حج کودکان: تفاوت میان نسخه‌ها

==طواف ==

* اعتبار طهارت ولی و کودک،{{یادداشت|وضو گرفتن ولی و وضو دادن کودک.}}<ref>تذکرة الفقهاء، ج7، ص30؛ الدروس الشرعیه، ج1، ص307.</ref>  

* کفایت طهارت ولی،<ref>مدارک الاحکام، ج7، ص25؛ جواهر الکلام، 17، ص237.</ref>  

* اعتبار طهارت کودک در صورت توانایی انجام اعمال وضو اگر چه بطور صوری،<ref>العروة الوثقی، ج4، ص347؛ مستمسک العروة الوثقی، ج10، ص22؛ مهذب الاحکام، ج12، ص29.</ref>  

* عدم اعتبار طهارت هیچ‌یک از ولی وکودک، در صورت عدم توانایی کودک بر انجام وضو؛ به دلیل تمرینی بودن عبادت کودک و نبودِ دلیل برای طهارت ولی.<ref>جامع المدارک، ج2، ص258؛ معتمد العروة، ج1، ص34.</ref>  

==وقوف کودک در مزدلفه==

مقدار واجب وقوف در مشعر الحرام از طلوع فجر تا طلوع آفتاب روز دهم ذی‌حجه است؛ ولی به نظر فقهای امامی<ref>مسالک الافهام، ج2، ص285؛ نک: مدارک الاحکام، ج7، ص427؛ ریاض المسائل، ج7، ص73.</ref> و اهل سنت<ref>المغنی، ج3، ص442-443؛ المجموع، ج7، ص23-24، ج8، ص140.</ref> به استناد احادیث<ref>صحیح البخاری، ج2، ص218؛ الکافی، ج4، ص474.</ref> برای کودکان حج‌گزار جایز است که قبل از طلوع فجر از مشعر به منا حرکت کنند.

==رمی‌جمرات==

فقهای امامی<ref>المبسوط فی فقه الامامیه، ج1، ص329؛ جواهر الکلام، ج17، ص237؛ مستمسک العروة الوثقی، ج10، ص23.</ref> و اهل سنت<ref>المجموع، ج7، ص23؛ مغنی المحتاج، ج1، ص461.</ref> بر آن‌اند که کودکان درصورت توانایی بر رمی جمرات رمی می‌کنند و اگر نتوانند ولی از جانب آنان رمی می‌کند. فقیهان امامی<ref>المبسوط فی فقه الامامیه، ج1، ص329؛ قواعد الاحکام، ج1، ص402؛ تذکرة الفقهاء، ج7، ص30.</ref> و شافعی<ref>مختصر المزنی، ص69؛ المجموع، ج7، ص29.</ref> به دلیل احادیث<ref>من لایحضره الفقیه، ج2، ص476.</ref> بر آن‌اند که مستحب است ولی سنگریزه رمی را در دست کودک قرار دهد سپس آن را بردارد و پرتاب کند. آنان همچنین گذاشتن سنگریزه در دست کودک و پرتاب آن بطوریکه دست کودک وسیله پرتاب سنگریزه قرار گیرد را مستحب دانسته‌اند.<ref>المجموع، ج7، ص29؛ منتهی المطلب، ج10، ص56؛ جواهر الکلام، ج17، ص237.</ref> امامیان با توجه به اطلاق احادیث بر آن‌اند که تفاوتی ندارد ولی ر می‌کرده باشد یا نه.<ref>مهذب الاحکام، ج12، ص29؛ مستمسک عروة الوثقی، ج10، ص23؛ العروة الوثقی، ج4، ص348.</ref>

==قربانی حج کودکان==

به نظر مشهور فقهای شیعه به استناد احادیث<ref>الکافی، ج4، ص304.</ref> قربانی یا بدل آن - درصورت عجز کودک - درحج کودک ممیز<ref>المعتبر، ج2، ص748؛ جواهر الکلام، ج18، ص260؛ موسوعه الامام الخویی، ج26، ص28.</ref> و غیر ممیز<ref>النهایه، ص216؛ کشف اللثام، ج5، ص82؛ جواهر الکلام، ج18، ص45، 260.</ref> برعهده ولی است اما اگر کودک بدون اجازه ولی محرم شود قربانی بر عهده ولی نخواهد بود زیرا دلیلی برای آن وجود ندارد.<ref>صراط النجاة، ج4، ص9؛ کتاب الحج، شاهرودی، ج1، ص42.</ref>

مالکیان بر آن‌اند که بهای قربانی کودک برعهده ولی اوست زیرا وی بر محرم کردن کودک اقدام کرده در حالی که ضرورتی برمحرم کردن وی نبوده است.<ref>المدونة الکبری، ج1، ص424- 425، مواهب الجلیل، ج3، ص440.</ref>

به نظر بیشتر فقهای شیعه با توجه به اطلاق احادیث<ref>وسائل الشیعه، ج13، ص298- 300.</ref> درصورت صحت محرم کردن کودک غیرممیز باید طواف نساء را –جز در عمره تمتّع که واجب نیست<ref>ریاض المسائل، ج7، ص7، 83.</ref>- خود کودک و درصورت ناتوانی ولی وی انجام دهد.<ref>المبسوط فی فقه الامامیه، ج1، ص360؛ شرائع الاسلام، ج1، ص203- 204؛ جواهر الکلام، ج19، ص261.</ref> برخی از فقهاء برآنند اگر در حج کودک طواف نساء انجام نشود چه ممیز باشد یا نباشد زن بر وی حلال نمی‌شود کودک باید طواف نساء را قضا کند و گرنه پیش از بلوغ از تمتّع جنسی بازداشته می‌شود و پس از بلوغ نیز نکاح بر وی بدون این طواف حلال نمی‌شود<ref>تذکرة الفقهاء، ج8، ص353؛ الدروس الشرعیه، ج1، ص404.</ref> زیرا احرام آثار وضعی دارد و احکام وضعی ویژه مکلفین نیست بلکه کودکان را نیز در بر می‌گیرد وحدیث رفع قلم نیز شامل احکام وضعی نمی‌شود.<ref>جواهر الکلام، ج19، ص260؛ کشف اللثام، ج6، ص228.</ref>

دیدگاه دیگر آن است که اصل احرام از احکام وضعی است ولی حرمت زن بر مرد مانند بوسیدن ولمس شهوانی از احکام تکلیفی محض است واین حرمت از آغاز برای کودکان ثابت نیست. تا با انجام طواف نساء از آنان برداشته شود. از این رو حج احرام‌گزار نابالغ درصورت همبستری با زن صحیح است و زن بر وی حرام نمی‌شود<ref>موسوعه الامام الخویی، ج29، ص362.</ref>نظر دیگری بر آن است که ترک طواف نساء برای کودک غیرممیز از سوی ولی حرام نیست اما برای کودک ممیز جایز نیست<ref>قواعد الاحکام، ج1، ص445؛ جامع المقاصد، ج3، ص260.</ref>طواف نساء در فقه اهل سنت از واجبات حج یا عمره بشمار نیامده است. (طواف نساء*)

اگر کودک احرام‌گزار در حج یا عمره مرتکب آمیزش جنسی شود، شماری از امامیان<ref>المبسوط فی فقه الامامیه، ج، 1ص329؛ تذکرة الفقهاء، ج7، ص35.</ref> و شافعیان<ref>العزیز شرح الوجیز، ج3، ص453؛ المجموع، ج7، ص403- 404.</ref> به اقتضای برخی احادیث<ref>تهذیب الاحکام، ج10، ص233- 234.</ref> حج کودک را صحیح می‌دانند. در برابر، بعضی از امامیان،<ref>قواعد الاحکام، ج1، ص402؛ جواهر الکلام، ج18، ص257.</ref> شافعیان<ref>المجموع، ج7، ص403- 404.</ref> و حنبلیان<ref>الشرح الکبیر، ابن قدامه، ج3، ص165.</ref> با استناد به ادله‌ای از جمله اطلاق احادیث<ref>تهذیب الاحکام، ج5، ص6.</ref> حج کودک را فاسد و قضای آن را واجب می‌دانند. برخی نیز بر آن‌اند که با آمیزش کودک در احرام، حج وی فاسد وکفاره واجب می‌شود ولی قضای حج واجب نیست.<ref>الخلاف، ج2، ص161- 362؛ جواهر الفقه، ص45.</ref> برخی امامیان<ref>قواعد الاحکام، ج1، ص402؛ الدروس الشرعیه، ج1، ص307؛ جواهر الکلام، ج18، ص257.</ref> و شافعیان<ref>الحاوی الکبیر، ج4، ص244- 245؛ المجموع، ج7، ص26.</ref>هزینه حج قضا را بر عهده سرپرست کودک و برخی با استناد به عمومات اخبار بر عهده خود کودک دانسته‌اند. در فقه شافعی و حنبلی آمده است: حج فاسد باید قضا گردد چون احرامش درست انجام شده مانند حج مستحبی بالغ وکسی که کفاره بر او لازم می‌آید حج را نیز باید اعاده کند.<ref>الشرح الکبیر، ابن قدامه، ج3، ص165؛ الحاوی الکبیر، ج4، ص244- 245.</ref>

در فقه امامی،<ref>جواهر الکلام، ج18، ص257.</ref> مالکی<ref>العزیز شرح الوجیز، ج3، ص453.</ref> و حنبلی<ref>الکافی فی فقه احمد، ج1، ص468.</ref> زمان انجام قضای حج فاسد شده کودک پس از زمان بلوغ وی است چون افساد موجب قضای حج است و امر قضا خطاب به مکلف است و کودک نیز پس از بلوغ مکلف می‌شود؛ ولی در فقه شافعی برخی قضا را مقید به پس از بلوغ و برخی مطلق دانسته‌اند.<ref>المهذب فی فقه الشافعی، ج1، ص215؛ المجموع، ج7، ص403- 404.</ref>

بیشتر فقهای امامی<ref>المبسوط فی فقه الامامیه، ج1، ص327؛ جواهر الکلام، ج18، ص 258؛ جامع المقاصد، ج3، ص 121.</ref> و شافعی<ref>روضه الطالبین، ج2، ص398؛ المجموع، ج7، ص37.</ref> برآنند که اگرکودکی که حج اش فاسد شده، پس از بلوغ مستطیع شود، حجه الاسلام را باید برحج قضا پیش دارد و اگر برای حج قضا محرم شود احرامش برای حجة الاسلام منعقد می‌شود<ref>الخلاف، ج2، ص362.</ref> زیرا حجة الاسلام به اصل شریعت بر مردم ثابت شده و درآغاز بلوغ پیش از هرچیز دیگر بر عهده وی قرارگرفته است. پس برحج قضا پیش داشته می‌شود.

در فقه شیعه و شافعی آمده است: اگر کودک حج خود را فاسد کرده یا اعمال حج را ناتمام رها کند باید مناسکش را تمام کرده و قضای حج را بجا آورد.<ref>الحاوی الکبیر، ج4، ص248؛ صراط النجاه، ج4ص9- 10.</ref>

حنفیان برآنند که اگرکودک با آمیزش پیش از وقوف به عرفات حج خود را فاسد کند نه کفاره دارد و نه قضا وکودک چون مکلف نیست ضرورتی ندارد که بر احرام خود باقی باشد<ref>حاشیه رد المحتار، ج2، ص598؛ ینابیع الفقهیه، ج7، ص127.</ref> مشقت وحرج نیز از دیگر دلائل عدم وجوب قضای حج در نزد حنفیان است.<ref>احکام الصغار، ص33.</ref>

==بلوغ کودک در هنگام انجام مناسک==

اگر کودک به اعتقاد آن که بالغ نیست حج مستحبی به جای آورد و سپس روشن شود بالغ شده است، شماری از فقهای امامی‌گفته‌اند این حج مجزی از حجة الاسلام نیست.<ref>العروة الوثقی، ج4، ص352؛ مناسک حج، محشی، ص24.</ref> دلیل آن اختلاف ماهوی حجة الاسلام و حج مستحبی است بسان مغایرت نماز صبح و نماز نافله که هریک دارای عنوان ویژه و در فقدان آن قصد محقق نشده است.<ref>موسوعه الامام الخویی، ج26، ص36-37.</ref> ولی عده ای از فقهاءگفته‌اند مجزی است<ref>العروة الوثقی، ج4، ص352؛ مهذب الحکام، ج12، ص37؛ مناسک حج، محشی، ص24.</ref> چون ماهیت حج مستحب و واجب مغایرت ندارد و حج مستحبی در نظر متشرعه همان حج واجب است.<ref>مصباح الهدی فی شرح عروه الوثقی، ج12، ص37.</ref>

فقهای امامی‌گفته‌اند اگر حج گزار نابالغ به گمان رسیدن به بلوغ قصد حجة الاسلام کند از حجة الاسلام مجزی نیست<ref>مستمسک العروة الوثقی، ج10، ص174؛ تحریر الوسیله، ج1، ص359؛ مهذب الاحکام، ج10، ص12، 113.</ref> چون حج گزار مأمور به حجة الاسلام نبوده وگمان اشتباه، ایجاد تکلیف نمی‌کند.<ref>موسوعه الامام الخویی، ج26، ص 174.</ref>