حج ابراهیمی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (added Category:مفاهیم مرتبط با حج using HotCat) |
جز (added Category:تاریخ حج using HotCat) |
||
| خط ۸۰: | خط ۸۰: | ||
[[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]] | [[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]] | ||
[[رده:مفاهیم مرتبط با حج]] | [[رده:مفاهیم مرتبط با حج]] | ||
[[رده:تاریخ حج]] | |||
نسخهٔ ۲ مارس ۲۰۲۰، ساعت ۱۵:۴۵
حج ابراهیمی، اصطلاحی معاصر در ادبیات دینی است که بر جنبه سیاسی، اجتماعی حج تأکید دارد و نخستین بار، توسط سید روح‌الله خمینی، بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران وارد ادبیات دینی شده است. به باور او، پس از درگذشت حضرت محمد(ص)، بُعد سیاسی و اجتماعی حج ابراهیمی فراموش شد. او حج ابراهیمی را حج کامل و دارای سه محور دانسته است: «ایجاد وحدت»، «تأمین منافع اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی»، «برائت از مشرکان».
برخی از عالمان شیعه نیز، ابعاد سیاسی حج ابراهیمی را بیان کرده‌اند.
معرفی
حج ابراهیمی اصطلاحی است که در دوران معاصر به وسیله سید روح‌الله خمینی، بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران در ادبیات دینی وارد شد.[۱] این اصطلاح که برخی آن را در مقابل حج جاهلی قرار داده‌اند، به جنبه‌های عبادی و معرفتی حج حضرت ابراهیم(ع) از یک سو و از سوی دیگر، به بُعد سیاسی، اجتماعی آن اشاره دارد.[۲]
پیشینه
حج در قرآن پیوند عمیقی با حضرت ابراهیم(ع) دارد؛ از این رو، اوصافی که قرآن برای حضرت ابراهیم(ع) بیان کرده در شناخت حج ابراهیمی مؤثر است که عبارتند از: مهاجرت و کناره‌گیری از خویشاوندان به خاطر خدا،[۳] بناکننده کعبه،[۴] تطهیرکننده کعبه از مظاهر شرک و کفر،[۵] درهم‌کوبنده بت‌ها،[۶] منزه بودن از شرک،[۷] نخستین مجری برائت از مشرکان،[۸] قربانی کردن فرزند در راه خدا،[۹] دعوت‌کننده مردم به حج،[۱۰] تسلیم محض درگاه الهی،[۱۱] الگو بودن برای همگان[۱۲] و امر به معروف و نهی از منکر.[۱۳]
حضرت ابراهیم(ع) حجی را بنیان نهاد، که به باور برخی، آئینی عبادی سیاسی است.[۱۴] این حج، که در دوره معاصر به حج ابراهیمی نامیده شد،[۱] دو بار از هدف اصلی خود منحرف شده است. بار نخست در دوره جاهلیت بود که با اندیشه‌ها، ذکرها و اعمال مشرکانه آمیخته شد.[۱۵] در این دوره، کعبه به بت‌خانه تبدیل شده[۱۶] و بسیاری از مناسک حج، مانند تلبیه،[۱۷] احرام،[۱۸] طواف،[۱۹] سعی،[۲۰] قربانی[۲۱] و وقوف در مزدلفه[۲۲] و منا[۲۳] دچار تحریف شد. این حج، به حج جاهلی شهرت یافت. با ظهور اسلام، حضرت محمد(ص) مناسک حج را به مسلمانان آموخته و کعبه را از بت‌پرستی پاک‌سازی کرد.[۲۴] وی در سال نهم هجری با ابلاغ آیات برائت از مشرکان، بُعد سیاسی، اجتماعی حج را نیز به مسلمانان گوشزد کرد.
انحراف دوم، پس از درگذشت حضرت محمد(ص) و اختلاف نظر میان مسلمانان ایجاد شد. در این دوره، از بعد سیاسی، اجتماعی غفلت شده[۲۵] و اهتمام حاجیان تنها به بعد عبادی آن معطوف شد.[۲۶]
در دوران معاصر، امام خمینی بر توجه مسلمانان به ابعاد سیاسی و اجتماعی حج در کنار اهتمام به ابعاد عبادی آن تأکید کرد. وی حج واقعی را حج ابراهیمی، محمدی نامید.[۱]
در باور امام خمینی
در باور امام خمینی، حج هم دارای ابعاد عبادی[۲۷] و عرفانی[۲۸] است و هم دارای ابعاد سیاسی، اجتماعی.[۲۹] وی حج واقعی را حج با همه ابعادش دانسته و آن را حج ابراهیمی، محمدی نامیده است.[۱] او یکی از هدف‌های تشریع حج را، بعد سیاسی و اجتماعی آن دانسته که پس از درگذشت حضرت محمد(ص)، به فراموشی سپرده شده بود.[۳۰] وی این بعد از حج را از بعد عبادی آن مهم‌تر می‌داند.[۳۱]
او حج ابراهیمی را دارای سه محور اصلی دانسته است که عبارتند از: ایجاد وحدت میان مسلمانان،[۳۲] تأمین منافع اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی مردم[۳۳] و برائت جستن از مشرکان و مستکبران.[۳۴] او در دوران معاصر، آمریکا را شیطان بزرگ دانسته و حج بدون برائت از مشرکان و رمی شیاطین را ناقص دانسته است.[۳۵]
به باور او، حج ابراهیمی که حجی کامل است، دارای ویژگی‌های زیر است:
در نگاه دیگران
عبدالله جوادی آملی (ت.۱۳۱۲ش)،[۴۲] یکی از عالمان شیعه، بر این باور است که حضرت ابراهیم(ع) در کنار مناسک حج، دو کار مهم دیگر نیز انجام می‌داد؛ یکی برائت از شرک و مشرکان، و دیگری ایجاد وحدت و پیراستن جامعه اسلامی از اختلاف.[۴۳] به باور او، حج همانگونه که نمود رحمت خداوند است، نمود غضب او نیز هست. آنجا که قرآن به مردم اجازه می‌دهد به مسجدالحرام، که حرم امن خداست وارد شوند،[یادداشت ۱][۴۴] نمود رحمت خدا است، و آنجا که فرمان برائت از مشرکان در حج را صادر می‌کند،[یادداشت ۲] [۴۴] نمود غضب خداست.[۴۵] او یکی دیگر از ویژگی‌های حج ابراهیمی را تولّی اهل بیت(ع) دانسته است.[۴۶] جوادی آملی، حج ابراهیمی را در مقابل حج جاهلی قرار داده است.[۴۷]
جستارهای وابسته
پیوند به بیرون
پانویس
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ صحیفه نور، ج19، ص333.
- ↑ دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۶، ص۴۷۰.
- ↑ سوره مریم، آیه ۴۸.
- ↑ سوره بقره، آیه ۱۲۷؛ تفسیر قمی، ج1، ص62.
- ↑ سوره بقره، آیه ۱۲۵ و سوره حج، آیه ۲۶.
- ↑ سوره انبیاء، آیات ۵۷ و ۵۸.
- ↑ سوره نحل، آیه ۱۲۰.
- ↑ سوره انعام، آیه ۷۸.
- ↑ سوره صافات، آیه ۱۰۳.
- ↑ سوره حج، آیه ۲۷.
- ↑ سوره بقره، آیه ۱۳۱.
- ↑ سوره ممتحنه، آیه ۴.
- ↑ سوره بقره، آیه 132؛ اسرار عرفانی حج، ص423-428؛ حج در اندیشه اسلامی، ص165-166.
- ↑ صحیفه نور، ج11، ص534
- ↑ نک: السیرة النبویه، ج1، ص199-202؛ الوثنیه فی الادب الجاهلی، ص282-287، 304-305، 308-309، 310-319.
- ↑ الوثنیه فی الادب الجاهلی، ص273.
- ↑ نک: اخبار مکه، ج1، ص75؛ تاریخ یعقوبی، ج1، ص296.
- ↑ صحیح مسلم، ج8، ص243؛ سنن النسائی، ج2، ص479؛ مسند ابی داوود، ص98.
- ↑ السیرة النبویه، ج1، ص202؛ تفسیر قمی، ج1، ص228-229؛ مجمع البیان، ج4، ص244
- ↑ نک: قرب الاسناد، ص50؛ الکافی، ج4، ص546. ؛ تاریخ یعقوبی، ج1، ص254-255.
- ↑ نک: احکام القرآن، ج3، ص308؛ مجمع البیان، ج7، ص155؛ الدر المنثور، ج4، ص356، 362؛ بحار الانوار، ج67، ص275.
- ↑ نک: الکافی، ج4، ص247؛ تهذیب، ج5، ص456؛ تفسیر عیاشی، ج1، ص97.
- ↑ الصافی، ج1، ص238.
- ↑ صهبای حج، ص122.
- ↑ صحیفه نور ج20 ص89.
- ↑ دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۶، ص۴۷۲.
- ↑ مناسک حج، ص133.
- ↑ صحیفه نور، ج19، ص28.
- ↑ صحیفه نور، ج20، ص89؛ رک: مناسک حج، ص10، «پیش گفتار».
- ↑ صحیفه نور ج20 ص89.
- ↑ صحیفه نور، ج19، ص22-23.
- ↑ صحیفه نور، ج10 ص159.
- ↑ صحیفه نور، ج10، ص90؛ ج19، ص22-23؛ ج18، ص91.
- ↑ صحیفه نور، ج18، ص87؛ ج19، ص23-26.
- ↑ صحیفه نور، ج20، ص18، 87؛ ج13، ص83.
- ↑ صحیفه نور، ج20، ص89؛ رک: صحیفه نور، ج19، ص29.
- ↑ صحیفه نور، ج9، ص176؛ ج21، ص77؛ ج20، ص90.
- ↑ صحیفه نور، ج19، ص29؛ ج18، ص87.
- ↑ صحیفه نور، ج19، ص25.
- ↑ صحیفه نور، ج19 ص25.
- ↑ صحیفه نور، ج18، ص91؛ رک: صحیفه نور، ج20 ص89 و ج19، ص21.
- ↑ حیات علمی و قرآنی حضرت آیت‌الله‌العظمی جوادی آملی، سایت رسمی عبدالله جوادی آملی؛ دریافت شده در ۲۱ بهمن ۱۳۹۸ش؛ نسخه اصلی و نسخه آرشیو.
- ↑ بنیان مرصوص، ص273.
- ↑ ۴۴٫۰ ۴۴٫۱ سوره توبه(۹)، آیه ۲۷؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۱۸۷.
- ↑ صهبای حج، ص125.
- ↑ بنیان مرصوص، ص272؛ صهبای حج، ص108.
- ↑ بنیان مرصوص، ص272.
- ↑ ﴿وَأَذِّنْ فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجَالًا وَعَلَى كُلِّ ضَامِرٍ يَأْتِينَ مِنْ كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ﴾ و در ميان مردم براى حج بانگ زن تا پياده و سوار بر هر شتر باريك اندام [چابك و چالاك] كه از هر راه دور مى‌آيند، به سوى تو آيند.
- ↑ ﴿وَأَذَانٌ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ يَوْمَ الْحَجِّ الْأَكْبَرِ أَنَّ اللَّهَ بَرِيءٌ مِنَ الْمُشْرِكِينَ وَرَسُولُهُ﴾ و اين اعلامى است از سوى خدا و پيامبرش به همه مردم در روز حج اكبر كه: يقيناً خدا و پيامبرش از مشركان بيزارند.
منابع
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل حج ابراهیمی.
- احکام القرآن، احمد بن علی الجصاص (-۳۷۰ق)، به کوشش عبدالسلام، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
- اخبار مکه و ما جاء فیها من الآثار، محمد بن عبدالله الازرقی(-۲۴۸ق)، به کوشش رشدی الصالح ملحس، مکه، دارالثقافه، ۱۴۱۵ق.
- اسواق العرب فی الجاهلیة و الاسلام، سعید الافغانی، دمشق، دارالافاق العربیة، ۱۴۱۳ق.
- بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار، محمد باقر المجلسی (۱۰۳۷–۱۱۱۰ق)، تصحیح محمد باقر بهبودی و سید ابراهیم میانجی و سید محمد مهدی موسوی خرسان، بیروت، داراحیاء التراث العربی و مؤسسه الوفاء، ۱۴۰۳ق.
- بنیان مرصوص امام خمینی (ره)، جوادی آملی، قم، اسراء، ۱۳۸۴ش.
- تاریخ الیعقوبی، احمد بن ابی یعقوب الیعقوبی (-۲۹۲ق)، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۵ق.
- ترجمه قرآن (انصاریان)، حسین انصاریان، اسوه، قم، ۱۳۸۳ش.
- تفسیر العیاشی، محمد بن مسعود العیاشی (-۳۲۰ق)، تحقیق سید هاشم رسولی محلاتی، تهران، مکتبه العلمیه الاسلامیه، ۱۳۸۰ق.
- تفسیر القمی، علی بن ابراهیم قمی (-۳۰۷ق)، به کوشش سید طیب موسوی جزائری، قم، انتشارات دارالکتاب، ۱۴۰۴ق.
- تهذیب الاحکام فی شرح المقنعه للشیخ المفید، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵–۴۶۰ق)، به کوشش سید حسن موسوی خرسان و علی آخوندی، تهران، انتشارات دارالکتب اسلامیه، ۱۳۶۵ش.
- الدر المنثور فی التفسیر بالماثور و هو مختصر تفسیر ترجمان القرآن، عبدالرحمن بن ابی‌بکر السیوطی (۸۴۹–۹۱۱ق)، بیروت، دارالمعرفه، ۱۳۶۵ق.
- سنن النسائی، احمد بن علی النسائی (۲۱۵–۳۰۳ق)، تحقیق صدقی جمیل العطار، بیروت، دارالفکر، ۱۳۴۸ق.
- السیره النبویه، عبدالملک بن هشام (-۲۱۸ق)، تحقیق مصطفی السقاء و عبدالحفیظ شبلی و ابراهیم الابیاری، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا.
- شرح الکافی (الاصول و الروضه)، محمد صالح مازندرانی (م۱۰۸۱ ق)، به کوشش شعرانی، تهران، مکتبة الاسلامیة، ۱۳۸۲ق.
- الصافی فی تفسیر القرآن، محمد بن شاه مرتضی فیض کاشانی (۱۰۰۶–۱۰۹۱ق)، به کوشش حسین اعلمی، بیروت، مؤسسه الاعلمی، ۱۴۰۲ق.
- صحیح مسلم، مسلم بن حجاج نیشابوری (۲۰۶–۲۶۱ق)، تصحیح محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۹ق.
- صحیفه نور مجموعه رهنمودهای امام خمینی، سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، وزارت فرهنگ و ارشاد، ۱۳۶۱ش.
- صهبای حج، عبدالله جوادی آملی، تنظیم حسن واعظی محمدی، قم، اسراء، ۱۳۷۷ش.
- مجمع البیان فی تفسیر القرآن، الفضل بن الحسن الطبرسی (۴۶۸–۵۴۸ق)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، مؤسسه الاعلمی، ۱۴۱۵ق.
- مسند ابی داود الطیالسی، سلیمان بن داود (-۲۰۳ق)، بیروت، دارالحدیث.
- مناسک حج، امام خمینی، تهران، نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۲ش.
- الوثنیه فی الادب الجاهلی، عبدالغنی زیتونی، دمشق، الثقافه، ۱۹۸۷م.