ایام الحج
(تغییرمسیر از موسم حج)
ایام الحج (روزهای حج) در متون و منابع دینی و تاریخی، به معنای روزهایی است که مناسک حج در آن‌ها ادا میشود. در منابع فقهی و دینی، معنای دقیق و یکسانی برای ایام حج یاد نشده و مصادیق گوناگون برای آن بیان شده است اما بیشتر به روزهای هفتم تا سیزدهم ذی‌حجه اطلاق میشود.
واژه‌گان[ویرایش | ویرایش مبدأ]
تعبیر «ایام‌الحج» یا روزهای حج، به معنای روزهایی است که مناسک حج در آن‌ها ادا میشود.[۱]
برخی تعابیر قرآنی و حدیثی که با ایام حج تقارن مفهومی یا انطباق دارند، عبارتند از: «اشهر الحج»[۲] (ماه‌های حج)، «اشهر معلومات»[۳] (سوره بقره، آیه 197)، «ایام معلومات»[۴] (سوره حج، آیه 28)، و «ایام معدودات»[۵] (سوره بقره، آیه 203).
مصادیق ایام حج[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مفهوم اجمالی ایام حج مشخص است؛ اما در متون دینی و منابع فقهی، معنای دقیق و یکسانی برای ایام حج یاد نشده و مصادیق گوناگون برای آن بیان شده است. در این منابع ایام حج بیشتر به روزهای هفتم تا سیزدهم ذی‌حجه اطلاق میشود.[۶]
مصادیق دیگری که برای ایام حج ذکر شده به شرح زیر است:
- هشتم تا سیزدهم ذی‌حجه،[۷]
- ظهر روز هفتم تا ظهر روز سیزدهم ذی‌حجه برای کسی که کوچ اول را انجام نداده[۸]
- ظهر روز هفتم تا ظهر روز دوازدهم ذی‌حجه برای کسی که کوچ اول را انجام داده است.[۹]
- از روز عرفه (نهم ذی‌حجه) تا سیزدهم ذی‌حجه[۱۰]
- دهه اول ذی‌حجه[۱۱]
- نیمه اول ذی‌حجه[۱۲]
- همه ماه ذی‌حجه،[۱۳]
- ماه‌های حج یعنی شوال و ذی‌قعده و ذی‌حجه.[۱۴]
ایام حج در عصر جاهلی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
در دوران جاهلی، اعراب در ایام حج، عمره به جا نمی‌آوردند و گزاردن عمره را در این ایام نادرست می‌پنداشتند. پیامبر اکرم(ص) این رسم جاهلی را از میان برد و گزاردن عمره را در ایام حج جایز دانست.[۱۵]
برخی مفسران در تفسیر جمله لَیْسَ عَلَیْکُمْ جُناحٌ اَنْ تَبْتَغُوا فَضْلاً مِنْ رَبِّکُمْ (سوره بقره، 198) گفته‌اند که تجارت در ایام حج نزد عرب جاهلی ممنوع بود و خداوند با نزول این آیه، آن را در اسلام مباح اعلام فرمود.[۱۶]
در تفسیر آیه 32 سوره اعراف، که تحریم زینت‌ها و طیبات را نکوهش کرده است: قُلْ مَنْ حَرَّمَ زینَةَ اللهِ الَّتی اَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطَّیِّباتِ مِنَ الرِّزْقِ گزارش شده که عده‌ای از اعراب جاهلی خوردن گوشت و روغن را در ایام حج حرام می‌دانستند؛ ولی با نزول آیه، این حرمت از میان برداشته شد.[۱۷]
احکام ایام حج[ویرایش | ویرایش مبدأ]
در منابع فقهی، پاره‌ای از احکام درباره ایام حج یاد شده است، از جمله:
- فقیهان امامی بر آنند که مستحب است مردم مکه و کسانی که حج تمتع را به پایان رسانده‌اند، در ایام حج، خود را شبیه احرام‌گزاران سازند و به جای لباس‌های معمولی لباس احرام بپوشند. همچنین مستحب است حاکم مسلمانان آنان را به این کار تشویق کند.[۱۸]
- فقیهان امامی انجام دادن 360 طواف را در ایام حج مستحب شمرده و در صورت ممکن نبودن این کار، بر استحباب طواف هر چه بیشتر در این ایام تاکید کرده‌اند.[۱۹]
- بر پایه فقه امامی و اهل سنت، هرگاه فرد غیرمستطیع در ایام حج در یکی از میقات‌های حج حضور یابد، در صورت تحقق دیگر شرایط وجوب، حج بر او واجب میشود.[۲۰]
- اگر شخصی در ماه‌های حج، عمره مفرده انجام دهد و تا آغاز ایام حج (هشتم ذی‌حجه) در مکه بماند، می‌تواند آن را عمره تمتع به شمار آورد و به ادامه مناسک حج بپردازد.[۲۱]
- گزاردن عمره مفرده در ایام حج برای کسی که حج واجب خود را به جا نیاورده، جایز نیست.[۲۲] برخی فقیهان و مفسّران به پشتوانه اختصاص ایام حج به گزاردن مناسک حج، گزاردن عمره در ایام حج را مکروه شمرده‌اند.[۲۳]
- فقیهان امامی[۲۴] و اهل سنت[۲۵] گفته‌اند که بدل قربانی واجب حج تمتع، سه روز روزه گرفتن در ایام حج و هفت روز روزه گرفتن در پی بازگشت از سفر حج تمتع است.
- فقیهان مالکی بر این باورند که در ایام حج، خانه کعبه نباید با ماده خوشبوی خَلوق آغشته گردد تا موجب معطر شدن احرام‌گزاران نشود. به باور مالک، عطرفروشان نیز باید در ایام حج میان صفا و مروه دور از محل عبور احرام‌گزاران باشند.[۲۶]
- بر پایه برخی حدیث‌های اهل سنت،[۲۷] حمل کردن سلاح در ایام حج ممنوع است؛ هر چند امامان مذاهب اهل سنت آن را جایز شمرده‌اند.[۲۸]
پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ السرائر، ج1، ص540؛ نک: فتح الوهاب، ج1، ص234؛ جامع المدارک، ج2، ص277.
- ↑ علل الشرایع، ج2، ص414؛ المعتبر، ج2، ص780-781.
- ↑ الانتصار، ص236؛ غنیة النزوع، ص154؛ مختلف الشیعه، ج4، ص28.
- ↑ المعتبر، ج2، ص321، 322؛ مغنی المحتاج، ج1، ص506؛ ذخیرة المعاد، ج2، ص322.
- ↑ تذکرة الفقهاء، ج8، ص446؛ کشف اللثام، ج6، ص288؛ جواهر الکلام، ج20، ص45-46.
- ↑ فتح الوهاب، ج1، ص234؛ الاقناع، ج1، ص231؛ حواشی الشروانی، ج4، ص14.
- ↑ نک: حواشی الشروانی، ج4، ص14.
- ↑ فتح الوهاب، ج1، ص234؛ الاقناع، ج1، ص231؛ نک: حواشی الشروانی، ج4، ص14.
- ↑ حواشی الشروانی، ج4، ص14.
- ↑ المبسوط، سرخسی، ج4، ص178.
- ↑ بدایة المجتهد، ج1، ص295؛ حاشیة الدسوقی، ج2، ص63.
- ↑ نک: الهدایه، ص112.
- ↑ زبدة البیان، ص259.
- ↑ السرائر، ج1، ص538-540؛ منتهی المطلب، ج2، ص664؛ نک: مدارک الاحکام، ج7، ص389.
- ↑ الروض الانف، ج4، ص247؛ بدایة المجتهد، ج1، ص262؛ المفصل، ج11، ص392.
- ↑ علل الشرایع، ج2، ص414؛ التسهیل، ج1، ص115؛ تفسیر البحر المحیط، ج2، ص103.
- ↑ تفسیر بغوی، ج2، ص157؛ السیرة الحلبیه، ج3، ص233؛ اضواء البیان، ج2، ص14.
- ↑ تحریر الاحکام، ج1، ص598؛ الحدائق، ج16، ص304-305؛ جواهر الکلام، ج20، ص457-458.
- ↑ المقنعه، ص406؛ شرح اصول کافی، ج5، ص270.
- ↑ العروة الوثقی، ج4، ص365؛ معتمد العروه، ج1، ص91؛ الفقه علی المذاهب الخمسه، ج1، ص195.
- ↑ الحدائق، ج16، ص333-334؛ کشف اللثام، ج5، ص27؛ معتمد العروه، ج2، ص241.
- ↑ استفتائات حج، ص273؛ حول مسائل الحج، ص31.
- ↑ المبسوط، سرخسی، ج4، ص178؛ احکام القرآن، جصاص، ج3، ص104.
- ↑ المبسوط، طوسی، ج1، ص370؛ تحریر الاحکام، ج1، ص626؛ المعتمد، ج5، ص249.
- ↑ الموطّا، ج1، ص344؛ بدائع الصنائع، ج2، ص173؛ المجموع، ج7، ص185.
- ↑ المدونة الکبری، ج1، ص456؛ مختصر خلیل، ص72؛ حاشیة الدسوقی، ج2، ص63.
- ↑ السنن الکبری، ج5، ص154.
- ↑ عمدة القاری، ج10، ص204؛ عون المعبود، ج5، ص200.
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل ایام الحج.
- احکام القرآن: الجصاص (م. 370ق.)، به کوشش عبدالسلام، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415ق؛
- استفتائات حج (هزار مسئله): لطف الله صافی گلپایگانی، قم، حضرت معصومه3، 1422ق؛
- اضواء البیان: محمد امین الشنقیطی (م. 1393ق.)، بیروت، دار الفکر، 1415ق؛
- الاقناع: الشربینی (م. 977ق.)، بیروت، دار المعرفه؛
- الامثل: مکارم الشیرازی، قم، مدرسه امام علی بن ابی طالب (علیه‌السّلام)، 1421ق؛
- الانتصار: السید المرتضی (م. 436ق.)، قم، النشر الاسلامی، 1415ق؛
- البحر المحیط: ابوحیان الاندلسی (م. 754ق.)، به کوشش عادل احمد و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1422ق؛
- بدایة المجتهد: ابن رشد القرطبی (م. 595ق.)، به کوشش العطار، بیروت، دار الفکر، 1415ق؛
- بدائع الصنائع: علاء الدین الکاسانی (م. 587ق.)، پاکستان، المکتبة الحبیبیه، 1409ق؛
- تاویل الدعائم: النعمان المغربی (م. 363ق.)، به کوشش اعظمی، قاهره، دار المعارف؛
- تحریر الاحکام الشرعیه: العلامة الحلی (م. 726ق.)، به کوشش بهادری، قم، مؤسسة الامام الصادق7، 1420ق؛
- تذکرة الفقهاء: العلامة الحلی (م. 726ق.)، قم، آل البیت:، 1414ق؛
- التسهیل لعلوم التنزیل: ابن جزی الغرناطی (م. 741ق.)، لبنان، دار الکتاب العربی، 1403ق؛
- تفسیر ابن کثیر (تفسیر القرآن العظیم): ابن کثیر (م. 774ق.)، به کوشش مرعشلی، بیروت، دار المعرفه، 1409ق؛
- التفسیر الکبیر: الفخر الرازی (م. 606ق.)، قم، دفتر تبلیغات، 1413ق؛
- تفسیر بغوی (معالم التنزیل): البغوی (م. 510ق.)، به کوشش خالد عبدالرحمن، بیروت، دار المعرفه؛
- تفسیر ثعلبی (الکشف و البیان): الثعلبی (م. 427ق.)، به کوشش ابن عاشور، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1422ق؛
- تفسیر سمعانی (تفسیر القرآن): منصور السمعانی (م. 489ق.)، به کوشش غنیم و یاسر، ریاض، دار الوطن، 1418ق؛
- تفسیر صنعانی (تفسیر عبدالرزاق): عبدالرزاق الصنعانی (م. 211ق.)، به کوشش مصطفی مسلم، ریاض، مکتبة الرشد، 1410ق؛
- تفسیر قرطبی (الجامع لاحکام القرآن): القرطبی (م. 671ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1405ق؛
- تفسیر واحدی (الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز): الواحدی (م. 468ق.)، به کوشش داودی، بیروت، دار القلم، 1415ق؛
- تهذیب الاحکام: الطوسی (م. 460ق.)، به کوشش موسوی و آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1365ش؛
- جامع البیان: الطبری (م. 310ق.)، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دار الفکر، 1415ق؛
- جامع المدارک: سید احمد الخوانساری (م. 1405ق.)، به کوشش غفاری، تهران، مکتبة الصدوق، 1405ق؛
- جواهر الکلام: النجفی (م. 1266ق.)، به کوشش قوچانی و دیگران، بیروت، دار احیاء التراث العربی؛
- حاشیة الدسوقی: الدسوقی (م. 1230ق.)، احیاء الکتب العربیه؛
- الحدائق الناضره: یوسف البحرانی (م. 1186ق.)، به کوشش آخوندی، قم، نشر اسلامی، 1363ش؛
- حواشی الشروانی و العبادی: الشروانی (م. 1301ق.) و العبادی (م. 994ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی؛
- حول مسائل الحج: السید الگلپایگانی (م. 1414ق.)، قم، دار القرآن الکریم، 1413ق؛
- ذخیرة المعاد: محمد باقر السبزواری (م. 1090ق.)، آل البیت:؛
- روض الانف: السهیلی (م. 581ق.)، لبنان، دار الفکر، 1409ق؛
- زاد المسیر: ابن جوزی (م. 597ق.)، به کوشش محمد عبدالرحمن، بیروت، دار الفکر، 1407ق؛
- زبدة البیان: المقدس الاردبیلی (م. 993ق.)، به کوشش بهبودی، تهران، المکتبة المرتضویه؛
- السرائر: ابن ادریس (م. 598ق.)، قم، نشر اسلامی، 1411ق؛
- السنن الکبری: البیهقی (م. 458ق.)، بیروت، دار الفکر؛
- السیرة الحلبیه: الحلبی (م. 1044ق.)، بیروت، دار المعرفه، 1400ق؛
- شرح اصول کافی: محمد صالح مازندرانی (م. 1081ق.)، قم، دار الحدیث، 1429ق؛
- العروة الوثقی: سید محمد کاظم یزدی (م. 1337ق.)، قم، النشر الاسلامی، 1420ق؛
- علل الشرایع: الصدوق (م. 381ق.)، به کوشش بحر العلوم، نجف، المکتبة الحیدریه، 1385ق؛
- عمدة القاری: العینی (م. 855ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی؛
- عون المعبود: العظیم آبادی (م. 1329ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415ق؛
- غنیة النزوع: ابن زهرة الحلبی (م. 585ق.)، به کوشش بهادری، قم، مؤسسه امام صادق (علیه‌السّلام)، 1417ق؛
- فتح الوهاب: زکریا بن محمد الانصاری (م. 936ق.)، دار الکتب العلمیه، 1418ق؛
- الفقه علی المذاهب الخمسه: المغنیه، بیروت، دار التیار الجدید- دار الجواد، 1421ق؛
- الکافی: الکلینی (م. 329ق.)، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1375ش؛
- کشف اللثام: الفاضل الهندی (م. 1137ق.)، قم، نشر اسلامی، 1416ق؛
- المبسوط: السرخسی (م. 483ق.)، بیروت، دار المعرفه، 1406ق؛
- مجمع البیان: الطبرسی (م. 548ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، 1415ق؛
- المجموع شرح المهذب: النووی (م. 676ق.)، دار الفکر؛
- مختصر خلیل: محمد بن یوسف (م. 897ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1416ق؛
- مختلف الشیعه: العلامة الحلی (م. 726ق.)، قم، النشر الاسلامی، 1412ق؛
- مدارک الاحکام: سید محمد بن علی الموسوی العاملی (م. 1009ق.)، قم، آل البیت (علیه‌السّلام)، 1410ق؛
- المدونة الکبری: مالک بن انس (م. 179ق.)، مصر، مطبعة السعاده؛
- مرآة العقول: المجلسی (م. 1110ق.)، به کوشش رسولی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1363ش؛
- المعتبر: المحقق الحلی (م. 676ق.)، مؤسسه سید الشهداء، 1363ش؛
- معتمد العروة الوثقی: محاضرات الخوئی (م. 1413ق.)، الخلخالی، قم، مدرسة دار العلم، 1404ق؛
- المعتمد فی شرح المناسک: محاضرات الخوئی (م. 1413ق.)، الخلخالی، قم، مدرسة دار العلم، 1410ق؛
- مغنی المحتاج: محمد الشربینی (م. 977ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1377ق؛
- المفصل: جواد علی، دار الساقی، 1422ق؛
- المقنعه: المفید (م. 413ق.)، قم، نشر اسلامی، 1410ق؛
- من لا یحضره الفقیه: الصدوق (م. 381ق.)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، 1404ق؛
- مناسک حج و احکام عمره: جعفر سبحانی تبریزی، قم، مؤسسه امام صادق (علیه‌السّلام)، 1428ق؛
- منتهی المطلب: العلامة الحلی (م. 726ق.)، چاپ سنگی؛
- الموطّا: مالک بن انس (م. 179ق.)، به کوشش محمد فؤاد، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1406ق؛
- الهدایه: الصدوق (م. 381ق.)، قم، مؤسسة الامام الهادی (علیه‌السّلام)، 1418ق.