بن محمد، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
  • الهدایه (الفقه‌الحنبلی)، المرغینانی، علی بن ابی تیر، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=حلق_و_تقصیر&oldid=35315»