حلق و تقصیر: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه
 
(۴۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{| class="wikitable" style="text-align: right; background-color:#fce8ce; width:80%; border-radius:4px; align:center !important; margin:auto
|-style="background:#f8f9fa;"
| این مقاله، راهنمای عملی احکام فقهی نیست. برای اطلاع از حکم و وظیفه شرعی به فتوای مرجع تقلید خود مراجعه کنید. از جمله نگاه کنید به [[تقصیر در عمره (فتاوای مراجع)]] یا [[حلق یا تقصیر (فتاوای مراجع)|حلق و تقصیر در حج تمتع (فتاوای مراجع)]]
|}
{{جعبه اطلاعات اعمال
| عنوان = حلق و تقصیر
| تصویر = حلق تصویر.jpg
| توضیح تصویر = 
| فیلم = فیلم احکام حلق و تقصیر (حج).mp4
| توضیح فیلم = ببینید: آموزش حلق و تقصیر در حج.
برای آموزش تقصیر در عمره [https://wikihaj.com/view/پرونده:فیلم_آموزش_احکام_سعی_و_تقصیر_(عمره_تمتع).mp4 اینجا] را ببنید
| دسته = اعمال [[عمره]] و [[حج]]
| مربوط به آیین =
| مکان =
| زمان =
| عمل قبلی = در عمره: [[سعی]]
در حج: [[قربانی]]
| عمل بعدی = در عمره← پایان عمره
در حج←[[بیتوته در منا]]
| حکم =
| کفاره =
| پیامد فقهی =
| ثواب =
| آداب وابسته =
| فلسفه و اسرار =
| منشاء و تاریخچه =
| مکان‌های وابسته =
| اشیای وابسته =
| ذکرهای وابسته =
| دعاهای وابسته =
| مفاهیم فقهی وابسته =
| احکام فقهی وابسته =
| صفحه فتواهای مراجع = [[حلق یا تقصیر (فتاوای مراجع)]]
| جستارهای وابسته = [[اعمال عمره تمتع]]؛ [[اعمال حج تمتع]]
}}
'''حَلق''' به معنای تراشیدن سر، و '''تَقصیر''' به معنای کوتاه کردن قدری از مو یا ناخن، یکی از اعمال [[حج]] و [[عمره]] است.
مردان در حج با شرایطی موظف به حلق هستند. آنها در [[عمره تمتع]] موظف به تقصیر و در [[عمره مفرده]] بین حلق و تقصیر مختارند؛ البته مذاهب [[اهل سنت]]، مردان را در عمره تمتع نیز، بین حلق و تقصیر مختار دانسته‌اند. [[حج بانوان|زنان]] بر اساس همه مذاهب اسلامی، موظف به تقصیرند.
حلق یا تقصیر در عمره پس از [[سعی]]، و در حج، روز [[عید قربان]] انجام می‌شود؛ البته مذاهب اهل سنت، دو روز پس از عید قربان را نیز زمان حلق یا تقصیر دانسته‌اند. حلق و تقصیر در عمره، مکان خاصی ندارد؛ ولی در حج طبق فقه شیعه، [[منا]] و بر اساس مذاهب اهل سنت، [[حرم مکی|محدوده حرم مکی]] است. 
{{حج و عمره عمودی}}
==مفهوم‌شناسی==
==مفهوم‌شناسی==
«حلق» به معنای تراشیدن موهای سر و «تقصیر» به معنای کوتاه کردن قدری از مو و ناخن است.<ref>درسنامه مناسک حج، ص۷۱.</ref>
«حلق» به معنای تراشیدن موهای سر و «تقصیر» به معنای کوتاه کردن قدری از مو و ناخن است.<ref>درسنامه مناسک حج، ص۷۱.</ref> حلق یا تقصیر، یکی از [[واجبات منا|مناسک منا]] در [[حج]] واجب،<ref name=":2">درسنامه مناسک حج، ص۶۵.</ref> آخرین عمل در [[عمره تمتع]] و یکی از [[اعمال عمره مفرده]] است.<ref name=":0">درسنامه مناسک حج، ص۴۹.</ref>
 
حلق یا تقصیر، یکی از [[واجبات منا|مناسک منا]] در حج واجب،<ref name=":2">درسنامه مناسک حج، ص۶۵.</ref> آخرین عمل در عمر تمتع و یکی از اعمال عمره مفرده است. <ref name=":0">درسنامه مناسک حج، ص۴۹.</ref>


==احکام کلی==
==احکام کلی==


*به فتوای فقیهان شیعه، برای تقصیر باید قدری از موی سر یا ریش یا شارب کوتاه شود و احتیاط آن است که اکتفا به کوتاه کردن ناخن نشود.<ref>مناسك محشى، ص ٣۵٧.</ref> در فقه حنبلیه،‌ اگر به اندازه سر انگشت یا کمتر، از مو کوتاه شود کافی دانسته شده است. در فقه حنفیه، مقداری بیشتر از سر انگشت و در شافعیه همین که صدق کوتاه کرده مو کند کافی است. در فقه مالیکه، زنان باید به اندازه سر انگشت مو را کوتاه کرده و مردان از نزدیکی ریشه مو، تمام سر را کوتاه کنند.<ref>بدائع الصنائع(فقه حنفى)، المصادر الفقهيه، ج ١٠، ص ۶٧؛ القوانين الفقهيه(فقه مالكى)، المصادرالفقهيه، ج ١١، ص ۶١۵؛ الكافى لابن قدامه(فقه حنبلى)، المصادرالفقهيه، ج ١١، ص١٠۴٨؛ المهذب(فقه شافعى)، المصادرالفقهيه، ج ١١، ص ٨٩٨؛ الفقه على المذاهب‌الخمسه، ج ١، ص ٣٧١؛ تذكرة الفقها، ج ٨، ص ١۵٠.</ref>
*در فقه [[شیعه]]، شروع کردن حلق از جانب راستِ جلوی سر مستحب دانسته شده است. به فتوای برخی از فقیهان مذاهب چهارگانه [[اهل سنت]]، رو به قبله نشستن، [[تکبیر]] گفتن و به جا آوردن دو رکعت نماز پس از حلق، از دیگر مستحبات حلق است.<ref>مناسک محشی، ص ۴۶١ و ص ۴۶۵؛ تذکرةالفقه، ج ٨، ص ٣٣۶؛ فقه السنه، ج ١، ص۵۴٠.</ref>
 
*به فتوای فقیهان شیعه، برای تقصیر باید قدری از موی سر یا ریش یا شارب کوتاه شود و احتیاط آن است که اکتفا به کوتاه کردن ناخن نشود.<ref>مناسک محشی، ص ٣۵٧.</ref> در فقه [[مذهب حنبلیه|حنبلیه]]، اگر به اندازه سر انگشت یا کمتر، از مو کوتاه شود کافی دانسته شده است. در فقه [[مذهب حنفیه|حنفیه]]، مقداری بیشتر از سر انگشت و در [[مذهب شافعی|شافعیه]] همین که صدق کوتاه کردن مو کند کافی است. در فقه [[مذهب مالکی|مالیکه]]، [[حج بانوان|زنان]] باید به اندازه سر انگشت، مو را کوتاه کرده و مردان از نزدیکی ریشه مو، تمام سر را کوتاه کنند.<ref>بدائع الصنائع (فقه حنفی)، المصادر الفقهیه، ج ١٠، ص ۶٧؛ القوانین الفقهیه (فقه مالکی)، المصادرالفقهیه، ج ١١، ص ۶١۵؛ الکافی لابن قدامه (فقه حنبلی)، المصادرالفقهیه، ج ١١، ص١٠۴٨؛ المهذب (فقه شافعی)، المصادرالفقهیه، ج ١١، ص ٨٩٨؛ الفقه علی المذاهب‌الخمسه، ج ١، ص ٣٧١؛ تذکرة الفقها، ج ٨، ص ١۵٠.</ref>
*'''نیت''': ‌تقصير نيز جزء اعمال عمره و از عبادات است و بايد به‌قصد قربت و به نيت يكى از اعمال عمره انجام داده شود.
*در فقه شیعه، تقصیر از عبادات است و باید به‌قصد قربت و به نیت یکی از اعمال حج یا عمره انجام داده شود.
*لازم نيست انسان خودش مو يا ناخن را بچيند، پس ديگران هم مى‌توانند برايش تقصير كنند، ولى خودش بايد نيت كند.
*به نظر شیعیان، لازم نیست انسان خودش مو یا ناخن را بچیند؛ بلکه دیگران هم می‌توانند برایش تقصیر کنند، ولی خودش باید نیت کند.
*كسى كه خودش تقصير نكرده، نبايد موى شخص ديگرى را بچيند، چون هنوز مُحرم است و در حال احرام زدودن مو، حتى از بدن ديگران حرام است؛ بنابراین افرادى كه خودشان تقصير نكرده‌اند نمى‌توانند براى ديگران تقصير كنند؛ ولى چيدن ناخنِ شخص ديگر اشكال ندارد.
*به فتوای فقهیان شیعه، کسی که خودش تقصیر نکرده، نباید موی شخص دیگری را بچیند، چون هنوز [[احرام|مُحرم]] است و زدودن مو، حتی از بدن دیگران از [[محرمات احرام|مُحرّمات احرام]] است؛ بنابراین افرادی که خودشان تقصیر نکرده‌اند نمی‌توانند برای دیگران تقصیر کنند؛ ولی چیدن ناخنِ شخص دیگر اشکال ندارد.<ref name=":1" />
*چون معمولاً محل توقف مردم براى تقصير شلوغ است، که بانوان مواظب باشند براى تقصير، موهاى سرشان را مرد نامحرم نبيند.<ref name=":1" />


==در عمره تمتع==
==در عمره تمتع==
===زمان===
حلق یا تقصیر در [[عمره تمتع]] دارای شرایط و احکامی است:
به فتوای فقیهان شیعه، تقصير در عمره تمتع، بايد پس از سعى باشد<ref name=":5">مناسک محشی ص۳۵۶ و ۳۵۷؛ درسنامه مناسک حج، ص۴۹.</ref> و تراشیدن سر جایز نیست.<ref name=":6">مناسک محشی ص۳۵۶ و ۳۵۷.</ref> البته لازم نيست فوراً تقصير كند، ولى تا وقتى كه تقصير نكرده است، هيچ‌كدام از [[محرمات احرام]] بر او حلال نمى‌شود.<ref name=":0" />


به فتوای دیگر مذاهب اسلامی نیز، تقصیر یا حلق پس از سعی باید انجام شود.<ref name=":7">الكافى لابن قدامه، (فقه حنبلى)، المصادرالفقهيه، ج ١١، ص١٠٣٩؛ المقنع لابن قدامه، (فقه حنبلى) المصادرالفقهيه، ج ١١، صص ٩۶٢ و ٩۶١؛ الفقه على المذاهب الخمسه، ج ١، ص ٣٧٢؛ بدائع الصنائع(فقه حنفى)، المصادرالفقهيه، ج ١٠، ص ١٢٣؛ الهدايه (فقه حنفى)، المصادر الفقهيه، ج ١٠، ص ٢٨٨؛ بدايةالمجتهد، ج ١، صص٣٣۶ و ٣٣۵؛ القوانين الفقهيه، (فقه مالكى)، المصادرالفقهيه، ج ١١، ص ۶١۶؛ المهذب(فقه شافعى) المصادرالفقهيه، ج ١١، صص ٨۵٠ - ٨۴٨؛ مختصرالمزنى(فقه شافعى)، المصادرالفقهيه، ج ١١، ص ٨٢١؛ الخلاف، ج ١، ص ۴۵٠؛ بدائع الصنائع(فقه حنفى)، المصادرالفقهيه، ج ١٠، ص ۶۴؛ المهذب(فقه شافعى)، المصادرالفقهيه، ج ١١، ص ٨٩٨.</ref>
===زمان و مکان===
به فتوای فقیهان شیعه، تقصیر در عمره تمتع، باید پس از [[سعی]] باشد؛<ref name=":5">مناسک محشی ص۳۵۶ و ۳۵۷؛ درسنامه مناسک حج، ص۴۹.</ref> البته لازم نیست فوراً تقصیر کند؛ ولی تا وقتی که تقصیر نکرده است، هیچ‌کدام از [[محرمات احرام]] بر او حلال نمی‌شود.<ref name=":0" /> به فتوای دیگر مذاهب اسلامی نیز، تقصیر یا حلق باید پس از سعی انجام شود.<ref name=":7">الکافی لابن قدامه، (فقه حنبلی)، المصادرالفقهیه، ج ١١، ص١٠٣٩؛ المقنع لابن قدامه، (فقه حنبلی) المصادرالفقهیه، ج ١١، صص ٩۶٢ و ٩۶١؛ الفقه علی المذاهب الخمسه، ج ١، ص ٣٧٢؛ بدائع الصنائع (فقه حنفی)، المصادرالفقهیه، ج ١٠، ص ١٢٣؛ الهدایه (فقه حنفی)، المصادر الفقهیه، ج ١٠، ص ٢٨٨؛ بدایةالمجتهد، ج ١، صص٣٣۶ و ٣٣۵؛ القوانین الفقهیه، (فقه مالکی)، المصادرالفقهیه، ج ١١، ص ۶١۶؛ المهذب (فقه شافعی) المصادرالفقهیه، ج ١١، صص ٨۵٠ - ٨۴٨؛ مختصرالمزنی (فقه شافعی)، المصادرالفقهیه، ج ١١، ص ٨٢١؛ الخلاف، ج ١، ص ۴۵٠؛ بدائع الصنائع (فقه حنفی)، المصادرالفقهیه، ج ١٠، ص ۶۴؛ المهذب (فقه شافعی)، المصادرالفقهیه، ج ١١، ص ٨٩٨.</ref>


===مكان===
تقصیر در عمره، مکان معینی ندارد، گرچه اکنون متعارف است که پس از تمام شدن سعی، روی [[صفا و مروه|مروه]] تقصیر می‌کنند.<ref name=":1">درسنامه مناسک حج، ص۵۰.</ref> در کنار مروه محوطه‌ای مسقف برای افرادی که سعی‌شان پایان یافته و برای تقصیر توقف می‌کنند اضافه شده است، تا محل دور زدن مردم روی مروه شلوغ نباشد.<ref name=":1" />
تقصير، مكان معينى ندارد، گرچه اكنون متعارف است كه بعد از تمام شدن سعى، روی مروه تقصير مى‌كنند.<ref name=":1">درسنامه مناسک حج، ص۵۰.</ref>


در كنار مروه محوطه‌اى مسقف اضافه شده است براى افرادى كه سعي‌شان به‌پايان مى‌رسد و براى تقصير توقف مى‌كنند، تا محل دور زدن مردم بر مروه شلوغ نباشد.<ref name=":1" />
===احکام===
===احكام===
برخی از احکام تقصیر در عمره تمتع چنین است:
برخی از احکام تقصیر در عمره تمتع چنین است:


*'''حلق یا تقصیر''': به فتوای فقهیان شعیه، زنان باید تقصیر کنند و تقصير بر مردان واجب<ref name=":5" /> و تراشیدن سر (حلق) جایز نیست.<ref name=":6" /> بر پایه مذاهب چهارگانه اهل سنت، در عمره مفرده، مردان میان حلق و تقصیر اختیار دارند؛ البته حلق برای مردان برتر دانسته شده است.<ref name=":8">مناسك محشى، صص ١٠١ و ١٠٠؛ الكافى فى فقه اهل المدينه(فقه مالكى)، المصادرالفقهيه، ج ١٠، ص۵٣۴؛ بدائع الصنائع(فقه حنفى) المصادرالفقهيه، ج ١٠، ص ۶۵.</ref>
*'''حلق یا تقصیر''': بر اساس همه مذاهب اسلامی زنان باید تقصیر کنند. به فتوای فقهیان شعیه، مردان نیز در عمره تمتع واجب است تقصیر کنند<ref name=":5" /> و تراشیدن سر (حلق) بر آنها جایز نیست.<ref name=":6">مناسک محشی ص۳۵۶ و ۳۵۷.</ref> بر پایه مذاهب چهارگانه اهل سنت، در عمره تمتع، مردان میان حلق و تقصیر اختیار دارند؛ البته حلق برای مردان برتر دانسته شده است.<ref name=":8">مناسک محشی، صص ١٠١ و ١٠٠؛ الکافی فی فقه اهل المدینه (فقه مالکی)، المصادرالفقهیه، ج ١٠، ص۵٣۴؛ بدائع الصنائع (فقه حنفی) المصادرالفقهیه، ج ١٠، ص ۶۵.</ref>
 
*'''بیرون آمدن از احرام''' ([[تحلل]]): بنا بر فقه شیعه، با تقصیر، [[اعمال عمره تمتع]] به‌پایان رسیده و کارهایی که به‌سبب احرام حرام شده بود حلال می‌شود.<ref name=":1" /> به گفته فقیهان مالیکه نیز، حاجی با حلق یا تقصیر از احرام خارج می‌شود. بر اساس مذهب حنبلیه و حنفیه، [[متمتع|متمتّعی]] که سوق [[هدی]] نکرده، باید با حلق یا تقصیر از [[احرام]] خارج شود؛ ولی متمتعی که سوق هدی کرده، نمی‌تواند با حلق یا تقصیر از احرام بیرون آید و در فاصله میان اعمال عمره تمتع و حج تمتع، محرم باقی می‌ماند. در مذهب شافعیه دو قول وجود دارد؛ بر پایه قول اول، حج‌گزار با حلق یا تقصیر از احرام خارج می‌شود. بر پایه قول دوم، حلق یا تقصیر از واجبات نیست و حج‌گزار با سعی، از عمره خارج می‌شود.<ref name=":7" />
*'''بیرون آمدن از احرام''': بنا بر فقه شیعه با تقصير، اعمال عمره تمتّع به‌پايان رسیده و كارهايى كه به‌سبب احرام حرام شده بود حلال مى‌شود.<ref name=":1" /> بر پایه مذهب حنبلیه و حنفیه، [[متمتع|متمتّعی]] که سوق هدی نکرده، باید با حلق یا تقصیر از احرام خارج شود؛ ولی متمتعی که سوق هدی کرده، نمی‌تواند با حلق یا تقصیر از احرام بیرون آید و در فاصله میان اعمال عمره تمتع و حج تمتع، محرم می‌ماند. در مذهب شافعیه دو قول وجود دارد. بر پایه قول اول، حج‌گزار با حلق یا تقصیر از احرام خارج می‌شود و حلق بهتر است. بر پایه قول دوم، حلق یا تقصیر از واجبات نیست و حج‌گزار با سعی، از عمره خارج می‌شود. به گفته فقیهان مالیکه، حاجی با حلق یا تقصیر از احرام خارج می‌شود.<ref name=":7" />


===احکام فاصله بین تقصیر تا احرام===
===احکام فاصله بین تقصیر تا احرام===
در فاصله بين تقصير عمره تمتّع تا احرام حج، برخى كارها بر حاجيان حرام و برخی کارها مستحب است:
به فتوای فقیهان شیعه، در فاصله بین تقصیرِ عمره تمتّع تا احرامِ حج، برخی کارها بر حاجیان حرام و برخی کارها مستحب است:


====محرمات====
====محرمات====
{{ستون-شروع}}
*به‌جای آوردن [[عمره مفرده]]؛
*تراشیدن سر (حلق)؛
*بیرون رفتن از شهر [[مکه]]، (به فتوای برخی از مراجع تقلید شیعه، بیرون رفتن به شرط آن‌که مطمئن است برای اعمال حج می‌تواند بازگردد جایز است.)
*کندن و بریدن درخت و گیاه [[حرم مکی|حرم]]؛
*[[صید|شکار]]، حتی کشتن ملخ و مانند آن.<ref group="یادداشت">کندن و بریدن درخت و گیاه و نیز شکار از محرّمات مخصوص حرم است و اختصاص به این زمان - فاصله تقصیر تا احرام حج ندارد.</ref><ref name=":3">درسنامه مناسک حج، ص۵۱.</ref>


*به‌جاى آوردن عمره مفرده؛
{{پایان}}
*تراشيدن سر (حلق)؛
*بيرون رفتن از شهر مكه، (به فتواى عده‌اى از مراجع تقليد؛ برخی ديگر از مراجع تقلید، بيرون رفتن را به شرط آن‌كه مطمئن است براى اعمال حج مى‌تواند بازگردد جايز دانسته‌اند.)
*كندن و بريدن درخت و گياه حرم؛
*شكار، حتى كشتن ملخ و مانند آن.<ref group="یادداشت">كندن و بريدن درخت و گياه و نيز شكار از محرّمات مخصوص حرم است و  اختصاص به اين زمان - فاصله تقصير تا احرام حج  ندارد.</ref><ref name=":3">درسنامه مناسک حج، ص۵۱.</ref>


====مستحبات====
====مستحبات====
{{ستون-شروع}}


*تلاوت قرآن (چنانچه بتوانند يك دور كامل قرآن را در مكه بخوانند، ثواب زيادى دارد)؛
*تلاوت [[قرآن]] (خواندن دور کامل قرآن در مکه در صورت توانایی، دارای ثواب زیاد شمرده شده است)؛
*[[طواف مستحب]]؛
*[[طواف مستحب]]؛
*نماز در مسجدالحرام و ساير مساجد معتبر مكه؛<ref name=":3" />
*نماز در [[مسجدالحرام]] و دیگر مسجدهای معتبر مکه؛<ref name=":3" />
*زيارت قبور اولياى مدفون در [[جنة المعلاة|قبرستان ابوطالب]].<ref>درسنامه مناسک حج، ص۵۲.</ref>
*[[زیارت]] قبور اولیای مدفون در [[جنة المعلاة|قبرستان ابوطالب]].<ref>درسنامه مناسک حج، ص۵۲.</ref>
 
{{پایان}}


==در عمره مفرده==
==در عمره مفرده==
بر پایه همه مذاهب اسلامی، در عمره مفرده، زنان باید تقصیر کنند؛ ولی مردان میان حلق و تقصیر اختیار دارند؛ البته حلق برای مردان برتر دانسته شده است.<ref name=":8" /> دیگر احکام حلق و تقصیر در عمره مفرده، مانند احکام حلق و تقصیر در عمره تمتع است (به جز احکام فاصله تقصیر تا احرام).
بر اساس همه مذاهب اسلامی، در [[عمره مفرده]]، زنان باید تقصیر کنند؛ ولی مردان میان حلق و تقصیر اختیار دارند؛ البته حلق برای مردان برتر دانسته شده است.<ref name=":8" /> دیگر احکام حلق و تقصیر در عمره مفرده، مانند احکام حلق و تقصیر در عمره تمتع است (به جز احکام فاصله بین تقصیر تا احرام).
 
==در حج==
==در حج==
حلق یا تقصیر یکی از [[واجبات منا|مناسک منا]] است که انجام آن بر حج‌گزار واجب است.<ref name=":2" /> انجام دهندگان حج افراد، تمتع و قران در وجوب حلق يا تقصير اشتراك دارند.<ref>درآمدی بر فقه مقارن، ص۳۹۵.</ref>
حلق یا تقصیر یکی از [[واجبات منا|مناسک منا]] است که انجام آن بر حج‌گزار واجب است.<ref name=":2" /> این عمل، در هر سه نوع حج واجب ([[حج تمتع|تَمتّع]]، [[حج افراد|اِفراد]] و [[حج قران|قِران]])، واجب شمرده شده است.<ref>درآمدی بر فقه مقارن، ص۳۹۵.</ref>


===افراد موظف به حلق===
===افراد موظف به حلق===
بر پایه فقه شیعه، كسانى كه بايد سر بتراشند عبارتند از:
بر پایه فقه شیعه، کسانی که باید در حج سر بتراشند عبارتند از:


*كسى كه سال اول حج او ([[صروره]]) باشد، چه واجب، چه مستحب، براى خودش يا براى ديگرى؛<ref name=":9" /> (به فتواى برخى از فقیهان شیعه، حلق برای چنين فردى احتیاط واجب و به فتوای برخی احتیاط مستحب است.)<ref>مناسك محشى، صص ۴۴۶ و ۴۴۵.</ref>
*کسی که سال اول حج او ([[صروره]]) باشد، چه واجب یا مستحب، و چه برای خودش یا برای دیگری<ref name=":9" /> (به فتوای برخی از فقیهان شیعه، حلق برای چنین فردی احتیاط واجب و به فتوای برخی احتیاط مستحب است)؛<ref>مناسک محشی، صص ۴۴۶ و ۴۴۵.</ref>
*كسى كه موى خود را به‌منظورى چسبانده باشد؛
*کسی که موی خود را به‌منظوری چسبانده باشد؛
*كسى كه موى سر را جمع كرده و به هم پيچيده و گره زده و بافته باشد.<ref name=":9">درسنامه مناسک حج، ص۷۱ و ۷۲.</ref>
*کسی که موی سر را جمع کرده و به هم پیچیده و گره زده و بافته باشد؛<ref name=":9">درسنامه مناسک حج، ص۷۱ و ۷۲.</ref>


بر پایه مذاهب چهارگانه اهل سنت، در حج، مردان میان حلق و تقصیر اختیار دارند؛ البته حلق برای مردان برتر است.<ref>مناسك محشى، صص ١٠١ و ١٠٠؛ الكافى فى فقه اهل المدينه(فقه مالكى)، المصادرالفقهيه، ج ١٠، ص۵٣۴؛ بدائع الصنائع(فقه حنفى) المصادرالفقهيه، ج ١٠، ص ۶۵؛ همچنین نگاه کنید به: درآمدی بر فقه مقارن، ص۴۰۷.</ref>
فقهای مذاهب چهارگانه اهل سنت، مردان را در حج میان حلق و تقصیر مختار دانسته‌اند؛ اگرچه حلق را برای مردان برتر شمرده‌اند.<ref>مناسک محشی، صص ١٠١ و ١٠٠؛ الکافی فی فقه اهل المدینه (فقه مالکی)، المصادرالفقهیه، ج ١٠، ص۵٣۴؛ بدائع الصنائع (فقه حنفی) المصادرالفقهیه، ج ١٠، ص ۶۵؛ همچنین نگاه کنید به: درآمدی بر فقه مقارن، ص۴۰۷.</ref>


===افراد موظف به تقصير===
===افراد موظف به تقصیر===
بر پایه فقه شیعه، كسانى كه بايد تقصير كنند، عبارتند از:
بر اساس فقه شیعه، کسانی که باید تقصیر کنند، عبارتند از:


*[[حج بانوان|بانوان]]، و اگر حلق كنند كافى نيست؛
*[[حج بانوان|بانوان]]، و اگر حلق کنند کافی نیست؛
*كسانى كه موى سر ندارند.<ref name=":4">درسنامه مناسک حج، ص۷۲؛ همچنین نگاه کنید به: مناسك محشى، ص۴۴٧؛ الروضةالبهيه فى شرح اللمعة الدمشقيه، ج١، صص ۵۶١ - ۵٣٩.</ref>
*کسانی که موی سر ندارند.<ref name=":4">درسنامه مناسک حج، ص۷۲؛ همچنین نگاه کنید به: مناسک محشی، ص۴۴٧؛ الروضةالبهیه فی شرح اللمعة الدمشقیه، ج١، صص ۵۶١ - ۵٣٩.</ref>


در فقه حنفیه، واجب است شخصی که موی سر ندارد تیغ بر سر بکشد. دیگر مذاهب اهل سنت، این کار را برای وی مستحب دانسته‌اند.<ref>فقه السنه، ج ١، ص ۴۵۴.</ref>
در فقه حنفیه، واجب است شخصی که موی سر ندارد تیغ بر سر بکشد. دیگر مذاهب اهل سنت، این کار را برای وی مستحب دانسته‌اند.<ref>فقه السنه، ج ١، ص ۴۵۴.</ref>


===زمان===
===زمان===
زمان حلق يا تقصير در حج، روز [[عيد قربان]]، از طلوع تا غروب آفتاب است‌؛ ولى برخى از فقیهان شیعه، احتياط مستحب مى‌دانند كه حلق يا تقصير روز عيد باشد و تأخير آن تا روز سيزدهم ذى‌الحجه را جايز مى‌دانند و نيز برخى از فقیهان، حلق در شب را براى كسى كه در روز موفق به اين عمل نشده است كافى مى‌دانند.<ref name=":4" />
زمان حلق یا تقصیر در حج، روز [[عید قربان]]، از طلوع تا غروب آفتاب است؛ البته برخی فقیهان شیعه، حلق در شب را برای کسی که در روز موفق به این عمل نشده است کافی می‌دانند. همچنین برخی فقیهان شیعه، تأخیر آن تا روز سیزدهم ذی‌الحجه را جایز می‌دانند.<ref name=":4" />


در فقه حنبلیه و شافعیه، تأخیر حلق از ایام نحر<ref group="یادداشت">حبلی‌ها، ایام نحر را روز عید و دو روز پس از آن دانسته‌اند. (درآمدی بر فقه مقارن، ص۴۰۶.)</ref> جایز دانسته شده است. در فقه حنفیه و مالکیه حلق باید در ایام نحر انجام شود و به باور حنفی‌ها در صورت تأخیر از آن، باید گوسفند کفاره داده شود.<ref>فقه‌السنه، ج ١، ص ۴٠؛ بدائع الصنائع(فقه حنفى)، الكافى لابن قدامه(فقه حنبلى)، المصادرالفقهيه، ج١٠، ص ۶٧.</ref>
در فقه حنبلیه و شافعیه، تأخیر حلق از ایام نحر<ref group="یادداشت">حنبلی‌ها، ایام نحر را روز عید و دو روز پس از آن دانسته‌اند. (درآمدی بر فقه مقارن، ص۴۰۶.)</ref> جایز دانسته شده است؛ ولی در فقه حنفیه و مالکیه، حلق باید در ایام نحر انجام شود و به باور حنفی‌ها در صورت تأخیر از آن، باید یک گوسفند [[کفاره]] داده شود.<ref>فقه‌السنه، ج ١، ص ۴٠؛ بدائع الصنائع (فقه حنفی)، الکافی لابن قدامه (فقه حنبلی)، المصادرالفقهیه، ج١٠، ص ۶٧.</ref>


به گفته فقیهان شیعه، تقصیر یا حلق در حج تمتع و قران، واجب یا احتیاط واجب است که به ترتیب پس از رمی جمره عقبه و قربانی انجام شود. در حج افراد که قربانی واجب نیست، باید پس از رمی جمره عقبه انجام شود. البته اگر این ترتیب رعایت نشود، اعاده آن لازم نیست.<ref>مناسك محشى، صص ۴۵١ و ۴۵٠.</ref>
به گفته فقیهان شیعه، تقصیر یا حلق در حج تمتع و قران، باید به ترتیب پس از [[رمی]] جمره عقبه و [[قربانی]] انجام شود. در حج افراد که قربانی واجب نیست، باید حلق، پس از رمی جمره عقبه انجام شود. البته اگر این ترتیب رعایت نشود، اعاده آن لازم نیست.<ref>مناسک محشی، صص ۴۵١ و ۴۵٠.</ref>


در فقه حنبلیه و شافعیه، رعایت ترتیب (رمی جمره قبه، قربانی و حلق یا تقصیر) سنّت دانسته شده و اگر مراعات نشد، موجب کفاره نیست. در فقه حنفیه، اگر پيش از قربانى يا رمى حلق كند، بايد گوسفند كفاره دهد. در فقه مالکیه، اگر پیش از رمی، حلق شود، باید فدیه داده شود.<ref>رسائل للحجاج و المعتمرين، صص ١٣ و ١٢؛ بداية المجتهد، ج ١، ص ٣۵٣؛ مغنى والكافى لابن قدامه(فقه حنبلى)، بدائع الصنائع(فقه حنفى)، مختصر المزنى(فقه شافعى)، القوانين الفقهيه(فقه مالكى)؛ مصادر الفقهيه، ج ١١، صص ١٠۴٨ - ١٠۴۵ و ٩٧۴ و ج ١٠، ص ١٠٣ و ج ١١، ص ٨٢٣.</ref>
در فقه حنبلیه و شافعیه، رعایت ترتیب (رمی جمره قبه، قربانی و حلق یا تقصیر) سنّت دانسته شده و اگر مراعات نشد، موجب کفاره نیست؛ ولی در فقه حنفیه، اگر پیش از قربانی یا رمی حلق کند، باید یک گوسفند کفاره دهد. در فقه مالکیه، اگر پیش از رمی، حلق شود، باید [[فدیه]] داده شود.<ref>رسائل للحجاج و المعتمرین، صص ١٣ و ١٢؛ بدایة المجتهد، ج ١، ص ٣۵٣؛ مغنی والکافی لابن قدامه (فقه حنبلی)، بدائع الصنائع (فقه حنفی)، مختصر المزنی (فقه شافعی)، القوانین الفقهیه (فقه مالکی)؛ مصادر الفقهیه، ج ١١، صص ١٠۴٨ - ١٠۴۵ و ٩٧۴ و ج ١٠، ص ١٠٣ و ج ١١، ص ٨٢٣.</ref>
===مكان===
به گفته فقیهان شیعه، حلق يا تقصير بايد در منا انجام پذيرد و در بيرون منا صحيح نيست، لذا كسانى كه براى قربانى به كشتارگاه رفته يا به جهتى ديگر از منا خارج شده‌اند بايد توجه داشته باشند كه براى حلق يا تقصير بايد به منا برگردند.<ref name=":4" /> كسى كه نمى‌تواند براى حلق يا تقصير به منا برود، هرجا كه هست حلق يا تقصير مى‌كند و موى خود را به منا مى‌فرستد.<ref name=":4" />


مذاهب چهارگانه اهل سنت، در مورد مكان حلق و تقصير، منا را شرط نمى‌دانند و معتقدند همين كه در حرم باشد کافی است.<ref>فقه السنه، ج ١، ص۵۴٠؛ الفقه على المذاهب الخمسه، ج ١، ص ٣٧۴.</ref>
===مکان===
به گفته فقیهان شیعه، حلق یا تقصیر باید در [[منا]] انجام پذیرد و در بیرون منا صحیح نیست؛ بنابراین، کسانی که برای قربانی به کشتارگاه رفته یا به دلیلی دیگر از منا خارج شده‌اند باید برای حلق یا تقصیر به منا برگردند.<ref name=":4" /> کسی که نمی‌تواند برای حلق یا تقصیر به منا برود، باید هرجا که هست حلق یا تقصیر کند و موی خود را به منا بفرستد.<ref name=":4" />
 
مذاهب چهارگانه اهل سنت، در مورد مکان حلق و تقصیر، منا را شرط نمی‌دانند و معتقدند همین که در [[حرم مکی]] باشد کافی است.<ref>فقه السنه، ج ١، ص۵۴٠؛ الفقه علی المذاهب الخمسه، ج ١، ص ٣٧۴.</ref>


===احکام===
===احکام===
در فقه شیعه<ref>تذكرة الفقها، ج ٨، ص ٣۴۴؛ مناسك محشى، ص ۴۵٠؛ درسنامه مناسک حج، ص۸۰.</ref> و مالکیه، با حلق يا تقصير در حج تمتع، تمام [[محرمات احرام]] حلال مى‌شود، به‌جز [[بوی خوش|بوى خوش]] و زن. در دیگر مذاهب اسلامی، با حلق یا تقصیر همه محرمات احرام، حتی بوی خوش حلال می‌شود و تنها حرمت زن باقی می‌ماند. به نظر شافعی‌ها، حرمت زن پس از حلق يا تقصير اختصاص به [[آمیزش]] دارد و اما دیگر [[التذاذ جنسی|التذاذهای جنسی]] با حلق يا تقصير حلال مى‌شود.<ref>تذكرة الفقها، ج ٨، ص ٣۴۴؛ مناسك محشى، ص ۴۵٠؛ الخلاف، ج ١، ص ۴۵٨؛ الفقه على المذاهب الخمسه، ج ١، ص ٣٧۴؛ بدائع الصنائع (فقه حنفى)، المقنع لابن قدامه (فقه حنبلى)، المصادر الفقهيه، ج١٠، ص ۶٨ و ۶۴ و ج ١١، ص ۶٧۴؛ فقه السنه، ج ١، ص ۵٢٧.</ref>  
در فقه شیعه<ref>تذکرة الفقها، ج ٨، ص ٣۴۴؛ مناسک محشی، ص ۴۵٠؛ درسنامه مناسک حج، ص۸۰.</ref> و مالکیه، با حلق یا تقصیر در حج تمتع، تمام [[محرمات احرام]] حلال می‌شود، به‌جز [[بوی خوش]] و [[التذاذ جنسی]]. در دیگر مذاهب اسلامی، با حلق یا تقصیر همه محرمات احرام، حتی بوی خوش حلال می‌شود و تنها حرمت التذاذ جنسی باقی می‌ماند. به نظر شافعی‌ها، حرمت التذاذ جنسی پس از حلق یا تقصیر، اختصاص به [[آمیزش]] دارد و دیگر التذاذهای جنسی با حلق یا تقصیر حلال می‌شود.<ref>تذکرة الفقها، ج ٨، ص ٣۴۴؛ مناسک محشی، ص ۴۵٠؛ الخلاف، ج ١، ص ۴۵٨؛ الفقه علی المذاهب الخمسه، ج ١، ص ٣٧۴؛ بدائع الصنائع (فقه حنفی)، المقنع لابن قدامه (فقه حنبلی)، المصادر الفقهیه، ج١٠، ص ۶٨ و ۶۴ و ج ١١، ص ۶٧۴؛ فقه السنه، ج ١، ص ۵٢٧.</ref>


==پانویس==
==پانویس==
خط ۹۰: خط ۱۳۵:


==منابع==
==منابع==
{{منابع}}
{{برگرفتگی
|پیش از لینک = کتاب
|منبع = درسنامه مناسک حج،
|پس از لینک = محمدحسین فلاح‌زاده، تهران، مشعر، ۱۳۸۹ش؛ و کتاب [http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1128 درآمدی بر فقه مقارن]، مصطفی جعفر پیشه فرد، تهران، بعثه مقام معظم رهبری، معاونت امور روحانیون، ۱۳۸۸ش.
| لینک = http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/803
}}
* '''بدائع الصنائع (الفقه الحنبلی)، المصادر الفقهیه'''، علاءالدین بن مسعود الکاشانی، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
* '''بدایة المجتهد و نهایة المقتصد'''، ابن رشد (الحفید)، محمد بن احمد، بیروت، دارالفکر، ۱۴۲۱ق.
* علّامهٔ حلی، حسن بن یوسف بن مطهر، تذکرة الفقها، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، قم، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
* '''رسائل للحجاج والمعتمرین'''، الیحیی، شیخ یحیی بن ابراهیم، دارالمسلم، ریاض، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق.
* '''الروضة البهیه فی شرح اللمعة الدمشقیه'''، الشهید الثانی، شیخ زین‌الدین العاملی، قم، مجمع الفکر الاسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.
* '''فقه السنه'''، السید سابق، بیروت، دارالفکر، چاپ دوم، ۱۴۱۹ق.
* '''الفقه علی المذاهب الخمسه'''، محمدجواد المغنیه، قم، مؤسسة دارالکتاب الاسلامی، ۱۴۲۲ق.
* '''الکافی فی فقه ابن حنبل''' (الفقه الحنبلی)، المصادر الفقهیه، (ابن قدامه) عبداللّٰه بن احمد بن قدامه، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
* '''الکافی فی فقه اهل المدینه''' (الفقه المالکی)، النمری القرطبی، یوسف بن عبدالله، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
* '''کتاب الخلاف فی الفقه'''، شیخ طوسی، محمد بن الحسن، تهران، ۱۳۷۷ش.
* '''المصادر الفقهیه'''، علی‌اصغر مروارید، بیروت، دارالتراث، ۱۴۱۹ق.
* '''مختصر المزنی (الفقه‌الشافعی)'''، اسماعیل بن یحیی المصری المزنی، بیروت، بی‌نا، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
* '''المقنع''' (الفقه الحنبلی)، المصادر الفقهیه، ابن قدامه، عبدالله بن احمد، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
* '''مناسک حج با حواشی مراجع'''، سید روح‌الله خمینی، تهران، نشر مشعر، ۱۳۸۵ش.
* '''المهذّب''' (الفقه‌الشافعی)، الشیرازی، ابراهیم بن محمد، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
* '''الهدایه''' (الفقه‌الحنبلی)، المرغینانی، علی بن ابی تیر، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
{{پایان}}


*'''بدائع الصنائع (الفقه الحنبلی)، المصادر الفقهيه'''، علاء‌الدین بن مسعود الکاشانی، بيروت، چاپ اول، ١۴٢٢ق.
== مقاله‌های مرتبط ==
*'''بداية المجتهد و نهاية المقتصد'''، ابن رشد (الحفید)، محمد بن احمد، بيروت، دارالفكر، ١۴٢١ق.
* [[حلق یا تقصیر (فتاوای مراجع)]]
*'''رسائل للحجاج والمعتمرين'''، اليحيى، شيخ يحيى بن ابراهيم، دارالمسلم، رياض، چاپ سوم، ١۴٢٠ق.
*'''الروضة البهيه فى شرح اللمعة الدمشقيه'''، الشهید الثانی، شیخ زین‌الدین العاملی، قم، مجمع الفكر الاسلامى، چاپ اول، ١۴٢۴ق.
*'''فقه السنه'''، السید سابق، بيروت، دارالفكر، چاپ دوم، ١۴١٩ق.
 
*'''الفقه على المذاهب الخمسه'''، محمدجواد المغنیه، قم،مؤسسة دارالكتاب الاسلامى، ١۴٢٢ق.
*'''الكافى فى فقه ابن حنبل''' (الفقه الحنبلى)، المصادر الفقهيه، (ابن قدامه) عبداللّٰه بن احمد بن قدامه، بيروت، چاپ اول، ١۴٢٢ق.
*'''الكافى فى فقه اهل المدينه''' (الفقه المالکی)، النمری القرطبی، یوسف بن عبدالله، بيروت، چاپ اول، ١۴٢٢ق.
*'''كتاب الخلاف فى الفقه'''، شیخ طوسی، محمد بن الحسن، تهران، ١٣٧٧ش.


*'''المصادر الفقهيه'''، على‌اصغر مرواريد، بیروت، دارالتراث، ١۴١٩ق.
{{حج و عمره}}
{{محرمات احرام}}


*'''مختصر المزنى (الفقه‌الشافعى)'''، اسماعیل بن یحیی المصرى المزنى، بیروت، بی‌نا، چاپ اول، ١۴٢٢ق.
[[ar: الحلق والتقصير]]
*'''المقنع''' (الفقه الحنبلى)، المصادر الفقهيه، ابن قدامه، عبدالله بن احمد، بيروت، چاپ اول، ١۴٢٢ق.


*'''مناسك حج با حواشى مراجع'''، سید روح‌الله خمینی، تهران، نشر مشعر، ١٣٨۵ش.
[[رده:اعمال عمره تمتع]]
*'''المهذّب''' (الفقه‌الشافعى)، الشیرازی، ابراهیم بن محمد، بيروت، چاپ اول، ١۴٢٢ق.
[[رده:اعمال عمره مفرده]]
*'''الهدايه''' (الفقه‌الحنبلى)، المرغینانی، علی بن ابی تیر، بيروت، چاپ اول، ١۴٢٢ق.
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]
[[رده:اعمال حج]]
[[رده:مناسک منا]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۲ مهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۱۸:۲۶

این مقاله، راهنمای عملی احکام فقهی نیست. برای اطلاع از حکم و وظیفه شرعی به فتوای مرجع تقلید خود مراجعه کنید. از جمله نگاه کنید به تقصیر در عمره (فتاوای مراجع) یا حلق و تقصیر در حج تمتع (فتاوای مراجع)
حلق و تقصیر
دسته اعمال عمره و حج
عمل قبلی

در عمره: سعی

در حج: قربانی
عمل بعدی

در عمره← پایان عمره

در حج←بیتوته در منا
صفحه فتواهای مراجع حلق یا تقصیر (فتاوای مراجع)
جستارهای وابسته اعمال عمره تمتع؛ اعمال حج تمتع


ببینید: آموزش حلق و تقصیر در حج.

برای آموزش تقصیر در عمره اینجا را ببنید

حَلق به معنای تراشیدن سر، و تَقصیر به معنای کوتاه کردن قدری از مو یا ناخن، یکی از اعمال حج و عمره است.

مردان در حج با شرایطی موظف به حلق هستند. آنها در عمره تمتع موظف به تقصیر و در عمره مفرده بین حلق و تقصیر مختارند؛ البته مذاهب اهل سنت، مردان را در عمره تمتع نیز، بین حلق و تقصیر مختار دانسته‌اند. زنان بر اساس همه مذاهب اسلامی، موظف به تقصیرند.

حلق یا تقصیر در عمره پس از سعی، و در حج، روز عید قربان انجام می‌شود؛ البته مذاهب اهل سنت، دو روز پس از عید قربان را نیز زمان حلق یا تقصیر دانسته‌اند. حلق و تقصیر در عمره، مکان خاصی ندارد؛ ولی در حج طبق فقه شیعه، منا و بر اساس مذاهب اهل سنت، محدوده حرم مکی است.

ترتیب اعمال حج تمتع
عمره تمتع
۱ شوال تا ۹ ذوالحجه
احرام در میقات • طواف • نماز طواف • سعی • تقصیر
حج
نهم ذوالحجه
احرام در مکه • وقوف در عرفات
شب دهم
وقوف در مشعر
روز دهم
رمی جمره عقبه • قربانی • حلق یا تقصیر
شب یازدهم
بیتوته در منا
روز یازدهم
رمی جمرات سه‌گانه
شب دوازدهم
بیتوته در منا
روز دوازدهم
رمی جمرات • طواف زیارت • نماز طواف • سعی • طواف نساء • نماز طواف نساء

مفهوم‌شناسی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

«حلق» به معنای تراشیدن موهای سر و «تقصیر» به معنای کوتاه کردن قدری از مو و ناخن است.[۱] حلق یا تقصیر، یکی از مناسک منا در حج واجب،[۲] آخرین عمل در عمره تمتع و یکی از اعمال عمره مفرده است.[۳]

احکام کلی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  • در فقه شیعه، شروع کردن حلق از جانب راستِ جلوی سر مستحب دانسته شده است. به فتوای برخی از فقیهان مذاهب چهارگانه اهل سنت، رو به قبله نشستن، تکبیر گفتن و به جا آوردن دو رکعت نماز پس از حلق، از دیگر مستحبات حلق است.[۴]
  • به فتوای فقیهان شیعه، برای تقصیر باید قدری از موی سر یا ریش یا شارب کوتاه شود و احتیاط آن است که اکتفا به کوتاه کردن ناخن نشود.[۵] در فقه حنبلیه، اگر به اندازه سر انگشت یا کمتر، از مو کوتاه شود کافی دانسته شده است. در فقه حنفیه، مقداری بیشتر از سر انگشت و در شافعیه همین که صدق کوتاه کردن مو کند کافی است. در فقه مالیکه، زنان باید به اندازه سر انگشت، مو را کوتاه کرده و مردان از نزدیکی ریشه مو، تمام سر را کوتاه کنند.[۶]
  • در فقه شیعه، تقصیر از عبادات است و باید به‌قصد قربت و به نیت یکی از اعمال حج یا عمره انجام داده شود.
  • به نظر شیعیان، لازم نیست انسان خودش مو یا ناخن را بچیند؛ بلکه دیگران هم می‌توانند برایش تقصیر کنند، ولی خودش باید نیت کند.
  • به فتوای فقهیان شیعه، کسی که خودش تقصیر نکرده، نباید موی شخص دیگری را بچیند، چون هنوز مُحرم است و زدودن مو، حتی از بدن دیگران از مُحرّمات احرام است؛ بنابراین افرادی که خودشان تقصیر نکرده‌اند نمی‌توانند برای دیگران تقصیر کنند؛ ولی چیدن ناخنِ شخص دیگر اشکال ندارد.[۷]

در عمره تمتع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

حلق یا تقصیر در عمره تمتع دارای شرایط و احکامی است:

زمان و مکان[ویرایش | ویرایش مبدأ]

به فتوای فقیهان شیعه، تقصیر در عمره تمتع، باید پس از سعی باشد؛[۸] البته لازم نیست فوراً تقصیر کند؛ ولی تا وقتی که تقصیر نکرده است، هیچ‌کدام از محرمات احرام بر او حلال نمی‌شود.[۳] به فتوای دیگر مذاهب اسلامی نیز، تقصیر یا حلق باید پس از سعی انجام شود.[۹]

تقصیر در عمره، مکان معینی ندارد، گرچه اکنون متعارف است که پس از تمام شدن سعی، روی مروه تقصیر می‌کنند.[۷] در کنار مروه محوطه‌ای مسقف برای افرادی که سعی‌شان پایان یافته و برای تقصیر توقف می‌کنند اضافه شده است، تا محل دور زدن مردم روی مروه شلوغ نباشد.[۷]

احکام[ویرایش | ویرایش مبدأ]

برخی از احکام تقصیر در عمره تمتع چنین است:

  • حلق یا تقصیر: بر اساس همه مذاهب اسلامی زنان باید تقصیر کنند. به فتوای فقهیان شعیه، مردان نیز در عمره تمتع واجب است تقصیر کنند[۸] و تراشیدن سر (حلق) بر آنها جایز نیست.[۱۰] بر پایه مذاهب چهارگانه اهل سنت، در عمره تمتع، مردان میان حلق و تقصیر اختیار دارند؛ البته حلق برای مردان برتر دانسته شده است.[۱۱]
  • بیرون آمدن از احرام (تحلل): بنا بر فقه شیعه، با تقصیر، اعمال عمره تمتع به‌پایان رسیده و کارهایی که به‌سبب احرام حرام شده بود حلال می‌شود.[۷] به گفته فقیهان مالیکه نیز، حاجی با حلق یا تقصیر از احرام خارج می‌شود. بر اساس مذهب حنبلیه و حنفیه، متمتّعی که سوق هدی نکرده، باید با حلق یا تقصیر از احرام خارج شود؛ ولی متمتعی که سوق هدی کرده، نمی‌تواند با حلق یا تقصیر از احرام بیرون آید و در فاصله میان اعمال عمره تمتع و حج تمتع، محرم باقی می‌ماند. در مذهب شافعیه دو قول وجود دارد؛ بر پایه قول اول، حج‌گزار با حلق یا تقصیر از احرام خارج می‌شود. بر پایه قول دوم، حلق یا تقصیر از واجبات نیست و حج‌گزار با سعی، از عمره خارج می‌شود.[۹]

احکام فاصله بین تقصیر تا احرام[ویرایش | ویرایش مبدأ]

به فتوای فقیهان شیعه، در فاصله بین تقصیرِ عمره تمتّع تا احرامِ حج، برخی کارها بر حاجیان حرام و برخی کارها مستحب است:

محرمات[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  • به‌جای آوردن عمره مفرده؛
  • تراشیدن سر (حلق)؛
  • بیرون رفتن از شهر مکه، (به فتوای برخی از مراجع تقلید شیعه، بیرون رفتن به شرط آن‌که مطمئن است برای اعمال حج می‌تواند بازگردد جایز است.)
  • کندن و بریدن درخت و گیاه حرم؛
  • شکار، حتی کشتن ملخ و مانند آن.[یادداشت ۱][۱۲]

مستحبات[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در عمره مفرده[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بر اساس همه مذاهب اسلامی، در عمره مفرده، زنان باید تقصیر کنند؛ ولی مردان میان حلق و تقصیر اختیار دارند؛ البته حلق برای مردان برتر دانسته شده است.[۱۱] دیگر احکام حلق و تقصیر در عمره مفرده، مانند احکام حلق و تقصیر در عمره تمتع است (به جز احکام فاصله بین تقصیر تا احرام).

در حج[ویرایش | ویرایش مبدأ]

حلق یا تقصیر یکی از مناسک منا است که انجام آن بر حج‌گزار واجب است.[۲] این عمل، در هر سه نوع حج واجب (تَمتّع، اِفراد و قِران)، واجب شمرده شده است.[۱۴]

افراد موظف به حلق[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بر پایه فقه شیعه، کسانی که باید در حج سر بتراشند عبارتند از:

  • کسی که سال اول حج او (صروره) باشد، چه واجب یا مستحب، و چه برای خودش یا برای دیگری[۱۵] (به فتوای برخی از فقیهان شیعه، حلق برای چنین فردی احتیاط واجب و به فتوای برخی احتیاط مستحب است)؛[۱۶]
  • کسی که موی خود را به‌منظوری چسبانده باشد؛
  • کسی که موی سر را جمع کرده و به هم پیچیده و گره زده و بافته باشد؛[۱۵]

فقهای مذاهب چهارگانه اهل سنت، مردان را در حج میان حلق و تقصیر مختار دانسته‌اند؛ اگرچه حلق را برای مردان برتر شمرده‌اند.[۱۷]

افراد موظف به تقصیر[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بر اساس فقه شیعه، کسانی که باید تقصیر کنند، عبارتند از:

  • بانوان، و اگر حلق کنند کافی نیست؛
  • کسانی که موی سر ندارند.[۱۸]

در فقه حنفیه، واجب است شخصی که موی سر ندارد تیغ بر سر بکشد. دیگر مذاهب اهل سنت، این کار را برای وی مستحب دانسته‌اند.[۱۹]

زمان[ویرایش | ویرایش مبدأ]

زمان حلق یا تقصیر در حج، روز عید قربان، از طلوع تا غروب آفتاب است؛ البته برخی فقیهان شیعه، حلق در شب را برای کسی که در روز موفق به این عمل نشده است کافی می‌دانند. همچنین برخی فقیهان شیعه، تأخیر آن تا روز سیزدهم ذی‌الحجه را جایز می‌دانند.[۱۸]

در فقه حنبلیه و شافعیه، تأخیر حلق از ایام نحر[یادداشت ۲] جایز دانسته شده است؛ ولی در فقه حنفیه و مالکیه، حلق باید در ایام نحر انجام شود و به باور حنفی‌ها در صورت تأخیر از آن، باید یک گوسفند کفاره داده شود.[۲۰]

به گفته فقیهان شیعه، تقصیر یا حلق در حج تمتع و قران، باید به ترتیب پس از رمی جمره عقبه و قربانی انجام شود. در حج افراد که قربانی واجب نیست، باید حلق، پس از رمی جمره عقبه انجام شود. البته اگر این ترتیب رعایت نشود، اعاده آن لازم نیست.[۲۱]

در فقه حنبلیه و شافعیه، رعایت ترتیب (رمی جمره قبه، قربانی و حلق یا تقصیر) سنّت دانسته شده و اگر مراعات نشد، موجب کفاره نیست؛ ولی در فقه حنفیه، اگر پیش از قربانی یا رمی حلق کند، باید یک گوسفند کفاره دهد. در فقه مالکیه، اگر پیش از رمی، حلق شود، باید فدیه داده شود.[۲۲]

مکان[ویرایش | ویرایش مبدأ]

به گفته فقیهان شیعه، حلق یا تقصیر باید در منا انجام پذیرد و در بیرون منا صحیح نیست؛ بنابراین، کسانی که برای قربانی به کشتارگاه رفته یا به دلیلی دیگر از منا خارج شده‌اند باید برای حلق یا تقصیر به منا برگردند.[۱۸] کسی که نمی‌تواند برای حلق یا تقصیر به منا برود، باید هرجا که هست حلق یا تقصیر کند و موی خود را به منا بفرستد.[۱۸]

مذاهب چهارگانه اهل سنت، در مورد مکان حلق و تقصیر، منا را شرط نمی‌دانند و معتقدند همین که در حرم مکی باشد کافی است.[۲۳]

احکام[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در فقه شیعه[۲۴] و مالکیه، با حلق یا تقصیر در حج تمتع، تمام محرمات احرام حلال می‌شود، به‌جز بوی خوش و التذاذ جنسی. در دیگر مذاهب اسلامی، با حلق یا تقصیر همه محرمات احرام، حتی بوی خوش حلال می‌شود و تنها حرمت التذاذ جنسی باقی می‌ماند. به نظر شافعی‌ها، حرمت التذاذ جنسی پس از حلق یا تقصیر، اختصاص به آمیزش دارد و دیگر التذاذهای جنسی با حلق یا تقصیر حلال می‌شود.[۲۵]

پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. ↑ درسنامه مناسک حج، ص۷۱.
  2. ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ درسنامه مناسک حج، ص۶۵.
  3. ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ درسنامه مناسک حج، ص۴۹.
  4. ↑ مناسک محشی، ص ۴۶١ و ص ۴۶۵؛ تذکرةالفقه، ج ٨، ص ٣٣۶؛ فقه السنه، ج ١، ص۵۴٠.
  5. ↑ مناسک محشی، ص ٣۵٧.
  6. ↑ بدائع الصنائع (فقه حنفی)، المصادر الفقهیه، ج ١٠، ص ۶٧؛ القوانین الفقهیه (فقه مالکی)، المصادرالفقهیه، ج ١١، ص ۶١۵؛ الکافی لابن قدامه (فقه حنبلی)، المصادرالفقهیه، ج ١١، ص١٠۴٨؛ المهذب (فقه شافعی)، المصادرالفقهیه، ج ١١، ص ٨٩٨؛ الفقه علی المذاهب‌الخمسه، ج ١، ص ٣٧١؛ تذکرة الفقها، ج ٨، ص ١۵٠.
  7. ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ ۷٫۳ درسنامه مناسک حج، ص۵۰.
  8. ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ مناسک محشی ص۳۵۶ و ۳۵۷؛ درسنامه مناسک حج، ص۴۹.
  9. ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ الکافی لابن قدامه، (فقه حنبلی)، المصادرالفقهیه، ج ١١، ص١٠٣٩؛ المقنع لابن قدامه، (فقه حنبلی) المصادرالفقهیه، ج ١١، صص ٩۶٢ و ٩۶١؛ الفقه علی المذاهب الخمسه، ج ١، ص ٣٧٢؛ بدائع الصنائع (فقه حنفی)، المصادرالفقهیه، ج ١٠، ص ١٢٣؛ الهدایه (فقه حنفی)، المصادر الفقهیه، ج ١٠، ص ٢٨٨؛ بدایةالمجتهد، ج ١، صص٣٣۶ و ٣٣۵؛ القوانین الفقهیه، (فقه مالکی)، المصادرالفقهیه، ج ١١، ص ۶١۶؛ المهذب (فقه شافعی) المصادرالفقهیه، ج ١١، صص ٨۵٠ - ٨۴٨؛ مختصرالمزنی (فقه شافعی)، المصادرالفقهیه، ج ١١، ص ٨٢١؛ الخلاف، ج ١، ص ۴۵٠؛ بدائع الصنائع (فقه حنفی)، المصادرالفقهیه، ج ١٠، ص ۶۴؛ المهذب (فقه شافعی)، المصادرالفقهیه، ج ١١، ص ٨٩٨.
  10. ↑ مناسک محشی ص۳۵۶ و ۳۵۷.
  11. ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ مناسک محشی، صص ١٠١ و ١٠٠؛ الکافی فی فقه اهل المدینه (فقه مالکی)، المصادرالفقهیه، ج ١٠، ص۵٣۴؛ بدائع الصنائع (فقه حنفی) المصادرالفقهیه، ج ١٠، ص ۶۵.
  12. ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ درسنامه مناسک حج، ص۵۱.
  13. ↑ درسنامه مناسک حج، ص۵۲.
  14. ↑ درآمدی بر فقه مقارن، ص۳۹۵.
  15. ↑ ۱۵٫۰ ۱۵٫۱ درسنامه مناسک حج، ص۷۱ و ۷۲.
  16. ↑ مناسک محشی، صص ۴۴۶ و ۴۴۵.
  17. ↑ مناسک محشی، صص ١٠١ و ١٠٠؛ الکافی فی فقه اهل المدینه (فقه مالکی)، المصادرالفقهیه، ج ١٠، ص۵٣۴؛ بدائع الصنائع (فقه حنفی) المصادرالفقهیه، ج ١٠، ص ۶۵؛ همچنین نگاه کنید به: درآمدی بر فقه مقارن، ص۴۰۷.
  18. ↑ ۱۸٫۰ ۱۸٫۱ ۱۸٫۲ ۱۸٫۳ درسنامه مناسک حج، ص۷۲؛ همچنین نگاه کنید به: مناسک محشی، ص۴۴٧؛ الروضةالبهیه فی شرح اللمعة الدمشقیه، ج١، صص ۵۶١ - ۵٣٩.
  19. ↑ فقه السنه، ج ١، ص ۴۵۴.
  20. ↑ فقه‌السنه، ج ١، ص ۴٠؛ بدائع الصنائع (فقه حنفی)، الکافی لابن قدامه (فقه حنبلی)، المصادرالفقهیه، ج١٠، ص ۶٧.
  21. ↑ مناسک محشی، صص ۴۵١ و ۴۵٠.
  22. ↑ رسائل للحجاج و المعتمرین، صص ١٣ و ١٢؛ بدایة المجتهد، ج ١، ص ٣۵٣؛ مغنی والکافی لابن قدامه (فقه حنبلی)، بدائع الصنائع (فقه حنفی)، مختصر المزنی (فقه شافعی)، القوانین الفقهیه (فقه مالکی)؛ مصادر الفقهیه، ج ١١، صص ١٠۴٨ - ١٠۴۵ و ٩٧۴ و ج ١٠، ص ١٠٣ و ج ١١، ص ٨٢٣.
  23. ↑ فقه السنه، ج ١، ص۵۴٠؛ الفقه علی المذاهب الخمسه، ج ١، ص ٣٧۴.
  24. ↑ تذکرة الفقها، ج ٨، ص ٣۴۴؛ مناسک محشی، ص ۴۵٠؛ درسنامه مناسک حج، ص۸۰.
  25. ↑ تذکرة الفقها، ج ٨، ص ٣۴۴؛ مناسک محشی، ص ۴۵٠؛ الخلاف، ج ١، ص ۴۵٨؛ الفقه علی المذاهب الخمسه، ج ١، ص ٣٧۴؛ بدائع الصنائع (فقه حنفی)، المقنع لابن قدامه (فقه حنبلی)، المصادر الفقهیه، ج١٠، ص ۶٨ و ۶۴ و ج ١١، ص ۶٧۴؛ فقه السنه، ج ١، ص ۵٢٧.
  1. ↑ کندن و بریدن درخت و گیاه و نیز شکار از محرّمات مخصوص حرم است و اختصاص به این زمان - فاصله تقصیر تا احرام حج ندارد.
  2. ↑ حنبلی‌ها، ایام نحر را روز عید و دو روز پس از آن دانسته‌اند. (درآمدی بر فقه مقارن، ص۴۰۶.)

منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

این مقاله برگرفته از کتاب درسنامه مناسک حج، محمدحسین فلاح‌زاده، تهران، مشعر، ۱۳۸۹ش؛ و کتاب درآمدی بر فقه مقارن، مصطفی جعفر پیشه فرد، تهران، بعثه مقام معظم رهبری، معاونت امور روحانیون، ۱۳۸۸ش. است.
  • بدائع الصنائع (الفقه الحنبلی)، المصادر الفقهیه، علاءالدین بن مسعود الکاشانی، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
  • بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، ابن رشد (الحفید)، محمد بن احمد، بیروت، دارالفکر، ۱۴۲۱ق.
  • علّامهٔ حلی، حسن بن یوسف بن مطهر، تذکرة الفقها، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، قم، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
  • رسائل للحجاج والمعتمرین، الیحیی، شیخ یحیی بن ابراهیم، دارالمسلم، ریاض، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق.
  • الروضة البهیه فی شرح اللمعة الدمشقیه، الشهید الثانی، شیخ زین‌الدین العاملی، قم، مجمع الفکر الاسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.
  • فقه السنه، السید سابق، بیروت، دارالفکر، چاپ دوم، ۱۴۱۹ق.
  • الفقه علی المذاهب الخمسه، محمدجواد المغنیه، قم، مؤسسة دارالکتاب الاسلامی، ۱۴۲۲ق.
  • الکافی فی فقه ابن حنبل (الفقه الحنبلی)، المصادر الفقهیه، (ابن قدامه) عبداللّٰه بن احمد بن قدامه، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
  • الکافی فی فقه اهل المدینه (الفقه المالکی)، النمری القرطبی، یوسف بن عبدالله، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
  • کتاب الخلاف فی الفقه، شیخ طوسی، محمد بن الحسن، تهران، ۱۳۷۷ش.
  • المصادر الفقهیه، علی‌اصغر مروارید، بیروت، دارالتراث، ۱۴۱۹ق.
  • مختصر المزنی (الفقه‌الشافعی)، اسماعیل بن یحیی المصری المزنی، بیروت، بی‌نا، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
  • المقنع (الفقه الحنبلی)، المصادر الفقهیه، ابن قدامه، عبدالله بن احمد، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
  • مناسک حج با حواشی مراجع، سید روح‌الله خمینی، تهران، نشر مشعر، ۱۳۸۵ش.
  • المهذّب (الفقه‌الشافعی)، الشیرازی، ابراهیم بن محمد، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
  • الهدایه (الفقه‌الحنبلی)، المرغینانی، علی بن ابی تیر، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.

مقاله‌های مرتبط[ویرایش | ویرایش مبدأ]

برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=حلق_و_تقصیر&oldid=47563»