مقام ابراهیم(ع): تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۶۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{در دست ویرایش|ماه=[[مرداد]]|روز=[[۲۳]]|سال=[[۱۳۹۸]]|کاربر=ahmad}}
{{جعبه اطلاعات بنای مذهبی
{{جعبه اطلاعات بنای مذهبی
| عنوان            =مقام ابراهیم(ع)
| عنوان            =مقام ابراهیم(ع)
| تصویر            =مقام ابراهیم 1.jpg
| تصویر            =مقام ابراهیم 1.jpg
| اندازه تصویر    =
| اندازه تصویر    =
| بنيانگذار       =
| بنیانگذار       =
| تأسیس            =
| تأسیس            =
| کاربری          =[[زیارت]]
| کاربری          =[[زیارت]]
خط ۲۱: خط ۱۹:
| وبگاه            =
| وبگاه            =
}}
}}
'''مقام ابراهیم(ع)''' سنگی است در [[مسجدالحرام]] و نزدیک [[کعبه]] که می‌گویند [[حضرت ابراهیم(ع)]] بر روی آن ایستاد و کعبه را ساخت. همچنین گفته‌اند او روی این سنگ، مردم را به [[حج]] فراخواند. به‌گفته تاریخ‌نگاران [[مسلمان]]، سنگ به قدرت خدا نرم شد و جای دو پای حضرت ابراهیم(ع) در آن باقی ماند.


'''مقام ابراهیم(ع)''' سنگی است که [[حضرت ابراهیم(ع)]] بر روی آن ایستاد و خانۀ کعبه را ساخت. و نیز بر روی آن بانگ برآورد و مردم را به [[حج]] فراخواند، و به قدرت خداوند سنگ به‌صورت گل نرم درآمده و جای دو پای حضرت ابراهیم(ع) در آن باقی ماند، و هم‌اکنون در مقصوره‌ای طلائی‌رنگ در کنار [[کعبه]] قرار گرفته است.
مقام ابراهیم هم‌اکنون در محفظه طلایی‌رنگ در کنار کعبه قرار گرفته و با [[شاذروان|شاذَروان]] یازده متر فاصله دارد.
 
مقام ابراهیم که خداوند در [[قرآن کریم]] آن را به‌عنوان آیه و نشانه‌ای روشن از آیات پروردگار یاد کرده و مسلمانان را به‌نماز در این جایگاه دعوت کرده، از کهن‏‌ترین آثار موجود در [[مسجدالحرام]] است. حاجیان پس از هر طواف واجبی، پشت مقام دو رکعت نماز می‌خوانند و خواسته‌های خویش را از خدا طلب می‌کنند. [[طواف واجب]] در محدوده بین کعبه و مقام ابراهیم انجام گرفته و [[نماز طواف]] پشت آن خوانده می‌شود.
 
بنابر روایات، مقام ابراهیم سنگی بهشتی است که خداوند آن را به‌زمین فرو فرستاده، همچنین سیصد و سیزده نفر از شهدای بدر میان [[حجرالاسود]] و مقام ابراهیم هنگام ظهور با [[حضرت مهدی(ع)]] [[بیعت]] می‌کنند، و قبور بسیاری از پیامبران میان رکن و مقام واقع شده و این ویژگی‌ها نشان از اهمیّت مقام دارد.
[[دعا]] خواندن نزد مقام ابراهیم مستحب است و امید استجابت آن از طرف پروردگار بسیار زیاد است.
 
==مقام ابراهیم، سنگی در مسجدالحرام==
«مقام ابراهیم» نام سنگی است که در مسجدالحرام کنار کعبه قرار گرفته است.<ref>مجمع البیان، ج١، ص٢٠٣؛ تفسیر طبری، ج٢، ص۵۳٧؛ تفسیر فخر رازی، ج۴، ص۵۲؛ الاساس فی التفسیر، ج١، ص۲۶۸.</ref> این سنگ هم‌اکنون در مقصوره‌ای طلائی‌رنگ جای گرفته است.<ref>فضل الحجرالاسود و مقام ابراهیم، ص۱۰۴و۱۰۵.</ref>


درخصوص علت نام‌گذاری این سنگ به مقام ابراهیم دیدگاه‌های متفاوتی هست: برخی علتش را آن دانسته‌اند که گفته‌اند [[حضرت ابراهیم(ع)]] هنگام ساخت کعبه بر آن می‌ایستاد و دیوارهای [[کعبه]] را بالا می‌برد.<ref>ازرقی، اخبار مکه، ج٢، ص٣٢؛ صحیح بخاری، کتاب الانبیاء، ج۶، ص٣٩٨.</ref> گروهی گفته‌اند هنگامی که ساختن خانۀ کعبه توسط ابراهیم(ع) پایان یافت، [[جبرئیل]] فرود آمد و [[مناسک حج]] را به او آموخت، آن‌گاه ابراهیم بر سنگی (که همان مقام ابراهیم کنونی است) برآمد و فرمود: ‌ای مردم، پروردگارتان را پاسخ گویید.<ref>صحیح بخاری، ج۶، ص٣٩٨.</ref>
[[قرآن]] از مقام ابراهیم به عنوان یکی از نشانه‌های روشن خدا یاد کرده و به مسلمانان سفارش کرده است که در این جایگاه [[نماز]] بخوانند. در روایات هم مقام ابراهیم سنگی [[بهشت|بهشتی]] دانسته شده است.


کسانی هم علت نام‌گذاری را آن دانسته‌اند که زمانی که ابراهیم برای دیدار فرزندش اسماعیل آمد و او را نیافت، همسر اسماعیل به‌عنوان ادای احترام، از ابراهیم خواست اجازه دهد تا سر او را بشوید. او نیز اجازه داد و در حالی که سوار بر مرکب بود، سنگی زیر پای راست او قرار داد و سر او را شست.<ref>سیرۀ حلبی، ج١، ص۱۵۷؛ تفسیر قرطبی، ج٢، ص۱۶۹.</ref>
به فتوای برخی فقیهان، [[واجب]] است [[طواف واجب]] در محدوده بین کعبه و مقام ابراهیم انجام شود و در فقه اسلامی واجب است [[نماز طواف]] پشت مقام ابراهیم خوانده شود. برپایه روایات [[دعا|دعاخواندن]] نزد مقام ابراهیم [[مستحب]] است.


==اهمیت==
==معرفی==
در آیات قرآن و روایات از مقام ابراهیم به‌بزرگی یاد شده است. در قرآن دوبار نام مقام ابراهیم آمده است: یک‌بار در آیه ۱۲۵ سوره بقره که در آن توصیه شده است مقام ابراهیم جایگاهی برای نمازخواندن باشد؛ و بار دیگر در آیه ۹۷ سوره آل عمران که از مقام ابراهیم به‌عنوان یکی از نشانه‌های روشن خدا نام برده است.
«مقام ابراهیم» نام سنگی است در [[مسجدالحرام]] کنار [[کعبه]]<ref>مجمع البیان، ج١، ص٢٠٣؛ تفسیر طبری، ج٢، ص۵۳٧؛ تفسیر فخر رازی، ج۴، ص۵۲؛ الاساس فی التفسیر، ج١، ص۲۶۸.</ref> و هم‌اکنون در محفظه طلایی‌رنگ جای گرفته است.<ref>فضل الحجرالاسود و مقام ابراهیم، ص۱۰۴و۱۰۵.</ref>


در روایات شیعه و اهل‌سنت، مقام ابراهیم از سنگ‌های بهشتی شمرده شده است.<ref>نگاه کنید به ازرقی، اخبار مکه، ج٢، ص٣٧؛ صحیح ابن خزیمه، ج۴، ص٢١٩؛ مجمع البیان، ج١، ص۲۰۴؛ فاکهی، اخبار مکه، ج١، ص۴۴۴.</ref> برای مثال از [[امام باقر(ع)]] نقل کرده‌اند که سه سنگ از بهشت‌اند: ١. مقام ابراهیم ٢. سنگ بنی‌اسرائیل ٣. [[حجرالاسود]].<ref>تفسیر مجمع البیان، ج١، ص٢٠٣.</ref>
در خصوص علت نام‌گذاری این سنگ به مقام ابراهیم دیدگاه‌های متفاوتی هست: برخی علتش را آن دانسته‌اند که [[حضرت ابراهیم(ع)]] هنگام ساخت کعبه بر آن می‌ایستاد و دیوارهای [[کعبه]] را بالا می‌برد.<ref>ازرقی، اخبار مکه، ج٢، ص٣٢؛  صحیح بخاری،  کتاب الانبیاء، ج۶، ص٣٩٨.</ref> گروهی گفته‌اند ابراهیم پس از ساخت کعبه روی این سنگ رفت و مردم را به برگزاری حج فراخواند.<ref>صحیح بخاری، ج۶، ص٣٩٨.</ref>


طبق روایتی از پیامبر(ص)، محل بین رکن (حجرالاسود) و مقام ابراهیم، باغی از باغ‌های بهشت است و هرکس در آنجا چهار رکعت نماز بگزارد، از درون [[عرش]] به او خطاب می‌شود: ‌ای بندۀ خدا، گناهان گذشته‌ات را خداوند بخشید؛ عمل را از نو آغاز کن.<ref>فاکهی، اخبار مکه، ج١، ص۴۶۸.</ref>
==جایگاه دینی==
در قرآن دوبار نام مقام ابراهیم آمده: یک‌بار در آیه ۱۲۵ [[سوره بقره]] که در آن توصیه شده است مقام ابراهیم جایگاهی برای [[نماز|نمازخواندن]] باشد. بار دیگر در آیه ۹۷ [[سوره آل عمران]] که از مقام ابراهیم به‌عنوان یکی از نشانه‌های روشن خدا یاد می‌کند.


همچنین گفته‌اند قبور بسیاری از پیامبران میان رکن و مقام ابراهیم واقع شده است.<ref>مجمع البحرین، مادة (قوم).</ref>  
در روایات [[شیعه]] و [[اهل‌سنت]]، مقام ابراهیم از سنگ‌های [[بهشت|بهشتی]] شمرده شده است.<ref>نگاه کنید به ازرقی، اخبار مکه، ج٢، ص٣٧؛ صحیح ابن خزیمه، ج۴، ص٢١٩؛ مجمع البیان، ج١، ص۲۰۴؛ فاکهی، اخبار مکه، ج١، ص۴۴۴.</ref> طبق روایتی از [[پیامبر(ص)]]، محل بین رکن (حجرالاسود) و مقام ابراهیم، باغی از باغ‌های بهشت است و نماز گزاردن در آن گناهان را پاک می‌کند.<ref>فاکهی، اخبار مکه، ج١، ص۴۶۸.</ref> همچنین گفته‌اند قبور بسیاری از [[پیامبران]] میان [[رکن]] و مقام ابراهیم واقع شده است.<ref>مجمع البحرین، ماده «قوم».</ref>  
در صدر اسلام، فاصلۀ بین رکن حجرالاسود و مقام ابراهیم برای مردم اهمیت داشت و اگر می‌خواستند کسی را سوگند دهند، او را در آنجا سوگند می‌دادند.


برپایه روایات دعاخواندن نزد مقام ابراهیم مستحب و امید استجابت آن از طرف پروردگار بسیار است. در روایات دعاهایی از حضرت آدم و پیامبر(ص) نزد مقام ابراهیم نقل شده است.<ref>کنز العمال، ج۵، ص۵۷؛ درّ المنثور، ج١، ص۵۹؛ هدایة السالک، ج٢، ص٨۶۲.</ref>
برپایه روایات دعاخواندن نزد مقام ابراهیم [[مستحب]] است و دعاهایی از [[حضرت آدم]] و [[پیامبر(ص)]] نزد مقام ابراهیم نقل شده است.<ref>کنز العمال، ج۵، ص۵۷؛ درّ المنثور، ج١، ص۵۹؛ هدایة السالک، ج٢، ص٨۶۲.</ref>
 
[[جابر بن عبداللّٰه انصاری]] نیز گفته است: پیامبر(ص) پس از آن‌که دو رکعت نماز طواف را پشت مقام خواند، چنین فرمود: «اللّهمّ هذا بلدک والمسجدالحرام وبیتک الحرام، وانا عبدک وابن عبدک وابن امتک، وقد جئتک طالباً رحمتک، مبتغیاً مرضاتک وانت مَنَنْتَ علیَّ بذلک، فاغفر لی وارحمنی انّک علی کلّ شیءٍ قدیر.»<ref></ref>
[[پرونده:مقام ابراهیم.jpg|بندانگشتی|جای پای حضرت ابراهیم(ع) بر روی سنگ مقام ابراهیم]]


==فرورفتگی روی سنگ ==
==فرورفتگی روی سنگ ==
بنابر روایات هنگامی که ابراهیم روی سنگ ایستاد، سنگ نرم شد و پاهای ابراهیم(ع) را در خود فرو برد وجای پای ابراهیم، به‌عنوان نمونه‌ای از قدرت‌ خدا روی آن باقی ماند.<ref>ازرقی، اخبار مکه، ج٢، ص٣٢؛ صحیح بخاری، کتاب الانبیاء، ج6، ص٣٩٨.</ref>
[[پرونده:مقام ابراهیم.jpg|200px|بندانگشتی|جای پای حضرت ابراهیم(ع) بر روی سنگ مقام ابراهیم]]
[[ابوجهم بن حذیفه قرشی|ابوجَهْم بن حذیفۀ قرشی]] صحابی، که خود تعمیر کنندۀ [[کعبه]] در [[عهد جاهلی]] بوده و در اواخر عمر خود همراه با [[ابن زبیر]] بار دیگر کعبه را تعمیر کرده، گفته است: هیچ جای پایی را همانند جای پای پیامبر(ص) با ابراهیم خلیل ندیدم.<ref>تحفة الالباب فی شرح الانساب، ج١، ص5٩؛ الحجرالاسود و مقام ابراهیم، ص١٠٣.</ref>
بنا بر روایات هنگامی که [[ابراهیم(ع)]] روی سنگ ایستاد، سنگ نرم شد و پاهای ابراهیم را در خود فرو برد و جای پای ابراهیم روی آن باقی ماند.<ref>نگاه کنید به ازرقی، اخبار مکه، ج٢، ص٣٢؛ صحیح بخاری، کتاب الانبیاء، ج۶، ص٣٩٨.</ref>


از اَنَس نقل کرده‌اند که هنگامی که مقام ابراهیم را دید، جای انگشتان و بلندی کف پاهای ابراهیم روی آن آشکار بوده است. البته برخی از قسمت‌های آن به‌دلیل دست‌کشیدن مردم ساییده شده بود.<ref>موطأ مالک، ج٢، ص٢٩.</ref> [[ازرقی]] نوشته است: برخی از کسانی که جای انگشتان و پاشنۀ پای ابراهیم را روی مقام دیده بودند، گفته‌اند: از بس مردم بدان دست کشیده‌اند ساییده و برخی از نشانه‌های آن از بین رفت.<ref>ازرقی، اخبار مکه، ج١، ص5٣٧.</ref>
از [[انس بن مالک|اَنَس بن مالک]]، [[اصحاب پیامبر|صحابی پیامبر]]، نقل کرده‌اند که هنگامی که مقام ابراهیم را دیده، جای انگشتان و بلندی کف پاهای ابراهیم روی آن آشکار بوده است؛ البته برخی از قسمت‌های آن به علت دست‌کشیدن مردم ساییده شده<ref>موطأ مالک، ج٢، ص٢٩.</ref> و برخی از نشانه‌های آن از بین رفته است.<ref>ازرقی، اخبار مکه، ج١، ص۵٣٧.</ref>


[[شیخ محمدطاهر کردی]] تاریخ‌نگار مکه در قرن چهاردهم، پس از بازکردن مقصوره، مقام را از نزدیک دیده و گفته است: من هیچگونه اثری از انگشتان پای ابراهیم، روی سنگ ندیدم چرا که بخاطر مرور زمان و دست کشیدن مردم از بین رفته است، امّا جای دو پاشنۀ پای ابراهیم برای کسی که با دقت در آن نظر کند روشن و آشکار است.<ref>مقام ابراهیم، ص١١٣.</ref>
[[محمدطاهر کردی]]، تاریخ‌نگار مکه در قرن چهاردهم قمری، پس از بازکردن محفظه، مقام را از نزدیک دیده، گزارش کرده که هیچ اثری از انگشتان پای ابراهیم، روی سنگ ندیده است؛ چرا که به‌جهت مرور زمان و دست‌کشیدن مردم از بین رفته است؛ بااین‌همه جای دو پاشنه پاهای ابراهیم برای کسی که با دقت در آن نظر کند، معلوم است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده:تاریخ_القویم_ج۳.pdf&page=306 التاریخ القویم لمکه وبیت اللّٰه الکریم، ج۳، ص۳۰۶].</ref>


==اندازۀ سنگ مقام ابراهیم==
==اندازه سنگ مقام ابراهیم==
به‌گزارش ازرقی مقام مربع شکل و‌ اندازه آن یک ذراع است، سطح فوقانی و زیرین آن هر یک چهارده انگشت در چهارده انگشت است در دو طرف بالا و پایین آن طوق زرینی وجود دارد که سنگ مقام در میان آن دو قرار گرفته و طول سنگ نُه انگشت و عرض آن ده انگشت در ده انگشت است. فاصلۀ میان دو پا نیز به‌اندازۀ دو انگشت می‌باشد.<ref>ازرقی، اخبار مکه، ج٢، ص٣٨.</ref>
[[محمدطاهر کردی]] که در سال ۱۳۶۷ق سنگ مقام را از نزدیک دیده‌، ارتفاع آن را ۲۰ سانتی‌متر و طول سه ضلع آن را از جهت سطح ٣٣ سانتی‌متر و طول ضلع چهارم را ٣٨ سانتی‌متر اندازه گرفته است. به‌گزارش وی سنگ روی پایۀ کوچکی از سنگ مرمر قرار گرفته که ارتفاعش آن ١٣ سانتی‌متر است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده:تاریخ_القویم_ج۳.pdf&page=309 التاریخ القویم لمکه وبیت اللّٰه الکریم، ج۳، ص۳۰۹].</ref>


یکی از تاریخ‌نگاران مکّه به نام شیخ محمدطاهر کردی مکی که در سال ۱۳۶۷ق سنگ مقام را از نزدیک دیده‌، ارتفاع آن را بیست سانتی‌متر و طول سه ضلع آن از جهت سطح ٣٣ سانتیمتر و طول ضلع چهارم ٣٨ سانتیمتر است که محیط آن در مجموع 146 سانتیمتر می‌باشد. به‌گفته وی سنگ روی پایۀ کوچکی از سنگ مرمر قرار گرفته که ارتفاعش آن ١٣ سانتیمتر است.
عمق و فرورفتگی پاها در یکی ١٠ سانتی‌متر و در دیگری ٩ سانتی‌متر و طول هریک از پاها از روی سنگ ٢٧ سانتی‌متر و عرض آنها ۱۴ سانتی‌متر است. طول هر یک از دو قدم در قسمت پایین داخل فرورفتگی، ۲۲ سانتی‌متر و عرض آنها ١١ سانتی‌متر اندازه دارد و فاصلۀ دو قدم با هم ۱ سانتی‌متر ست.<ref>فضل الحجرالاسود و مقام ابراهیم، ص۱۰۴و۱۰۵.</ref>او فاصلۀ بین شاذروان کعبه تا پنجرۀ مقام را یازده متر برشمرده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aتاریخ_القویم_ج۳.pdf&page=305 التاریخ القویم لمکه وبیت اللّٰه الکریم، ج۳، ص۳۰۵].</ref>


عمق و فرورفتگی پاها در یکی ١٠ سانتیمتر و در دیگری ٩ سانتیمتر، و طول هریک از پاها از روی سنگ هریک ٢٧ سانتیمتر و عرض آنها ١4 سانتیمتر است. لیکن‌ اندازۀ طول هر یک از دو قدم در قسمت پایین داخل فرورفتگی، 22 سانتیمتر و عرض آنها ١١ سانتیمتر است و فاصلۀ دو قدم نیز یک سانتیمتر می‌باشد.<ref>فضل الحجرالاسود و مقام ابراهیم، ص١٠5-١٠4.</ref>
خصوصیاتی که مورخان از کیفیت فرورفتگی پاها و اثر انگشتان نقل کرده‌اند بیانگر آن است که ابراهیم در آن هنگام پابرهنه بوده، و [[ابی‌طالب]] نیز در شعر خود به این نکته اشاره کرده است: و موطِئُ ابراهیمَ فی الصَّخْر رَطْبةٌ عَلیٰ قَدَمَیْه حٰافِیاً غَیْر نٰاعِلِ
==فاصلۀ مقام تا کعبه==
ازرقی فاصلۀ مقام تا دیوار کعبه را ٢٨ ذراع ذکر کرده،<ref>ازرقی، اخبار مکه، ج١، ص٣46.</ref> لیکن [[فاکهی]] آن را ٢٧ ذراع و بین [[شاذروان کعبه]] تا مقام را 26 ذراع و ١٢ انگشت و فاصله [[حجرالاسود]] تا مقام را 26 ذراع و ٩ انگشت ذکر کرده است.<ref>فاکهی، اخبار مکه، ج١، ص46٩.</ref> محمدطاهر مکی کردی فاصلۀ بین شاذروان کعبه تا پنجرۀ مقام را یازده متر برشمرده است.<ref>محمدطاهر مکی کردی، التاریخ القویم لمکه وبیت اللّٰه الکریم، ج4، ص١٣.</ref>
==پردۀ مقام ابراهیم==
پیش از آن که مقام ابراهیم در مقصوره‌ای فلزی و طلایی رنگ قرار بگیرد روی مقام قبه‌ای وجود داشت که آن را از چوب ساخته و از چهار سوی پنجره‌هایی برای آن گذاشته بودند درب ورودی مقام در قسمت شرقی آن قرار داشت که حاجیان پس از ورود پشت مقام ایستاده نماز می‌گزاردند، پردۀ خاصی نیز برای مقام بافته و روی این قبّۀ چوبی می‌انداختند.
==نماز پشت مقام ابراهیم==
==نماز پشت مقام ابراهیم==
[[ پرونده:مقام ابراهیم 2.jpg|بندانگشتی|نماز طواف پشت مقام ابراهیم]]
[[پرونده:مقام ابراهیم 2.jpg|170px|بندانگشتی|نماز طواف پشت مقام ابراهیم]]
یکی از واجبات [[عمره]] و حج [[نماز طواف]] است. بیشتر فقهای شیعه و سنی بر این باورند که واجب است حاجیان نماز طواف را پشت مقام ابراهیم بخوانند.<ref>جواهرالکلام، ج١٩، ص٣٠٠.</ref> از جمله دلایل فقیهان بر این فتوا آیۀ {{قلم رنگ|سبز|﴿وَ اتَّخِذُوا مِنْ مَقٰامِ اِبْرٰاهِیمَ مُصَلًّی﴾}} است [[جابر بن عبداللّٰه انصاری]] نقل کرده است که پیامبر پس از انجام‌دادن طواف، نزد مقام ابراهیم آمد و این آیه را خواند . آنگاه مقام را بین خود و [[کعبه]] قرار داد و دو رکعت نماز گزارد.<ref>صحیح مسلم، ج٢، ص٨٨٧.</ref>
یکی از واجبات [[عمره]] و [[حج]]، [[نماز طواف]] است و فقهای شیعه بر این باورند که واجب است حاجیان نماز طواف واجب را پشت مقام ابراهیم بخوانند.<ref>جواهرالکلام، ج١٩، ص٣٠٠.</ref> از جمله دلایل فقیهان بر این فتوا آیۀ {{قلم رنگ|سبز|﴿وَ اتَّخِذُوا مِنْ مَقٰامِ اِبْرٰاهِیمَ مُصَلًّی﴾}} است.<ref>تهذیب الأحکام، ج۵، ص۱۴۰؛ الإستبصار، ج۲، ص۲۳۴.</ref> در حدیثی از [[امام صادق(ع)]] هم نیز با استناد به همین آیه آمده است: خواندن دو رکعت نماز طوافِ واجب، جز پشت مقام جایز نیست.<ref>وسایل الشیعه، ج١٣، ص۴۷۵.</ref> [[جابر بن عبداللّٰه انصاری]] نقل کرده است که [[پیامبر(ص)]] پس از انجام‌دادن طواف، نزد مقام ابراهیم آمد و این آیه را خواند؛ آنگاه مقام را بین خود و [[کعبه]] قرار داد و دو رکعت نماز گزارد.<ref>صحیح مسلم، ج٢، ص٨٨٧.</ref>
 
در حدیثی از امام صادق(ع) هم آمده است: خواندن دو رکعت نماز طوافِ واجب، جز پشت مقام جایز نیست؛ به‌دلیل فرموده خداوند عزّ وجل که فرمود: {{قلم رنگ|سبز|﴿وَ اتَّخِذُوا مِنْ مَقٰامِ اِبْرٰاهِیمَ مُصَلًّی﴾}}.<ref>وسایل الشیعه، ج١٣، ص4٢5.</ref>
 
در فقه [[حنفی]] از مذاهب اهل سنت، خواندن نماز طواف پشت مقام ابراهیم مستحب است.<ref>الاساس فی التفسیر، ج١، ص٢6٩.</ref>
 
==انتقال و  جابه‌جایی مقام ابراهیم==
مورّخان در این که مقام ابراهیم، پیش از پیامبر و زمان حیات آن‌حضرت و بعد از آن کجا بوده، اختلاف‌نظر بسیار دارند لیکن مشهورترین آنها را می‌توان در سه گفته بیان داشت:
===انتقال بواسطه سیلاب===
مقام ابراهیم(ع) در طول تاریخ خود، درست در همین مکانی که امروز واقع شده، قرار داشته، و تا زمان خلیفۀ اوّل و دوّم نیز به‌همین شکل باقی بوده است، تا آن که در دوران خلیفۀ دوّم سیل شدیدی در [[مکه]] جاری شد و مقام را از جای کند و تا پایین شهر مکه با خود برد، پس از فرو نشستن سیل، خلیفۀ دوّم بار دیگر آن را در همان مکان قبلی قرار داد.
 
[[ابن حجر]] پس از نقل این‌مطلب از ازرقی، می‌نویسد: تا این زمان نیز مقام ابراهیم در همان جای پیشین خود باقی است.<ref>فتح الباری، ج١، ص4٩٩.</ref>
 
طبق بیان ازرقی، پیش از آن که عمر بن خطاب سیل‌بند منطقۀ بالای مکه را بسازد، سیلاب از [[درب بنی‌شیبه]] به درون [[مسجدالحرام]] وارد می‌شده، بگونه‌ای که این درب را برخی «درب سیلاب‌ها» نام گذاشته بودند. گاهی سیلاب به‌اندازه‌ای شدید بود که مقام ابراهیم را از جای کنده، آن را تا کنار دیوار کعبه می‌برد. در زمان عمر بن خطاب سیلی آمد و به نام «سیل امّ نهشل» معروف شد؛ زیرا سیلاب، امّ نهشل دختر «ابی‌عبیدة بن ابی احیحه سعید بن عاص» را با خود برد و وی در این حادثه مرد، این سیل مقام را نیز از جای کند و تا پایین شهر مکه همراه خود برد، پس از فرونشستن سیلاب، مردم مقام را یافتند و آن را کنار کعبه آورده، به پرده کعبه بستند سپس نامه‌ای به عمر نوشته، جریان را به او خبر دادند، عمر که از این حادثه ترسیده بود، در [[ماه مبارک رمضان]] به قصد انجام [[عمره]] به [[حج]] آمد و پس از ورود به مسجدالحرام دید که مقام از جای کنده شده و نشانه‌های آن مکان نیز از بین رفته است.
 
مردم را دعوت کرد و به آنان سوگند داد که هرکس اطلاعی از جای دقیق مقام ابراهیم دارد او را اطلاع دهد. مطّلب بن ابی‌وداعه سهمی گفت: من چون از چنین پیشامدی هراسان بودم قبل از این حادثه فاصلۀ مقام را تا حجرالاسود و تا [[حجر اسماعیل]] و [[چاه زمزم]] با نخ‌اندازه گرفته و در خانه‌ام آن‌اندازه‌ها را دارم. عمر به او دستور داد تا همانجا نشسته و کسی را مامور کرد نخ‌ها را بیاورد، پس از آن که نخ‌ها را آوردند‌ اندازه گرفتند، جای مقام در همین مکان فعلی تعیین شد، دیگران نیز بر درستی این مکان شهادت دادند. پس از آن که درستی این مکان برای وی روشن شد، ابتدا پایه‌ای برای مقام بساخت و آنگاه مقام را بجای خود انتقال داد که تا امروز در همان مکان باقی است. وی سپس سیل‌بندی در منطقۀ بالای مکه ایجاد و از آن تاریخ تاکنون (تا زمان ازرقی) سیلاب مقام را فرا نگرفته است. ازرقی آنگاه می‌نویسد: سیل‌بندی که عمر احداث کرد، در حدود کوچه‌ای که به نام زقاق‌ النار معروف است ساخته شده بود. البته در سال دویست و دو ه‍. ق. بار دیگر سیلی آمد که به نام «سیل ابن حنظله» معروف شد. این سیل بخشی از پایۀ مقام را تخریب نمود لیکن مقام از جای کنده نشد.<ref>ازرقی، اخبار مکه، ج٢، ص٣٣ و٣4.</ref>
 
[[عبداللّٰه بن سایب]] امام جماعت مردم مکه گفته است: من اولین کسی بودم که پس از نصب مقام در جای فعلی آن، پشت مقام نماز گذاردم.<ref>همان، ص٣6.</ref>
===انتقال توسط عمر===
بعضی گفته‌اند: مقام ابراهیم در زمان پیامبر(ص) و قبل و بعد از آن تا زمان عمر بن خطاب چسبیده به بیت بوده که عمر آن را به‌مکان کنونی منتقل ساخته است.
 
[[حافظ بن کثیر]] گوید: مقام ابراهیم در گذشته به‌دیوار کعبه چسبیده بود و جای آن نیز میان درب کعبه و حجر اسماعیل قرار داشت تا آن که عمر بن خطاب آن را از دیوار کعبه دور ساخت و در مکان فعلی نهاد.<ref>سنن ترمذی، ج١، ص٣٧؛ مسند احمد، ج5، ص٣٨٢.</ref>
 
[[بیهقی]] به نقل از [[عایشه]] می‌گوید: مقام در زمان رسول خدا(ص) و زمان [[ابی‌بکر]] چسبیده به بیت و خانۀ کعبه بود، سپس عمر آن را جدا ساخت.<ref>سنن کبری، ج5، ص٧5.</ref>
 
[[عبدالرزاق]] نیز به نقل از عطا و [[مجاهد]] آورده است: اوّلین کسی که مقام ابراهیم را در موضع کنونی آن قرار داد عمر بن خطاب بود.<ref>المصنف، ج5، ص4٨؛ الفتح، ج٨، ص١6٩.</ref>
 
[[ابن کثیر]] ضمن تایید این نکته، که مقام را عمر بن خطاب از بیت جدا ساخته و آن را در محل فعلی قرار داده، دلیل آن را توانایی مردم برای اقامۀ [[نماز طواف]] بدون ایجاد مزاحمت برای طواف کنندگان، ذکر کرده است.<ref>تفسیر القرآن العظیم، ابن کثیر، ج١، ص٣٨4.</ref>
 
[[فاکهی]] نیز به نقل از [[سعید بن جبیر]] می‌گوید:
 
مقام چسبیده به دیوار کعبه بوده، آنگاه که جمعیت زیاد شد عمر بن خطاب از ترس آن‌که مردم آن را زیر پا بگذارند، به‌مکان کنونی آن منتقل ساخت، درست روبروی جایی که قبلاً قرار داشت.<ref>فاکهی، اخبار مکه، ج١، ص454.</ref>
 
همچنین ازرقی<ref>ازرقی، اخبار مکه، ج٢، ص٣٠.</ref> و فاکهی<ref>فاکهی، اخبار مکه، ج6، ص4٠6.</ref> از [[نوفل بن معاویه دیلمی]] نقل کرده‌اند که وی گفته است: در زمان [[عبدالمطّلب]]، من مقام را دیدم که به کعبه چسبیده بود و چونان «مهاة» درخشان بود پرسیدند مهاة چیست؟ [[ابوالولید]] پاسخ گفت: «مهرۀ سفید درخشان.»
===انتقال توسط پیامبر===
مجاهد گفته است: مقام چسبیده به خانۀ کعبه بوده و [[رسول خدا(ص)]] آن را در مکان کنونی قرار داد.<ref>تفسیر ابن کثیر، ج١، ص١٧٠؛ ابن حجر، فتح الباری، ج٨، ص١6٩.</ref>
 
لیکن ابن کثیر و ابن حجر این روایت را ضعیف دانسته‌اند<ref>مصنف عبدالرزاق، ج5، ص4٨.</ref> [[فاسی]] در [[شفاءالغرام]]<ref>شفاءالغرام، ج١، ص206.</ref> نیز به نقل از موسی بن عقبه آورده است که: آنان گمان می‌کردند مقام چسبیده به کعبه بوده و رسول خدا(ص) آن را در مکان کنونی‌اش قرار داد.


[[ابن حجر هیثمی|ابن حجر هیثمی مکی]] نیز بدون ذکر دلیل، این نقل را ترجیح داده می‌گوید: «ثم بقی المقام مع طول الزّمن و کثرة الاعداء بجنب باب الکعبة، حتی وضَعَهُ(ص) بمحلّه الآن، علی الاصح من اضطراب فی ذلک.»<ref>تحفة المحتاج، ج4، ص٩٢.</ref> سپس مقام در زمان‌های طولانی و با دشمنان زیادی که داشت در کنار باب کعبه باقی ماند تا آن که رسول خدا(ص) آن را در مکان کنونی قرار داد بنابر قول اصحّ.
مذاهب اهل سنت برگزاری نماز طواف پشت مقام ابراهیم را واجب نمی‌دانند و آن را مستحب می‌دانند.<ref>حج و عمره در آینه فقه مقارن، ص 249؛ درآمدی بر فقه مقارن، ص ۳۷۷
===قول صحیح در انتقال سنگ مقام===
با توجّه به دلایل و قرائن موجود در منابع روائی و تاریخی می‌توان قول اوّل را بر دیگر اقوال ترجیح داده، آن را صحیح دانست چرا که:


اوّلا: در منابع کهن تاریخی مانند اخبار مکه تصریح شده به این که مقام ابراهیم در زمان پیامبر(ص) و خلفا در موضع کنونی بوده است.
</ref>


ثانیاً: مطّلب بن ابی‌وَداعه سَهْمی در جریان سیل امّ نَهْشَل پس از آن‌که سیلاب مقام را تا پایین مکه با خود برد و مردم آن را به خلیفه خبر دادند اظهار داشت: من مکان مقام و فاصلۀ آن را تا حجرالاسود، حجر اسماعیل، و زمزم می‌داند و قبلاً آن را با نخ‌اندازه‌گیری کرده‌ام، این شهادت تنها با فاصله داشتن مقام با کعبه سازگار است.
==جابه‌جایی مقام ابراهیم==
مورّخان درخصوص محل ابتدایی مقام ابراهیم و جابه‌جایی آن اختلاف‌نظر دارند. سه دیدگاه مشهور در این زمینه وجود دارد:


ثالثاً: در روایت آمده که پیامبر(ص) پس از [[طواف]]، مقام را میان خود و [[کعبه]] قرار داد و دو رکعت [[نماز طواف]] بجای آورد، این سخن نیز نشان از آن دارد که مقام با کعبه فاصله داشته است.
* مقام ابراهیم(ع) در طول تاریخ خود، درست در همین مکانی قرار داشته  که امروز واقع شده است و تا زمان [[خلیفه اول|خلیفۀ اوّل]] و [[خلیفه دوم]] نیز به‌همین شکل باقی بوده است؛ تا آنکه در دوران خلیفه دوم سیل شدیدی در [[مکه]] جاری شد و مقام را از جای کند و تا پایین شهر مکه با خود برد. پس از فرونشستن سیل، خلیفه دوم بار دیگر آن را در همان مکان قبلی قرار داد.<ref>فتح الباری، ج١، ص۴۹۹؛ ازرقی، اخبار مکه، ج٢، ص٣٣و۳۴.</ref>
* مقام ابراهیم به دیوار [[کعبه]] چسبیده بوده و [[عمر بن خطاب]] خلیفه دوم، آن را به‌مکان کنونی منتقل ساخته است.<ref>سنن ترمذی، ج١، ص٣٧؛ مسند احمد، ج۵، ص٣٨٢؛ سنن کبری، ج۵، ص۷۵؛ المصنف، ج۵، ص۴۸؛ الفتح، ج٨، ص۱۶٩؛ تفسیر القرآن العظیم، ابن کثیر، ج١، ص۳۸۴.</ref>
* مقام ابراهیم به خانۀ کعبه چسبیده بود و [[پیامبر(ص)]] آن را در مکان کنونی قرار داد.<ref>تفسیر ابن کثیر، ج١، ص١٧٠؛ ابن حجر، فتح الباری، ج٨، ص۱۶٩.</ref> [[ابن کثیر مکی|ابن‌کثیر]] و ابن‌حجر این روایت را ضعیف دانسته‌اند.<ref>مصنف عبدالرزاق، ج۵، ص۴۸.</ref>


رابعاً: آیۀ {{قلم رنگ|سبز|﴿وَ اتَّخِذُوا مِنْ مَقٰامِ اِبْرٰاهِیمَ مُصَلًّی﴾}} نیز خود گواه آن است که در زمان رسول خدا(ص) مقام با کعبه فاصله داشته و اگر مقام به کعبه متّصل می‌بود تعبیر دیگری بکار می‌رفت.
=== بردن مقام نزد مهدی عباسی ===
به گفته تاریخ‌نگاران، [[مهدی عباسی|مهدی خلیفۀ عباسی]] در سال ۱۶۰ق به حج آمد. نیمه‌شبی عبیداللّٰه بن عثمان بن ابراهیم حُجُبی مقام را برداشته، به محل اقامت خلیفه برد.<ref>ازرقی، اخبار مکه، ج٢، ص۳۶-۳۷؛ فاکهی، اخبار مکه، ج١، ص۴۷۵.</ref> مهدی با دیدن سنگ مقام روی آن دست کشید و کمی آب داخل جای پای ابراهیم ریخت و آن را نوشید. سپس مقام به جای اصلی آن منتقل شد.<ref>ازرقی، اخبار مکه، ج٢، ص۳۶-۳۷؛ فاکهی، اخبار مکه، ج١، ص۴۷۵.</ref>[[پرونده:مقام ابراهیم 3.jpg|بندانگشتی|نمایی قدیمی از مقام ابراهیم سال ۱۳۶۶ق]]


خامساً: روایات باب طواف بیانگر آن‌ است که، طواف واجب را جز در موارد ضرورت باید بین کعبه و مقام ابراهیم انجام داد و رسول خدا(ص) و اصحابشان نیز این‌گونه طواف کرده‌اند. و این خود بیانگر فاصله داشتن مقام با کعبه است.
=== سرقت مقام ابراهیم ===
==مقام و مهدی عباسی==
گفته شده مردی [[یهودی]] یا [[نصرانی]] به‌نام جریج، شبی مقام را دزید و تصمیم داشت آن را از مکه خارج کرده و در اختیار پادشاه روم قرار دهد؛ اما مقام را نزد او یافته، از او باز پس گرفتند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D9%81%D8%A7%DA%A9%D9%87%DB%8C_%D8%AC1.pdf&page=452 فاکهی، اخبار مکه، ج١، ص۴۵۲]؛ شفاء الغرام، ج١، ص٢١٠.</ref> [[ابوطاهر قرمطی]] نیز تصمیم داشت مقام را در اختیار بگیرد، اما کلیدداران مسجدالحرام مقام را در یکی از دره‌های مکه پنهان کردند و پس از رفع خطر به مکان اصلی برگرداندند.<ref>شفاءالغرام، ج١، ص٢١٠.</ref>
بعضی اهالی مکّه از بزرگان خود نقل کرده‌اند که [[مهدی عباسی|مهدی خلیفۀ عباسی]] در سال 160 ه‍. ق. به حج آمده و در [[دارالندوه]] منزل کرد، نیمه شبی عبیداللّٰه بن عثمان بن ابراهیم حُجُبی مقام را برداشته، به دارالندوه آمد و به نگاهبان خانه اطلاع داد که چیزی را همراه دارد که اگر مهدی آن را ببیند خرسند می‌شود! نگهبان خانه اجازه داد، داخل گردید و پرده از روی مقام برداشت، مهدی بسیار خوشحال شد.


سپس دست روی آن کشید، و پس از آن کمی آب داخل جای پای ابراهیم ریخت و آن را نوشید آن‌گاه از [[عبیداللّٰه بن عثمان]] خواست تا از دارالندوه خارج شود و بدنبال آن برخی از اعضای خانواده‌اش را خواست. آنان نیز [[تبرّک]] جسته، آب بر روی مقام ریختند و آن را نوشیدند، سپس عبیداللّٰه را فراخواند تا مقام را برداشته و به جای اصلی آن منتقل کند و هدایای فراوانی نیز به او داد.<ref>ازرقی، ج٢، ص٣٨ و٣٩؛ فاکهی، اخبار مکه، ج١، ص4٧5.</ref>
[[پرونده:مقام ابراهیم 3.jpg|بندانگشتی|نمایی قدیمی از مقام ابراهیم سال 1366ق]]
==تعمیر مقام==
==تعمیر مقام==
در زمان خلافت مهدی عباسی نگاهبانان مقام ابراهیم، نامه‌ای به وی نوشتند مبنی بر این‌که شکاف‌هایی در سنگ مقام ایجاد شده که احتمال از هم گسستن آن وجود دارد و او هزار دینار یا بیشتر فرستاد تا مقام را از قسمت بالا و نیز پایین آن با مِس پوشانده، محفوظ بدارند.
در زمان خلافت مهدی عباسی، شکاف‌هایی در سنگ مقام ایجاد شد که به‌جهت احتمال از هم گسستن آن، دستور داد مقام را از قسمت بالا و پایین با مِس بپوشانند. در زمان خلافت [[متوکل]] در سال ۲۳۶ق نیز روی پوشش قبلی را با طلا زیور دادند. در سال ۲۵۶ق به‌منظور تعمیر مقام، زیورهای مقام را کندند و به‌دستور [[علی بن حسن عباسی]] فرماندار [[مکه]]، دو طوق از طلا و یک طوق از نقره ساخته، مقام را با آن پوشانده و محکم کردند. از آن زمان تاکنون نیز برای حفظ و نگاهبانی از آن تلاش‌های فراوانی صورت گرفته است.<ref>فاکهی، اخبار مکه، ج١، ص۴۷۵و۴۷۶؛ شفاء الغرام، ج١، ص۲۰۴.</ref>
 
در زمان خلافت [[متوکل]] به سال 236 ه‍. ق. نیز روی پوشش قبلی را با طلا زیور دادند، در سال 256 ه‍. ق. زیورهای مقام را بخاطر تعمیر و انجام اصلاحات جدا ساخته و به دستور [[علی بن حسن عباسی]] فرماندار مکّه با برنامه‌ریزی و تشریفات ویژه‌ای، دو طوق از طلا و یک طوق از نقره ساخته مقام را به وسیلۀ آن پوشانده، محکم کردند و از هم پاشیدن و فرسودگی بیشتر مقام جلوگیری نمودند. از آن زمان تاکنون نیز برای حفظ و نگاهبانی از این یاقوت بهشتی تلاش‌های فراوانی صورت گرفته است.<ref>فاکهی، اخبار مکه، ج١، ص4٧5 و4٧6؛ شفاء الغرام، ج١، ص٢٠4.</ref>
==سرقت مقام ابراهیم==
مقام ابراهیم به‌خاطر اهمیتی که داشته، گاهی مورد دستبرد و سرقت قرار می‌گرفت مردی به‌نام جریج که‌ [[یهودی]] یا [[نصرانی]] بود، در [[مکه]] اظهار اسلام کرد و مسلمان شد، شبی از شب‌ها مقام ابراهیم مفقود گردید، به جستجوی آن پرداخته، مقام را نزد جریج یافتند او تصمیم داشت آن را از مکه خارج و در اختیار پادشاه روم قرار دهد. مقام را از او باز پس گرفته، وی را گردن زدند.<ref>فاکهی، اخبار مکه، ج١، ص45٢؛ شفاء الغرام، ج١، ص٢١٠.</ref>
 
[[ابوطاهر قرمطی]] نیز تصمیم داشت مقام را در اختیار بگیرد لیکن کلیدداران مسجدالحرام پیش از آن، مقام را در برخی دره‌های مکه پنهان ساختند تا سرانجام پس از رفع خطر به مکان اصلی بازگشت داده شد.<ref>شفاءالغرام، ج١، ص٢١٠.</ref>
 
[[حجاج بن یوسف ثقفی]] که در گستاخی نسبت به دین و مقدسات اسلامی بی‌مانند است روزی خواست پا روی مقام بگذارد که [[امام باقر(ع)]] او را از چنین کاری بازداشت.<ref>فاکهی، اخبار مکه، ج١، ص458.</ref>
==عناوین مرتبط==
[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/937724/فقه-حج-مقام-ابراهیم-و-سیر-تاریخی-آن مقام ابراهیم و سیر تاریخی آن، مهدی پیشوایی و حسین گودرزی، مجله میقات حج، بهار 1373 - شماره 7 (10 صفحه - از 57 تا 66).]
 
[http://ensani.ir/fa/article/86536/مقام-ابراهیم-نماد-قیام-لله مقام ابراهیم نماد قیام الله، محمدتقی رهبر، مجله میقات حج،  تابستان 1380 - شماره 36 (14 صفحه - از 95 تا 108).]
 
[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/877455/فقه-حج-مقام-ابراهیم-و-جایگاه-آن-در-فقه مقام ابراهیم و جایگاه آن در فقه، مصطفی آخوندی، مجله میقات حج، زمستان 1388 - شماره 70 (22 صفحه - از 5 تا 26).]
 
[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/860303/فقه-حج-مقام-ابراهیم-و-نقش-آن-در-طواف-و-نماز مقام ابراهیم و نقش آن در طواف و نماز، علی اکبر ذاکری، مجله میقات حج، بهار 1377 - شماره 23 (26 صفحه - از 43 تا 68).]
 
[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1170956/نقش-مقام-ابراهیم-در-نماز-طواف نقش مقام ابراهیم در نماز طواف، مهدی درگاهی و رضا عندلیبی، مجله میقات حج، تابستان 1395 - شماره 96 علمی-ترویجی (حوزه علمیه) (39 صفحه - از 8 تا 46).]


==پانویس==
==پانویس==
خط ۱۶۶: خط ۸۸:
|منبع = حج در اندیشه اسلامی، علی قاضی عسکر.
|منبع = حج در اندیشه اسلامی، علی قاضی عسکر.


|پس از لینک = بخش «قبر عقيل پس از تخريب بقيع »، ص140-165،
|پس از لینک = بخش «قبر عقیل پس از تخریب بقیع »، ص140-165،


| لینک = http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/565
| لینک = http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/565
}}
}}


*'''مجمع البحرین''': الطریحی (م. 1085ق.)، به کوشش الحسینی، تهران، فرهنگ اسلامی، 1408ق.
*'''اخبار مکه''': الازرقی (م.۲۴۸ق.)، به کوشش رشدی الصالح، بیروت، دار الأندلس، ۱۴۱۶ق.
 
*'''القاموس المحیط''': الفیروزآبادی (م. 817ق.)، بیروت، دار العلم.
 
*'''لسان العرب''': ابن منظور (م.۷۱۱ق.)، قم، ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق.
 
*'''اخبار مکه''': الازرقی (م.۲۴۸ق.)، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، ۱۴۱۵ق.
 
*'''اخبار مکه''': الفاکهی (درگذشت در ۲۷۹ق.)، به کوشش ابن دهیش، مکه، النهضة الحدیثه، ۱۴۰۷ق.
*'''اخبار مکه''': الفاکهی (درگذشت در ۲۷۹ق.)، به کوشش ابن دهیش، مکه، النهضة الحدیثه، ۱۴۰۷ق.
 
*'''الاساس فی التفسیر''': سعید حوی، قاهره، دار السلام، 1424ق/ 2003م.
*'''الاستبصار فيما اختلف من الأخبار''': محمد بن حسن شیخ طوسی، با تحقیق: حسن  خرسان، تهران، دار الكتب الإسلامیة، 136۳ش.
*'''التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم''': محمد طاهر کردی، ج5 مکه، مکتبة النهضة الحدیثة، ۱۴۱۲ق.
*'''تحفة الالباب فی شرح الانساب''': حماد بن الأمین المجلسی، ادارة إحیاء التراث الإسلامی، قطر، ۱۴۰۵هـ/۱۹۸۵م.
*'''تحفة المحتاج''':ابن حجر الهیثمی (درگذشت در ۹۷۴ق.)، مصر، المیتبة التجاریة الکبری، ۱۳۷۵ق.
*'''تفسیر ابن کثیر (تفسیر القرآن العظیم)''': ابن کثیر (م.۷۷۴ق.)، به کوشش مرعشلی، بیروت، ‌دار المعرفه، ۱۴۰۹ق.
*'''التفسیر الکبیر''': الفخر الرازی (م. ۶۰۶ق.)، تهران، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۱ق.
*'''تفسیر قرطبی (الجامع لاحکام القرآن)''': القرطبی (م. ۶۷۱ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق.
*'''تهذیب الاحکام''': محمد بن حسن شیخ طوسی، با تحقیق: حسن  خرسان، تهران، دار الكتب العلمية، چاپ چهارم، 1365ش.
* حج و عمره در آینه فقه مقارن، محمدعلی مقدادی، قم، مشعر، ۱۳۸۴
*'''جامع البیان''': الطبری (م. ۳۱۰ق.)، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق.
* '''درآمدی بر فقه مقارن'''، مصطفی جعفر پیشه فرد، تهران، معاونت امور روحانیون بعثه مقام معظم رهبری، ۱۳۸۸ش.
*'''الدر المنثور''': السیوطی (م.۹۱۱ق.)، بیروت، ‌دار المعرفه، ۱۳۶۵ق.
*'''ديوان أبي طالب بن عبد المطلب''': ابوطالب بن عبدالمطلب، گرد آورنده: عبدالله بن احمد ابوهفان مهزمی، محقق: محمدحسن آل یاسین، بيروت‌، بی‌نا، 2003م.
*'''روح المعانی''': الآلوسی (م.۱۲۷۰ق.)، به کوشش علی عبدالباری، بیروت، ۱۴۱۵ق.
*'''روح المعانی''': الآلوسی (م.۱۲۷۰ق.)، به کوشش علی عبدالباری، بیروت، ۱۴۱۵ق.
 
*'''سنن الترمذی''': الترمذی (م.۲۷۹ق.)، به کوشش عبدالوهاب، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۲ق.
*'''صحیح البخاری''': البخاری (م. 256ق.)، بیروت، دار الفکر، 1401ق.
*'''السنن الکبری''': البیهقی (م. ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۶ق.
 
*'''سیر اعلام النبلاء''': الذهبی (م.۷۴۸ق.)، به کوشش گروهی از محققان، بیروت، الرساله، ۱۴۱۳ق.
*'''صحیح مسلم''': مسلم (م. 261ق.)، بیروت، دار الفکر.
 
*'''فتح الباری''': ابن‌حجر العسقلانی (م. 852ق.)، بیروت، دار المعرفه.
 
*'''التفسیر الکبیر''': الفخر الرازی (م. 606ق.)، تهران، دار الکتب العلمیه، 1421ق.
 
*'''مجمع البیان''': الطبرسی (م. 548ق.)، صیدا، مطبعة العرفان، 1355ق.
 
*'''جامع البیان''': الطبری (م. 310ق.)، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دار الفکر، 1415ق.
 
*'''الاساس فی التفسیر''': سعید حوی.
 
*'''تفسیر قرطبی (الجامع لاحکام القرآن)''': القرطبی (م. 671ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1405ق.
 
*'''السیرة الحلبیه''': الحلبی (م.۱۰۴۴ق.)، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۰ق.
*'''السیرة الحلبیه''': الحلبی (م.۱۰۴۴ق.)، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۰ق.
 
*'''شفاء الغرام''': محمد الفأسی (م.۸۳۲ق.)، به کوشش مصطفی محمد، مکه، النهضة الحدیثه، ۱۹۹۹م.
*'''الموطّا''': مالک بن انس (درگذشت 179ق.)، به کوشش محمد فؤاد، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1406ق.
*'''صحیح ابن خزیمه''': ابن خزیمه (م. ۳۱۱ق.)، به کوشش محمد مصطفی، المکتب الاسلامی، ۱۴۱۲ق.
 
*'''صحیح البخاری''': البخاری (م. ۲۵۶ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۱ق.
*'''مقام ابراهیم(ع)''': محمد طاهر کردی.
*'''صحیح مسلم''': مسلم (م. ۲۶۱ق.)، بیروت، دار الفکر.
 
*'''فتح الباری''': ابن حجر العسقلانی (م. ۸۵۲ق.)، بیروت، دار المعرفه.
*'''تحفة الالباب فی شرح الانساب''': حماد بن الأمين المجلسي، ادارة إحياء التراث الإسلامي، قطر، 1405هـ/1985م.
*'''فتح الباری''': ابن‌حجر العسقلانی (م. ۸۵۲ق.)، بیروت، دار المعرفه.
 
*'''فضل الحجر الأسود و مقام إبراهیم علیه الصلاة والسلام''': سائد بکداش، دار البشائر الإسلامیة، بیروت، ۱۴۲۹هـ.
*'''التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم''': محمد طاهر کردی، ج5 مکه، مکتبة النهضة الحدیثة، ١4١٢ ق.
*'''القاموس المحیط''': الفیروزآبادی (م. ۸۱۷ق.)، بیروت، دار العلم.
 
*'''کنز العمال''': المتقی الهندی (م. ۹۷۵ق.)، به کوشش السقاء، بیروت، الرساله، ۱۴۱۳ق.
*'''مناسک الحج''': سید روح‌الله خمینی.
*'''لسان العرب''': ابن منظور (م.۷۱۱ق.)، قم، ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق.
 
*'''مثیر الغرام الساکن الی اشرف المساکن''': أبوالفرج بن الجوزى.
*'''صحیح ابن خزیمه''': ابن خزیمه (م. 311ق.)، به کوشش محمد مصطفی، المکتب الاسلامی، 1412ق.
*'''مجمع البحرین''': الطریحی (م. ۱۰۸۵ق.)، به کوشش الحسینی، تهران، فرهنگ اسلامی، ۱۴۰۸ق.
 
*'''مجمع البیان''': الطبرسی (م. ۵۴۸ق.)، صیدا، مطبعة العرفان، ۱۳۵۵ق.
*'''السنن الکبری''': البیهقی (م. 458ق.)، بیروت، دار الفکر، 1416ق.
*'''مساجد الکوفه''': کامل سلمان جبوری، نجف، مطبعة النعمان، 1397ق/ 1977م.
 
*'''جواهر الکلام''': النجفی (م. 1266ق.)، به کوشش قوچانی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
 
*'''وسائل الشیعه''': الحر العاملی (م. 1104ق.)، به کوشش ربانی شیرازی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
 
*'''الدر المنثور''': السیوطی (م.۹۱۱ق.)، بیروت، ‌دار المعرفه، ۱۳۶۵ق.
 
*'''فتح الباری''': ابن حجر العسقلانی (م. 852ق.)، بیروت، دار المعرفه.
 
*'''سنن الترمذی''': الترمذی (م.۲۷۹ق.)، به کوشش عبدالوهاب، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۲ق.
 
*'''مسند احمد''': احمد بن حنبل (م.۲۴۱ق.)، بیروت، دار صادر.
*'''مسند احمد''': احمد بن حنبل (م.۲۴۱ق.)، بیروت، دار صادر.
*'''المصنّف''': عبدالرزاق الصنعانی (م.۲۱۱ق.)، به کوشش حبیب الرحمن، المجلس العلمی.
*'''المصنّف''': عبدالرزاق الصنعانی (م.۲۱۱ق.)، به کوشش حبیب الرحمن، المجلس العلمی.
*'''مناسک الحج''': سید روح‌الله خمینی.
*'''الموطّا''': مالک بن انس (درگذشت ۱۷۹ق.)، به کوشش محمد فؤاد، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۶ق.
*'''هدایة السالک''': مبارک بن علی بن حمد التمیمی.
*'''وسائل الشیعه''': الحر العاملی (م. ۱۱۰۴ق.)، به کوشش ربانی شیرازی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.


*'''تفسیر ابن کثیر (تفسیر القرآن العظیم)''': ابن کثیر (م.۷۷۴ق.)، به کوشش مرعشلی، بیروت، ‌دار المعرفه، ۱۴۰۹ق.
{{پایان}}


*'''شفاء الغرام''': محمد الفأسی (م.۸۳۲ق.)، به کوشش مصطفی محمد، مکه، النهضة الحدیثه، ۱۹۹۹م.
== مقاله‌های مرتبط ==
 
*'''تحفة المحتاج''':ابن حجر الهيثمي (درگذشت در 974ق.)، مصر، المكتبة التجارية الكبري، 1375ق.
 
*'''کنز العمال''': المتقی الهندی (م. 975ق.)، به کوشش السقاء، بیروت، الرساله، 1413ق.
 
*'''هدایة السالک''': مبارک بن علی بن حمد التميمی.
 
*'''سیر اعلام النبلاء''': الذهبی (م.۷۴۸ق.)، به کوشش گروهی از محققان، بیروت، الرساله، ۱۴۱۳ق.
 
*'''مثیر الغرام الساکن الی اشرف المساکن''': أبوالفرج بن الجوزى.
 
*'''فضل الحجر الأسود و مقام إبراهيم عليه الصلاة والسلام''': سائد بكداش، دار البشائر الإسلامية، بيروت، 1429هـ.
 
{{پایان}}
{{حج و عمره}}
{{حج و عمره}}
{{اماکن مکه}}
{{اماکن مکه}}
== پیوند به بیرون ==
*[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/937724/فقه-حج-مقام-ابراهیم-و-سیر-تاریخی-آن مقام ابراهیم و سیر تاریخی آن، مهدی پیشوایی و حسین گودرزی، مجله میقات حج، شماره ۷، بهار ۱۳۷۳.]
*[http://ensani.ir/fa/article/86536/مقام-ابراهیم-نماد-قیام-لله مقام ابراهیم نماد قیام الله، محمدتقی رهبر، مجله میقات حج، شماره ۳۶، تابستان ۱۳۸۰.]
*[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/877455/فقه-حج-مقام-ابراهیم-و-جایگاه-آن-در-فقه مقام ابراهیم و جایگاه آن در فقه، مصطفی آخوندی، مجله میقات حج، شماره ۷۰، زمستان ۱۳۸۸.]
*[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/860303/فقه-حج-مقام-ابراهیم-و-نقش-آن-در-طواف-و-نماز مقام ابراهیم و نقش آن در طواف و نماز، علی اکبر ذاکری، مجله میقات حج، شماره ۲۳، بهار ۱۳۷۷.]
*[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1170956/نقش-مقام-ابراهیم-در-نماز-طواف نقش مقام ابراهیم در نماز طواف، مهدی درگاهی و رضا عندلیبی، مجله میقات حج، شماره ۹، تابستان ۱۳۹۵.]


[[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]]
[[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]]
[[رده:مکان‌های تاریخی مکه]]
[[رده:مکان‌های تاریخی مکه]]
[[رده:مکان‌های مذهبی مکه]]
[[رده:مکان‌های مذهبی مکه]]
[[رده:اماکن مکه]]
[[رده:مکان‌های دارای احکام]]
[[رده:مکان‌های دارای احکام]]
[[رده:مکان‌های متبرک]]
[[رده:مکان‌های متبرک]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۹ مهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۱۹

مقام ابراهیم(ع)
اطلاعات اوليه
کاربری زیارت
مکان مسجدالحرام
وقایع مرتبط طواف واجب در محدوده بین کعبه و مقام ابراهیم
مشخصات
وضعیت فعال
معماری
بازسازی تعمیر در زمان خلافت مهدی عباسی و متوکل عباسی

مقام ابراهیم(ع) سنگی است در مسجدالحرام و نزدیک کعبه که می‌گویند حضرت ابراهیم(ع) بر روی آن ایستاد و کعبه را ساخت. همچنین گفته‌اند او روی این سنگ، مردم را به حج فراخواند. به‌گفته تاریخ‌نگاران مسلمان، سنگ به قدرت خدا نرم شد و جای دو پای حضرت ابراهیم(ع) در آن باقی ماند.

مقام ابراهیم هم‌اکنون در محفظه طلایی‌رنگ در کنار کعبه قرار گرفته و با شاذَروان یازده متر فاصله دارد.

قرآن از مقام ابراهیم به عنوان یکی از نشانه‌های روشن خدا یاد کرده و به مسلمانان سفارش کرده است که در این جایگاه نماز بخوانند. در روایات هم مقام ابراهیم سنگی بهشتی دانسته شده است.

به فتوای برخی فقیهان، واجب است طواف واجب در محدوده بین کعبه و مقام ابراهیم انجام شود و در فقه اسلامی واجب است نماز طواف پشت مقام ابراهیم خوانده شود. برپایه روایات دعاخواندن نزد مقام ابراهیم مستحب است.

معرفی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

«مقام ابراهیم» نام سنگی است در مسجدالحرام کنار کعبه[۱] و هم‌اکنون در محفظه طلایی‌رنگ جای گرفته است.[۲]

در خصوص علت نام‌گذاری این سنگ به مقام ابراهیم دیدگاه‌های متفاوتی هست: برخی علتش را آن دانسته‌اند که حضرت ابراهیم(ع) هنگام ساخت کعبه بر آن می‌ایستاد و دیوارهای کعبه را بالا می‌برد.[۳] گروهی گفته‌اند ابراهیم پس از ساخت کعبه روی این سنگ رفت و مردم را به برگزاری حج فراخواند.[۴]

جایگاه دینی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در قرآن دوبار نام مقام ابراهیم آمده: یک‌بار در آیه ۱۲۵ سوره بقره که در آن توصیه شده است مقام ابراهیم جایگاهی برای نمازخواندن باشد. بار دیگر در آیه ۹۷ سوره آل عمران که از مقام ابراهیم به‌عنوان یکی از نشانه‌های روشن خدا یاد می‌کند.

در روایات شیعه و اهل‌سنت، مقام ابراهیم از سنگ‌های بهشتی شمرده شده است.[۵] طبق روایتی از پیامبر(ص)، محل بین رکن (حجرالاسود) و مقام ابراهیم، باغی از باغ‌های بهشت است و نماز گزاردن در آن گناهان را پاک می‌کند.[۶] همچنین گفته‌اند قبور بسیاری از پیامبران میان رکن و مقام ابراهیم واقع شده است.[۷]

برپایه روایات دعاخواندن نزد مقام ابراهیم مستحب است و دعاهایی از حضرت آدم و پیامبر(ص) نزد مقام ابراهیم نقل شده است.[۸]

فرورفتگی روی سنگ[ویرایش | ویرایش مبدأ]

جای پای حضرت ابراهیم(ع) بر روی سنگ مقام ابراهیم

بنا بر روایات هنگامی که ابراهیم(ع) روی سنگ ایستاد، سنگ نرم شد و پاهای ابراهیم را در خود فرو برد و جای پای ابراهیم روی آن باقی ماند.[۹]

از اَنَس بن مالک، صحابی پیامبر، نقل کرده‌اند که هنگامی که مقام ابراهیم را دیده، جای انگشتان و بلندی کف پاهای ابراهیم روی آن آشکار بوده است؛ البته برخی از قسمت‌های آن به علت دست‌کشیدن مردم ساییده شده[۱۰] و برخی از نشانه‌های آن از بین رفته است.[۱۱]

محمدطاهر کردی، تاریخ‌نگار مکه در قرن چهاردهم قمری، پس از بازکردن محفظه، مقام را از نزدیک دیده، گزارش کرده که هیچ اثری از انگشتان پای ابراهیم، روی سنگ ندیده است؛ چرا که به‌جهت مرور زمان و دست‌کشیدن مردم از بین رفته است؛ بااین‌همه جای دو پاشنه پاهای ابراهیم برای کسی که با دقت در آن نظر کند، معلوم است.[۱۲]

اندازه سنگ مقام ابراهیم[ویرایش | ویرایش مبدأ]

محمدطاهر کردی که در سال ۱۳۶۷ق سنگ مقام را از نزدیک دیده‌، ارتفاع آن را ۲۰ سانتی‌متر و طول سه ضلع آن را از جهت سطح ٣٣ سانتی‌متر و طول ضلع چهارم را ٣٨ سانتی‌متر اندازه گرفته است. به‌گزارش وی سنگ روی پایۀ کوچکی از سنگ مرمر قرار گرفته که ارتفاعش آن ١٣ سانتی‌متر است.[۱۳]

عمق و فرورفتگی پاها در یکی ١٠ سانتی‌متر و در دیگری ٩ سانتی‌متر و طول هریک از پاها از روی سنگ ٢٧ سانتی‌متر و عرض آنها ۱۴ سانتی‌متر است. طول هر یک از دو قدم در قسمت پایین داخل فرورفتگی، ۲۲ سانتی‌متر و عرض آنها ١١ سانتی‌متر اندازه دارد و فاصلۀ دو قدم با هم ۱ سانتی‌متر ست.[۱۴]او فاصلۀ بین شاذروان کعبه تا پنجرۀ مقام را یازده متر برشمرده است.[۱۵]

نماز پشت مقام ابراهیم[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نماز طواف پشت مقام ابراهیم

یکی از واجبات عمره و حج، نماز طواف است و فقهای شیعه بر این باورند که واجب است حاجیان نماز طواف واجب را پشت مقام ابراهیم بخوانند.[۱۶] از جمله دلایل فقیهان بر این فتوا آیۀ ﴿وَ اتَّخِذُوا مِنْ مَقٰامِ اِبْرٰاهِیمَ مُصَلًّی﴾ است.[۱۷] در حدیثی از امام صادق(ع) هم نیز با استناد به همین آیه آمده است: خواندن دو رکعت نماز طوافِ واجب، جز پشت مقام جایز نیست.[۱۸] جابر بن عبداللّٰه انصاری نقل کرده است که پیامبر(ص) پس از انجام‌دادن طواف، نزد مقام ابراهیم آمد و این آیه را خواند؛ آنگاه مقام را بین خود و کعبه قرار داد و دو رکعت نماز گزارد.[۱۹]

مذاهب اهل سنت برگزاری نماز طواف پشت مقام ابراهیم را واجب نمی‌دانند و آن را مستحب می‌دانند.[۲۰]

جابه‌جایی مقام ابراهیم[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مورّخان درخصوص محل ابتدایی مقام ابراهیم و جابه‌جایی آن اختلاف‌نظر دارند. سه دیدگاه مشهور در این زمینه وجود دارد:

  • مقام ابراهیم(ع) در طول تاریخ خود، درست در همین مکانی قرار داشته که امروز واقع شده است و تا زمان خلیفۀ اوّل و خلیفه دوم نیز به‌همین شکل باقی بوده است؛ تا آنکه در دوران خلیفه دوم سیل شدیدی در مکه جاری شد و مقام را از جای کند و تا پایین شهر مکه با خود برد. پس از فرونشستن سیل، خلیفه دوم بار دیگر آن را در همان مکان قبلی قرار داد.[۲۱]
  • مقام ابراهیم به دیوار کعبه چسبیده بوده و عمر بن خطاب خلیفه دوم، آن را به‌مکان کنونی منتقل ساخته است.[۲۲]
  • مقام ابراهیم به خانۀ کعبه چسبیده بود و پیامبر(ص) آن را در مکان کنونی قرار داد.[۲۳] ابن‌کثیر و ابن‌حجر این روایت را ضعیف دانسته‌اند.[۲۴]

بردن مقام نزد مهدی عباسی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

به گفته تاریخ‌نگاران، مهدی خلیفۀ عباسی در سال ۱۶۰ق به حج آمد. نیمه‌شبی عبیداللّٰه بن عثمان بن ابراهیم حُجُبی مقام را برداشته، به محل اقامت خلیفه برد.[۲۵] مهدی با دیدن سنگ مقام روی آن دست کشید و کمی آب داخل جای پای ابراهیم ریخت و آن را نوشید. سپس مقام به جای اصلی آن منتقل شد.[۲۶]

نمایی قدیمی از مقام ابراهیم سال ۱۳۶۶ق

سرقت مقام ابراهیم[ویرایش | ویرایش مبدأ]

گفته شده مردی یهودی یا نصرانی به‌نام جریج، شبی مقام را دزید و تصمیم داشت آن را از مکه خارج کرده و در اختیار پادشاه روم قرار دهد؛ اما مقام را نزد او یافته، از او باز پس گرفتند.[۲۷] ابوطاهر قرمطی نیز تصمیم داشت مقام را در اختیار بگیرد، اما کلیدداران مسجدالحرام مقام را در یکی از دره‌های مکه پنهان کردند و پس از رفع خطر به مکان اصلی برگرداندند.[۲۸]

تعمیر مقام[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در زمان خلافت مهدی عباسی، شکاف‌هایی در سنگ مقام ایجاد شد که به‌جهت احتمال از هم گسستن آن، دستور داد مقام را از قسمت بالا و پایین با مِس بپوشانند. در زمان خلافت متوکل در سال ۲۳۶ق نیز روی پوشش قبلی را با طلا زیور دادند. در سال ۲۵۶ق به‌منظور تعمیر مقام، زیورهای مقام را کندند و به‌دستور علی بن حسن عباسی فرماندار مکه، دو طوق از طلا و یک طوق از نقره ساخته، مقام را با آن پوشانده و محکم کردند. از آن زمان تاکنون نیز برای حفظ و نگاهبانی از آن تلاش‌های فراوانی صورت گرفته است.[۲۹]

پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. ↑ مجمع البیان، ج١، ص٢٠٣؛ تفسیر طبری، ج٢، ص۵۳٧؛ تفسیر فخر رازی، ج۴، ص۵۲؛ الاساس فی التفسیر، ج١، ص۲۶۸.
  2. ↑ فضل الحجرالاسود و مقام ابراهیم، ص۱۰۴و۱۰۵.
  3. ↑ ازرقی، اخبار مکه، ج٢، ص٣٢؛ صحیح بخاری، کتاب الانبیاء، ج۶، ص٣٩٨.
  4. ↑ صحیح بخاری، ج۶، ص٣٩٨.
  5. ↑ نگاه کنید به ازرقی، اخبار مکه، ج٢، ص٣٧؛ صحیح ابن خزیمه، ج۴، ص٢١٩؛ مجمع البیان، ج١، ص۲۰۴؛ فاکهی، اخبار مکه، ج١، ص۴۴۴.
  6. ↑ فاکهی، اخبار مکه، ج١، ص۴۶۸.
  7. ↑ مجمع البحرین، ماده «قوم».
  8. ↑ کنز العمال، ج۵، ص۵۷؛ درّ المنثور، ج١، ص۵۹؛ هدایة السالک، ج٢، ص٨۶۲.
  9. ↑ نگاه کنید به ازرقی، اخبار مکه، ج٢، ص٣٢؛ صحیح بخاری، کتاب الانبیاء، ج۶، ص٣٩٨.
  10. ↑ موطأ مالک، ج٢، ص٢٩.
  11. ↑ ازرقی، اخبار مکه، ج١، ص۵٣٧.
  12. ↑ التاریخ القویم لمکه وبیت اللّٰه الکریم، ج۳، ص۳۰۶.
  13. ↑ التاریخ القویم لمکه وبیت اللّٰه الکریم، ج۳، ص۳۰۹.
  14. ↑ فضل الحجرالاسود و مقام ابراهیم، ص۱۰۴و۱۰۵.
  15. ↑ التاریخ القویم لمکه وبیت اللّٰه الکریم، ج۳، ص۳۰۵.
  16. ↑ جواهرالکلام، ج١٩، ص٣٠٠.
  17. ↑ تهذیب الأحکام، ج۵، ص۱۴۰؛ الإستبصار، ج۲، ص۲۳۴.
  18. ↑ وسایل الشیعه، ج١٣، ص۴۷۵.
  19. ↑ صحیح مسلم، ج٢، ص٨٨٧.
  20. ↑ حج و عمره در آینه فقه مقارن، ص 249؛ درآمدی بر فقه مقارن، ص ۳۷۷
  21. ↑ فتح الباری، ج١، ص۴۹۹؛ ازرقی، اخبار مکه، ج٢، ص٣٣و۳۴.
  22. ↑ سنن ترمذی، ج١، ص٣٧؛ مسند احمد، ج۵، ص٣٨٢؛ سنن کبری، ج۵، ص۷۵؛ المصنف، ج۵، ص۴۸؛ الفتح، ج٨، ص۱۶٩؛ تفسیر القرآن العظیم، ابن کثیر، ج١، ص۳۸۴.
  23. ↑ تفسیر ابن کثیر، ج١، ص١٧٠؛ ابن حجر، فتح الباری، ج٨، ص۱۶٩.
  24. ↑ مصنف عبدالرزاق، ج۵، ص۴۸.
  25. ↑ ازرقی، اخبار مکه، ج٢، ص۳۶-۳۷؛ فاکهی، اخبار مکه، ج١، ص۴۷۵.
  26. ↑ ازرقی، اخبار مکه، ج٢، ص۳۶-۳۷؛ فاکهی، اخبار مکه، ج١، ص۴۷۵.
  27. ↑ فاکهی، اخبار مکه، ج١، ص۴۵۲؛ شفاء الغرام، ج١، ص٢١٠.
  28. ↑ شفاءالغرام، ج١، ص٢١٠.
  29. ↑ فاکهی، اخبار مکه، ج١، ص۴۷۵و۴۷۶؛ شفاء الغرام، ج١، ص۲۰۴.

منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

این مقاله برگرفته از کتاب حج در اندیشه اسلامی، علی قاضی عسکر. بخش «قبر عقیل پس از تخریب بقیع »، ص140-165، است.
  • اخبار مکه: الازرقی (م.۲۴۸ق.)، به کوشش رشدی الصالح، بیروت، دار الأندلس، ۱۴۱۶ق.
  • اخبار مکه: الفاکهی (درگذشت در ۲۷۹ق.)، به کوشش ابن دهیش، مکه، النهضة الحدیثه، ۱۴۰۷ق.
  • الاساس فی التفسیر: سعید حوی، قاهره، دار السلام، 1424ق/ 2003م.
  • الاستبصار فيما اختلف من الأخبار: محمد بن حسن شیخ طوسی، با تحقیق: حسن خرسان، تهران، دار الكتب الإسلامیة، 136۳ش.
  • التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم: محمد طاهر کردی، ج5 مکه، مکتبة النهضة الحدیثة، ۱۴۱۲ق.
  • تحفة الالباب فی شرح الانساب: حماد بن الأمین المجلسی، ادارة إحیاء التراث الإسلامی، قطر، ۱۴۰۵هـ/۱۹۸۵م.
  • تحفة المحتاج:ابن حجر الهیثمی (درگذشت در ۹۷۴ق.)، مصر، المیتبة التجاریة الکبری، ۱۳۷۵ق.
  • تفسیر ابن کثیر (تفسیر القرآن العظیم): ابن کثیر (م.۷۷۴ق.)، به کوشش مرعشلی، بیروت، ‌دار المعرفه، ۱۴۰۹ق.
  • التفسیر الکبیر: الفخر الرازی (م. ۶۰۶ق.)، تهران، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۱ق.
  • تفسیر قرطبی (الجامع لاحکام القرآن): القرطبی (م. ۶۷۱ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق.
  • تهذیب الاحکام: محمد بن حسن شیخ طوسی، با تحقیق: حسن خرسان، تهران، دار الكتب العلمية، چاپ چهارم، 1365ش.
  • حج و عمره در آینه فقه مقارن، محمدعلی مقدادی، قم، مشعر، ۱۳۸۴
  • جامع البیان: الطبری (م. ۳۱۰ق.)، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق.
  • درآمدی بر فقه مقارن، مصطفی جعفر پیشه فرد، تهران، معاونت امور روحانیون بعثه مقام معظم رهبری، ۱۳۸۸ش.
  • الدر المنثور: السیوطی (م.۹۱۱ق.)، بیروت، ‌دار المعرفه، ۱۳۶۵ق.
  • ديوان أبي طالب بن عبد المطلب: ابوطالب بن عبدالمطلب، گرد آورنده: عبدالله بن احمد ابوهفان مهزمی، محقق: محمدحسن آل یاسین، بيروت‌، بی‌نا، 2003م.
  • روح المعانی: الآلوسی (م.۱۲۷۰ق.)، به کوشش علی عبدالباری، بیروت، ۱۴۱۵ق.
  • سنن الترمذی: الترمذی (م.۲۷۹ق.)، به کوشش عبدالوهاب، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۲ق.
  • السنن الکبری: البیهقی (م. ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۶ق.
  • سیر اعلام النبلاء: الذهبی (م.۷۴۸ق.)، به کوشش گروهی از محققان، بیروت، الرساله، ۱۴۱۳ق.
  • السیرة الحلبیه: الحلبی (م.۱۰۴۴ق.)، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۰ق.
  • شفاء الغرام: محمد الفأسی (م.۸۳۲ق.)، به کوشش مصطفی محمد، مکه، النهضة الحدیثه، ۱۹۹۹م.
  • صحیح ابن خزیمه: ابن خزیمه (م. ۳۱۱ق.)، به کوشش محمد مصطفی، المکتب الاسلامی، ۱۴۱۲ق.
  • صحیح البخاری: البخاری (م. ۲۵۶ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۱ق.
  • صحیح مسلم: مسلم (م. ۲۶۱ق.)، بیروت، دار الفکر.
  • فتح الباری: ابن حجر العسقلانی (م. ۸۵۲ق.)، بیروت، دار المعرفه.
  • فتح الباری: ابن‌حجر العسقلانی (م. ۸۵۲ق.)، بیروت، دار المعرفه.
  • فضل الحجر الأسود و مقام إبراهیم علیه الصلاة والسلام: سائد بکداش، دار البشائر الإسلامیة، بیروت، ۱۴۲۹هـ.
  • القاموس المحیط: الفیروزآبادی (م. ۸۱۷ق.)، بیروت، دار العلم.
  • کنز العمال: المتقی الهندی (م. ۹۷۵ق.)، به کوشش السقاء، بیروت، الرساله، ۱۴۱۳ق.
  • لسان العرب: ابن منظور (م.۷۱۱ق.)، قم، ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق.
  • مثیر الغرام الساکن الی اشرف المساکن: أبوالفرج بن الجوزى.
  • مجمع البحرین: الطریحی (م. ۱۰۸۵ق.)، به کوشش الحسینی، تهران، فرهنگ اسلامی، ۱۴۰۸ق.
  • مجمع البیان: الطبرسی (م. ۵۴۸ق.)، صیدا، مطبعة العرفان، ۱۳۵۵ق.
  • مساجد الکوفه: کامل سلمان جبوری، نجف، مطبعة النعمان، 1397ق/ 1977م.
  • مسند احمد: احمد بن حنبل (م.۲۴۱ق.)، بیروت، دار صادر.
  • المصنّف: عبدالرزاق الصنعانی (م.۲۱۱ق.)، به کوشش حبیب الرحمن، المجلس العلمی.
  • مناسک الحج: سید روح‌الله خمینی.
  • الموطّا: مالک بن انس (درگذشت ۱۷۹ق.)، به کوشش محمد فؤاد، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۶ق.
  • هدایة السالک: مبارک بن علی بن حمد التمیمی.
  • وسائل الشیعه: الحر العاملی (م. ۱۱۰۴ق.)، به کوشش ربانی شیرازی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.

مقاله‌های مرتبط[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پیوند به بیرون[ویرایش | ویرایش مبدأ]

برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=مقام_ابراهیم(ع)&oldid=57554»