اسماء بنت عمیس
مشخصات فردی | |
---|---|
نام کامل | اسماء دختر عميس بن مَعَد بن تَيم خَثعمي |
محل زندگی | مکه، مدینه |
مهاجر/انصار | مهاجر |
خویشان سرشناس | علی بن ابیطالب، جعفر بن ابیطالب |
درگذشت/شهادت | سال 38 هجری مدینه |
مدفن | قبرستان بقیع |
مشخصات دینی | |
زمان اسلام آوردن | از نخستین مسلمانان |
حضور در جنگها | جنگ احد، خیبر |
هجرت به | حبشه، مدینه |
دلیل شهرت | همسر جعفر بن ابیطالب(ص) |
نقشهای برجسته | هجرت به حبشه |
اسماءبنت عُمَيس، در سالهای نخستین بعثت با جعفر بن ابيطالب ازدواج كرد.(2)آن دو از نخستين كساني بودند كه پيش از ورود پيامبر(ص) به خانه ارقم، اسلام آوردند[3]و به فرمان رسول خدا، در هجرت دوم به سال پنجم بعثت، رهسپارحبشه شدند.[4]از اين رو، برخي او را حبشيه ميخواندند.[5]جزئيات زندگي وي و ديگر مسلمانان در حبشه، چندان روشن نيست. سخنان او بيانگر دشواريهايي است كه مهاجران در حبشه با آن روبهرو بودهاند. وي در پاسخ به خليفه دوم كه او را از مهاجران به مدينه نشمرده بود، به اين سختيها اشاره نمود.[6]
زندگینامه
نسب اسماء از پدر و مادر به قبایل یمنی می رسد . از شرح حال اسماء بنت عمیس در قبل از اسلام اطلاعی در دست نیست .او به احتمال زیاد در سالهای ابتدای بعثت با جعفر بن ابیطالب ازدواج کرد و در سال پنجم هجری به حبشه هجرت نمود . اسماء در حبشه، سه پسر به نام عبدالله، عون و محمد براي جعفر به دنيا آورد.[7]به سال هفتم ق. در پي فرمان پيامبر(ص) همچون ديگر مسلمانان، از حبشه به مدينه مهاجرت كرد و همزمان با فتح خيبر به مدينه رسيد.[8]برخي از حضور وي در مراسم ازدواج علي(ع) و فاطمه (س) به سال دوم ق. گزارش داده و آوردهاند كه او به وصيت خديجه (س) يك هفته نزد دختر رسول خدا ماند.[9]گويا تشابه اسمي وي با اسماء دختر يزيد بن سكن انصاري، برخي سيرهنويسان را به اين اشتباه دچار كرده است.[10]او در مدينه با شنيدن سخن عمر كه خود را به دليل پيشينه هجرت به مدينه، نزديكتر و سزاوارتر به پيامبر ميدانست، خشمگينانه گفت: راست ميگويي. شما با رسول خدا بوديد. گرسنگانِ شما را غذا ميداد و نادانانِ شما را موعظه ميكرد. ولي ما در سرزمين حبشه، بيگانه و در آماج خشم و آزار و هراس بوديم. سپس سخن عمر را با رسول خدا در ميان گذاشت. پيامبر(ص) با رد سخن عمر، مهاجران به مدينه را داراي يك هجرت و اسماء و ديگر مهاجران به حبشه را «ذوهجرتين» دانست.[11]نخستين كودك مسلمان كه در حبشه زاده شد، عبدالله بن جعفر، زاده اسماء بود.[12]دو فرزند ديگرش، محمد و عون، نيز در حبشه زاده شدند.[13]همهنگام با تولد عبدالله بن جعفر، نجاشي نيز داراي پسري شد كه او را با تأسي به جعفر، عبدالله ناميد و اسماء او را شير داد. از همين رو، آن دو در بزرگسالي با هم ارتباط داشتند.[14]
فضایل
به باور برخي مفسران، آيه 35 احزاب/33: {إِنَّ الْمُسْلِمِينَ و المُسْلِمَاتِ و المُؤْمِنِينَ و المُؤْمِنَاتِ و القَانِتِينَ و القَانِتَاتِ و الصَّادِقِينَ و الصَّادِقَاتِ} كه تساوي زنان با مردان را در صفات والا نشان ميدهد، در پاسخ به اسماء بوده است. او كه سالها دور از وطن زيسته بود، هنگام ديدار همسران پيامبر، از نزول آيهاي مخصوص زنان پرسيد. با شنيدن پاسخ منفي آنان، نزد رسول خدا(ص) رفت و از اينكه در قرآن به زنان همانند مردان توجه نشده است، شكوه كرد و آنان را زيانكار شمرد. خداوند در پاسخ او آيه 35 احزاب/33 را نازل كرد.[15]اين آيه در بيان ويژگيهاي مؤمنان و اساسيترين مسائل اعتقادي، اخلاقي و علمي، زن و مرد را در كرامت ديني كنار يكديگر مينشاند و براي هر دو پاداش يكسان ميشمرد.[16]
مورد احترام پیامبر
اسماء و اهل بیت
اسماء پيوندي بسيار نزديكي با خانواده پيامبر داشت تا آنجا كه فاطمه(س) او را مادر ميخواند.[25]او از اندك زناني بود كه پس از رحلت پيامبر و هنگام بيماري حضرت زهرا(س) كه به رحلت وي انجاميد، همنشين او بود و چون نگراني ايشان را از نمايان شدن حجم بدنش هنگام تشييع دريافت[26]، وي را از تابوتي كه در حبشه ديده بود، خبر داد. وي به سفارش حضرت زهرا(س) تابوتي مانند كجاوه ساخت كه جنازه در آن پيدا نبود و همين مايه خوشحالي وي شد. اين نخستين تابوت بدينگونه در دوره اسلامي بود.[27]وي پس از رحلت حضرت زهرا(س) همراه امام علي(ع) در غسل او حضور داشت.[28]
رحلت
درباره زمان درگذشت و مکان دفن اسماء ابهامات فراوانی وجود دارد عده ای درگذشت وی را پس از شهادت امام علی (ع) در رمضان سال 40 ه.قمری و برخی ئیگر در سال 38 ه. قمری می دانند.
برای مطالعه بیشتر
پیوند به بیرون
دکتر حسین حسینیان مقدم ، اسماء بنت عمیس همسر گرامی امیر مومنان(ع)،تهران، نشر مشعر
پانویس
منابع
- الاستيعاب: ابن عبدالبر (م.463ق.)، به كوشش البجاوي، بيروت، دار الجيل، 1412ق
- اسد الغابه: ابن اثیر (م. 630ق.)، بیروت، دار الفکر، 1409ق
- الاصابه: ابن حجر العسقلانی (م. 852ق.)، به کوشش علی معوض و عادل عبدالموجود، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415ق
- الام: الشافعي (م.204ق.)، بيروت، دار الفكر، 1403ق
- الامالی: الصدوق (م. 381ق.)، قم، مؤسسة البعثه، 1417ق
- امتاع الاسماع: المقریزی (م. 845ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1420ق
- انساب الاشراف: البلاذری (م. 279ق.)، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، 1417ق
- بحار الانوار: المجلسی (م. 1110ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق
- البداية و النهايه: ابن كثير (م.774ق.)، بيروت، مكتبة المعارف.
- تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک): الطبری (م. 310ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی
- تاريخ اليعقوبي: احمد بن يعقوب (م.292ق.)، بيروت، دار صادر، 1415ق
- تهذيب الاحكام: الطوسي (م.460ق.)، به كوشش موسوي و آخوندي، تهران، دار الكتب الاسلاميه، 1365ش
- دلائل النبوه: البیهقی (م. 458ق.)، به کوشش عبدالمعطی، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1405ق
- جامع البيان: الطبري (م.310ق.)، بيروت، دار المعرفه، 1412ق
- جواهر الكلام: النجفي (م.1266ق.)، به كوشش قوچاني و ديگران، بيروت، دار احياء التراث العربي
- دلائل النبوه: البيهقي (م.458ق.)، به كوشش عبدالمعطي، بيروت، دار الكتب العلميه، 1405ق
- رجال الطوسي: الطوسي (م.460ق.)، به كوشش القيومي، قم، نشر اسلامي، 1415ق
- الروض الانف: السهيلي (م.581ق.)، به كوشش عبدالرحمن، بيروت، دار احياء التراث العربي، 1412ق
- روض الجنان:ابوالفتوح رازي (م.554ق.)، به كوشش ياحقي و ناصح، مشهد، آستان قدس رضوي، 1375ش
- السنن الكبري (سنن النسائي):: النسائي (م.303ق.)، به كوشش عبدالغفار، سيد كسروي، بيروت، دار الكتب العلميه، 1411ق
- سير اعلام النبلاء: الذهبي (م.748ق.)، به كوشش گروهي از محققان، بيروت، الرساله، 1413ق
- السيرة النبويه:ابن هشام (م.213/218ق.)، به كوشش السقاء و ديگران، بيروت، المكتبة العلميه
- صحيح مسلم: مسلم (م.261ق.)، بيروت، دار الفكر
- الصحيح من سيرة النبي (ص): جعفر مرتضي العاملي، بيروت، دار السيره، 1414ق
- الطبقات الكبري: ابن سعد (م.230ق.)، به كوشش محمد عبدالقادر، بيروت، دار الكتب العلميه، 1418ق.
- فتوح البلدان: البلاذري (م.279ق.)، بيروت، دار الهلال، 1988م
- الكافي: الكليني (م.329ق.)، به كوشش غفاري، تهران، دار الكتب الاسلاميه، 1375ش
- كتاب الطهاره: الانصاري (م.1281ق.)، گروهي از محققان، قم، المؤتمر العالمي لميلاد الشيخ الانصاري، 1415ق
- كشف الغمه: علي بن عيسي الاربلي (م.693ق.)، بيروت، دار الاضواء، 1405ق
- مجمع البيان: الطبرسي (م.548ق.)، بيروت، دار المعرفه، 1406ق
- المحلي بالآثار: ابن حزم الاندلسي (م.456ق.)، به كوشش احمد شاكر، بيروت، دار الفكر
- مصباح الفقيه: رضا الهمداني (م.1322ق.)، قم، المؤسسة الجعفريه، 1417ق
- المغازي: الواقدي (م.207ق.)، به كوشش مارسدن جونس، بيروت، اعلمي، 1409ق
- الموطّأ: مالك بن انس (م.179ق.)، به كوشش محمد فؤاد، بيروت، دار احياء التراث العربي، 1406ق
- الميزان: الطباطبائي (م.1402ق.)، بيروت، اعلمي، 1393ق
- نمونه: مكارم شيرازي و ديگران، تهران، دار الكتب الاسلاميه، 1375ش
- الوافي بالوفيات: الصفدي (م.764ق.)، به كوشش الارنؤوط و تركي مصطفي، بيروت، دار احياء التراث العربي، 1420ق.