حج ابراهیمی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (added Category:سیاست در حج using HotCat) |
جز (حذف از رده:مقاله‌های در دست ویرایش ردهانبوه) |
||
| (۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط یک کاربر دیگر نشان داده نشد) | |||
| خط ۷۸: | خط ۷۸: | ||
{{حج و عمره}} | {{حج و عمره}} | ||
[[رده:مفاهیم مرتبط با حج]] | [[رده:مفاهیم مرتبط با حج]] | ||
[[رده:سیاست در حج]] | [[رده:سیاست در حج]] | ||
[[رده:حج پیامبران]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۲۴ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۳۸
حج ابراهیمی، اصطلاحی معاصر در ادبیات دینی است که بر جنبه سیاسی، اجتماعی حج تأکید دارد و نخستین بار، توسط سید روح‌الله خمینی، بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران وارد ادبیات دینی شده است. به باور او، پس از درگذشت حضرت محمد(ص)، بُعد سیاسی و اجتماعی حج ابراهیمی فراموش شد. او حج ابراهیمی را حج کامل و دارای سه محور دانسته است: «ایجاد وحدت»، «تأمین منافع اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی»، «برائت از مشرکان».
برخی از عالمان شیعه نیز، ابعاد سیاسی حج ابراهیمی را بیان کرده‌اند.
معرفی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
حج ابراهیمی اصطلاحی است که در دوران معاصر به وسیله سید روح‌الله خمینی، بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران در ادبیات دینی وارد شد.[۱] این اصطلاح که برخی آن را در مقابل حج جاهلی قرار داده‌اند، به جنبه‌های عبادی و معرفتی حج حضرت ابراهیم(ع) از یک سو و از سوی دیگر، به بُعد سیاسی، اجتماعی آن اشاره دارد.[۲]
پیشینه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
حج در قرآن پیوند عمیقی با حضرت ابراهیم(ع) دارد؛ از این رو، اوصافی که قرآن برای حضرت ابراهیم(ع) بیان کرده در شناخت حج ابراهیمی مؤثر است که عبارتند از: مهاجرت و کناره‌گیری از خویشاوندان به خاطر خدا،[۳] بناکننده کعبه،[۴] تطهیرکننده کعبه از مظاهر شرک و کفر،[۵] درهم‌کوبنده بت‌ها،[۶] منزه بودن از شرک،[۷] نخستین مجری برائت از مشرکان،[۸] قربانی کردن فرزند در راه خدا،[۹] دعوت‌کننده مردم به حج،[۱۰] تسلیم محض درگاه الهی،[۱۱] الگو بودن برای همگان[۱۲] و امر به معروف و نهی از منکر.[۱۳]
حضرت ابراهیم(ع) حجی را بنیان نهاد، که به باور برخی، آئینی عبادی سیاسی است.[۱۴] این حج، که در دوره معاصر به حج ابراهیمی نامیده شد،[۱] دو بار از هدف اصلی خود منحرف شده است. بار نخست در دوره جاهلیت بود که با اندیشه‌ها، ذکرها و اعمال مشرکانه آمیخته شد.[۱۵] در این دوره، کعبه به بت‌خانه تبدیل شده[۱۶] و بسیاری از مناسک حج، مانند تلبیه،[۱۷] احرام،[۱۸] طواف،[۱۹] سعی،[۲۰] قربانی[۲۱] و وقوف در مزدلفه[۲۲] و منا[۲۳] دچار تحریف شد. این حج، به حج جاهلی شهرت یافت. با ظهور اسلام، حضرت محمد(ص) مناسک حج را به مسلمانان آموخته و کعبه را از بت‌پرستی پاک‌سازی کرد.[۲۴] وی در سال نهم هجری با ابلاغ آیات برائت از مشرکان، بُعد سیاسی، اجتماعی حج را نیز به مسلمانان گوشزد کرد.
انحراف دوم، پس از درگذشت حضرت محمد(ص) و اختلاف نظر میان مسلمانان ایجاد شد. در این دوره، از بعد سیاسی، اجتماعی غفلت شده[۲۵] و اهتمام حاجیان تنها به بعد عبادی آن معطوف شد.[۲۶]
در دوران معاصر، امام خمینی بر توجه مسلمانان به ابعاد سیاسی و اجتماعی حج در کنار اهتمام به ابعاد عبادی آن تأکید کرد. وی حج واقعی را حج ابراهیمی، محمدی نامید.[۱]
در باور امام خمینی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
در باور امام خمینی، حج هم دارای ابعاد عبادی[۲۷] و عرفانی[۲۸] است و هم دارای ابعاد سیاسی، اجتماعی.[۲۹] وی حج واقعی را حج با همه ابعادش دانسته و آن را حج ابراهیمی، محمدی نامیده است.[۱] او یکی از هدف‌های تشریع حج را، بعد سیاسی و اجتماعی آن دانسته که پس از درگذشت حضرت محمد(ص)، به فراموشی سپرده شده بود.[۳۰] وی این بعد از حج را از بعد عبادی آن مهم‌تر می‌داند.[۳۱]
او حج ابراهیمی را دارای سه محور اصلی دانسته است که عبارتند از: ایجاد وحدت میان مسلمانان،[۳۲] تأمین منافع اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی مردم[۳۳] و برائت جستن از مشرکان و مستکبران.[۳۴] او در دوران معاصر، آمریکا را شیطان بزرگ دانسته و حج بدون برائت از مشرکان و رمی شیاطین را ناقص دانسته است.[۳۵]
به باور او، حج ابراهیمی که حجی کامل است، دارای ویژگی‌های زیر است:
در نگاه دیگران[ویرایش | ویرایش مبدأ]
عبدالله جوادی آملی (ت.۱۳۱۲ش)،[۴۲] یکی از عالمان شیعه، بر این باور است که حضرت ابراهیم(ع) در کنار مناسک حج، دو کار مهم دیگر نیز انجام می‌داد؛ یکی برائت از شرک و مشرکان، و دیگری ایجاد وحدت و پیراستن جامعه اسلامی از اختلاف.[۴۳] به باور او، حج همانگونه که نمود رحمت خداوند است، نمود غضب او نیز هست. آنجا که قرآن به مردم اجازه می‌دهد به مسجدالحرام، که حرم امن خداست وارد شوند،[یادداشت ۱][۴۴] نمود رحمت خدا است، و آنجا که فرمان برائت از مشرکان در حج را صادر می‌کند،[یادداشت ۲] [۴۴] نمود غضب خداست.[۴۵] او یکی دیگر از ویژگی‌های حج ابراهیمی را تولّی اهل بیت(ع) دانسته است.[۴۶] جوادی آملی، حج ابراهیمی را در مقابل حج جاهلی قرار داده است.[۴۷]
جستارهای وابسته[ویرایش | ویرایش مبدأ]
پیوند به بیرون[ویرایش | ویرایش مبدأ]
پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ صحیفه نور، ج19، ص333.
- ↑ دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۶، ص۴۷۰.
- ↑ سوره مریم، آیه ۴۸.
- ↑ سوره بقره، آیه ۱۲۷؛ تفسیر قمی، ج1، ص62.
- ↑ سوره بقره، آیه ۱۲۵ و سوره حج، آیه ۲۶.
- ↑ سوره انبیاء، آیات ۵۷ و ۵۸.
- ↑ سوره نحل، آیه ۱۲۰.
- ↑ سوره انعام، آیه ۷۸.
- ↑ سوره صافات، آیه ۱۰۳.
- ↑ سوره حج، آیه ۲۷.
- ↑ سوره بقره، آیه ۱۳۱.
- ↑ سوره ممتحنه، آیه ۴.
- ↑ سوره بقره، آیه 132؛ اسرار عرفانی حج، ص423-428؛ حج در اندیشه اسلامی، ص165-166.
- ↑ صحیفه نور، ج11، ص534
- ↑ نک: السیرة النبویه، ج1، ص199-202؛ الوثنیه فی الادب الجاهلی، ص282-287، 304-305، 308-309، 310-319.
- ↑ الوثنیه فی الادب الجاهلی، ص273.
- ↑ نک: اخبار مکه، ج1، ص75؛ تاریخ یعقوبی، ج1، ص296.
- ↑ صحیح مسلم، ج8، ص243؛ سنن النسائی، ج2، ص479؛ مسند ابی داوود، ص98.
- ↑ السیرة النبویه، ج1، ص202؛ تفسیر قمی، ج1، ص228-229؛ مجمع البیان، ج4، ص244
- ↑ نک: قرب الاسناد، ص50؛ الکافی، ج4، ص546. ؛ تاریخ یعقوبی، ج1، ص254-255.
- ↑ نک: احکام القرآن، ج3، ص308؛ مجمع البیان، ج7، ص155؛ الدر المنثور، ج4، ص356، 362؛ بحار الانوار، ج67، ص275.
- ↑ نک: الکافی، ج4، ص247؛ تهذیب، ج5، ص456؛ تفسیر عیاشی، ج1، ص97.
- ↑ الصافی، ج1، ص238.
- ↑ صهبای حج، ص122.
- ↑ صحیفه نور ج20 ص89.
- ↑ دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۶، ص۴۷۲.
- ↑ مناسک حج، ص133.
- ↑ صحیفه نور، ج19، ص28.
- ↑ صحیفه نور، ج20، ص89؛ رک: مناسک حج، ص10، «پیش گفتار».
- ↑ صحیفه نور ج20 ص89.
- ↑ صحیفه نور، ج19، ص22-23.
- ↑ صحیفه نور، ج10 ص159.
- ↑ صحیفه نور، ج10، ص90؛ ج19، ص22-23؛ ج18، ص91.
- ↑ صحیفه نور، ج18، ص87؛ ج19، ص23-26.
- ↑ صحیفه نور، ج20، ص18، 87؛ ج13، ص83.
- ↑ صحیفه نور، ج20، ص89؛ رک: صحیفه نور، ج19، ص29.
- ↑ صحیفه نور، ج9، ص176؛ ج21، ص77؛ ج20، ص90.
- ↑ صحیفه نور، ج19، ص29؛ ج18، ص87.
- ↑ صحیفه نور، ج19، ص25.
- ↑ صحیفه نور، ج19 ص25.
- ↑ صحیفه نور، ج18، ص91؛ رک: صحیفه نور، ج20 ص89 و ج19، ص21.
- ↑ حیات علمی و قرآنی حضرت آیت‌الله‌العظمی جوادی آملی، سایت رسمی عبدالله جوادی آملی؛ دریافت شده در ۲۱ بهمن ۱۳۹۸ش؛ نسخه اصلی و نسخه آرشیو.
- ↑ بنیان مرصوص، ص273.
- ↑ ۴۴٫۰ ۴۴٫۱ سوره توبه(۹)، آیه ۲۷؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۱۸۷.
- ↑ صهبای حج، ص125.
- ↑ بنیان مرصوص، ص272؛ صهبای حج، ص108.
- ↑ بنیان مرصوص، ص272.
- ↑ ﴿وَأَذِّنْ فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجَالًا وَعَلَى كُلِّ ضَامِرٍ يَأْتِينَ مِنْ كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ﴾ و در ميان مردم براى حج بانگ زن تا پياده و سوار بر هر شتر باريك اندام [چابك و چالاك] كه از هر راه دور مى‌آيند، به سوى تو آيند.
- ↑ ﴿وَأَذَانٌ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ يَوْمَ الْحَجِّ الْأَكْبَرِ أَنَّ اللَّهَ بَرِيءٌ مِنَ الْمُشْرِكِينَ وَرَسُولُهُ﴾ و اين اعلامى است از سوى خدا و پيامبرش به همه مردم در روز حج اكبر كه: يقيناً خدا و پيامبرش از مشركان بيزارند.
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل حج ابراهیمی.
- احکام القرآن، احمد بن علی الجصاص (-۳۷۰ق)، به کوشش عبدالسلام، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
- اخبار مکه و ما جاء فیها من الآثار، محمد بن عبدالله الازرقی(-۲۴۸ق)، به کوشش رشدی الصالح ملحس، مکه، دارالثقافه، ۱۴۱۵ق.
- اسواق العرب فی الجاهلیة و الاسلام، سعید الافغانی، دمشق، دارالافاق العربیة، ۱۴۱۳ق.
- بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار، محمد باقر المجلسی (۱۰۳۷–۱۱۱۰ق)، تصحیح محمد باقر بهبودی و سید ابراهیم میانجی و سید محمد مهدی موسوی خرسان، بیروت، داراحیاء التراث العربی و مؤسسه الوفاء، ۱۴۰۳ق.
- بنیان مرصوص امام خمینی (ره)، جوادی آملی، قم، اسراء، ۱۳۸۴ش.
- تاریخ الیعقوبی، احمد بن ابی یعقوب الیعقوبی (-۲۹۲ق)، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۵ق.
- ترجمه قرآن (انصاریان)، حسین انصاریان، اسوه، قم، ۱۳۸۳ش.
- تفسیر العیاشی، محمد بن مسعود العیاشی (-۳۲۰ق)، تحقیق سید هاشم رسولی محلاتی، تهران، مکتبه العلمیه الاسلامیه، ۱۳۸۰ق.
- تفسیر القمی، علی بن ابراهیم قمی (-۳۰۷ق)، به کوشش سید طیب موسوی جزائری، قم، انتشارات دارالکتاب، ۱۴۰۴ق.
- تهذیب الاحکام فی شرح المقنعه للشیخ المفید، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵–۴۶۰ق)، به کوشش سید حسن موسوی خرسان و علی آخوندی، تهران، انتشارات دارالکتب اسلامیه، ۱۳۶۵ش.
- الدر المنثور فی التفسیر بالماثور و هو مختصر تفسیر ترجمان القرآن، عبدالرحمن بن ابی‌بکر السیوطی (۸۴۹–۹۱۱ق)، بیروت، دارالمعرفه، ۱۳۶۵ق.
- سنن النسائی، احمد بن علی النسائی (۲۱۵–۳۰۳ق)، تحقیق صدقی جمیل العطار، بیروت، دارالفکر، ۱۳۴۸ق.
- السیره النبویه، عبدالملک بن هشام (-۲۱۸ق)، تحقیق مصطفی السقاء و عبدالحفیظ شبلی و ابراهیم الابیاری، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا.
- شرح الکافی (الاصول و الروضه)، محمد صالح مازندرانی (م۱۰۸۱ ق)، به کوشش شعرانی، تهران، مکتبة الاسلامیة، ۱۳۸۲ق.
- الصافی فی تفسیر القرآن، محمد بن شاه مرتضی فیض کاشانی (۱۰۰۶–۱۰۹۱ق)، به کوشش حسین اعلمی، بیروت، مؤسسه الاعلمی، ۱۴۰۲ق.
- صحیح مسلم، مسلم بن حجاج نیشابوری (۲۰۶–۲۶۱ق)، تصحیح محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۹ق.
- صحیفه نور مجموعه رهنمودهای امام خمینی، سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، وزارت فرهنگ و ارشاد، ۱۳۶۱ش.
- صهبای حج، عبدالله جوادی آملی، تنظیم حسن واعظی محمدی، قم، اسراء، ۱۳۷۷ش.
- مجمع البیان فی تفسیر القرآن، الفضل بن الحسن الطبرسی (۴۶۸–۵۴۸ق)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، مؤسسه الاعلمی، ۱۴۱۵ق.
- مسند ابی داود الطیالسی، سلیمان بن داود (-۲۰۳ق)، بیروت، دارالحدیث.
- مناسک حج، امام خمینی، تهران، نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۲ش.
- الوثنیه فی الادب الجاهلی، عبدالغنی زیتونی، دمشق، الثقافه، ۱۹۸۷م.