ابورهم غفاری: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - '</ref>' به '</ref> ') |
(←منابع) |
||
| (۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۲۳: | خط ۲۳: | ||
| آثار = | | آثار = | ||
}} | }} | ||
'''کلثوم بن حُصَین بن خلاد''' معروف به '''ابورُهْم غِفاری''' از [[قبیله بنیغفار]]. بنابر نقلی وی در [[غزوه خیبر]]، [[صلح حدیبیه]]، [[فتح مکه]]، [[غزوه حنین|حُنَین]] و [[غزوه طائف]] جانشین [[پیامبر(ص)]] در | '''کلثوم بن حُصَین بن خلاد''' معروف به '''ابورُهْم غِفاری''' از [[قبیله بنیغفار]]. بنابر نقلی وی در [[غزوه خیبر]]، [[صلح حدیبیه]]، [[فتح مکه]]، [[غزوه حنین|حُنَین]] و [[غزوه طائف]]، جانشین [[پیامبر(ص)]] در [[مدینه]] بود. بنابر نقل‌های دیگر، (که در تعارض با نقل اول است) در تمام این غزوات حضور داشت. درباره سرنوشت وی پس از وفات پیامبر(ص)، گزارشی موجود نیست. | ||
== شخصیت‌شناسی== | ==شخصیت‌شناسی== | ||
ابورهم کلثوم بن حُصَین بن خلاد از شاخه اُحَیمس (یا اَحْمَس) [[قبیله بنیغفار]]<ref>جمهرة انساب العرب، ص۱۸۶؛ اسد الغابه، ج۴، ص۱۹۳؛ الاصابه، ج۷، ص۱۱۹.</ref> | ابورهم کلثوم بن حُصَین بن خلاد از شاخه اُحَیمس (یا اَحْمَس) [[قبیله بنیغفار]]<ref>جمهرة انساب العرب، ص۱۸۶؛ اسد الغابه، ج۴، ص۱۹۳؛ الاصابه، ج۷، ص۱۱۹.</ref> بود. در نام پدر و اجدادش اختلاف است.<ref>الاستیعاب، ج۴، ص۱۶۵۹؛ اسد الغابه، ج۵، ص۱۱۷.</ref> وی در آغاز [[هجرت پیامبر(ص) به مدینه|هجرت]]، همراه تیره‌اش به [[مدینه]] رفت و [[مسلمان]] شد.<ref>الطبقات، ج۴، ص۱۸۴؛ تاریخ الاسلام، ج۱، ص۱۶۹.</ref> [[پیامبر گرامی(ص)]] آنان را در مدینه سکونت داد و خانه ابورهم نیز در کنار خانه‌های بنیغفار در مدینه قرار گرفت<ref>تاریخ المدینه، ج۱، ص۲۶۰؛ وفاء الوفاء، ج۲، ص۲۶۴.</ref>؛ هر چند او بیشتر در بیابان‌های [[بیابان غیقه|غَیقَه]]<ref>معجم البلدان، ج۴، ص۲۲۲؛ مراصد الاطلاع، ج۲، ص۱۰۰۷.</ref> و [[بیابان صفراء|صَفْراء]]<ref>معجم البلدان، ج۳، ص۴۱۲؛ الروض المعطار، ص۱۱۳.</ref> ، محل سکونت بنیغفار، زندگی می‌کرد.<ref>الطبقات، ج۴، ص۱۸۵.</ref> به گزارش سمهودی، منازل غفاریان در سمت غرب بازار مدینه در کنار [[کوه سلیع|کوه سُلَیع]]<ref>معجم البلدان، ج۴، ص۸۵؛ مراصد الاطلاع، ج۲، ص۹۲۰.</ref> قرار داشت.<ref>وفاء الوفاء، ج۳، ص۵۸.</ref> بنابر روایتی، مسجد قبیله غفار که پیامبر(ص) در آن نماز گزارده بود، نزديک منزل ابورهم بود.<ref>تاریخ المدینه، ج۱، ص۲۶۱؛ وفاء الوفاء، ج۲، ص۲۶۴.</ref> | ||
==حضور در غزوات یا جانشین پیامبر(ص) در مدینه== | ==حضور در غزوات یا جانشین پیامبر(ص) در مدینه== | ||
ابورهم در [[غزوه بدر]] حضور نداشت؛ اما در گزارشی که جای تأمل دارد، مشاهده خود | ابورهم در [[غزوه بدر]] حضور نداشت؛ اما در گزارشی که جای تأمل دارد، مشاهده خود از حضور [[فرشته|فرشتگان]] الهی برای یاری [[مسلمان|مسلمانان]] در نبرد بدر را نقل کرده است.<ref>المغازی، ج۱، ص۷۷؛ سبل الهدی، ج۴، ص۳۹.</ref> او در [[غزوه احد]] در سال 3ق. حاضر بود و آن‌گاه که از ناحیه گلو مجروح شد، به اعجاز پیامبر گرامی(ص) شفا یافت لذا وی را منحور (زخمی شده از حلق) خواندند.<ref>المغازی، ج۱، ص۲۴۳؛ الطبقات، ج۴، ص۱۸۴.</ref> | ||
برخی اخبار، او را در [[صلح حدیبیه]]<ref>المحبّر، ص۱۲۷؛ انساب الاشراف، ج۱، ص۳۵۰.</ref> | برخی اخبار، او را در [[صلح حدیبیه]]<ref>المحبّر، ص۱۲۷؛ انساب الاشراف، ج۱، ص۳۵۰.</ref> به سال ششم ق. و [[غزوه خیبر]] به سال هفتم ق.<ref>المحبّر، ص۱۲۷؛ تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۷.</ref> جانشین پیامبر(ص) در [[مدینه]] دانسته‌اند. اما گزارش‌هایی دیگر او را از اصحاب [[بیعت شجره]] در ماجرای صلح حدیبیه می‌دانند<ref>المغازی، ج۳، ص۱۰۰۱؛ الاستیعاب، ج۳، ص۱۳۲۷.</ref> و از شرکت او در جنگ خیبر خبر می‌دهند که با جانشینی او در مدینه همخوانی ندارد. این گزارش‌ها از گرسنگی شدید او در این نبرد<ref>المغازی، ج۲، ص۶۶۰؛ دانشنامه سیره نبوی، ج۱، ص۳۰۴.</ref> و نیز تعیین میزان سهم او و برادرش از غنایم جنگ حکایت دارند.<ref>معرفة الصحابه، ج۵، ص۲۸۸۷؛ السنن الکبری، ج۶، ص۳۲۶.</ref> همراهی او با پیامبر(ص) یا جانشینی وی در مدینه در [[عمرة القضاء]] به سال هفتم ق. نیز مورد تردید است.<ref>الطبقات، ج۴، ص۱۸۴؛ المنتظم، ج۳، ص۳۰۵؛ امتاع الاسماع، ج۹، ص۲۲۷.</ref> بر پایه گزارشی، او در این سفر شتران قربانی را حرکت می‌داد.<ref>المغازی، ج۲، ص۷۳۳.</ref> بر پایه نقل وی، در این سفر، ایماء بن رَحضه، رئیس بنیغفار<ref>دلائل النبوه، ج۲، ص۲۱۲؛ اسد الغابه، ج۱، ص۱۸۸.</ref> که بر اثر خشکسالی سرزمین خود، در منطقه [[ابواء]] چادر زده بودند، ۱۰۰ گوسفند همراه تعدادی شتر به پیامبر هدیه کرد. ایشان هدیه او را پذیرفت و گوسفندان را میان یارانش قسمت کرد.<ref>المغازی، ج۲، ص۵۷۷؛ امتاع الاسماع، ج۱، ص۲۷۸.</ref> | ||
== مأموریت در قبیله بنیغفار == | ==مأموریت در قبیله بنیغفار== | ||
در سال هشتم ق. پیامبر(ص) ابورهم را همراه ایماء بن رحضه، مأمور بسیج قبیله‌های [[قبیله بنیغفار|بنیغفار]] و [[قبیله ضمره|ضَمْره]] برای [[فتح مکه]] کرد.<ref>المغازی، ج۲، ص۷۹۹.</ref> | در سال هشتم ق. پیامبر(ص) ابورهم را همراه ایماء بن رحضه، مأمور بسیج قبیله‌های [[قبیله بنیغفار|بنیغفار]] و [[قبیله ضمره|ضَمْره]] برای [[فتح مکه]] کرد.<ref>المغازی، ج۲، ص۷۹۹.</ref> به نقل مشهور، وی دراین [[غزوه]] جانشین پیامبر در [[مدینه]] بود.<ref>تاریخ خلیفه، ص۴۸؛ تاریخ طبری، ج۳، ص۵۰؛ جمهرة انساب العرب، ص۱۸۶.</ref> او در [[غزوه تبوک]] به سال نهم ق. نیز از سوی رسول خدا(ص) مأمور فراخوانی قبیله‌اش شد.<ref>المغازی، ج۳، ص۹۹۰؛ امتاع الاسماع، ج۲، ص۴۷.</ref> پیامبر در مسیر [[تبوک]] در سخنانی با ابورهم، توقع خود را از حضور بیشتر قبایلی چون بنیغفار ابراز داشت.<ref>المغازی، ج۳، ص۱۰۰۲؛ السیرة النبویه، ج۲، ص۵۲۹؛ الطبقات، ج۴، ص۱۸۴.</ref> گویا در همین سفر بود که وی در حالی که خواب‌آلود بود، ناخواسته با نزدیک شدن شترش به پیامبر، پای پیامبر را آزرد و پیامبر با چوبدستی خود پای او را از پای خود دور کرد و روز بعد بدان سبب یک<ref>المغازی، ج۲، ص۹۳۹.</ref> یا چند گوسفند به وی بخشید.<ref>الطبقات، ج۴، ص۱۸۴؛ المنتظم، ج۵، ص۴۸.</ref> منابع بسیاری این رخداد را در مسیر بازگشت پیامبراکرم(ص) از [[غزوه طائف]] به سال هشتم ق. یادکرده‌اند<ref>المغازی، ج۳، ص۹۳۹؛ سبل الهدی، ج۷، ص۷۰.</ref> ؛ اما گزارش‌های جانشینی ابورهم در مدینه هنگام نبردهای فتح مکه، [[غزوه حنین|حُنَین]] و طائف<ref>تاریخ خلیفه، ص۴۸؛ انساب الاشراف، ج۱، ص۳۶۴، ۳۶۶؛ الاستیعاب، ج۳، ص۱۳۲۷.</ref> پذیرش این گزارش را با مشکل روبه‌رو می‌کند. | ||
از زندگی ابورهم پس از پیامبر گرامی(ص) و پایان کار و دودمان او گزارشی در منابع یاد نشده است. | از زندگی ابورهم پس از پیامبر گرامی(ص) و پایان کار و دودمان او گزارشی در منابع یاد نشده است. | ||
==پیوند به بیرون== | ==پیوند به بیرون== | ||
== پانویس == | *[http://www.javabgoo.isri.ac.ir/index.php?/Knowledgebase/Article/View/3118/232/grn-borhm-ghfr-o-mbr جریان ابورهم غفاری و پیامبر(ص)] | ||
==پانویس== | |||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
== منابع == | ==منابع== | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
{{دانشنامه | {{دانشنامه | ||
| آدرس = http:// | | آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/9378/%d8%a7%d8%a8%d9%88%d8%b1-%d9%87-%d9%85-%d8%ba-%d9%81%d8%a7%d8%b1%d9%8a | ||
| عنوان = ابورهم غفاری | | عنوان = ابورهم غفاری | ||
| نویسنده = محمدسعید نجاتی | | نویسنده = محمدسعید نجاتی | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۵ دسامبر ۲۰۲۰، ساعت ۱۴:۳۷
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | کلثوم بن حُصَین بن خلاد |
| لقب | ابورُهْم |
| محل زندگی | مدینه |
| مهاجر/انصار | مهاجر |
| نسب/قبیله | قبیله بنیغفار |
| درگذشت/شهادت | پس از وفات پیامبر(ص) |
| مشخصات دینی | |
| زمان اسلام آوردن | آغاز هجرت |
| نحوه اسلام آوردن | همراه قبیله خویش |
| حضور در جنگ‌ها | حضور در بیشتر غزوات (بنابر قولی) |
| دلیل شهرت | جانشین پیامبر(ص) در شهر مدینه در غزوات خیبر، حُنَین، طائف، صلح حدیبیه و فتح مکه |
| نقش‌های برجسته | مأمور بسیج قبیله‌های بنیغفار و ضَمْره برای فتح مکه |
کلثوم بن حُصَین بن خلاد معروف به ابورُهْم غِفاری از قبیله بنیغفار. بنابر نقلی وی در غزوه خیبر، صلح حدیبیه، فتح مکه، حُنَین و غزوه طائف، جانشین پیامبر(ص) در مدینه بود. بنابر نقل‌های دیگر، (که در تعارض با نقل اول است) در تمام این غزوات حضور داشت. درباره سرنوشت وی پس از وفات پیامبر(ص)، گزارشی موجود نیست.
شخصیت‌شناسی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
ابورهم کلثوم بن حُصَین بن خلاد از شاخه اُحَیمس (یا اَحْمَس) قبیله بنیغفار[۱] بود. در نام پدر و اجدادش اختلاف است.[۲] وی در آغاز هجرت، همراه تیره‌اش به مدینه رفت و مسلمان شد.[۳] پیامبر گرامی(ص) آنان را در مدینه سکونت داد و خانه ابورهم نیز در کنار خانه‌های بنیغفار در مدینه قرار گرفت[۴]؛ هر چند او بیشتر در بیابان‌های غَیقَه[۵] و صَفْراء[۶] ، محل سکونت بنیغفار، زندگی می‌کرد.[۷] به گزارش سمهودی، منازل غفاریان در سمت غرب بازار مدینه در کنار کوه سُلَیع[۸] قرار داشت.[۹] بنابر روایتی، مسجد قبیله غفار که پیامبر(ص) در آن نماز گزارده بود، نزديک منزل ابورهم بود.[۱۰]
حضور در غزوات یا جانشین پیامبر(ص) در مدینه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
ابورهم در غزوه بدر حضور نداشت؛ اما در گزارشی که جای تأمل دارد، مشاهده خود از حضور فرشتگان الهی برای یاری مسلمانان در نبرد بدر را نقل کرده است.[۱۱] او در غزوه احد در سال 3ق. حاضر بود و آن‌گاه که از ناحیه گلو مجروح شد، به اعجاز پیامبر گرامی(ص) شفا یافت لذا وی را منحور (زخمی شده از حلق) خواندند.[۱۲]
برخی اخبار، او را در صلح حدیبیه[۱۳] به سال ششم ق. و غزوه خیبر به سال هفتم ق.[۱۴] جانشین پیامبر(ص) در مدینه دانسته‌اند. اما گزارش‌هایی دیگر او را از اصحاب بیعت شجره در ماجرای صلح حدیبیه می‌دانند[۱۵] و از شرکت او در جنگ خیبر خبر می‌دهند که با جانشینی او در مدینه همخوانی ندارد. این گزارش‌ها از گرسنگی شدید او در این نبرد[۱۶] و نیز تعیین میزان سهم او و برادرش از غنایم جنگ حکایت دارند.[۱۷] همراهی او با پیامبر(ص) یا جانشینی وی در مدینه در عمرة القضاء به سال هفتم ق. نیز مورد تردید است.[۱۸] بر پایه گزارشی، او در این سفر شتران قربانی را حرکت می‌داد.[۱۹] بر پایه نقل وی، در این سفر، ایماء بن رَحضه، رئیس بنیغفار[۲۰] که بر اثر خشکسالی سرزمین خود، در منطقه ابواء چادر زده بودند، ۱۰۰ گوسفند همراه تعدادی شتر به پیامبر هدیه کرد. ایشان هدیه او را پذیرفت و گوسفندان را میان یارانش قسمت کرد.[۲۱]
مأموریت در قبیله بنیغفار[ویرایش | ویرایش مبدأ]
در سال هشتم ق. پیامبر(ص) ابورهم را همراه ایماء بن رحضه، مأمور بسیج قبیله‌های بنیغفار و ضَمْره برای فتح مکه کرد.[۲۲] به نقل مشهور، وی دراین غزوه جانشین پیامبر در مدینه بود.[۲۳] او در غزوه تبوک به سال نهم ق. نیز از سوی رسول خدا(ص) مأمور فراخوانی قبیله‌اش شد.[۲۴] پیامبر در مسیر تبوک در سخنانی با ابورهم، توقع خود را از حضور بیشتر قبایلی چون بنیغفار ابراز داشت.[۲۵] گویا در همین سفر بود که وی در حالی که خواب‌آلود بود، ناخواسته با نزدیک شدن شترش به پیامبر، پای پیامبر را آزرد و پیامبر با چوبدستی خود پای او را از پای خود دور کرد و روز بعد بدان سبب یک[۲۶] یا چند گوسفند به وی بخشید.[۲۷] منابع بسیاری این رخداد را در مسیر بازگشت پیامبراکرم(ص) از غزوه طائف به سال هشتم ق. یادکرده‌اند[۲۸] ؛ اما گزارش‌های جانشینی ابورهم در مدینه هنگام نبردهای فتح مکه، حُنَین و طائف[۲۹] پذیرش این گزارش را با مشکل روبه‌رو می‌کند.
از زندگی ابورهم پس از پیامبر گرامی(ص) و پایان کار و دودمان او گزارشی در منابع یاد نشده است.
پیوند به بیرون[ویرایش | ویرایش مبدأ]
پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ جمهرة انساب العرب، ص۱۸۶؛ اسد الغابه، ج۴، ص۱۹۳؛ الاصابه، ج۷، ص۱۱۹.
- ↑ الاستیعاب، ج۴، ص۱۶۵۹؛ اسد الغابه، ج۵، ص۱۱۷.
- ↑ الطبقات، ج۴، ص۱۸۴؛ تاریخ الاسلام، ج۱، ص۱۶۹.
- ↑ تاریخ المدینه، ج۱، ص۲۶۰؛ وفاء الوفاء، ج۲، ص۲۶۴.
- ↑ معجم البلدان، ج۴، ص۲۲۲؛ مراصد الاطلاع، ج۲، ص۱۰۰۷.
- ↑ معجم البلدان، ج۳، ص۴۱۲؛ الروض المعطار، ص۱۱۳.
- ↑ الطبقات، ج۴، ص۱۸۵.
- ↑ معجم البلدان، ج۴، ص۸۵؛ مراصد الاطلاع، ج۲، ص۹۲۰.
- ↑ وفاء الوفاء، ج۳، ص۵۸.
- ↑ تاریخ المدینه، ج۱، ص۲۶۱؛ وفاء الوفاء، ج۲، ص۲۶۴.
- ↑ المغازی، ج۱، ص۷۷؛ سبل الهدی، ج۴، ص۳۹.
- ↑ المغازی، ج۱، ص۲۴۳؛ الطبقات، ج۴، ص۱۸۴.
- ↑ المحبّر، ص۱۲۷؛ انساب الاشراف، ج۱، ص۳۵۰.
- ↑ المحبّر، ص۱۲۷؛ تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۷.
- ↑ المغازی، ج۳، ص۱۰۰۱؛ الاستیعاب، ج۳، ص۱۳۲۷.
- ↑ المغازی، ج۲، ص۶۶۰؛ دانشنامه سیره نبوی، ج۱، ص۳۰۴.
- ↑ معرفة الصحابه، ج۵، ص۲۸۸۷؛ السنن الکبری، ج۶، ص۳۲۶.
- ↑ الطبقات، ج۴، ص۱۸۴؛ المنتظم، ج۳، ص۳۰۵؛ امتاع الاسماع، ج۹، ص۲۲۷.
- ↑ المغازی، ج۲، ص۷۳۳.
- ↑ دلائل النبوه، ج۲، ص۲۱۲؛ اسد الغابه، ج۱، ص۱۸۸.
- ↑ المغازی، ج۲، ص۵۷۷؛ امتاع الاسماع، ج۱، ص۲۷۸.
- ↑ المغازی، ج۲، ص۷۹۹.
- ↑ تاریخ خلیفه، ص۴۸؛ تاریخ طبری، ج۳، ص۵۰؛ جمهرة انساب العرب، ص۱۸۶.
- ↑ المغازی، ج۳، ص۹۹۰؛ امتاع الاسماع، ج۲، ص۴۷.
- ↑ المغازی، ج۳، ص۱۰۰۲؛ السیرة النبویه، ج۲، ص۵۲۹؛ الطبقات، ج۴، ص۱۸۴.
- ↑ المغازی، ج۲، ص۹۳۹.
- ↑ الطبقات، ج۴، ص۱۸۴؛ المنتظم، ج۵، ص۴۸.
- ↑ المغازی، ج۳، ص۹۳۹؛ سبل الهدی، ج۷، ص۷۰.
- ↑ تاریخ خلیفه، ص۴۸؛ انساب الاشراف، ج۱، ص۳۶۴، ۳۶۶؛ الاستیعاب، ج۳، ص۱۳۲۷.
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل ابورهم غفاری.
- الاستیعاب: ابن عبدالبر (م.۴۶۳ق.)، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق
- اسدالغابه: ابن اثیر علی بن محمد الجزری (م.۶۳۰ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق
- الاصابه: ابن حجر العسقلانی (م.۸۵۲ق.)، به کوشش علی محمد و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق
- امتاع الاسماع: المقریزی (م.۸۴۵ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق
- انساب الاشراف: البلاذری (م.۲۷۹ق.)، به کوشش زکار، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق
- تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر: الذهبی (م.۷۴۸ق.)، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۱۰ق
- تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک): الطبری (م.۳۱۰ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی
- تاریخ خلیفه: خلیفة بن خیاط (م.۲۴۰ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق
- تاریخ المدینة المنوره: ابن شبّة النمیری (م.۲۶۲ق.)، به کوشش شلتوت، قم، دار الفکر، ۱۴۱۰ق
- تاریخ الیعقوبی: احمد بن یعقوب (م.۲۹۲ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۵ق
- جمهرة انساب العرب: ابن حزم (م.۴۵۶ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق
- دانشنامه سیره نبوی: قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۱۳۸۹ش
- دلائل النبوه: البیهقی (م.۴۵۸ق.)، به کوشش عبدالمعطی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۵ق
- الروض المعطار: محمد بن عبدالمنعم الحمیری (م.۹۰۰ق.)، بیروت، مکتبة لبنان، ۱۹۸۴م
- سبل الهدی: محمد بن یوسف الصالحی (م.۹۴۲ق.)، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق
- السنن الکبری: البیهقی (م.۴۵۸ق.)، بیروت، دار الفکر
- الطبقات الکبری: ابن سعد (م.۲۳۰ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق
- المحبّر: ابن حبیب (م.۲۴۵ق.)، به کوشش ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دار الآفاق الجدیده
- مراصد الاطلاع: صفی الدین عبدالمؤمن البغدادی (م.۷۳۹ق.)، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق.
- عجم البلدان: یاقوت الحموی (م.۶۲۶ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م
- معرفة الصحابه: ابونعیم الاصفهانی (م.۴۳۰ق.)، به کوشش العزازی، ریاض، دار الوطن، ۱۴۱۹ق
- المغازی: الواقدی (م.۲۰۷ق.)، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۹ق
- المنتظم: ابن جوزی (م.۵۹۷ق.)، به کوشش نعیم زرزور، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۲ق
- وفاء الوفاء: السمهودی (م.۹۱۱ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه.