اقتصاد حج: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
دیداریویکی‌متن
 
(۵۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{در دست ویرایش|ماه=[[بهمن]]|روز=[[۱۲]]|سال=[[۱۳۹۸]]|کاربر=Abbasahmadi1363}}
'''اقتصاد حج'''، ابعاد و کارکردهای اقتصادی [[حج]] است. در قرآن و روایات، بهره‌برداری اقتصادی از سفر حج جایز شمرده شده و به برخی از جنبه‌های اقتصادی آن مانند خرید [[سوغات|سوغاتی]] و بخشش گوشت [[قربانی]] به تهی‌دست اشاره شده است. به باور برخی، حج می‌تواند با تقویت گردشگری دینی، ایجاد بازار مشترک اسلامی و راه‌اندازی اتحادیه همکاری اقتصادی وارد عرصه توسعه و رونق اقتصادی شود. با این همه، بر پایه روایات، برجسته‌ترین ابعاد حج، ابعاد عبادی و معنوی آن است و ابعاد اقتصادی نیز باید در همین مسیر و رویکرد قرار بگیرند؛ از این رو، غلبه ابعاد مادی و اقتصادی نکوهش شده است.
 
==در قرآن==
بر پایه آیه {{قلم رنگ|سبز|&#64831;وَأَذِّن فِي ٱلنَّاسِ بِٱلۡحَجِّ يَأۡتُوكَ رِجَالٗا... لِّيَشۡهَدُواْ مَنَافِعَ لَهُمۡ&#64830;}} {{یادداشت|و در ميان مردم براى حج بانگ زن تا به سوى تو آيند... تا منافع خود را مشاهده كنند.}}<ref>سوره حج(۲۲)، آیه‌های ۲۷ و ۲۸؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۳۳۵.</ref> و تفسیر [[معصومان(ع)]]، منافع حج شامل سودهای مادی و معنوی می‌شود.<ref>اصول کافی، ج 4، ص422.</ref>بر پایه قرآن، مسئله معیشت و اقتصاد در حج، از آغاز پایه‌گذاری [[مکه]] به‌دست [[حضرت ابراهیم(ع)]] مطرح شده است؛ زیرا او از خدا خواست از انواع محصولات و میوه‌ها روزی مردم این شهر کند{{یادداشت|{{قلم رنگ|سبز|&#64831;وَارْزُقْهُمْ مِنَ الثَّمَرَاتِ لَعَلَّهُمْ يَشْكُرُونَ&#64830;}}
 
و آنان را از انواع محصولات و ميوه‌ها روزى بخش، باشد كه سپاس‌گزارى كنند.}}<ref>سوره ابراهیم، آیه 27؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۲۶۰.</ref> و خداوند خواسته او را مستجاب کرده، مکه را حرم امنی قرار داد که همه نوع ثمرات و کالاها به آن برده می‌شد و می‌شود.{{یادداشت|{{قلم رنگ|سبز|&#64831;أَ وَ لَمْ نُمَکنْ لَهُمْ حَرَماً آمِناً یجْی إِلَیهِ ثَمَراتُ کلِّ شَیءٍ رِزْقاً مِنْ لَدُنَّا&#64830;}}
 
آيا ما آنان را در حرم امنى جاى نداديم كه همواره [در همه فصول سال] هر نوع ميوه و محصولى كه رزقى از سوى ماست به سوى آن گردآورى مى‌شود؟}}<ref>سوره قصص، آیه ۵۷؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۳۹۲.</ref>
 
قرآن، در موسم حج به [[قربانی]] و بخشش گوشت قربانی در میان مردم به ویژه تهیدستان دستور داده است.{{یادداشت|{{قلم رنگ|سبز|&#64831;وَالْبُدْنَ جَعَلْنَاهَا لَكُمْ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ... فَإِذَا وَجَبَتْ جُنُوبُهَا فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْقَانِعَ وَالْمُعْتَرَّ كَذَلِكَ سَخَّرْنَاهَا لَكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ&#64830;}}
 
شتران قربانى را براى شما از شعاير خدا قرار داديم... و زمانى كه [بى‌جان] به پهلو در افتاده‌اند، از آنها بخوريد و به تهيدستانى كه اهل درخواست كردن نيستند و فقيرانى كه اهل درخواست كردن هستند، بخورانيد اين گونه آنها را براى شما رام و مسخّر كرديم تا سپاس گزارى كنيد.}}<ref>سوره حج، آیه ۳۶؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۳۳۶.</ref> حج و آیین‌های آن به گونه‌ای تنظیم شده است که مسئله تعاون و نیکوکاری را بین مردم تقویت کند.<ref>همکاری‌های اجتماعی در اسلام، ص129.</ref> هدف قربانی در بهره‌مندی مستمندان در احادیث اسلامی نیز مورد تأیید قرار گرفته است.<ref>من لایحضره الفقیه ج2، ص200.</ref>
 
==در روایات==
روایات مربوط به اقتصاد [[حج]]، در باور برخی، به دو دسته تقسیم شده و به دو مفهوم پرداخته‌اند<ref name=":1">دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۶، ص۴۰۸.</ref> که عبارت‌اند از:‌
 
*'''جایز بودن سود اقتصادی در حج:'''
 
:بر پایه برخی روایات، فعالیت اقتصادی در حج جایز است.<ref>وسائل الشیعه، ج8، ص40.</ref> این روایات، تفکری که حج را عبادتی عارفانه دانسته که با اقتصاد تناسب ندارد، رد کرده است.<ref name=":1" /> برخی که اسلام را آمیزه‌ای از تلفیق معاش با معاد دانسته‌اند نیز، نمونه بارز آن را [[مناسک حج]] شمرده‌اند.<ref>بررسی مسائل اجتماعی ایران، ص28.</ref>
 
*'''بیان ابعاد و آثار اقتصادی حج:'''
 
:در روایتی، [[حضرت محمد(ص)]]، کسی را که خواهان دنیا و آخرت است، سفارش به آهنگ [[کعبه]] کرده<ref name=":5">وسائل الشیعه، ج8، ص40.</ref> و در روایتی دیگر، ادای حج را مایه بی‌نیازی دانسته است.<ref name=":5" /> در روایاتی از [[امامان(ع)]] نیز، به تأثیر حج در افزایش روزی،<ref>وسائل الشیعه، ج8، ص41.</ref> و جلوگیری از فقیر شدن<ref>وسائل الشیعه، ج8، ص90.</ref> اشاره شده است. در حدیثی از [[امام صادق(ع)|امام صادق(ع)]]، تجارت و بهره‌گیری از منافع مادی آن، یکی از هدف‌های حج شمرده شده است.<ref>وسائل الشیعه، ج8، ص9.</ref> تأکید روایات بر خرید [[سوغات|سوغاتی]] نیز، بر ابعاد اقتصادی حج دلالت دارد.<ref>الكافي، ج‏4، 280.</ref>
 
=== آسیب‌شناسی ===
بر پایه روایات، برجسته‌ترین ابعاد [[حج]]، ابعاد عبادی و معنوی آن است و ابعاد اقتصادی نیز در همین مسیر و رویکرد قرار می‌گیرند؛ از این رو، غلبه ابعاد مادی و اقتصادی نکوهش شده است. برای نمونه، [[امام صادق(ع)]] حج‌گزاران را به سه دسته تقسیم می‌کند؛ گروهی که از آتش جهنم رهایی می‌یابند، گروهی که گناهانشان بخشوده می‌شود و گروهی که اهل و اموال آن‌ها حفظ می‌شود. وی در مقام ارزش‌گذاریِ این گروه‌ها، کم بهره‌ترین افراد از حج را گروه سوم می‌داند.<ref>کلینی 1407 ق، ج‏4، ص253.</ref> [[حضرت محمد(ص)]]، در [[حجة الوداع]] از زمانی که ثروتمندان برای تفریح و تفرج، افراد متوسط برای خرید و فروش و تهی‌دستان برای ریا و کسب شهرت به [[مکه]] بروند ابراز نگرانی کرده است.<ref>تفسیر نور الثقلین، ج‏5، ص36.</ref>
 
== راهکارهای توسعه اقتصادی ==
پژوهشگرانی که به موضوع اقتصادی حج پرداخته اند راهکارهایی را برای توسعه اقتصادی با استفاده از ظرفیت حج ارائه کرده اند. برخی از این چشم اندازها و راهکارها به قرار زیر است:
 
=== گردشگری دینی ===
حج، دارای این ظرفیت است که اقتصاد محدود خود را به اقتصادی متنوع، با بهره‌گیری از شغل‌های موجود در بخش گردشگری و صنایع وابسته به آن تبدیل کند.<ref>ر. ک. مجموعه مقالات اولین همایش حج و اقتصاد، ص587 «نقش حج در تحقق توسعه اقتصادی مطلوب اسلام»</ref> به باور برخی، اگر ظرفیت‌های گردشگری حج، در راستای ایجاد تحول اقتصادی در جهان اسلام، درست بهره‌برداری شود، با صنعت نفتِ جهان اسلام برابری خواهد کرد.<ref name=":3">دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۶، ص۴۱۶.</ref>
 
=== بازار مشترک اسلامی ===
شکل‌گیری بازارهای مشترک در بین کشورهای اسلامی، برای متفکران مسلمان اهمیت ویژه‌ای دارد.<ref>ر. ک. بازار مشترک اسلامی؛ مطالعه اقتصادی برای تشکیل بازار مشترک اسلامی.</ref> جمعیت مسلمانان، بیش از ۲۵ درصد جمعیت جهان را تشکیل می‌دهد. این جمعیت، از بُعد اقتصادی ایده‌ای را به همراه دارد که آیا می‌شود بازارهایی در میان مسلمانان شکل گیرد که تنها کالاهای تولیدی کشورهای اسلامی در آن خرید و فروش شود و از این طریق به تقویت بخش تولیدی و مصرفی خود بپردازند؟<ref>مجموعه مقالات اولین همایش حج و اقتصاد، پژوهشکده حج و زیارت، ص245، «حج و اقتصاد»</ref> بر این اساس برخی پیشنهاد کرده اند که بازار بزرگی که در حج تشکیل می شود بازار مشترکی از تولیدات کشورهای مسلمان باشد.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/1621967470-10390-99-79.pdf «نقش حج در نگرش اقتصادی فرد مسلمان»، ص 148]</ref>


==پانویس==
==پانویس==
خط ۵: خط ۳۹:


==منابع==
==منابع==
 
{{منابع}}
{{دانشنامه
{{دانشنامه
  | آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/22143/حج-اقتصاد
  | آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/22143/حج-اقتصاد
خط ۱۱: خط ۴۵:
  | نویسنده = محسن محمدی
  | نویسنده = محسن محمدی
}}
}}
*'''بازار مشترک اسلامی'''، غلام حسین خورشیدی، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، تهران، ۱۳۶۷ش.
*'''بررسی مسائل اجتماعی ایران'''، صدیق اورعی، غلام رضا، انتشارات کتاب امروز، ۱۳۷۵ش.
*'''تاریخچه بازار مشترک'''، ژان فرانسوا دونیو، ژرار دروئسن، ترجمه محمد اسفندیاری، صص ۲۰–۱۹، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
* '''ترجمه قرآن (انصاریان)'''، حسین انصاریان، اسوه، قم، ۱۳۸۳ش.
*'''جهان شمولی اسلام'''، تهران، الیاس نادران، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، ج۲، ۱۳۸۲.
*'''کتاب بیداری اسلامی (ویژه مطالعات موردی)'''، مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران، تهران، ۱۳۹۱.
*'''مبانی اقتصاد اسلامی'''، دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، سمت، تهران، ۱۳۷۱.
*'''مجموعه مقالات اولین همایش حج و اقتصاد'''، پژوهشکده حج و زیارت، ۱۳۹۱.
*'''مطالعه اقتصادی برای تشکیل بازار مشترک اسلامی'''، احمد شایق، سازمان برنامه و بودجه، تهران، ۱۳۷۱.
*'''همکاری‌های اجتماعی در اسلام'''، عبدالله ناصح علوان، ترجمه محمدصالح سعیدی، انتشارات پیام، ۱۳۷۳.


*'''ابعاد اقتصادي حج'''، محمدتقي رهبر، مشعر، تهران، ۱۳۸۱ش.
{{پایان}}
*'''اخبار مکه و ما جاء فيها من الآثار'''، محمد بن عبدالله الازرقي(-۲۴۸ق)، به کوشش رشدي الصالح ملحس، قم، انتشارات شريف الرضي، ۱۴۰۳ق.
{{حج و عمره}}
*'''اسرار عرفاني حج'''، محمد تقي فعالي، تهران، انتشارات مشعر، ۱۳۸۷ش.
*'''اسلام و چالش اقتصادي'''، محمد عمر چپرا، ترجمه سيد حسين ميرمعزي و همکاران، پژوهشکده فرهنگ و انديشه اسلامي، تهران، ۱۳۸۴ش.
*'''اسواق العرب في الجاهليه و الاسلام'''، سعيد الافغاني، الطبعه الثالثه، دارالفکر، بيروت، ۱۳۹۴.
*'''اقتصاد بخش عمومي (ماليات‌ها)'''، جمشيد پژويان، ص۱۲۴، دانشگاه تربيت مدرس، پژوهشکده اقتصاد، تهران، ۱۳۷۳ش.
*'''اقتصاد بين‌الملل'''، علي رضا رحيمي بروجردي، صص ۲۸۶–۲۸۳، تهران، سمت، ۱۳۹۰ش.
*'''بازار مشترک اسلامي'''، غلام حسين خورشيدي، مؤسسه انتشارات اميرکبير، تهران، ۱۳۶۷ش.
*'''بازار يا نابازار؟'''، محسن رناني، ص۱۳۵، سازمان برنامه و بودجه، تهران، ۱۳۷۶ش.
*'''بررسي مسائل اجتماعي ايران'''، صديق اورعي، غلام رضا، انتشارات کتاب امروز، ۱۳۷۵ش.
*'''تأثير حج ابراهيمي بر رفتار عاملان اقتصادي براي تأمين توسعه پايدار؛ تحليلي براساس رشد فراگيري با انجام کار با نرخ پس‌انداز درون‌زا'''، ناصر الهي.
*'''تاريخ عقايد اقتصادي'''، فريدون تفضلي، نشر ني، تهران، ۱۳۷۲.
*'''تاريخچه بازار مشترک'''، ژان فرانسوا دونيو، ژرار دروئسن، ترجمه محمد اسفندياري، صص ۲۰–۱۹، انتشارات علمي و فرهنگي، تهران.
*'''تجزيه و تحليل اقتصادي و فلسفله اخلاق'''، دي. ام هازمن و ام. اس مک فرسن، مؤسسه تحقيقات و توسعه علوم انساني، تهران، ۱۳۸۶.
*'''تحقيقات اقتصادي (فصلنامه)'''، سيد منصور خليلي عراقي، دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران.
*'''تفسير نمونه'''، ناصر مکارم شيرازي و ديگران، دارالکتب الاسلاميه، ويرايش جديد، چ ۴۰، تهران، ۱۳۸۶.
*'''جهان شمولي اسلام'''، تهران، الياس نادران، مجمع جهاني تقريب مذاهب اسلامي، ج۲، ۱۳۸۲.
*'''حج ايراني'''، وحدت و تنش گفتمان‌هاي رقيب، مهرداد عربستاني، همان.
*'''حج برنامه تکامل'''، سيد محمد ضياءآبادي، تهران، انتشارات مشعر، ۱۳۸۷ش.
*'''حج گنجينه اسرار'''، محمداکبر محقق، تهران، انتشارات مشعر، ۱۳۹۰ش.
*'''حج مقبول'''، سيد ابوالحسن حسيني ادياني، تهران، انتشارات مشعر، ۱۳۷۶ش.
*'''حج، تجلي معنويت و کانون ديپلماسي فرهنگي جهان اسلام'''، به کوشش ابراهيم حاجياني، پژوهشکده تحقيقات راهبردي مجمع تشخيص مصلحت نظام، تهران، ۱۳۹۱.
*'''ربا'''، بخش فرهنگي جامعه مدرسين حوزه علميه قم، مؤسسه بوستان کتاب قم، ۱۳۸۱ ش.
*'''شکل‌دادن مجدد به اقتصاد ماليه و بانکداري اسلامي در سياست جهاني'''، بيل مائورر، ترجمه رضا سيمبر، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ۱۳۸۹.
*'''صهباي حج'''، عبدالله جوادي آملي، تنظيم حسن واعظي محمدي، قم، اسراء، ۱۳۷۷ش.
*'''العقد الثمين في تاريخ البلد الأمين'''، تقي الدين محمد بن احمد الحسني الفاسي المکي، تحقيق محمد حامد القيفي، بي جا، ۱۴۰۶ق.
*'''فصلنامه علمي پژوهشي اقتصاد اسلامي'''، علي اکبر رشاد، پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي.
*'''فلسفتنا'''، سيد محمدباقر صدر، دارالکتاب الاسلامي، تهران، ۱۴۰۱ ق.
*'''فلسفه و آثار حج'''، محمد امامي، تهران، صدر، ۱۳۹۳ق.
*'''کاربرد انديشه سيستمي'''، درک هيچنز، ترجمه رشيد اصلاني، مرکز آموزش مديريت دولتي، تهران، ۱۳۷۶.
*'''کتاب بيداري اسلامي (ويژه مطالعات موردي)'''، مؤسسه فرهنگي مطالعات و تحقيقات بين‌المللي ابرار معاصر تهران، تهران، ۱۳۹۱.
*'''المغازي'''، محمد بن عمر الواقدي (-۲۰۷ق)، به کوشش مارسدن جونس، بيروت، مؤسسه الاعلمي، ۱۴۰۹ق.
*'''مباني اقتصاد اسلامي'''، دفتر همکاري حوزه و دانشگاه، سمت، تهران، ۱۳۷۱.
*'''متن کامل گزارش رياست دبيرخانه نشان حلال'''، عبدالحسين فخاري، دبيرخانه نشان حلال، تهران، ۱۳۸۶.
*'''مجموعه مقالات اولين همايش حج و اقتصاد'''، پژوهشکده حج و زيارت، ۱۳۹۱.
*'''مراه العقول في شرح اخبار آل الرسول'''، محمد باقر المجلسي (۱۰۳۷–۱۱۱۰ق)، به کوشش سيد هاشم رسولي محلاتي، تهران، انتشارات دارالکتب اسلاميه، ۱۳۶۳ش.
*'''مطالعه اقتصادي براي تشکيل بازار مشترک اسلامي'''، احمد شايق، سازمان برنامه و بودجه، تهران، ۱۳۷۱.
*'''معجم المعالم الجغرافيه في السيرة النبويه'''، عاتق بن غيث (- ۱۴۳۱ ق)، مکه، دار مکه، ۱۴۰۲ق.
*'''ميقات حج (فصلنامه)'''
*'''نمادها و رمزواره‌هاي حج'''، مجتبي شريفي، رويش نو، تهران، ۱۳۸۸.
*'''همکاري‌هاي اجتماعي در اسلام'''، عبدالله ناصح علوان، ترجمه محمدصالح سعيدي، انتشارات پيام، ۱۳۷۳.
 
{{آغاز چپ‌چین}}
* '''Geographical Review'''، American Geographical Society, Vol. 62, No. 4 (Oct. , 1972)
* '''Annals'''، Association of American Geographers, Vol. 50, No. 3 (Sep. , 1960)
* '''Capital، Savings and Credit in Peasant''' '''Societies'''، ed. Firth، Raymond and B. S. Yamey. Chicago: Aldine Publishing Company
* '''Contemporary Southeast Asia'''، Vol. 4، No. 1 (June 1982)، pp. 58 ـ 75.
* '''Geography'''، Geographical Association, NO. 62
* '''Hajj Movements from the Islamic Countries''' (in Arabic)، Ismail، Ahmad Ali ،Paper presented at the First Islamic Geographical Conference, Imam Muhammad bin Saud Islamic University, Riyadh، January1979
* '''Hajj Studies'''، Vol. 1، ed. Zaki Badawi، London: Hajj Research Centre.
* '''History of Religions''' ،The University of Chicago Press
* '''Hosts and Guests''': The Anthropology of Tourism، ed. V. Smith. Philadelphia: University of Philadelphia Press
* '''Journal of Religion in Africa'''، Vol. 21، Fasc. 3 (Aug. ، 1991).
* '''Sarawak Research and Theory'''، Studies in Third World Societies، ed. Mario D. Zamora. Williamsburg، Virginia: Department of Anthropology، College of Williams and Mary،1977
* '''Social and Economic Organisation in Rural Malay Society'''. Bailey، L. Conner، Jr، Ph.D. Thesis، Cornell University، University Microfilms Int. 1980
* '''The Hajj Today''': A Survey of the Contemporary Makkah Pilgrimage، Long، David Edwin. ، Albany: State University of New York Press. 1979


{{پایان}}
[[ar:اقتصاد الحج]]


[[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]]
[[رده:اقتصاد حج]]
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۴ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۳۸

اقتصاد حج، ابعاد و کارکردهای اقتصادی حج است. در قرآن و روایات، بهره‌برداری اقتصادی از سفر حج جایز شمرده شده و به برخی از جنبه‌های اقتصادی آن مانند خرید سوغاتی و بخشش گوشت قربانی به تهی‌دست اشاره شده است. به باور برخی، حج می‌تواند با تقویت گردشگری دینی، ایجاد بازار مشترک اسلامی و راه‌اندازی اتحادیه همکاری اقتصادی وارد عرصه توسعه و رونق اقتصادی شود. با این همه، بر پایه روایات، برجسته‌ترین ابعاد حج، ابعاد عبادی و معنوی آن است و ابعاد اقتصادی نیز باید در همین مسیر و رویکرد قرار بگیرند؛ از این رو، غلبه ابعاد مادی و اقتصادی نکوهش شده است.

در قرآن[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بر پایه آیه ﴿وَأَذِّن فِي ٱلنَّاسِ بِٱلۡحَجِّ يَأۡتُوكَ رِجَالٗا... لِّيَشۡهَدُواْ مَنَافِعَ لَهُمۡ﴾ [یادداشت ۱][۱] و تفسیر معصومان(ع)، منافع حج شامل سودهای مادی و معنوی می‌شود.[۲]بر پایه قرآن، مسئله معیشت و اقتصاد در حج، از آغاز پایه‌گذاری مکه به‌دست حضرت ابراهیم(ع) مطرح شده است؛ زیرا او از خدا خواست از انواع محصولات و میوه‌ها روزی مردم این شهر کند[یادداشت ۲][۳] و خداوند خواسته او را مستجاب کرده، مکه را حرم امنی قرار داد که همه نوع ثمرات و کالاها به آن برده می‌شد و می‌شود.[یادداشت ۳][۴]

قرآن، در موسم حج به قربانی و بخشش گوشت قربانی در میان مردم به ویژه تهیدستان دستور داده است.[یادداشت ۴][۵] حج و آیین‌های آن به گونه‌ای تنظیم شده است که مسئله تعاون و نیکوکاری را بین مردم تقویت کند.[۶] هدف قربانی در بهره‌مندی مستمندان در احادیث اسلامی نیز مورد تأیید قرار گرفته است.[۷]

در روایات[ویرایش | ویرایش مبدأ]

روایات مربوط به اقتصاد حج، در باور برخی، به دو دسته تقسیم شده و به دو مفهوم پرداخته‌اند[۸] که عبارت‌اند از:‌

  • جایز بودن سود اقتصادی در حج:
بر پایه برخی روایات، فعالیت اقتصادی در حج جایز است.[۹] این روایات، تفکری که حج را عبادتی عارفانه دانسته که با اقتصاد تناسب ندارد، رد کرده است.[۸] برخی که اسلام را آمیزه‌ای از تلفیق معاش با معاد دانسته‌اند نیز، نمونه بارز آن را مناسک حج شمرده‌اند.[۱۰]
  • بیان ابعاد و آثار اقتصادی حج:
در روایتی، حضرت محمد(ص)، کسی را که خواهان دنیا و آخرت است، سفارش به آهنگ کعبه کرده[۱۱] و در روایتی دیگر، ادای حج را مایه بی‌نیازی دانسته است.[۱۱] در روایاتی از امامان(ع) نیز، به تأثیر حج در افزایش روزی،[۱۲] و جلوگیری از فقیر شدن[۱۳] اشاره شده است. در حدیثی از امام صادق(ع)، تجارت و بهره‌گیری از منافع مادی آن، یکی از هدف‌های حج شمرده شده است.[۱۴] تأکید روایات بر خرید سوغاتی نیز، بر ابعاد اقتصادی حج دلالت دارد.[۱۵]

آسیب‌شناسی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بر پایه روایات، برجسته‌ترین ابعاد حج، ابعاد عبادی و معنوی آن است و ابعاد اقتصادی نیز در همین مسیر و رویکرد قرار می‌گیرند؛ از این رو، غلبه ابعاد مادی و اقتصادی نکوهش شده است. برای نمونه، امام صادق(ع) حج‌گزاران را به سه دسته تقسیم می‌کند؛ گروهی که از آتش جهنم رهایی می‌یابند، گروهی که گناهانشان بخشوده می‌شود و گروهی که اهل و اموال آن‌ها حفظ می‌شود. وی در مقام ارزش‌گذاریِ این گروه‌ها، کم بهره‌ترین افراد از حج را گروه سوم می‌داند.[۱۶] حضرت محمد(ص)، در حجة الوداع از زمانی که ثروتمندان برای تفریح و تفرج، افراد متوسط برای خرید و فروش و تهی‌دستان برای ریا و کسب شهرت به مکه بروند ابراز نگرانی کرده است.[۱۷]

راهکارهای توسعه اقتصادی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پژوهشگرانی که به موضوع اقتصادی حج پرداخته اند راهکارهایی را برای توسعه اقتصادی با استفاده از ظرفیت حج ارائه کرده اند. برخی از این چشم اندازها و راهکارها به قرار زیر است:

گردشگری دینی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

حج، دارای این ظرفیت است که اقتصاد محدود خود را به اقتصادی متنوع، با بهره‌گیری از شغل‌های موجود در بخش گردشگری و صنایع وابسته به آن تبدیل کند.[۱۸] به باور برخی، اگر ظرفیت‌های گردشگری حج، در راستای ایجاد تحول اقتصادی در جهان اسلام، درست بهره‌برداری شود، با صنعت نفتِ جهان اسلام برابری خواهد کرد.[۱۹]

بازار مشترک اسلامی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

شکل‌گیری بازارهای مشترک در بین کشورهای اسلامی، برای متفکران مسلمان اهمیت ویژه‌ای دارد.[۲۰] جمعیت مسلمانان، بیش از ۲۵ درصد جمعیت جهان را تشکیل می‌دهد. این جمعیت، از بُعد اقتصادی ایده‌ای را به همراه دارد که آیا می‌شود بازارهایی در میان مسلمانان شکل گیرد که تنها کالاهای تولیدی کشورهای اسلامی در آن خرید و فروش شود و از این طریق به تقویت بخش تولیدی و مصرفی خود بپردازند؟[۲۱] بر این اساس برخی پیشنهاد کرده اند که بازار بزرگی که در حج تشکیل می شود بازار مشترکی از تولیدات کشورهای مسلمان باشد.[۲۲]

پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. ↑ سوره حج(۲۲)، آیه‌های ۲۷ و ۲۸؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۳۳۵.
  2. ↑ اصول کافی، ج 4، ص422.
  3. ↑ سوره ابراهیم، آیه 27؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۲۶۰.
  4. ↑ سوره قصص، آیه ۵۷؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۳۹۲.
  5. ↑ سوره حج، آیه ۳۶؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۳۳۶.
  6. ↑ همکاری‌های اجتماعی در اسلام، ص129.
  7. ↑ من لایحضره الفقیه ج2، ص200.
  8. ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۶، ص۴۰۸.
  9. ↑ وسائل الشیعه، ج8، ص40.
  10. ↑ بررسی مسائل اجتماعی ایران، ص28.
  11. ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ وسائل الشیعه، ج8، ص40.
  12. ↑ وسائل الشیعه، ج8، ص41.
  13. ↑ وسائل الشیعه، ج8، ص90.
  14. ↑ وسائل الشیعه، ج8، ص9.
  15. ↑ الكافي، ج‏4، 280.
  16. ↑ کلینی 1407 ق، ج‏4، ص253.
  17. ↑ تفسیر نور الثقلین، ج‏5، ص36.
  18. ↑ ر. ک. مجموعه مقالات اولین همایش حج و اقتصاد، ص587 «نقش حج در تحقق توسعه اقتصادی مطلوب اسلام»
  19. ↑ دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۶، ص۴۱۶.
  20. ↑ ر. ک. بازار مشترک اسلامی؛ مطالعه اقتصادی برای تشکیل بازار مشترک اسلامی.
  21. ↑ مجموعه مقالات اولین همایش حج و اقتصاد، پژوهشکده حج و زیارت، ص245، «حج و اقتصاد»
  22. ↑ «نقش حج در نگرش اقتصادی فرد مسلمان»، ص 148
  1. ↑ و در ميان مردم براى حج بانگ زن تا به سوى تو آيند... تا منافع خود را مشاهده كنند.
  2. ↑ ﴿وَارْزُقْهُمْ مِنَ الثَّمَرَاتِ لَعَلَّهُمْ يَشْكُرُونَ﴾ و آنان را از انواع محصولات و ميوه‌ها روزى بخش، باشد كه سپاس‌گزارى كنند.
  3. ↑ ﴿أَ وَ لَمْ نُمَکنْ لَهُمْ حَرَماً آمِناً یجْی إِلَیهِ ثَمَراتُ کلِّ شَیءٍ رِزْقاً مِنْ لَدُنَّا﴾ آيا ما آنان را در حرم امنى جاى نداديم كه همواره [در همه فصول سال] هر نوع ميوه و محصولى كه رزقى از سوى ماست به سوى آن گردآورى مى‌شود؟
  4. ↑ ﴿وَالْبُدْنَ جَعَلْنَاهَا لَكُمْ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ... فَإِذَا وَجَبَتْ جُنُوبُهَا فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْقَانِعَ وَالْمُعْتَرَّ كَذَلِكَ سَخَّرْنَاهَا لَكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ﴾ شتران قربانى را براى شما از شعاير خدا قرار داديم... و زمانى كه [بى‌جان] به پهلو در افتاده‌اند، از آنها بخوريد و به تهيدستانى كه اهل درخواست كردن نيستند و فقيرانى كه اهل درخواست كردن هستند، بخورانيد اين گونه آنها را براى شما رام و مسخّر كرديم تا سپاس گزارى كنيد.

منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل اقتصاد حج.
  • بازار مشترک اسلامی، غلام حسین خورشیدی، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، تهران، ۱۳۶۷ش.
  • بررسی مسائل اجتماعی ایران، صدیق اورعی، غلام رضا، انتشارات کتاب امروز، ۱۳۷۵ش.
  • تاریخچه بازار مشترک، ژان فرانسوا دونیو، ژرار دروئسن، ترجمه محمد اسفندیاری، صص ۲۰–۱۹، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
  • ترجمه قرآن (انصاریان)، حسین انصاریان، اسوه، قم، ۱۳۸۳ش.
  • جهان شمولی اسلام، تهران، الیاس نادران، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، ج۲، ۱۳۸۲.
  • کتاب بیداری اسلامی (ویژه مطالعات موردی)، مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران، تهران، ۱۳۹۱.
  • مبانی اقتصاد اسلامی، دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، سمت، تهران، ۱۳۷۱.
  • مجموعه مقالات اولین همایش حج و اقتصاد، پژوهشکده حج و زیارت، ۱۳۹۱.
  • مطالعه اقتصادی برای تشکیل بازار مشترک اسلامی، احمد شایق، سازمان برنامه و بودجه، تهران، ۱۳۷۱.
  • همکاری‌های اجتماعی در اسلام، عبدالله ناصح علوان، ترجمه محمدصالح سعیدی، انتشارات پیام، ۱۳۷۳.
برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=اقتصاد_حج&oldid=59028»