مسجد سقیا

از ویکی حج
(تغییرمسیر از قبة الرئوس)
مسجد سقیا
اطلاعات اوليه
کاربری مسجد
مکان عربستان * مدینه * در داخل محوطه ایستگاه قطار در عنبریه
نام‌های دیگر مسجد الرئوس
وقایع مرتبط نمازخواندن رسول خدا(ص) هنگام رفتن به بدر
مشخصات
وضعیت فعال
معماری
بازسازی ۱۳۸۰-۱۳۸۱ شمسی
در حال بارگیری نقشه...

مسجد سُقْیا، یکی از مساجد شهر مدینه است که در قسمت جنوب شرقی ایستگاه قطار مدینه، در محله عنبریه، قرار دارد. به این مسجد سقیا گفته می‌شود؛ زیرا در منطقه سقیا و نزدیک چاه سقیا واقع شده است. پیامبر(ص) در مسیر بدر، در سقیا از سپاهش سان دید، نماز خواند، برای اهل مدینه دعا کرد و از چاه سقیا آب نوشید.

موقعیت[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مسجد سقیا داخل حصار ساختمان ایستگاه راه‌آهن عنبریه و در جنوب شرقی آن قرار دارد. چاه سقیا در جنوب آن مسجد واقع است و خیابان طریق مکه، آن دو را از هم جدا می‌کند.[۱]

در حال حاضر، مسجد سقیا در داخل ایستگاه راه آهن قرار گرفته است. [۲]

دلیل نام‌گذاری[ویرایش | ویرایش مبدأ]

به این مسجد سقیا گفته می‌شود؛ زیرا در منطقه سقیا و نزدیک چاه سقیا واقع شده است.[۳]

قبة الرئوس[ویرایش | ویرایش مبدأ]

از قرن یازدهم به بعد، این مسجد به قبة الرئوس (قبة الرؤوس) نیز معروف بوده است.[۴] بنابر گزارش علی حافظ، به این دلیل قبةالرئوس نامیده شده که ترکان عثمانی سرهای راهزن‌های صحرا را قطع می‌کردند و در آن می‌گذاشتند.[۵]به نظر عیاشی تاریخ‌نگار مدینه، معروف شدن این مسجد به قبةالرئوس، اثر بدی دارد و این نام شایسته مسجد نیست. [۶]

پیامبر(ص) در سقیا[ویرایش | ویرایش مبدأ]

حضرت محمد(ص) در مسیر مدینه به بدر (در غزوه بدر) در سقیا توقف کرد و نماز خواند و دعا کرد: همچنان‌که خداوند پس از دعای حضرت ابراهیم(ع) برای اهل مکه برکت قرار داد، برای اهل مدینه نیز برکت قرار دهد.[۷] گفته شده که پیامبر در این مکان از سپاهش سان دید.[۸]

گزارش شده که پیامبر(ص) در مسیر رفتن به بدر، از چاه سقیا آب نوشید.[۹]

تاریخ مسجد سقیا[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ابن شبه این مسجد را از مساجدی می‌شمارد که پیامبر(ص) در آن نماز خوانده است.[۱۰] بنابر گزارش سمهودی، عمر بن عبدالعزیز این مسجد را در محل نماز پیامبر(ص) ساخته است. بنابر عبارت سمهودی به نقل از ابوعبدالله اسدی، از مورخان سده‌های نخست، این مسجد، به عنوان یکی از مساجد تاریخی مدینه، مشهور بوده است.[۱۱]

گزارش سمهودی درباره مسجد سقیا[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در زمان سمهودی این مسجد از میان رفته بود. او به محل مسجد رفت و با دیدن یک سنگ بزرگ ساختمانی، دستور داد آنجا را حفاری کنند. پس از کاوش، محراب و چهار گوشه مسجد سقا ظاهر شد. سمهودی بر اساس تزیینات و کنده‌کاری سنگ‌هایی که کشف شد معتقد بود که این ساختمان در زمان عمر بن عبدالعزیز ساخته شده است.[۱۲] بنابر گزارش سمهودی، مسجد سقیا در زمان وی، روی همان پایه‌های اولیه‌اش که مربعی به مساحت حدود هفت ذراع در هفت ذراع بود، تجدید بنا شد.[۱۳] گزارش احمد عباسی در قرن یازدهم نیز مساحت این مسجد را تایید می‌کند.[۱۴]

بنابر گزارشی از سال ۱۰۷۳ق. (۱۶۶۲م.)، این مسجد در سمت چپ راه منتهی به مدینه از مسیر عقیق، در حره غربی واقع شده است.[۱۵]

نظریه یاسین خیاری[ویرایش | ویرایش مبدأ]

دانشمندان سده‌های نخستین و سده‌های میانه، هم‌عقیده‌اند که مسجد سقیا، مسجدی تاریخی است که امروزه داخل ایستگاه راه‌آهن قرار دارد. یاسین الخیاری، تاریخ‌نگار معاصر مدینه، بر آن بود: بناى مخروبه‌اى که در زمان او در کنار چاه سقیا قرار داشت و برای توسعه راه تخریب شد، همان مسجد سقیاست. [۱۶] این بناى مخروبه، در تصویری که او در کتابش آورده، به روشنی به چشم می‌خورد. محمد الیاس عبدالغنی، با دلایل متعدد، نظریه مشهور را اثبات و نظریه خیاری را رد کرده است.[۱۷]

توصیف مسجد[ویرایش | ویرایش مبدأ]

شنقیطی مسجد سقیا را این‌گونه توصیف می‌کند: «داخل ساختمان‌های ایستگاه راه‌آهن از جهت جنوب، مسجد سقیا دیده می‌شود که دارای گنبدهای سه‌گانه است. گنبد میانی بزرگ‌تر است».[۱۸]

ساختمان مسجد دارای برش‌های عمودی و افقی و از سه فضای خالی یا شکاف تشکیل شده که با سه گنبد پوشیده شده‌اند. گنبد میانی از همه گنبدها بزرگ‌تر است. محرابش در دیوار قبله است. در نیمه دیوار شمالی، شرقی و غربی ساختمان آن، دریچه قوسدار و هلالی‌شکلی با قوسی دایره‌ای‌شکل تعبیه شده است. دیوارها با گچ سفید گچکاری شده‌اند.[۱۹]

گالری[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]

منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  • آثار اسلامی مکه و مدینه‏، رسول جعفریان، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش.
  • آثار المدینه المنوره‏'‏، عبدالقدوس الانصاری، مدینه، المکتبه السلفیه، ۱۳۹۳ق.
  • تاریخ المدینة المنورة (ابن شبه)'‏، ابن شبه نمیری (م.۲۶۲ق‏)، ترجمه حسین صابری‏، تهران، مشعر، ۱۳۸۰ش‏.
  • تاریخ المعالم المدینه المنوره قدیما و حدیثا'‏، احمد یاسین الخیاری الحسینی، ریاض، الامانة العامة للاحتفال بمرور مائة عام علی تأسیس المملکة، ۱۴۱۹ق. / ۱۹۹م
  • الجامع الصحیح و هو سنن الترمذی‏، محمد بن عیسی الترمذی، حققها احمد محمد شاکر، قاهره، دارالحدیث، ۱۴۱۹ق.
  • الدر الثمین فی معالم دارالرسول(ص)،محمد الامین الشنقیطی، جده: دارالقبله للثقافه الاسلامیه؛ بیروت: موسسه علوم القرآن، ‮‭۱۴۱۱‬ق. / ‮‭۱۹۹۱‬م.
  • الرحلة العیاشیه‏، عبدالله بن محمد العیاشی، حققها و قدم لها: سعید الفاضلی، سلیمان القرشی، ابوظبی، دارالسویدی، ۲۰۰۶.
  • الطبقات الکبری‏، ابن سعد، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، چاپ اول، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۰ق. / ۱۹۹۰م.
  • المدینة المنورة بین الماضی و الحاضر، ابراهیم عیاشی، مدینه، المکتبة العلمیه، ۱۹۷۲م.
  • المدینه المنوره: تطورها العمرانی و تراثها المعماری، صالح لمعی مصطفی، بیروت، دار النهضه العربیه، ‮‭۱۹۸۱‬م.
  • المساجد الاثریة فی المدینة المنورة، محمد الیاس عبدالغنی، مدینه، ۱۹۹۸.
  • عمدة الاخبار، احمد بن عبدالحمید عباسی، مدینه، المکتبة العلمیه، بی‌تا.
  • فصول من تاریخ المدینة المنوره، علی حافظ، جده، شرکة المدینة المنوره، ۱۴۱۷ق.
  • وفاء الوفا باخبار دار المصطفی، نورالدین علی بن عبدالله السمهودی، تحقیق و تقدیم قاسم السامرائی، لندن، موسسه الفرقان للتراث الاسلامی، ۱۴۲۲ق. / ۲۰۰۱م.