ابوبکر بن ابی‌قحافه
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | عبدالله بن عثمان |
| کنیه | ابوبکر |
| زادروز و زادگاه | مکه |
| محل زندگی | مکه، مدینه |
| مهاجر/انصار | مهاجر |
| نسب/قبیله | بنی‌تیم از تیره‌های قریش |
| خویشان سرشناس | عایشه (دختر) |
| مدفن | مسجدالنبی |
| مشخصات دینی | |
| زمان اسلام آوردن | پس از پنجاه نفر |
| حضور در جنگ‌ها | حضور در تمام غزوات |
| هجرت به | مدینه |
| دلیل شهرت | نخستین خلیفه پیامبر(ص) |
ابوبکر بن ابی‌قحافه (درگذشت: ۱۳ق، مدینه)، از مسلمانان اولیه و مهاجر، صحابی مشهور، پدرِ همسر و نخستین خلیفه پیامبر(ص)(درگذشت:۱۱ق) بود. او در هجرت پیامبر از مکه به مدینه و در تمام غزوات همراه وی بود. ابوبکر در سال ۹ق، امیر حاجیان مسلمان شد.
در جریان واقعه سقیقه بنی‌ساعده، با همکاری و بیعت عمر بن خطاب، جانشینی پیامبر را بدست گرفت. گفته شده که ابوبکر در سال ۱۱ قمری، سرپرستی حجاج را بعهده گرفت.
نام و تبار
ابوبکر عبدالله بن ابی‌قحافة (عثمان) بن عامر بن عمرو بن کعب از تیره بنوتَیم بن مُرّه قریش[۱] و مادرش اُمّ الخیر سَلْمی بنت صخر بن عمرو بن کعب، دختر عموی ابوقحافه، بود.[۲] بر پایه گزارشی، وی سه سال پیش از عام الفیل زاده شد.[۳] از سویی گفته شده ابوبکر هنگام فوت، در سال سیزدهم قمری، ۶۳ سال داشت.
نامش پیش از اسلام عبدالکعبه بود که پیامبر(ص) آن را به عبدالله تغییر داد.[۴] وی به ابوبکر مشهور بود و با القابی چون صدّیق[۵] و عتیق (آزاد شده)[۶] خوانده شده است.[۷]
همسران و فرزندان
قُتَیله دختر عبدالعُزی، اُم رُومان دختر عامر بن عُوَیمر[۸] ، اسماء دختر عُمَیس خَثْعَمی و حبیبه دختر خارجة بن زید خزرجی[۹] همسران ابوبکر بودند. عبدالله، عبدالرحمن و محمد، پسران او و اسماء، عایشه و ام کلثوم دختران او بودند. عایشه، به همسری پیامبر(ص) درآمد و اسماء، همسر زبیر بن عوام و مادر عبدالله بن زبیر شد. [۱۰]
مسلمان شدن
اسلام ابوبکر را پس از علی(ع) یاد کرده‌اند.[۱۱][۱۲][۱۳] بلال، عامر بن فُهیره، زِنّیره، اُمّ عُبَیس، کنیزی از بنو عَمْرو بن مُؤَمّل، نَهْدِیه و دخترش بردگانِ شکنجه شده قریش بودند که ابوبکر آنان را آزاد کرد.[۱۴] در جریان دعوت پیامبر از قبایل در ایام حج و سال‌های پایانی حضور در مکه، ابوبکر به سبب آشنایی با انساب عرب، پیامبر(ص) را همراهی می‌کرد.[۱۵] با هجرت پیامبر(ص) به مدینه، ابوبکر ایشان را همراهی کرد.[۱۶]
مهاجرت به مدینه
رسول خدا(ص) میان ابوبکر و سالم مولی حذیفه[۱۷] یا خارجة بن زید[۱۸] پیمان برادری بست. پیشتر در مکه میان او و عمر پیمان برادری بسته شده بود.[۱۹]
ابوبکر در تمام غزوه‌ها و برخی سرایای روزگار رسول خدا(ص) شرکت داشت[۲۰] بر پایه گزارشی، در غزوه بنی‌مُصطَلِق به سال پنجم قمری پرچمدار مهاجران بود.[۲۱]
امارت حج
ابوبکر در سال نهم به عنوان امیر الحاج نخستین حج تمتع مسلمانان[۲۲] و بر پایه گزارشی، برای ابلاغ سوره برائت از سوی رسول خدا(ص) همراه ۳۰۰ تن از مدینه به قصد مکه حرکت کرد.[۲۳] او در این سفر پنج شترِ قربانی همراه داشت و مأمور شد تا بر خلاف مشرکان، روز عرفه را در عرفات، نه در مَشْعَر، وقوف کند و پس از غروب آفتاب از عرفات و پس از طلوع آفتاب از مَشْعَر بیرون رود.
پس از آن که در ذوالحُلَیفَه مُحرم شد، سحرگاهان علی(ع) را در منطقه عَرج ملاقات کرد. نخست گمان کرد که از امیری حج برکنار شده است[۲۴] ؛ ولی با سخنان علی(ع) دانست که با نزول آیات ابتدایی سوره توبه (برائت) علی(ع) تنها مأمور ابلاغ آن آیات شده است.[۲۵] بر این اساس، ابوبکر در کنار علی(ع) به مکه رفت و در جریان حج، پس از ظهر روز هفتم، روز عرفه و پس از ظهر روز عید قربان در منا، خطبه‌هایی خواند.[۲۶] بنابر روایتی از ابن عباس، ابوبکر از امارت حج عزل شد و به مدینه بازگشت.[۲۷]
خلافت
پس از رحلت پیامبر(ص) و پیش از دفن ایشان، با ابوبکر در اجتماع گروهی از انصار در سقیفه بنی‌ساعده با ابوبکر به عنوان جانشین پیامبر(ص) بیعت شد.[۲۸]بنی‌هاشم و برخی صحابه از این رو که امام علی(ع) را برای خلافت سزاوار می‌دیدند، تا مدت‌ها از بیعت خودداری کردند.[۲۹]
سرپرستی حاجیان در ایام خلافت
ابوبکر در سال یازدهم قمری عُمَر را سرپرست حاجیان کرد و خود در رجب سال دوازدهم قمری عمره گزارد و در موسم همان سال سرپرستی حاجیان را عهده‌دار شد.[۳۰] برخی گزارش کرده‌اند که ابوبکر در ایام خلافتش حج به جا نیاورد و عُمَر یا عَتّاب بن اُسید، کارگزار پیامبر(ص) در مکه[۳۱] یا عبدالرحمان بن عَوْف را به امارت حج تعیین کرد.[۳۲]
درگذشت
ابوبکر بر اثر بیماری در هفتم جمادی الاخره سال ۱۳ق. پس از دو سال و سه ماه و ۲۶ روز خلافت در ۶۳ سالگی درگذشت[۳۳] و هنگام مرگ نخلستانی از غنایم بنی‌نضیر و زمین‌هایی در بحرین، غابه و خیبر از خود بر جای نهاد.[۳۴]
پانویس
- ↑ الطبقات، ج۵، ص۱۴۲؛ انساب الاشراف، ج۱۰، ص۵۱.
- ↑ انساب الاشراف، ج۱۰، ص۱۰۰.
- ↑ الطبقات، ج۳، ص۱۵۱.
- ↑ الاستیعاب، ج۳، ص۹۶۳.
- ↑ الاستیعاب، ج۳، ص۹۶۳؛ شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۲۰۷.
- ↑ الاصابه، ج۴، ص۱۴۶-۱۴۷.
- ↑ الطبقات، ج۳، ص۱۲۶-۱۲۸؛الاستیعاب، ج۳، ص۹۶۳.
- ↑ انساب الاشراف، ج۱۰، ص۱۰۱.
- ↑ الطبقات، ج۳، ص۱۲۶.
- ↑ انساب الاشراف، ج۳، ص۱۶۷؛ الامالی، ص۷۹.
- ↑ السیرة النبویه، ابن هشام، ج۱، ص۲۶۶؛ الطبقات، ج۳، ص۱۲۸؛ المصنف، ابن ابی شیبه، ج۷، ص۴۹۸.
- ↑ تاریخ طبری، ج۲، ص۳۱۶.
- ↑ انساب الاشراف، ج۱۰، ص۱۰۰.
- ↑ المعارف، ص۱۷۷.
- ↑ المعجم الکبیر، ج۶، ص۶۲؛ شرح الاخبار، ج۲، ص۳۸۲-۳۸۶.
- ↑ تاریخ طبری، ج۲، ص۱۰۰.
- ↑ المعارف، ص۲۷۳.
- ↑ المحبّر، ص۷۳.
- ↑ السیرة النبویه، ابن هشام، ج۴، ص۲۰۶.
- ↑ اسد الغابه، ج۳، ص۳۱۸.
- ↑ المغازی، ج۱، ص۴۰۷.
- ↑ المغازی، ج۳، ص۱۰۷۷؛ الطبقات، ج۳، ص۱۳۲.
- ↑ السیرة النبویه، ابن هشام، ج۴، ص۱۸۸.
- ↑ المغازی، ج۳، ص۱۰۷۷.
- ↑ السیرة النبویه، ابن هشام، ج۴، ص۱۹۰.
- ↑ المغازی، ج۳، ص۱۰۷۸.
- ↑ مسند احمد، ج۱، ص۳؛ الارشاد، ج۱، ص۶۵.
- ↑ تاریخ طبری، ج۲، ص۴۵۹؛ الجمل، ص۱۱۹.
- ↑ الامامة و السیاسه، ج۱، ص۲۱؛ تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۲۴؛ السقیفة و فدک، ص۴۹.
- ↑ الطبقات، ج۳، ص۱۳۹.
- ↑ المحبّر، ص۱۲.
- ↑ تاریخ دمشق، ج۳۰، ص۲۱۷.
- ↑ الطبقات، ج۳، ص۱۵۰-۱۵۱.
- ↑ المصنف، عبدالرزاق، ج۹، ص۱۰۱-۱۰۲.
منابع
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل ابوبکر بن ابی‌قحافه.
- الاحتجاج: ابومنصور الطبرسی (م.۵۲۰ق.)، به کوشش سید محمد باقر، دار النعمان، ۱۳۸۶ق
- الاختصاص: المفید (م.۴۱۳ق.)، به کوشش غفاری و زرندی، بیروت، دار المفید، ۱۴۱۴ق
- الارشاد: المفید (م.۴۱۳ق.)، به کوشش آل البیت:، بیروت، دار المفید،۱۴۱۴ق
- اسباب النزول: الواحدی (م.۴۶۸ق.)، به کوشش کمال بسیونی، بیروت، دار الکتب العلمیه،۱۴۱۱ق
- الاستغاثه: ابوالقاسم الکوفی (م.۳۵۲ق.)
- الاستیعاب: ابن عبدالبر (م.۴۶۳ق.)، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل،۱۴۱۲ق
- اسد الغابه: ابن اثیر علی بن محمد الجزری (م.۶۳۰ق.)، به کوشش علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق
- الاصابه: ابن حجر العسقلانی (م.۸۵۲ق.)، به کوشش علی محمد و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق
- الافصاح فی الامامه: المفید (م.۴۱۳ق.)، قم، البعثه، ۱۴۱۴ق
- الام: الشافعی (م.۲۰۴ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۳ق
- الامالی: المفید (م.۴۱۳ق.)، به کوشش غفاری و استاد ولی، بیروت، دار المفید، ۱۴۱۴ق
- الامامة و السیاسه: ابن قتیبه (م.۲۷۶ق.)، به کوشش طه محمد، الحلبی و شرکاه
- امتاع الاسماع: المقریزی (م.۸۴۵ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق
- انساب الاشراف: البلاذری (م.۲۷۹ق.)، به کوشش زکار، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق
- بحار الانوار: المجلسی (م.۱۱۱۰ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق
- بحر العلوم: السمرقندی (م.۳۷۵ق.)، به کوشش عمر بن غرامه، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۶ق
- البدء و التاریخ: المطهر المقدسی (م.۳۵۵ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۹۰۳م
- البدایة و النهایه: ابن کثیر (م.۷۷۴ق.)، بیروت، مکتبة المعارف
- تاریخ ابن خلدون: ابن خلدون (م.۸۰۸ق.)، به کوشش خلیل شحاده، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۸ق
- تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر: الذهبی (م.۷۴۸ق.)، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۱۰ق
- تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک): الطبری (م.۳۱۰ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی
- تاریخ المدینة المنوره: ابن شبّة النمیری (م.۲۶۲ق.)، به کوشش شلتوت، قم، دار الفکر، ۱۴۱۰ق
- تاریخ الیعقوبی: احمد بن یعقوب (م.۲۹۲ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۵ق
- تاریخ گزیده: حمدالله مستوفی (پس از۷۳۰ق.)، به کوشش نوایی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۴ش
- تاریخ مدینة دمشق: ابن عساکر (م.۵۷۱ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق
- التبیان: الطوسی (م.۴۶۰ق.)، به کوشش العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی
- تذکرة الحفّاظ: الذهبی (م.۷۴۸ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی
- تذکرة الموضوعات: محمد طاهر الفتنی (م.۹۸۶ق.)
- التفسیر الکبیر: الفخر الرازی (م.۶۰۶ق.)، قم، دفتر تبلیغات، ۱۴۱۳ق
- تفسیر فرات الکوفی: الفرات الکوفی (م.۳۰۷ق.)، به کوشش محمد کاظم، تهران، وزارت ارشاد، ۱۳۷۴ش
- التنبیه و الاشراف: المسعودی (م.۳۴۵ق.)، بیروت، دار صعب
- جامع البیان: الطبری (م.۳۱۰ق.)، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق
- الجمل و النصرة لسید العتره: المفید (م.۴۱۳ق.)، قم، مکتبة الداوری
- الخراج: ابویوسف یعقوب بن ابراهیم (م.۱۸۲ق.)، بیروت، دار المعرفه
- الخصال: الصدوق (م.۳۸۱ق.)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۶ق
- دائرة المعارف بزرگ اسلامی: زیر نظر بجنوردی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ، ۱۳۷۲ش
- دائرة المعارف قرآن کریم: مرکز فرهنگ و معارف قرآن، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۶ش
- دعائم الاسلام: النعمان المغربی (م.۳۶۳ق.)، به کوشش فیضی، قاهره، دار المعارف، ۱۳۸۳ق
- دلائل النبوه: البیهقی (م.۴۵۸ق.)، به کوشش عبدالمعطی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۵ق
- رسائل المرتضی: السید المرتضی (م.۴۳۶ق.)، به کوشش حسینی و رجائی، قم، دار القرآن، ۱۴۰۵ق
- سبل الهدی: محمد بن یوسف الصالحی (م.۹۴۲ق.)، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق
- السقیفه و فدک: احمد بن عبدالعزیز الجوهری (م.۳۲۳ق.)، به کوشش هادی امینی، بیروت، شرکة الکتبی، ۱۴۱۳ق
- سنن الترمذی: الترمذی (م.۲۷۹ق.)، به کوشش عبدالوهاب، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۲ق
- السیرة النبویه: ابن هشام (م.۲۱۸ق.)، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، دار احیاء التراث العربی
- السیرة النبویه: احمد زینی دحلان (م.۱۳۰۴ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی
- الشافی فی الامامه: السید المرتضی (م.۴۳۶ق.)، به کوشش حسینی، تهران، مؤسسة الصادق۷، ۱۴۱۰ق
- شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار:: النعمان المغربی (م.۳۶۳ق.)، به کوشش جلالی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۴ق
- شرح نهج البلاغه: ابن ابی‌الحدید (م.۶۵۶ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، دار احیاء الکتب العربیه، ۱۳۷۸ق
- صحیح البخاری: البخاری (م.۲۵۶ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۱ق
- صحیح مسلم: مسلم (م.۲۶۱ق.)، بیروت، دار الفکر
- الصحیح من سیرة النبی۹: جعفر مرتضی العاملی، بیروت، دار السیره، ۱۴۱۴ق
- الصراط المستقیم: زین الدین العاملی النباطی (م.۸۷۷ق.)، به کوشش بهبودی، المکتبة المرتضویه، ۱۳۸۴ق
- الطبقات الکبری: ابن سعد (م.۲۳۰ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق
- الغدیر: الامینی (م.۱۳۹۰ق.)، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۶ش
- فتوح البلدان: البلاذری (م.۲۷۹ق.)، به کوشش صلاح الدین، قاهره، النهضة المصریه، ۱۹۵۶م
- فتوح الشام: الواقدی (م.۲۰۷ق.)، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۷ق
- الفتوح: ابن اعثم الکوفی (م.۳۱۴ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۱۱ق
- فدک در تاریخ: محمد باقر صدر، ترجمه: عابدی، تهران، روزبه، ۱۳۶۰ش
- الفصول المختاره: المفید (م.۴۱۳ق.)، قم، دار المفید،۱۴۱۳ق
- الکنی و الاسماء: ابن حماد الدولابی (م.۳۱۰ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق
- الکافی: الکلینی (م.۳۲۹ق.)، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵ش
- کشف الاسرار: میبدی (م.۵۲۰ق.)، به کوشش حکمت، تهران، امیر کبیر، ۱۳۶۱ش
- کشف الغمه: علی بن عیسی الاربلی (م.۶۹۳ق.)، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۰۵ق
- کفایة الاثر: علی بن محمد خزاز قمی (م.۴۰۰ق.)، به کوشش کوه کمری، قم، بیدار، ۱۴۰۱ق
- کنز العمال: المتقی الهندی (م.۹۷۵ق.)، به کوشش صفوة السقاء، بیروت، الرساله، ۱۴۱۳ق
- اللآلی المصنوعة فی الاحادیث الموضوعه: سیوطی (م.۹۱۱ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۷ق
- مجمع البیان: الطبرسی (م.۵۴۸ق.)، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق
- مجمع الزوائد: الهیثمی (م.۸۰۷ق.)، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۰۲ق
- المحبّر: ابن حبیب (م.۲۴۵ق.)، به کوشش ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دار الآفاق الجدیده
- مدینه‌شناسی: سید محمد باقر نجفی، ۱۳۶۴ش
- مروج الذهب: المسعودی (م.۳۴۶ق.)، به کوشش اسعد داغر، قم، دار الهجره، ۱۴۰۹ق
- المسائل الصاغانیه: المفید (م.۴۱۳ق.)، به کوشش سید محمد قاضی، بیروت، دار المفید، ۱۴۱۴ق
- مسند احمد: احمد بن حنبل (م.۲۴۱ق.)، بیروت، دار صادر
- مسند الشافعی: الشافعی (م.۲۰۴ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه
- المصنّف: ابن ابی‌شیبه (م.۲۳۵ق.)، به کوشش سعید محمد، دار الفکر، ۱۴۰۹ق
- المصنّف: عبدالرزاق الصنعانی (م.۲۱۱ق.)، به کوشش حبیب الرحمن، المجلس العلمی
- المعارف: ابن قتیبه (م.۲۷۶ق.)، به کوشش ثروت عکاشه، قم، شریف رضی، ۱۳۷۳ش
- معانی الاخبار: الصدوق (م.۳۸۱ق.)، به کوشش غفاری، قم، انتشارات اسلامی، ۱۳۶۱ش
- معجم البلدان: یاقوت الحموی (م.۶۲۶ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م
- المعجم الکبیر: الطبرانی (م.۳۶۰ق.)، به کوشش حمدی عبدالمجید، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق
- معرفة الصحابه: ابونعیم الاصفهانی (م.۴۳۰ق.)، به کوشش العزازی، ریاض، دار الوطن، ۱۴۱۹ق
- المعیار و الموازنه: الاسکافی (م.۲۲۰ق.)، به کوشش محمودی، ۱۴۰۲ق
- المغازی: الواقدی (م.۲۰۷ق.)، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۹ق
- مکاتیب الرسول: احمدی میانجی، تهران، دار الحدیث، ۱۴۱۹ق
- مناقب آل ابی‌طالب: ابن شهر آشوب (م.۵۸۸ق.)، به کوشش گروهی از اساتید، نجف، المکتبة الحیدریه، ۱۳۷۶ق
- موسوعة مکة المکرمة و المدینة المنوره: احمد زکی یمانی، مؤسسة الفرقان، ۱۴۲۹ق
- الموضوعات: ابن جوزی (م.۵۹۷ق.)، به کوشش عبدالرحمن، مدینه، المکتبة السلفیه، ۱۹۶۹م
- الموطّأ: مالک بن انس (م.۱۷۹ق.)، به کوشش محمد فؤاد، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۶ق
- المیزان: الطباطبایی (م.۱۴۰۲ق.)، بیروت، اعلمی، ۱۳۹۳ق
- نهج البلاغه: شرح عبده، قم، دار الذخائر، ۱۴۱۲ق
- وفاء الوفاء: السمهودی (م.۹۱۱ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.