عمره مفرده: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۳۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{عمره مفرده عمودی}} | |||
'''عُمره مُفرده''' زیارت [[خانه خدا]] با آدابی ویژه است، که به تنهایی و جدای از حج انجام می‌شود. اعمال عمره مفرده [[احرام]]، [[طواف عمره|طواف]] و [[نماز طواف]]، [[سعی]]، [[حلق و تقصیر|تقصیر]]، [[طواف نساء]] و [[نماز طواف نساء|نماز آن]] است، که جز نیّت و طواف نساء و نماز آن، مانند [[عمره تمتع]] انجام می‌شود. | |||
در فقه شیعه عمر مفرده مستحب است؛ ولی اگر کسی قصد رفتن به [[مکه]] را داشته باشد واجب است [[احرام|مُحرم]] شود و اگر در [[ایام الحج|ایام حج]] نیست، واجب است عمره مفرده را به‌جا آورد. در فقه [[مذهب مالکیه|مالکیه]] و [[حنفیه]]، انجام عمره یک بار در طول عمر، مستحب بوده؛ اما در مذهب [[حنبلیه]] و [[شافیعه]]، واجب است.<ref name=":1" /> | |||
در فقه | |||
== عمره رجبیه == | ==مفهوم‌شناسی== | ||
در فقه شیعه، درباره انجام عمره مفرده رجبیه، تأکید زیادی شده است. بر | «عمره» در لغت به معنای [[زیارت]] و در اصطلاح فقه، زیارت [[خانه خدا]] با آدابی ویژه است. «مفرده» به معنای تک و یگانه است؛ بنابراین عمر مفرده نوعی از عمره است که به تنهایی و جدای از [[حج]] انجام می‌شود.<ref>مناسک عمره مفرده، امام خمینی، ص۱۷.</ref> | ||
==احکام== | |||
در فقه [[شیعه]]، عمره مفرده از مستحبات است؛<ref name=":0" /> البته کسی که می‌خواهد به [[مکه]] برود، واجب است با [[احرام]] وارد شود و برای احرام هم باید [[نیت|نیّت عمره]] یا نیت حج داشته باشد، و اگر وقت حج نیست، واجب است برای عمره مفرده محرم شده و بقیه [[اعمال عمره مفرده]] را به‌جا آورد.<ref>مناسک حج، امام خمینی، ص۱۸.</ref> | |||
[[حنبلیه|حنابله]] و [[مذهب شافعی|شافعی‌ها]]، عمره را یک بار در طول عمر واجب دانسته‌اند<ref name=":1" /> و در فقه [[مذهب مالکیه|مالکیه]] و [[حنفیه]]، انجام آن از سنّت‌های تأکید‌شده دانسته شده است.<ref name=":1">الفقه على المذاهب الأربعة، الجزيرى، ج١، ص۶٨۴؛ و كتاب الحج، فضايل‌وأحكام، علوى‌مالكى، ص١٧٨.</ref> | |||
عمره مفرده زمان معينى ندارد و در تمام سال مى‌توان آن را به‌جا آورد؛ البته به فتوای بیشتر فقیهان شیعه، بنا بر احتیاط واجب، برای هر نفر در هر ماه، فقط یک عمره مفرده جایز است. برخی از فقیهان شیعه، عمره دوم را به قصد رَجاء (به امید مطلوب بودن و ثواب) جایز دانسته‌اند.<ref>مناسک عمره مفرده، امام خمینی، ص۱۹.</ref> | |||
==اعمال== | |||
{{اصلی|اعمال عمره مفرده}}بر پایه فقه شیعه، اعمال عمره مفرده چنین است: | |||
{{ستون-شروع|3}} | |||
* [[احرام]] | |||
* [[طواف]] | |||
* [[نماز طواف]] | |||
* [[سعی]] میان [[صفا و مروه]] | |||
* [[تقصیر]] | |||
* [[طواف نساء]] | |||
* [[نماز طواف نساء]]<ref>درسنامه مناسک حج، ص۷۴-۷۸.</ref> | |||
{{پایان}} | |||
در فقه [[اهل سنت]]، از طواف نساء و نماز آن حرفی به میان نیامده است.<ref name=":12">الهداية (فقه حنفى)، المصادر الفقهيه، ج ١٠، ص ٢٧٨؛ الكافى فى فقه اهل المدينه (فقه مالكى)، المصادرالفقهيه، ج ١٠، ص ۵٠۵؛ بداية الاجتهاد، ج ١، ص ٣۴۴؛ الكافى لابن قدامه، المصادر الفقهيه، ج ١١، ص ١٠۴٠؛ درآمدی بر فقه مقارن، ص۳۷۱، به نقل از المهذب (فقه شافعى)، المصادر الفقهيه، ج ١١، ص ٩٠۴.</ref> | |||
==محل احرام بستن== | |||
{{اصلی|میقات}} | |||
به فتوای برخی از مراجع تقلید شیعه، محل احرام بستن برای عمره، [[ادنی‌الحل]] است و جایز است از یکی از [[میقات|مواقیت]] پنجگانه ([[مسجد شجره (مدینه)|مسجد شجره]]، [[جحفه|جُحْفَه]]، [[وادی عقیق (میقات)|وادی عَقیق]]، [[قرن المنازل|قَرْنُ الْمَنازِل]]، [[یلملم|یلَمْلَم]]) محرم شود.<ref name=":2">مناسک عمره مفرده، امام خمینی، ۱۳۹۱ش، ص۱۷.</ref> | |||
به فتوای برخی دیگر از مراجع تقلید، محل احرام بستن برای عمره مفرده، همان مواقیت پنجگانه [[عمره تمتع]] است؛ البته اگر مکلّف در مکه باشد و بخواهد عمره مفرده به‌جا آورد، واجب نیست به یکی از مواقیت عمره تمتع برود؛ بلکه جایز است از [[حرم مکی|حرم]] خارج شده و احرام ببندد.<ref name=":2" /> | |||
==ارکان== | |||
{{اصلی|ارکان عمره}}فقیهان شیعه، [[احرام]]،<ref>غنیة النزوع، ص۱۵۴؛ جامع الخلاف، ص۱۷۷.</ref> [[طواف عمره]]<ref>السرائر، ج۱، ص۶۱۷؛ الجامع للشرائع، ص۱۸۰؛ تذکرة الفقهاء، ج۷، ص۱۵.</ref> و [[سعی]]<ref>روضة الطالبین، ج۲، ص۳۹۶؛ مغنی المحتاج، ج۱، ص۵۱۳؛ اعانة الطالبین، ج۲، ص۳۳۱.</ref> را از ارکان عمره شمرده‌اند. به فتوای فقیهان مذاهب اهل سنت نیز طواف از ارکان عمره است؛ ولی بین رکن بودن یا نبودن احرام و سعی اختلاف‌نظر دارند.<ref>المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۳۵؛ الشرح الکبیر، ج۳، ص۵۰۶؛ مواهب الجلیل، ج۴، ص۱۸.</ref> مشهور فقیهان شافعی حلق یا تقصیر را نیز، از ارکان عمره شمرده‌اند.<ref>المجموع، ج۸، ص۲۰۵، ۲۶۶؛ روضة الطالبین، ج۲، ص۳۹۶-۳۹۷؛ الاقناع، ج۱، ص۲۳۳-۲۳۴.</ref> | |||
به فتوای مشهور فقیهان شیعه،<ref>جامع المقاصد، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۲۰۱؛ مسالک الافهام، ج۲، ص۲۸۵؛ مدارک الاحکام، ج۸، ص۱۷۴.</ref> ترک کردن رکن عمره بر اثر جهل، جز در مواردی خاص<ref>نگاه کنید به العروة الوثقی، ج۴، ص۶۵۱؛ کتاب الحج، خوئی، ج۳، ص۳۲۶.</ref> موجب باطل شدن عمره می‌شود. رکن به واجباتی گفته می‌شود که اگر حتی از روی فراموشی یا اشتباه ترک شود، واجب است جبران شود و نمی‌توان انجام آن را به [[حج نیابتی|نایب]] سپرد (مگر در صورت دشواری یا ناتوانی عمره‌گزار).<ref>المهذب البارع، ج۲، ص۲۰۶؛ جواهر الکلام، دار احیاء التراث العربی، ج۱۸، ص۱۳۶.</ref> | |||
==عمره مفرده رجبیه== | |||
در فقه شیعه، درباره انجام عمره مفرده رجبیه، تأکید زیادی شده است. بر اساس روایتی، ثواب عمره رجبیه همسان با [[حج مستحبی]] است.<ref name=":0">جواهر الكلام، ۱۳۶۷ش، ج١٨، صص١٢۴۶١.</ref> | |||
== جستارهای وابسته == | |||
* [[اعمال عمره مفرده]] | |||
==پانویس== | |||
{{پانویس}} | |||
==منابع== | ==منابع== | ||
| خط ۱۵: | خط ۵۵: | ||
| لینک = http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/803 | | لینک = http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/803 | ||
}} | }} | ||
*'''اعانة الطالبین'''، السید البکری الدمیاطی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۸ق | |||
*'''بداية المجتهد و نهاية المقتصد'''، ابن رشد (الحفيد)، محمد بن احمد، دارالفكر، بيروت، لبنان، ١۴٢١ق. | |||
*'''تذکرة الفقهاء'''، علّامهٔ حلی، حسن بن یوسف بن مطهر، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، چاپ اول، ۱۴۲۲ق. | *'''تذکرة الفقهاء'''، علّامهٔ حلی، حسن بن یوسف بن مطهر، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، چاپ اول، ۱۴۲۲ق. | ||
*'''جامع المقاصد'''، | |||
*'''جامع الخلاف و الوفاق'''، علی بن محمد القمی السبزواری، به کوشش حسنی، قم، زمینه‌سازان ظهور امام عصر(ع)، ۱۳۷۹ش. | |||
*'''الجامع للشرائع'''، یحیی بن سعید الحلی، به کوشش گروهی از فضلا، قم، سید الشهداء، ۱۴۰۵ق. | |||
*'''جامع المقاصد'''، الکرکی، قم، آل البیت(ع)، ۱۴۱۱ق. | |||
*'''جواهرالكلام'''، محمدحسن نجفى، تهران، دارالكتب الاسلامية، ١٣۶٧ش. | |||
*'''جواهر الکلام'''، النجفی، به کوشش قوچانی و دیگران، بیروت، دار احیاء التراث العربی. | |||
*'''الدروس الشرعيه في فقه الاماميه'''، شهید اول، شیخ محمد بن مکی العاملی، قم، مؤسسة النشر الاسلامى، چاپ دوم، ١۴١٧ق. | *'''الدروس الشرعيه في فقه الاماميه'''، شهید اول، شیخ محمد بن مکی العاملی، قم، مؤسسة النشر الاسلامى، چاپ دوم، ١۴١٧ق. | ||
*'''الروضة البهیه فی شرح اللمعة الدمشقیه'''، الشهید الثانی، شیخ زین‌الدین العاملی، قم، مجمع الفکر الاسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۴ق. | *'''الروضة البهیه فی شرح اللمعة الدمشقیه'''، الشهید الثانی، شیخ زین‌الدین العاملی، قم، مجمع الفکر الاسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۴ق. | ||
* '''الفقه علی المذاهب الأربعه'''، عبدالرحمان الجزیری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۲۴ق. | |||
*'''روضة الطالبین'''، النووی، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه. | |||
*'''السرائر'''، ابن ادریس، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۱ق. | |||
*'''الشرح الکبیر'''، عبدالرحمن بن قدامه، بیروت، دار الکتب العلمیه. | |||
*'''العروة الوثقی'''، سید محمد کاظم یزدی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۲۰ق. | |||
*'''غنیة النزوع'''، الحلبی، به کوشش بهادری، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، ۱۴۱۷ق. | |||
*'''الفقه علی المذاهب الأربعه'''، عبدالرحمان الجزیری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۲۴ق. | |||
*'''الکافی فی فقه ابن حنبل (الفقه الحنبلی)'''، ابن قدامه، عبداللّٰه بن احمد، المصادر الفقهیه، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق. | *'''الکافی فی فقه ابن حنبل (الفقه الحنبلی)'''، ابن قدامه، عبداللّٰه بن احمد، المصادر الفقهیه، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق. | ||
*'''الکافی فی فقه اهل المدینه'''، النمری القرطبی، یوسف بن عبداللّٰه (الفقه‌المالکی)، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق. | *'''الکافی فی فقه اهل المدینه'''، النمری القرطبی، یوسف بن عبداللّٰه (الفقه‌المالکی)، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق. | ||
*لسان | *'''کتاب الحج:محاضرات الخوئی'''، الخلخالی، قم، مدرسة دار العلم، ۱۴۱۰ق. | ||
*'''لسان العرب'''، محمد بن مکرم ابن منظور، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۴ق. | |||
*'''المبسوط'''، السرخسی، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق. | |||
*'''مدارک الاحکام'''، سید محمد بن علی الموسوی العاملی، قم، آل البیت:، ۱۴۱۰ق. | |||
*'''مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام'''، الشهید الثانی، قم، معارف اسلامی، ۱۴۱۶ق. | |||
*'''مصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی'''، احمد بن محمد فیومی، قم، مؤسسة دار الهجره، ۱۴۱۴ق. | *'''مصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی'''، احمد بن محمد فیومی، قم، مؤسسة دار الهجره، ۱۴۱۴ق. | ||
*'''مغنی المحتاج'''، محمد الشربینی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۷۷ق. | |||
*'''مناسک حج با حواشی مراجع'''، امام خمینی، سید روح اللّٰه، تهران، نشر مشعر، ۱۳۸۵ش. | *'''مناسک حج با حواشی مراجع'''، امام خمینی، سید روح اللّٰه، تهران، نشر مشعر، ۱۳۸۵ش. | ||
*'''مناسك حج محشّى'''، قم، مركز تحقيقات حج، چاپ هفتم ، تابستان ۱۳۸۲ش. | *'''مناسك حج محشّى'''، قم، مركز تحقيقات حج، چاپ هفتم ، تابستان ۱۳۸۲ش. | ||
*'''مناسک عمره مفرده'''، امام خمینی و محمدحسین فلاح‌زاده، تهران، مشعر، ۱۳۸۸ش. | |||
*'''مواهب الجلیل'''، الحطاب الرعینی، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۶ق. | |||
*'''المهذب البارع'''، ابن فهد الحلّی، به کوشش العراقی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۳ق؛ | |||
*'''الهدایه (الفقه الحنبلی)'''، المرغینانی، علی ابن ابی تیر، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق. | *'''الهدایه (الفقه الحنبلی)'''، المرغینانی، علی ابن ابی تیر، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق. | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
{{حج و عمره}} | {{حج و عمره}} | ||
[[رده:عمره مفرده]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۸ مهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۱۳
عُمره مُفرده زیارت خانه خدا با آدابی ویژه است، که به تنهایی و جدای از حج انجام می‌شود. اعمال عمره مفرده احرام، طواف و نماز طواف، سعی، تقصیر، طواف نساء و نماز آن است، که جز نیّت و طواف نساء و نماز آن، مانند عمره تمتع انجام می‌شود.
در فقه شیعه عمر مفرده مستحب است؛ ولی اگر کسی قصد رفتن به مکه را داشته باشد واجب است مُحرم شود و اگر در ایام حج نیست، واجب است عمره مفرده را به‌جا آورد. در فقه مالکیه و حنفیه، انجام عمره یک بار در طول عمر، مستحب بوده؛ اما در مذهب حنبلیه و شافیعه، واجب است.[۱]
مفهوم‌شناسی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
«عمره» در لغت به معنای زیارت و در اصطلاح فقه، زیارت خانه خدا با آدابی ویژه است. «مفرده» به معنای تک و یگانه است؛ بنابراین عمر مفرده نوعی از عمره است که به تنهایی و جدای از حج انجام می‌شود.[۲]
احکام[ویرایش | ویرایش مبدأ]
در فقه شیعه، عمره مفرده از مستحبات است؛[۳] البته کسی که می‌خواهد به مکه برود، واجب است با احرام وارد شود و برای احرام هم باید نیّت عمره یا نیت حج داشته باشد، و اگر وقت حج نیست، واجب است برای عمره مفرده محرم شده و بقیه اعمال عمره مفرده را به‌جا آورد.[۴]
حنابله و شافعی‌ها، عمره را یک بار در طول عمر واجب دانسته‌اند[۱] و در فقه مالکیه و حنفیه، انجام آن از سنّت‌های تأکید‌شده دانسته شده است.[۱]
عمره مفرده زمان معينى ندارد و در تمام سال مى‌توان آن را به‌جا آورد؛ البته به فتوای بیشتر فقیهان شیعه، بنا بر احتیاط واجب، برای هر نفر در هر ماه، فقط یک عمره مفرده جایز است. برخی از فقیهان شیعه، عمره دوم را به قصد رَجاء (به امید مطلوب بودن و ثواب) جایز دانسته‌اند.[۵]
اعمال[ویرایش | ویرایش مبدأ]
بر پایه فقه شیعه، اعمال عمره مفرده چنین است:
در فقه اهل سنت، از طواف نساء و نماز آن حرفی به میان نیامده است.[۷]
محل احرام بستن[ویرایش | ویرایش مبدأ]
به فتوای برخی از مراجع تقلید شیعه، محل احرام بستن برای عمره، ادنی‌الحل است و جایز است از یکی از مواقیت پنجگانه (مسجد شجره، جُحْفَه، وادی عَقیق، قَرْنُ الْمَنازِل، یلَمْلَم) محرم شود.[۸]
به فتوای برخی دیگر از مراجع تقلید، محل احرام بستن برای عمره مفرده، همان مواقیت پنجگانه عمره تمتع است؛ البته اگر مکلّف در مکه باشد و بخواهد عمره مفرده به‌جا آورد، واجب نیست به یکی از مواقیت عمره تمتع برود؛ بلکه جایز است از حرم خارج شده و احرام ببندد.[۸]
ارکان[ویرایش | ویرایش مبدأ]
فقیهان شیعه، احرام،[۹] طواف عمره[۱۰] و سعی[۱۱] را از ارکان عمره شمرده‌اند. به فتوای فقیهان مذاهب اهل سنت نیز طواف از ارکان عمره است؛ ولی بین رکن بودن یا نبودن احرام و سعی اختلاف‌نظر دارند.[۱۲] مشهور فقیهان شافعی حلق یا تقصیر را نیز، از ارکان عمره شمرده‌اند.[۱۳]
به فتوای مشهور فقیهان شیعه،[۱۴] ترک کردن رکن عمره بر اثر جهل، جز در مواردی خاص[۱۵] موجب باطل شدن عمره می‌شود. رکن به واجباتی گفته می‌شود که اگر حتی از روی فراموشی یا اشتباه ترک شود، واجب است جبران شود و نمی‌توان انجام آن را به نایب سپرد (مگر در صورت دشواری یا ناتوانی عمره‌گزار).[۱۶]
عمره مفرده رجبیه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
در فقه شیعه، درباره انجام عمره مفرده رجبیه، تأکید زیادی شده است. بر اساس روایتی، ثواب عمره رجبیه همسان با حج مستحبی است.[۳]
جستارهای وابسته[ویرایش | ویرایش مبدأ]
پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ الفقه على المذاهب الأربعة، الجزيرى، ج١، ص۶٨۴؛ و كتاب الحج، فضايل‌وأحكام، علوى‌مالكى، ص١٧٨.
- ↑ مناسک عمره مفرده، امام خمینی، ص۱۷.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ جواهر الكلام، ۱۳۶۷ش، ج١٨، صص١٢۴۶١.
- ↑ مناسک حج، امام خمینی، ص۱۸.
- ↑ مناسک عمره مفرده، امام خمینی، ص۱۹.
- ↑ درسنامه مناسک حج، ص۷۴-۷۸.
- ↑ الهداية (فقه حنفى)، المصادر الفقهيه، ج ١٠، ص ٢٧٨؛ الكافى فى فقه اهل المدينه (فقه مالكى)، المصادرالفقهيه، ج ١٠، ص ۵٠۵؛ بداية الاجتهاد، ج ١، ص ٣۴۴؛ الكافى لابن قدامه، المصادر الفقهيه، ج ١١، ص ١٠۴٠؛ درآمدی بر فقه مقارن، ص۳۷۱، به نقل از المهذب (فقه شافعى)، المصادر الفقهيه، ج ١١، ص ٩٠۴.
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ مناسک عمره مفرده، امام خمینی، ۱۳۹۱ش، ص۱۷.
- ↑ غنیة النزوع، ص۱۵۴؛ جامع الخلاف، ص۱۷۷.
- ↑ السرائر، ج۱، ص۶۱۷؛ الجامع للشرائع، ص۱۸۰؛ تذکرة الفقهاء، ج۷، ص۱۵.
- ↑ روضة الطالبین، ج۲، ص۳۹۶؛ مغنی المحتاج، ج۱، ص۵۱۳؛ اعانة الطالبین، ج۲، ص۳۳۱.
- ↑ المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۳۵؛ الشرح الکبیر، ج۳، ص۵۰۶؛ مواهب الجلیل، ج۴، ص۱۸.
- ↑ المجموع، ج۸، ص۲۰۵، ۲۶۶؛ روضة الطالبین، ج۲، ص۳۹۶-۳۹۷؛ الاقناع، ج۱، ص۲۳۳-۲۳۴.
- ↑ جامع المقاصد، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۲۰۱؛ مسالک الافهام، ج۲، ص۲۸۵؛ مدارک الاحکام، ج۸، ص۱۷۴.
- ↑ نگاه کنید به العروة الوثقی، ج۴، ص۶۵۱؛ کتاب الحج، خوئی، ج۳، ص۳۲۶.
- ↑ المهذب البارع، ج۲، ص۲۰۶؛ جواهر الکلام، دار احیاء التراث العربی، ج۱۸، ص۱۳۶.
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
این مقاله برگرفته از کتاب درسنامه مناسک حج، محمدحسین فلاح‌زاده، تهران، مشعر، ۱۳۸۹ش؛ کتاب درآمدی بر فقه مقارن، مصطفی جعفر پیشه فرد، تهران، بعثه مقام معظم رهبری، معاونت امور روحانیون، ۱۳۸۸ش؛ و کتاب حج و عمره در آینه فقه مقارن، مقدادی، محمدعلی، تهران، مشعر، ۱۳۸۴ش. است.
- اعانة الطالبین، السید البکری الدمیاطی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۸ق
- بداية المجتهد و نهاية المقتصد، ابن رشد (الحفيد)، محمد بن احمد، دارالفكر، بيروت، لبنان، ١۴٢١ق.
- تذکرة الفقهاء، علّامهٔ حلی، حسن بن یوسف بن مطهر، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
- جامع الخلاف و الوفاق، علی بن محمد القمی السبزواری، به کوشش حسنی، قم، زمینه‌سازان ظهور امام عصر(ع)، ۱۳۷۹ش.
- الجامع للشرائع، یحیی بن سعید الحلی، به کوشش گروهی از فضلا، قم، سید الشهداء، ۱۴۰۵ق.
- جامع المقاصد، الکرکی، قم، آل البیت(ع)، ۱۴۱۱ق.
- جواهرالكلام، محمدحسن نجفى، تهران، دارالكتب الاسلامية، ١٣۶٧ش.
- جواهر الکلام، النجفی، به کوشش قوچانی و دیگران، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
- الدروس الشرعيه في فقه الاماميه، شهید اول، شیخ محمد بن مکی العاملی، قم، مؤسسة النشر الاسلامى، چاپ دوم، ١۴١٧ق.
- الروضة البهیه فی شرح اللمعة الدمشقیه، الشهید الثانی، شیخ زین‌الدین العاملی، قم، مجمع الفکر الاسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.
- روضة الطالبین، النووی، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه.
- السرائر، ابن ادریس، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۱ق.
- الشرح الکبیر، عبدالرحمن بن قدامه، بیروت، دار الکتب العلمیه.
- العروة الوثقی، سید محمد کاظم یزدی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۲۰ق.
- غنیة النزوع، الحلبی، به کوشش بهادری، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، ۱۴۱۷ق.
- الفقه علی المذاهب الأربعه، عبدالرحمان الجزیری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۲۴ق.
- الکافی فی فقه ابن حنبل (الفقه الحنبلی)، ابن قدامه، عبداللّٰه بن احمد، المصادر الفقهیه، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
- الکافی فی فقه اهل المدینه، النمری القرطبی، یوسف بن عبداللّٰه (الفقه‌المالکی)، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
- کتاب الحج:محاضرات الخوئی، الخلخالی، قم، مدرسة دار العلم، ۱۴۱۰ق.
- لسان العرب، محمد بن مکرم ابن منظور، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۴ق.
- المبسوط، السرخسی، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق.
- مدارک الاحکام، سید محمد بن علی الموسوی العاملی، قم، آل البیت:، ۱۴۱۰ق.
- مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، الشهید الثانی، قم، معارف اسلامی، ۱۴۱۶ق.
- مصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، احمد بن محمد فیومی، قم، مؤسسة دار الهجره، ۱۴۱۴ق.
- مغنی المحتاج، محمد الشربینی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۷۷ق.
- مناسک حج با حواشی مراجع، امام خمینی، سید روح اللّٰه، تهران، نشر مشعر، ۱۳۸۵ش.
- مناسك حج محشّى، قم، مركز تحقيقات حج، چاپ هفتم ، تابستان ۱۳۸۲ش.
- مناسک عمره مفرده، امام خمینی و محمدحسین فلاح‌زاده، تهران، مشعر، ۱۳۸۸ش.
- مواهب الجلیل، الحطاب الرعینی، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۶ق.
- المهذب البارع، ابن فهد الحلّی، به کوشش العراقی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۳ق؛
- الهدایه (الفقه الحنبلی)، المرغینانی، علی ابن ابی تیر، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.