حج انبیا: تفاوت میان نسخه‌ها
P.motahari (بحث | مشارکتها) (اضافه کردن مسیر حج از صفحه حجة الوداع) |
جز (حذف از رده:مقاله‌های در دست ویرایش ردهانبوه) |
||
| (یک نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط یک کاربر دیگر نشان داده نشد) | |||
| خط ۴۷: | خط ۴۷: | ||
*'''بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار'''، محمد باقر المجلسی (۱۰۳۷-۱۱۱۰ق)، تصحیح محمد باقر بهبودی و سید ابراهیم میانجی و سید محمد مهدی موسوی خرسان، بیروت، داراحیاء التراث العربی و مؤسسه الوفاء، ۱۴۰۳ق. | *'''بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار'''، محمد باقر المجلسی (۱۰۳۷-۱۱۱۰ق)، تصحیح محمد باقر بهبودی و سید ابراهیم میانجی و سید محمد مهدی موسوی خرسان، بیروت، داراحیاء التراث العربی و مؤسسه الوفاء، ۱۴۰۳ق. | ||
*'''البدایه و النهایه فی التاریخ'''، اسماعیل بن عمر بن کثیر (۷۰۰-۷۷۴ق)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق. | *'''البدایه و النهایه فی التاریخ'''، اسماعیل بن عمر بن کثیر (۷۰۰-۷۷۴ق)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق. | ||
*'''البدایه و النهایه فی التاریخ، بهجة النفوس و الأسرار فی تاریخ دار هجرة النبی المختار'''، مرجانی، عبدالله بن عبدالملک، دارالغرب الاسلامی - بیروت، ۲۰۰۲ م. | |||
*'''تاریخ الطبری (تاریخ الامم و الملوک)'''، محمد بن جریر الطبری (۲۲۴-۳۱۰ق)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار احیاء التراث العربی. | *'''تاریخ الطبری (تاریخ الامم و الملوک)'''، محمد بن جریر الطبری (۲۲۴-۳۱۰ق)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار احیاء التراث العربی. | ||
*'''التبیان فی تفسیر القرآن'''، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵-۴۶۰ق)، به کوشش احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۹۶۳م. | *'''التبیان فی تفسیر القرآن'''، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵-۴۶۰ق)، به کوشش احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۹۶۳م. | ||
| خط ۷۶: | خط ۷۷: | ||
*'''من لایحضره الفقیه'''، شیخ صدوق محمد بن علی بن بابویه (۳۱۱-۳۸۱ق)، تحقیق و تصحیح علی اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق. | *'''من لایحضره الفقیه'''، شیخ صدوق محمد بن علی بن بابویه (۳۱۱-۳۸۱ق)، تحقیق و تصحیح علی اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق. | ||
*'''نهج البلاغه'''، شریف الرضی (م ۴۰۶ق)، شرح صبحی صالح، قم، دارالاسوه، ۱۴۱۵ق. | *'''نهج البلاغه'''، شریف الرضی (م ۴۰۶ق)، شرح صبحی صالح، قم، دارالاسوه، ۱۴۱۵ق. | ||
*'''وفاء الوفاء باخبار دارالمصطفی'''، علی بن عبدالله السمهودی (-۹۱۱ق)، به کوشش محمد محیی الدین عبدالحمید، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۲۰۰۶م. | |||
*'''الوافی'''، محمد بن شاه مرتضی فیض کاشانی (۱۰۰۶-۱۰۹۱ق)، تحقیق ضیاء الدین حسینی و کمال الدین فقیه ایمانی، اصفهان، کتابخانه امیرالمؤمنین، ۱۴۰۶ق. | *'''الوافی'''، محمد بن شاه مرتضی فیض کاشانی (۱۰۰۶-۱۰۹۱ق)، تحقیق ضیاء الدین حسینی و کمال الدین فقیه ایمانی، اصفهان، کتابخانه امیرالمؤمنین، ۱۴۰۶ق. | ||
*'''وسائل الشیعه (تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه)'''، محمد بن الحسن الحر العاملی (۱۰۳۳-۱۱۰۴ق)، به کوشش عبدالرحیم ربانی شیرازی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق. | *'''وسائل الشیعه (تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه)'''، محمد بن الحسن الحر العاملی (۱۰۳۳-۱۱۰۴ق)، به کوشش عبدالرحیم ربانی شیرازی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق. | ||
| خط ۸۱: | خط ۸۳: | ||
{{حج و عمره}} | {{حج و عمره}} | ||
[[رده:حج‌گزاران]] | [[رده:حج‌گزاران]] | ||
[[رده:حج پیامبران]] | [[رده:حج پیامبران]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۴ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۳۸
حج انبیا، گزارش روایت‌های اسلامی از حج‌گزاری پیامبران از حضرت آدم(ع) تا حضرت محمد(ص) است. بر پایه برخی روایات، همه پیامبران حج گزارده‌اند و به حج‌گزاری برخی از آنها به صورت خاص تصریح شده است. بنابر روایات اسلامی نخستین بار حضرت آدم کعبه را ساخت و به کمک جبرئیل حج‌گزارد و پیامبران پس از او حج می‌گزاردند. با طوفان نوح کعبه از میان رفت، اما پیامبران بعد از نوح بدون دانستن جای دقیق کعبه حج‌گزاری می‌کردند تا اینکه حضرت ابراهیم کعبه را دوباره ساخت. موسی، عیسی، سلیمان، داود، خضر، یونس و الیاس از جمله پیامبرانی هستند که در روایت‌های اسلامی از حضور آنان در مکه برای حج‌گزاری یاد شده است.
جایگاه در روایات[ویرایش | ویرایش مبدأ]
حج گزاردن پیامبران در روایات پرشماری در منابع اسلامی مطرح شده است؛ در برخی کتاب‌های جامع روایی، بابی با عنوان «حج الانبیاء» این روایات را گرد آورده است.[۱] شماری از این روایات[۲] در ذیل آیهای آمده که کعبه را نخستین خانه در روی زمین معرفی کرده[یادداشت ۱][۳] و شماری دیگر، ذیل آیهای که کعبه را ﴿الْبَيْتِ الْعَتِيقِ ﴾[یادداشت ۲][۴] دانسته است.[۵] همچنین برخی روایات در ذیل آیه ﴿وَلِکلِّ أُمَّهٍ جَعَلْنَا مَنسَکا ﴾،[یادداشت ۳] مناسک حج را یکی از مناسک واجب برای همه امت‌ها شمرده‌اند.[۶]
روایت‌ها درباره حج انبیاء[ویرایش | ویرایش مبدأ]
حضرت آدم و شیث[ویرایش | ویرایش مبدأ]
بنابر روایات، پس از اینکه حضرت آدم(ع) به زمین انتقال یافت، به فرمان خداوند مأمور ساختن کعبه و برگزاری مراسم حج گردید.[۷] درباره حج حضرت آدم(ع) روایت شده که پس از خروج از بهشت، بر کوه صفا فرود آمد، سپس جبرئیل، مناسک حج را به او آموخت و آدم همه اعمال حج از جمله طواف، رمی جمرات، قربانی، حلق، سعی و طواف نساء را بجا آورد.[۸] برخی روایات، از ۷۰۰ حج و ۳۰۰ عمره آدم با پای پیاده گزارش کرده‌اند.[۹] پس از آدم(ع)، حضرت شیث(ع) فرزند او، کعبه را بازسازی و حج عمره بجای آورد.[۱۰] مراسم حج‌گزاری پس از آدم در میان فرزندانش ادامه یافت[۱۱] و پیامبران پس از وی به برگزار نمودن حج اهتمام ویژه‌ای داشتند.[۱۲]
حضرت نوح[ویرایش | ویرایش مبدأ]
حضرت نوح(ع) پیش از سیل، حج انجام داد[۱۳] و در جریان طوفان، مأموریت یافت تا سرنشینانش را گرد کعبه طواف داده و به منا ببرد. این کشتی در بازگشت، دوباره بر گرد کعبه طواف کرد و سرنشینان کشتی‌سوار بر آن سعی میان صفا و مروه انجام دادند.[۱۴]
حضرت ابراهیم و اسماعیل[ویرایش | ویرایش مبدأ]
بر پایه برخی گزارش‌ها در طوفان حضرت نوح(ع) کعبه ناپدید شد. پیامبران بدون آنکه مکان دقیق کعبه را بدانند حج بجا می‌آوردند[۱۵] تا زمانی که حضرت ابراهیم(ع) مأمور به بازسازی کعبه و احیای آئین حج شد.[۱۶] پس از پایان بازسازی کعبه، وی از خدا خواست که مناسک حج را به او نشان دهد.[یادداشت ۴][۱۷] جبرئیل نزد وی آمد و مناسک حج را یک به یک به او آموخت[۱۸] و پس از فرمان فراخوانی انسان‌ها به انجام حج،[۱۹] ابراهیم(ع) بر مکان بلندی[یادداشت ۵] ایستاد و با صدای بلند مردم را به حج فراخواند[۲۰] و خود و پسرش حضرت اسماعیل(ع) و گروهی از جرهمیان حج بجای آوردند.[۲۱] پس از آن، حج به عنوان سنتی مقدس با اعمالی مخصوص از سوی دیگر پیامبران و پیروان آنها ادامه یافت.[۲۲]
حضرت موسی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
پس از حضرت ابراهیم و اسماعیل(ع)، دیگر پیامبران حج بجای آوردند چنان‌که در روایتی نقل شده که حضرت موسی(ع) همراه با ۷۰ تن از پیامبران برای انجام حج بر شتری سرخ‌موی پس از گذشتن از منطقه «صفاح الروحا» لبیک‌گویان با ذکر «لَبَّيْكَ يَا كَرِيمُ لَبَّيْك» احرام بست.[۲۳] در روایتی، ابن عباس از حضرت محمد(ص) نقل کرده است که ۷۰ پیامبر از جمله موسی(ع) به منا آمده و در مسجد خیف نمازگزاردند.[۲۴]
دیگر پیامبران[ویرایش | ویرایش مبدأ]
بنابر برخی روایت‌ها، حضرت عیسی(ع)، حج یا عمره را با گفتن «لَبَّيْكَ عَبْدُكَ ابْنُ أَمَتِكَ لَبَّيْكَ» آغاز کرد[۲۵] حضرت داود(ع) نیز در عرفات هنگامی که موج عظیم حج‌گزاران را دید دست بدعا برداشت.[۲۶] حضرت سلیمان(ع) هم همراه انسان‌ها، جن‌ها و پرندگان حج گزارد و کعبه را با پارچه مصری پوشاند.[۲۷] برابر روایاتی، حضرت یونس(ع) با سر دادن تلبیه «لَبَّيْكَ كَشَّافَ الْكُرَبِ الْعِظیمِ لَبَّيْك»، و حضرت خضر(ع) و الیاس(ع) با حضور هر ساله در موسم مقرر، حج انجام می‌دهند.[۲۸] در پاره‌ای از روایات از حج‌گزاری حضرت هود(ع) و صالح(ع) نیز یاد شده است.[۲۹]
حضرت محمد(ص)[ویرایش | ویرایش مبدأ]
با ظهور اسلام که آئین حج به عنوان یکی از واجبات دینی مسلمانان تشریع شد، حضرت محمد(ص) آئین حج‌گزاری را بجا آورد. برپایه برخی روایات، حضرت محمد(ص) ۲۰ حج و سه عمره مفرده که همه آنها در ماه ذی قعده واقع شد برگزار نمود.[۳۰] تنها حج وی پس از هجرت، در سال دهم هجری به همراهی صد هزار تن از مسلمانان انجام شد و بنام حجة الوداع مشهور گردید.[۳۱]
مسیر حج انبیاء[ویرایش | ویرایش مبدأ]
حضرت محمد(ص) جز برای نماز و استراحت بین راه توقف نمی‌کرد. او فاصله میان مدینه و مکه را از راهی پیمود که با مسیر امروزی و مسیری که در زمان سمهودی (سده دهم) استفاده می‌شده، متفاوت بود. این مسیر را، راه حج انبیاء خوانده‌اند.[۳۲] روایاتی که از حضرت محمد(ص) درباره حج پیامبران الهی در این مسیر آمده، می‌تواند دلیل این نامگذاری باشد.
حج همه انبیا در روایات بدون ذکر نام[ویرایش | ویرایش مبدأ]
برخی از روایات از حج پیامبران، بدون ذکر نام آنها خبر داده‌اند. بر پایه برخی گزارش‌ها، همه انبیاء به جز حضرت هود(ع) و صالح(ع) که به خاطر اشتغال به تبلیغ موفق به حج‌گزاری نشدند. بقیه آنها حج بجا آوردند.[۳۳] ولی این دیدگاه ضعیف دانسته شده است.[۳۴] افزون بر این، در پاره‌ای روایات بطور صریح از حج‌گزاری حضرت هود(ع) و صالح(ع) یاد شده[۲۹] حتی گفته شده که آنان در مکه از دنیا رفتند و در جوار کعبه دفن شدند.[۳۵] از این رو، همه پیامبران حج گزارده‌اند. برخی روایات نقل شده از امامان شیعه نیز این دیدگاه را تأیید می‌کند؛[۳۶] چنان‌که امام علی(ع) در سخنی کعبه را جایگاه خیل انبیاء از آدم تا خاتم دانسته است.[۳۷]
پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ الکافی، ج4، ص212؛ من لایحضره الفقیه، ج2، ص229؛ بحار الانوار، ج96، ص28.
- ↑ تفسیر عیاشی، ج 1، ص60، 186.
- ↑ آل عمران(۳)، آیه 96.
- ↑ سوره حج (۲۲)، آیه ۳۴؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۳۳۶.
- ↑ علل الشرائع، ج2، ص399؛ الخلاف، ج6، ص58.
- ↑ مجمع البیان، ج 7، ص134؛ تفسیر قرطبی، ج12، ص58.
- ↑ اخبار مکه، ج1، ص34-36؛ من لایحضره الفقیه، ج2، ص235؛ وسائل الشیعه، ج13، ص332.
- ↑ الکافی، ج4، ص190-191؛ علل الشرائع، ج2، ص400.
- ↑ من لایحضره الفقیه، ج2، ص229.
- ↑ تاریخ الطبری، ج1، ص162؛ عمده القاری، ج15، ص217؛ بحار الانوار، ج11، ص261.
- ↑ تاریخ الطبری، ج1، ص162؛ عمده القاری، ج15، ص217؛ بحار الانوار، ج11، ص261.
- ↑ اخبار مکه، ج1، ص51، 68 – 69، 72-74؛ تفسیر قرطبی، ج2، ص130؛ سبل الهدی، ج1، ص210.
- ↑ مستدرک الوسائل، ج8، ص9؛ اخبار مکه، ج1، ص72.
- ↑ الکافی، ج4، ص212- 213؛ تفسیر عیاشی، ج2، ص149؛ من لایحضره الفقیه، ج2، ص230.
- ↑ اخبار مکه، ج 1، ص38؛ التبیان، ج1، ص463؛ مجمع الزوائد، ج3، ص288.
- ↑ سوره حج(۲۲)، آیه ۲۶؛ سوره بقره(۲)، آیه ۱۲۷ -۱۲۸.
- ↑ سوره بقره(۲)، آیه ۱۲۸؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۲۰.
- ↑ الکافی، ج4، ص205؛ سنن الکبری، ج5، ص145.
- ↑ سوره حج(۲۲)، آیه ۲۷.
- ↑ مجمع البیان، ج7، ص128- 129؛ تفسیر ابن ابی حاتم، ج8، ص2487.
- ↑ اخبار مکه، ج 1، ص66- 72؛ تاریخ الطبری، ج1، ص260-262؛ وسائل الشیعه، ج11، ص8.
- ↑ اخبار مکه، ج1، ص68؛ در راه‌بر پائی حج ابراهیمی، ص200.
- ↑ الکافی، ج4، ص213-214؛ تفسیر عیاشی، ج1، ص186؛ من لایحضره الفقیه، ج2، ص234- 235.
- ↑ المعجم الکبیر، ج11، ص358؛ مجمع الزوائد، ج3، ص221؛ کنز العمال، ج12، ص228.
- ↑ مسند الامام احمد بن حنبل، ج2، ص240؛ علل الشرائع، ج2، ص419.
- ↑ الکافی، ج4، ص214؛ الوافی، ج12، ص162-163.
- ↑ الکافی، ج4، ص213؛ الوافی، ج12، ص162-163.
- ↑ من لایحضره الفقیه، ج2، ص234- 235؛ کمال الدین، ص390- 391؛ بحار الانوار، ج14، ص387، ج96، ص185.
- ↑ ۲۹٫۰ ۲۹٫۱ مسند الامام احمد بن حنبل، ج1، ص232؛ البدایه و النهایه، ج1، ص138؛ مجمع الزوائد، ج3، ص220.
- ↑ الکافی، ج4، ص251-252؛ من لایحضره الفقیه، ج2، ص238؛ تهذیب الاحکام، ج5، ص443.
- ↑ المجموع، ج7، ص104؛ الغدیر، ج1، ص266.
- ↑ بهجة النفوس و الأسرار، ج1، ص 627؛ تاریخ المدینة، نهروانی، ص 152، وفاء الوفاء بأخبار دارالمصطفی، ج3، ص 159.
- ↑ سیره ابن اسحاق، ج2، ص73؛ السنن الکبری، ج5، ص177؛ السیره النبویه، اسماعیل بن عمر بن کثیر، ج1، ص272.
- ↑ سبل الهدی، ج1، ص210.
- ↑ اخبار مکه، ج1، ص68.
- ↑ عیون اخبار الرضا، ج2، ص127؛ علل الشرائع، ج1، ص274.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه 192.
- ↑ ﴿إِنَّ أَوَّلَ بَیتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکهَ﴾ يقيناً نخستين خانه‌اى كه براى [نيايش و عبادت] مردم نهاده شد، همان است كه در مكه است.
- ↑ خانه کهن.
- ↑ ﴿إِنَّ أَوَّلَ بَیتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکهَ﴾ يقيناً نخستين خانه‌اى كه براى [نيايش و عبادت] مردم نهاده شد، همان است كه در مكه است.
- ↑ ﴿وَأَرِنَا مَنَاسِکنَا﴾ و راه و رسم عبادتمان را به ما نشان ده!
- ↑ بر کوه ابوقُبیس، یا سنگی که بعد به مقام ابراهیم معروف شد.
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل حج انبیا.
- اخبار مکه و ما جاء فیها من الآثار، محمد بن عبدالله الازرقی(م.۲۴۸ق)، به کوشش رشدی الصالح ملحس، بیروت، دارالاندلس، ۱۴۱۶ق.
- بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار، محمد باقر المجلسی (۱۰۳۷-۱۱۱۰ق)، تصحیح محمد باقر بهبودی و سید ابراهیم میانجی و سید محمد مهدی موسوی خرسان، بیروت، داراحیاء التراث العربی و مؤسسه الوفاء، ۱۴۰۳ق.
- البدایه و النهایه فی التاریخ، اسماعیل بن عمر بن کثیر (۷۰۰-۷۷۴ق)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق.
- البدایه و النهایه فی التاریخ، بهجة النفوس و الأسرار فی تاریخ دار هجرة النبی المختار، مرجانی، عبدالله بن عبدالملک، دارالغرب الاسلامی - بیروت، ۲۰۰۲ م.
- تاریخ الطبری (تاریخ الامم و الملوک)، محمد بن جریر الطبری (۲۲۴-۳۱۰ق)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
- التبیان فی تفسیر القرآن، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵-۴۶۰ق)، به کوشش احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۹۶۳م.
- تفسیر ابن ابی حاتم (تفسیر القرآن العظیم)، عبدالرحمن بن محمد ابن ابی حاتم (م.۳۲۷ق)، تحقیق محمد الطبیب، بیروت، دارالفکر.
- تفسیر العیاشی، محمد بن مسعود العیاشی (م.۳۲۰ق)، تحقیق سید هاشم رسولی محلاتی، تهران، مکتبه العلمیه الاسلامیه، ۱۳۸۰ق.
- تفسیر قرطبی (جامع الاحکام القرآن و ال‍م‍ب‍ی‍ن ل‍م‍ا ت‍ض‍م‍ن من ال‍س‍ن‍ه و ای ال‍ف‍رق‍ان)، محمد بن احمد القرطبی (م.۶۷۱ق)، تهران، ناصر خسرو،۱۳۶۴ش.
- تهذیب الاحکام فی شرح المقنعه للشیخ المفید، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵-۴۶۰ق)، به کوشش سید حسن موسوی خرسان و علی آخوندی، تهران، انتشارات دارالکتب اسلامیه، ۱۳۶۵ش.
- الخلاف فی الاحکام، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵-۴۶۰ق)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۷ق.
- در راه برپایی حج ابراهیمی، عباسعلی عمید زنجانی، تهران، انتشارات مشعر.
- سبل الهدی و الرشاد فی سیره خیر العباد، محمد بن یوسف الشمس الشامی (م.۹۴۲ق)، به کوشش عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق.
- السنن الکبری، احمد بن الحسین البیهقی (۳۸۴-۴۵۸ق)، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۶ق.
- سیرة ابن اسحاق، محمد بن اسحاق المطلبی (م.۱۵۱ق)، محمد حمید الله، معهد الدراسات و الابحاث للتعریف.
- السیره النبویه م‍ق‍ت‍ض‍ب‍ا من البدایه و النهایه، اسماعیل بن عمر بن کثیر (۷۰۰-۷۷۴ق)، به کوشش مصطفی عبدالواحد، بیروت، دارالمعرفه/ دار احیاء التراث العربی، ۱۳۹۶ق.
- علل الشرائع و الاحکام، شیخ صدوق محمد بن علی بن بابویه (۳۱۱-۳۸۱ق)، به کوشش سید محمد صادق بحرالعلوم، نجف، مکتبه الحیدریه، ۱۳۸۵ق.
- عمدة القاری، محمود بن احمد البدرالعینی (م.۸۵۵ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
- عیون اخبار الرضا، شیخ صدوق محمد بن علی بن بابویه (۳۱۱-۳۸۱ق)، تحقیق حسین اعلمی، بیروت، مؤسسه الاعلمی، ۱۴۰۴ق.
- الغدیر، الامینی (م.۱۳۹۲ق)، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۳۹۷ق.
- کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، المتقی الهندی (م.۹۷۵ق)، به کوشش بکری حیانی و صفوه السقاء، بیروت، مؤسسه الرساله، ۱۴۰۹ق.
- الکافی، محمد بن یعقوب کلینی (م.۳۲۹ق)، به کوشش علی اکبر غفاری، تهران، انتشارات دارالکتب اسلامیه، ۱۳۷۵ش.
- کمال الدین و تمام النعمه، شیخ صدوق محمد بن علی بن بابویه (۳۱۱-۳۸۱ق)، به کوشش علی اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۵ق.
- مجمع البیان فی تفسیر القرآن، الفضل بن الحسن الطبرسی (۴۶۸-۵۴۸ق)، به کوشش محمد جواد بلاغی (۱۸۶۴-۱۹۳۳م)، تهران، انتشارات ناصرخسرو، ۱۳۷۲ش.
- مجمع الزوائد و منبع الفوائد، علی بن ابی‌بکر الهیثمی (م.۸۰۷ق)، بیروت، دارالکتاب العربیه، ۱۴۰۸ق.
- المجموع شرح المهذب، یحیی بن شرف النووی (۶۳۱-۶۷۶ق)، بیروت، دارالفکر.
- مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، حسین نوری (م.۱۳۲۰ق)، قم، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۰۸ق.
- مسند الامام احمد بن حنبل، احمد بن حنبل (م.۲۴۱ق)، بیروت، دارالصادر، بی تا.
- المعجم الکبیر، سلیمان بن احمد الطبرانی (۲۶۰-۳۶۰ق)، به کوشش حمدی عبدالمجید السلفی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق.
- من لایحضره الفقیه، شیخ صدوق محمد بن علی بن بابویه (۳۱۱-۳۸۱ق)، تحقیق و تصحیح علی اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
- نهج البلاغه، شریف الرضی (م ۴۰۶ق)، شرح صبحی صالح، قم، دارالاسوه، ۱۴۱۵ق.
- وفاء الوفاء باخبار دارالمصطفی، علی بن عبدالله السمهودی (-۹۱۱ق)، به کوشش محمد محیی الدین عبدالحمید، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.
- الوافی، محمد بن شاه مرتضی فیض کاشانی (۱۰۰۶-۱۰۹۱ق)، تحقیق ضیاء الدین حسینی و کمال الدین فقیه ایمانی، اصفهان، کتابخانه امیرالمؤمنین، ۱۴۰۶ق.
- وسائل الشیعه (تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه)، محمد بن الحسن الحر العاملی (۱۰۳۳-۱۱۰۴ق)، به کوشش عبدالرحیم ربانی شیرازی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.