حج ابراهیمی
 | این مقاله هماکنون در دست ویرایش است.
این برچسب را کاربر:Abbasahmadi1363 در تاریخ ۲۰ بهمن ۱۳۹۸ برای جلوگیری از تعارض ویرایشی قرار داده است. لطفا بدون توافق با کاربر فوق برچسب را برندارید. |
حج ابراهیمی، اصطلاحی معاصر در ادبیات دینی با تأکید بر جنبه سیاسی، اجتماعی حج
حج ابراهیمی اصطلاحی است که در دوران معاصر به وسیله امام خمینی* در ادبیات دینی وارد شد. این اصطلاح که در مقابل حج جاهلی* قرار دارد،[۱] به جنبه‌های عبادی و معرفتی حج ابراهیم(ع) از یک سو و از سوی دیگر، به بعد سیاسی، اجتماعی ان اشاره دارد. حج مورد نظر خداوند ارتباط عمیق و وثیقی با حضرت ابراهیم دارد. در قران کریم اوصافی برای ایشان ذکر شده: مهاجرت و کناره‌گیری از خویشاوندان به خاطر خدا (مریم:۴۸)، بناکننده کعبه[۲] (بقره:۱۲۷)، تطهیرکننده کعبه از مظاهر شرک و کفر (بقره: ۱۲۵) و (حج:۲۶)، درهم‌کوبنده بتها (انبیاء: ۵۷–۵۸)، منزه بودن از شرک (نحل:۱۲۰)، نخستین مجری برائت از مشرکان* (انعام:۷۸)، قربانی کردن فرزند در راه خدا (صافات:۱۰۳)، دعوت‌کننده مردم به حج (حج:۲۷)، تسلیم محض درگاه الهی (بقره:۱۳۱)، الگو بودن برای همگان (ممتحنه:۴) امر به معروف و نهی از منکر (بقره:132).[۳]
حج از سویی با اجازه دادن به مردم برای داخل شدن به حرم امن الهی جلوه رحمت الهی است «و اذن فی الناس بالحج یاتوک رجالا» (حج: ۲۷) و از سوی دیگر با فرمان برائت از مشرکان، جلوه ای از غضب الهی است «اذان من الله و رسوله الی الناس یوم الحج الاکبر ان الله بریء من المشرکین و رسوله» (توبه: 2).[۴] این عمل هم دارای ابعاد عبادی[۵] و عرفانی[۶] است و هم ابعاد سیاسی، اجتماعی.[۷] هدف ابراهیم از حج زنده کردن اصل توحید و زدودن مظاهر بت و بت‌پرستی و کفر و شرک است.[۸] (حج/۲۲، ۲۶؛ ابراهیم/۱۴، ۲۵) سراسر زندگی ابراهیم(ع)، دعوت به توحید و عبادت خداوند و مبارزه با شرک و طاغوت بوده است.[۹] ایشان در کنار مراسم و مناسک عبادی، دو کار مهم دیگر نیز در ضمن حج انجام می‌داد: تطهیر مراسم حج و سرزمین حجاز از لوث شرک با برائت از شرک و مشرکان و نیز ایجاد وحدت و پیراستن جامعه اسلامی از نزاع و اختلاف.[۱۰]
حجی که ابراهیم(ع) به عنوان آئینی عبادی سیاسی[۱۱] بنیان نهاد، از غرض اصلی خود در دو نوبت منحرف شد. اول بار در دوره جاهلیت و توسط اعراب جاهلی با اندیشه‌ها و اذکار و اعمال مشرکانه ممزوج شد[۱۲] و خانه خدا که محلی برای عبادت و یگانه‌پرستی بود را به محلی برای عبادت بتها تبدیل کردند.[۱۳] در این دوره بسیاری از مناسک حج همچون تلبیه،[۱۴] احرام،[۱۵] طواف،[۱۶] سعی،[۱۷] قربانی[۱۸] و وقوف در مزدلفه[۱۹] و منا[۲۰] دچار تحریف شد. (حج جاهلی)
باظهور اسلام، پیامبر اکرم(ص) به تدریج مناسک عبادی حج را به مسلمانان آموخت و تحریفها نیز به مرور زدوده شد؛ و کعبه بار دیگر بوسیله او از مظاهر شرک و بت‌پرستی پاک‌سازی شد.[۲۱] در سال نهم هجری با ابلاغ آیات برائت از مشرکان، توجه به بعد سیاسی اجتماعی حج را نیز به مسلمانان گوشزد نمود. (برائت از مشرکان)
پس از وفات رسول الله(ص) انحراف و اختلاف نظر در مسلمانان ایجاد شد و با غفلت از بعد سیاسی، اجتماعی حج[۲۲] انحرافی دیگر در حج ابراهیم ایجاد شد و اهتمام حاجیان تنها به بعد عبادی آن معطوف شد. هرچند عدم تولی امام عصر و عدم محبت به ایشان، موجب بی‌روح و ناقص شدن بعد عبادی آن شد؛ زیرا کمال حج، دیدار با امام و بیعت با ایشان است: «تمام الحج لقاء الامام»[۲۳] که از خود مناسک با اهمیت تر است و غرض از حج می‌باشد.[۲۴] بر پایه روایات شیعی، طوافی که در زمان ائمه انجام می‌شد، از نظر ظاهری در زمان جاهلیت نیز انجام می‌شده و اسلام نمی‌خواهد ادامه دهنده همان عمل باشد. بلکه به حاجیان دستور می‌دهد پس از انجام مناسک، جهت بیعت و بیان وفاداری به سوی امام زمان خویش بروند و از دشمنان ایشان برائت کنند. [۲۵] بنابراین دیدار و زیارت امام از طرفی اعلان وفاداری به امام و طرفداری از حق است و از سوی دیگر، تبرّی جستن از دشمنان حق می‌باشد.
در دوران معاصر، امام خمینی (ره) بر توجه مسلمانان به ابعاد سیاسی و اجتماعی حج در کنار اهتمام به ابعاد ظاهری عبادی آن تأکید داشت. حج واقعی که امام خمینی(ع) آن را حج ابراهیمی، محمدی می‌نامید،[۲۶] آئینی است جامع و دارای ابعاد مختلف عبادی، سیاسی و اجتماعی.[۲۷] به نظر ایشان توجه صرف به بعد عبادی آن، غفلت از فلسفه تشریع حج[۲۸] و غرض خداوند از آن است[۲۹] و بُعد سیاسی و اجتماعی حج که بعد از وفات رسول الله(ص) همانند بعد عرفانی معنوی آن مهجور مانده[۳۰] از بعد عبادی آن مهم‌تر است.[۳۱]
حجی که ابراهیم خلیل الرحمن بنا نهاد، سه محور اساسی دارد: ایجاد وحدت میان مسلمین،[۳۲] تأمین منافع اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی مردم،[۳۳] و برائت جستن از مشرکان و مستکبران.[۳۴] به نظر ایشان حجی که در آن، برائت از مشرکان و بت‌های زمانه و رمی شیاطین و مستکبران به خصوص آمریکا که در دوره معاصر شیطان بزرگ است، نباشد ناقص است.[۳۵] حجی ابراهیمی است که هم قیام برای قسط و عدل و داد[۳۶] و منافع مردم[۳۷] داشته باشد و هم محلی برای بیان گرفتاری‌های مسلمانان باشد.[۳۸] محلی باشد هم برای پیمان با خدا و هم برائت از مشرکان[۳۹] و دشمنی با دشمنان او.[۴۰]
ویژگی‌های این حج عبارت است از بیعت با خدا و دشمنی با دشمنان او،[۴۱] توجه به دستورات عبادی در انجام مناسک،[۴۲] ایجاد وحدت میان مسلمانان،[۴۳] تولی اهل‌بیت و امامان معصوم،[۴۴] برائت از مشرکان و طاغوتیان،[۴۵] تسلیم و معرفت محض نسبت به خداوند و فرامینش،[۴۶] و دارا بودن منافع سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی برای مردم.[۴۷]
پانویس
- ↑ بنیان مرصوص، ص272.
- ↑ تفسیر قمی، ج1، ص62.
- ↑ اسرار عرفانی حج، ص423-428؛ حج در اندیشه اسلامی، ص165-166.
- ↑ صهبای حج، ص125.
- ↑ مناسک حج، ص133.
- ↑ صحیفه نور، ج19، ص28.
- ↑ صحیفه نور، ج20، ص89.
- ↑ صهبای حج، 124-127.
- ↑ میقات حج، ش53، ص6-10، «حج و ابراهیم(ع) در قرآن».
- ↑ بنیان مرصوص، ص273.
- ↑ صحیفه نور، ج11، ص534
- ↑ نک: السیرة النبویه، ج1، ص199-202؛ الوثنیه فی الادب الجاهلی، ص282-287، 304-305، 308-309، 310-319.
- ↑ الوثنیه فی الادب الجاهلی، ص273.
- ↑ نک: اخبار مکه، ج1، ص75؛ تاریخ یعقوبی، ج1، ص296.
- ↑ صحیح مسلم، ج8، ص243؛ سنن النسائی، ج2، ص479؛ مسند ابی داوود، ص98.
- ↑ السیرة النبویه، ج1، ص202؛ تفسیر قمی، ج1، ص228-229؛ مجمع البیان، ج4، ص244
- ↑ نک: قرب الاسناد، ص50؛ الکافی، ج4، ص546. ؛ تاریخ یعقوبی، ج1، ص254-255.
- ↑ نک: احکام القرآن، ج3، ص308؛ مجمع البیان، ج7، ص155؛ الدر المنثور، ج4، ص356، 362؛ بحار الانوار، ج67، ص275.
- ↑ نک: الکافی، ج4، ص247؛ تهذیب، ج5، ص456؛ تفسیر عیاشی، ج1، ص97.
- ↑ الصافی، ج1، ص238.
- ↑ صهبای حج، ص122.
- ↑ صحیفه نور ج20 ص89.
- ↑ الکافی، ج4 ص549.
- ↑ شرح الکافی، ج6 ص381.
- ↑ الکافی، ج1، ص392.
- ↑ صحیفه نور، ج19، ص333.
- ↑ مناسک حج، ص10، «پیش گفتار».
- ↑ صحیفه نور، ج19، ص22-23.
- ↑ صحیفه نور، ج19، ص204.
- ↑ صحیفه نور ج20 ص89.
- ↑ صحیفه نور، ج19، ص22-23.
- ↑ صحیفه نور، ج10 ص159.
- ↑ صحیفه نور، ج10، ص90؛ ج19، ص22-23؛ ج18، ص91.
- ↑ صحیفه نور، ج18، ص87؛ ج19، ص23-26.
- ↑ صحیفه نور، ج20، ص18، 87؛ ج13، ص83.
- ↑ صحیفه نور، ج20 ص89.
- ↑ صحیفه نور، ج20 ص89؛ ج18، ص91.
- ↑ صحیفه نور، ج19، ص21.
- ↑ صحیفه نور، ج19، ص29.
- ↑ صحیفه نور، ج20، ص89.
- ↑ صحیفه نور، ج20، ص89.
- ↑ صحیفه نور، ج19 ص25.
- ↑ صحیفه نور، ج9، ص176؛ ج21، ص77؛ ج20، ص90.
- ↑ بنیان مرصوص، ص272؛ صهبای حج، ص108.
- ↑ صحیفه نور، ج19، ص29؛ ج18، ص87.
- ↑ صحیفه نور، ج19، ص25.
- ↑ صحیفه نور، ج18، ص91.
منابع
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل حج ابراهیمی.
- احکام القرآن، احمد بن علی الجصاص (-۳۷۰ق)، به کوشش عبدالسلام، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
- اخبار مکه و ما جاء فیها من الآثار، محمد بن عبدالله الازرقی(-۲۴۸ق)، به کوشش رشدی الصالح ملحس، مکه، دارالثقافه، ۱۴۱۵ق.
- اسواق العرب فی الجاهلیة و الاسلام، سعید الافغانی، دمشق، دارالافاق العربیة، ۱۴۱۳ق.
- بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار، محمد باقر المجلسی (۱۰۳۷–۱۱۱۰ق)، تصحیح محمد باقر بهبودی و سید ابراهیم میانجی و سید محمد مهدی موسوی خرسان، بیروت، داراحیاء التراث العربی و مؤسسه الوفاء، ۱۴۰۳ق.
- بنیان مرصوص امام خمینی (ره)، جوادی آملی، قم، اسراء، ۱۳۸۴ش.
- تاریخ الیعقوبی، احمد بن ابی یعقوب الیعقوبی (-۲۹۲ق)، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۵ق.
- تفسیر العیاشی، محمد بن مسعود العیاشی (-۳۲۰ق)، تحقیق سید هاشم رسولی محلاتی، تهران، مکتبه العلمیه الاسلامیه، ۱۳۸۰ق.
- تفسیر القمی، علی بن ابراهیم قمی (-۳۰۷ق)، به کوشش سید طیب موسوی جزائری، قم، انتشارات دارالکتاب، ۱۴۰۴ق.
- تهذیب الاحکام فی شرح المقنعه للشیخ المفید، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵–۴۶۰ق)، به کوشش سید حسن موسوی خرسان و علی آخوندی، تهران، انتشارات دارالکتب اسلامیه، ۱۳۶۵ش.
- الدر المنثور فی التفسیر بالماثور و هو مختصر تفسیر ترجمان القرآن، عبدالرحمن بن ابی‌بکر السیوطی (۸۴۹–۹۱۱ق)، بیروت، دارالمعرفه، ۱۳۶۵ق.
- سنن النسائی، احمد بن علی النسائی (۲۱۵–۳۰۳ق)، تحقیق صدقی جمیل العطار، بیروت، دارالفکر، ۱۳۴۸ق.
- السیره النبویه، عبدالملک بن هشام (-۲۱۸ق)، تحقیق مصطفی السقاء و عبدالحفیظ شبلی و ابراهیم الابیاری، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا.
- شرح الکافی (الاصول و الروضه)، محمد صالح مازندرانی (م۱۰۸۱ ق)، به کوشش شعرانی، تهران، مکتبة الاسلامیة، ۱۳۸۲ق.
- الصافی فی تفسیر القرآن، محمد بن شاه مرتضی فیض کاشانی (۱۰۰۶–۱۰۹۱ق)، به کوشش حسین اعلمی، بیروت، مؤسسه الاعلمی، ۱۴۰۲ق.
- صحیح مسلم، مسلم بن حجاج نیشابوری (۲۰۶–۲۶۱ق)، تصحیح محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۹ق.
- صحیفه نور مجموعه رهنمودهای امام خمینی، سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، وزارت فرهنگ و ارشاد، ۱۳۶۱ش.
- صهبای حج، عبدالله جوادی آملی، تنظیم حسن واعظی محمدی، قم، اسراء، ۱۳۷۷ش.
- مجمع البیان فی تفسیر القرآن، الفضل بن الحسن الطبرسی (۴۶۸–۵۴۸ق)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، مؤسسه الاعلمی، ۱۴۱۵ق.
- مسند ابی داود الطیالسی، سلیمان بن داود (-۲۰۳ق)، بیروت، دارالحدیث.
- مناسک حج، امام خمینی، تهران، نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۲ش.
- الوثنیه فی الادب الجاهلی، عبدالغنی زیتونی، دمشق، الثقافه، ۱۹۸۷م.