حج کودکان: تفاوت میان نسخه‌ها

===بلوغ کودک پیش از رسیدن به میقات===

مامیان بر آن‌اند اگر کودک پیش از رسیدن به میقات بالغ و مستطیع گردد یا به نظر برخی در میقات مستطیع شود،<ref>تحریر الوسیله، ج1، ص372؛ تفصیل الشریعه، کتاب الحج، ج1، ص71.</ref> می‌تواند حجة الاسلام انجام دهد. مستند این فتوا عمومات وجوب حج است که شامل چنین حج گزاری است.<ref>مستمسک العروة الوثقی، ج10، ص32؛ موسوعه الامام الخویی، ج26، ص36.</ref>

===بلوغ کودک پس از احرام و پیش از آغاز اعمال===  

برخی از فقهای امامی‌گفته‌اند در این صورت کودک باید به میقات برگردد و احرام را از سرگیرد؛ چون نیت حج ندبی به حجة الاسلام بر نمی‌گردد و حج وی استحبابی نیز نیست و بلوغ کودک پس از احرام، حجة الاسلام وی را تصحیح نمی‌کند.<ref>موسوعه الامام الخویی، ج26، ص36؛ مناسک جامع حج، ص29.</ref>

===بلوغ کودک پیش از مشعر===  

مشهور فقهای شیعه برآنند حج کودکی که پیش از مشعر بالغ شود از حجة الاسلام کفایت می‌کند.<ref>المبسوط فی فقه الامامیه، ج1، ص328؛ مسالک الافهام، ج2، ص123؛ کشف الغطاء، ج4، ص474.</ref> شماری دیگر از فقها با مناقشه در دلائل گروه مقابل<ref>جواهر الکلام، ج18، ص33؛ موسوعه الامام الخویی، ج26، ص32.</ref> چنین حجی را مجزی از حجة الاسلام نمی‌دانند.<ref>الجامع للشرائع، ص173؛ مستند الشیعه، ج11، ص20- 21؛ الحدائق الناضره، ج14، ص61- 62.</ref> برخی به استناد احادیث درک اختیاری مشعر را مجزی دانسته‌اند.<ref>العروة الوثقی، ج4، ص345؛ مستمسک العروة الوثقی، ج10، ص53.</ref> برخی به استناد اطلاقات روایات درباره عبد ودیگر افراد محجور، در صورت درک وقوف اختیاری مشعر، حج او را تمام و مجزی شمرده‌اند.<ref>تفصیل الشریعه، کتاب الحج، ج1، ص70.</ref> (حج محجوران)

تجدید نیت: درصورت اجزاء حج کودک نو بالغ از حجة الاسلام پیش از مشعر، برخی فقهای شیعه به دلیل تکمیل عمل با نیت، به لزوم تجدید نیت<ref>المعتبر، ج2، ص249.</ref> و برخی به عدم لزوم آن<ref>مهذب الاحکام، ج12، ص36؛ جواهر الکلام، ج18، ص35.</ref> قائل هستند.

حنفیان برآنند اگرکودک در وسط اعمال بالغ شد، باید برهمان احرام نخست اعمال را به پایان رساند واز حجة الاسلام کفایت نمی‌کند چون احرام وی برحج مستحبی بسته شده و برای ادای واجب نبوده است.<ref>حاشیة رد المحتار، ج2، ص 512؛ بدائع الصنائع، ج2، ص121؛ تحفة الفقهاء، ج1، ص383.</ref> برخی از حنفیان گفته‌اند اگر کودک پیش از وقوف به عرفه به میقات برگردد وتلبیه را دوباره به نیت حجة الاسلام تجدید کند از حجة الاسلام کفایت می‌کند.<ref>بدائع الصنائع، ج2، ص295؛ تحفة الفقهاء، ج1، ص383؛ الفقه الاسلامی وادلته، ج3، ص410.</ref> مالکیان برآنند باید برهمان نیت نخست باقی باشد؛ نه احرام اول از میان می‌رود و نه مستحب به واجب تبدیل می‌شود و نمی‌تواند درحین احرام دو باره احرام ببندد.<ref>المدونة الکبری، ج1، ص380؛ مواهب الجلیل، ج3، ص443؛ الفقه الاسلامی وادلته، ج3، ص410.</ref> شافعیان<ref>مغنی المحتاج، ج1، ص462؛ البیان فی مذهب الشافعی، ج4، ص24؛ المجموع، ج7، ص36.</ref> وحنبلیان<ref>المغنی، ج3، ص200؛ الشرح الکبیر، ابن قدامه، ج3، ص162.</ref> گفته‌اند کودکانی که در اثناء اعمال بالغ می‌شوند، دو دسته‌اند؛ یا پس از خروج از عرفات بالغ شده ودوباره به آن بازنگشته‌اند که از حجة الاسلام کفایت نمی‌کند یا وقوف را درک کرده ویا درصورت عدم درک، آن را تدارک کرده باشد، که از حجة الاسلام کفایت می‌کند ولی اگرپس از طواف قدوم سعی کرده باشد سعی را اعاده کند.

درصورت اجزاء حج کودک بالغ شده، برخی از فقهای شیعه استطاعت مالی او را در وطن شرط نمی‌دانند.<ref>تذکرة الفقهاء، ج7، ص40.</ref> ولی برخی دیگر گفته‌اند برای حجة الاسلام استطاعت بلدی لازم است وکودک باید پیش از آن توانایی به حج رفتن داشته باشد<ref>الدروس الشرعیه، ج1، ص308.</ref> و پس از آن نیز نیازمند به مردم نباشد؛ چون بلوغ، یکی از شرائط وجوب حج است نه همه شرائط.<ref>الروضة البهیة، ج2، ص165؛ ریاض المسائل، ج6، ص41.</ref> برخی دیگرگفته‌اند استطاعت، از میقات شرط است نه از بلد؛<ref>مصباح الهدی فی شرح عروة الوثقی، ج11، ص275؛ مهذب الاحکام، ج12، ص36.</ref> چون طی طریق جزو شرائط حج نیست بلکه مقدمه رسیدن به حج است واین شرط برای کودک حاصل است.<ref>کتاب الحج، شاهرودی، ج1، ص71.</ref> نظریه دیگر آنکه استطاعت از وقت بلوغ شرط وجوب حج است<ref>مسالک الافهام، ج2، ص125؛ مدارک الاحکام، ج7، ص23؛ العروة الوثقی، ج4، ص354.</ref> زیرا استطاعت در آیه شریفه «ولله علی الناس حج البیت من استطاع الیه سبیلا» استطاعت وقت وجوب حج است.<ref>تفصیل الشریعه، کتاب الحج، ج، 1ص69.</ref>

==نیابت کودک از دیگری درحج==

کودک یا ممیز است یا غیر ممیز؛ و نیابت یا درحج واجب است یا درمستحب.

===نیابت کودک غیر ممیز===

امامیان به استناد اجماع<ref>مستند الشیعه، ج11، ص107- 108.</ref> قائلند نیابت کودک غیر ممیز از دیگری در اعمال حج جایز نبوده<ref>المعتبر، ج2، ص766؛ قواعد الاحکام، ج1، ص410؛ جامع المدارک، ج2، ص305.</ref> و سرپرست کودک نیز نمی‌تواند وی را نائب از دیگری قرار دهد.

بنا بر نظریه عدم مشروعیت عبادات کودک ممیز، نیابت وی درحج درست نیست. چون عبادت‌های کودک مشروعیت ندارد<ref>جواهر الکلام، ج18، ص248.</ref> و اگر عبادت وی برای خود درست نباشد برای دیگری به اولویت درست نیست.<ref>جامع المدارک، ج2، ص305.</ref> قصد و نیابت از دیگری نیز عمل کودک را تصحیح نمی‌کند زیرا عبادت‌های تمرینی نه واجب است و نه مستحب.<ref>کشف اللثام، ج5، ص149.</ref>

بنا بر نظریه مشروعیت عبادات کودک ممیز، برخی از فقیهان شیعه بر آن‌اند نیابت کودک ممیز برای دیگری در حج در همه حال درست است.<ref>مجمع الفائده، ج6، ص128؛ مدارک الاحکام، ج7، ص112- 113.</ref> زیرا عبادت کودک صحیح و مشروع است و وی سزاوار پاداش برعبادت است چنانچه از جانب خود می‌تواند به حج برود از طرف دیگری نیز می‌تواند نیابت کند.<ref>مختلف الشیعه، ج4، ص332؛ مدارک الاحکام، ج7، ص112.</ref>

دیدگاه دیگر اینکه با توجه به اطلاق احادیث دالّ بر نیابت از میت،<ref>الکافی، ج2، ص159.</ref> کودک ممیّز تنها می‌تواند از میت نیابت کند.<ref>موسوعه الامام الخویی، ج27، ص6.</ref> نظریه دیگر این است که به دلیل اطلاق برخی احادیث کودک تنها می‌تواند درحج مستحبی نیابت کند.<ref>موسوعه الامام الخویی، ج27، ص70</ref>

==نیابت دیگران از حج کودک==

بیشتر فقها برآنند، نیابت برای حج کودک ممیز بنا بر شرعیت عبادات کودک ممیز<ref>مستمسک العروة الوثقی، ج11، ص13.</ref> مشروع است<ref>العروة الوثقی، ج4، ص537؛ مهذب الاحکام، ج12، ص236.</ref> زیرا نیابت از غیر درعبادات مطلقاً درست است واطلاق آن کودک را نیز دربر می‌گیرد.<ref>الحدائق الناضره، ج14، ص289- 290.</ref>

برخی بر آن‌اند که نیابت از کودک غیرممیز برای حج صحیح نیست. چون خطاب شرعی به کودک غیرممیز تعلق نمی‌گیرد. حج انجام ثواب است و برای کودک غیرممیز نه وجوبی درکار است و نه استحبابی.<ref>احکام الاطفال، ج5، ص491.</ref>

فقهای اهل سنت نیابت از کودک درحجة الاسلام را غیرجایز ولی درحج مستحبی جایز می‌دانند.<ref>حاشیه رد المحتار، ج2، ص601.</ref> به فتوای برخی از فقهای امامی‌کودک نابالغی که حج به جای آورده سفر پس از بلوغ سفردوم وی محسوب شده و از صروره خارج می‌شود.<ref>مناسک جامع حج، ص325- 326.</ref> (نیابت*)