واجب: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
Mnourahmadi (بحث | مشارکت‌ها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۵۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''واجب''' عملی | '''واجب''' یکی از [[احکام پنجگانه تکلیفی]] است و به عملی گفته می‌شود که مکلّف باید آن را انجام دهد؛ پس اگر آن را انجام داد، سزاوار مدح و ثواب و پاداش می شود و اگر آن را ترک کرد، سزاوار سرزنش و عذاب می شود؛ مانند: [[نماز]]<nowiki/>های یومیه و [[روزه]] ماه مبارک رمضان. واجب دارای انواع و اقسامی است. در [[حج]] و [[عمره]] برخی اعمال واجب هستند. واجبات حج به دو قسم [[رکنی|رُکنی]] و [[غیر رکنی|غیر رُکنی]] تقسیم می شود. | ||
==مفهوم‌شناسی== | ==مفهوم‌شناسی== | ||
واجب | واجب از ریشه وجب و مصدر آن وُجُوب است<ref>كتاب العين، ج6، ص193؛ و نیز رک: المحيط في اللغة، ج7، صص201-202؛ الصحاح - تاج اللغة و صحاح العربية، ج1، صص231-232.</ref> که به معنای لازم و فرض <ref>المحيط في اللغة، ج7، صص201-202.</ref> و ثابت<ref>النهاية في غريب الحديث و الأثر، ج5، ص152و ص154؛ المصباح المنير في غريب الشرح الكبير للرافعي، ج2، ص648؛ ؛ لسان العرب، ج1، ص793.</ref>است. در مورد معنای اصلی وجب، سه دیدگاه وجود دارد: 1) سقوط و واقع شدن؛ <ref>معجم مقائيس اللغة، ج6، ص 89؛ و نیز: النهاية في غريب الحديث و الأثر، ج5، ص154.</ref> 2) ثبوت همراه با لزوم؛ <ref>التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج13، ص31.</ref>و 3) ثبوت و سقوط.<ref>قاموس قرآن، ج7، ص182.</ref> در کتب لغت فارسی معانیِ لازم، حتمی، ناگزیر، بایسته، بایا، حتم، بودنی، محتوم، ضروری، بایست، سزاوار و شایسته برای "واجب" ذکر شده است.<ref>رک: لغتنامه دهخدا، مدخل واجب؛ فرهنگ فارسی عمید، مدخل واجب؛ فرهنگ معین، مدخل واجب.</ref> | ||
اصطلاح واجب در فلسفه و کلام در مقابل ممکن و ممتنع؛<ref>رک: مفردات ألفاظ القرآن، صص853-854؛ التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج13، ص31.</ref> و به معنای کسی است که باید باشد و نمی تواند نباشد.<ref>رسائل الشريف المرتضى، ج2، ص289.</ref> و در فقه یکی از احکام پنج گانه تکلیفی؛<ref>معجم أصول الفقه، ص321.</ref> و به معنای عملی است که مکلّف باید آن را انجام دهد؛ پس اگر آن را انجام داد، سزاوار مدح و ثواب و پاداش می شود و اگر آن را ترک کرد، سزاوار سرزنش و عذاب می شود. <ref>شمس العلوم و دواء كلام العرب من الكلوم، ج11، ص7077؛ و نیز رک: معجم مفردات أصول الفقه المقارن، ص309؛ معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهية، ج3، صص460-461؛ القاموس الفقهي لغة و اصطلاحا، ص372؛ معجم أصول الفقه، ص321.</ref> در واقع واجب، عملی است که خداوند آن را با تأکید از مکلفین خواسته و آن ها را با شدت به سوی آن فرستاده است؛<ref>فرهنگ تشريحى اصطلاحات اصول، ص335؛ فرهنگ اصطلاحات اصول، ج2، ص205؛ اصطلاحات الأصول و معظم أبحاثها، ص275.</ref> به گونه اى كه به ترك آن راضی نيست.<ref>فرهنگ نامه اصول فقه، ص865.</ref> | |||
واجب دو نوع است: 1) واجب از جهت عقل مثل وجوب شناخت وحدانیت خداوند و 2) واجب از جهت شرع مانند وجوب عبادت های تعیین شده. <ref>رک: مفردات ألفاظ القرآن، صص853-854.</ref> | |||
الفاظ فرض، لازم، حتم، مکتوب با واجب مترادفند.<ref>القاموس الفقهي لغة و اصطلاحا، ص372.</ref> اما برخی بین فرض و واجب تفاوت قائل شده اند؛<ref>برای مشاهده پنج قول در این مسأله مراجعه شود به: دائرة المعارف فقه مقارن، صص 426-427.</ref> از جمله [[حنفیه]] که بر خلاف [[جمهور]] اهل سنت گفته اند: اگر تکلیف با دلیل قطعی مثل [[قرآن]] و [[سنت]] [[متواتر]] ثابت شود، فرض است؛ مثل نمازهای پنجگانه؛ و اگر با دلیل ظَنّی مثل [[خبر واحد]] و [[قیاس]] مظنون ثابت شود، واجب است؛ مثل نماز وتر.<ref>القاموس المبين في إصطلاحات الأصوليين، ص231؛ و نیز رک: معجم أصول الفقه، ص211؛ دائرة المعارف فقه مقارن، صص 426-427؛ القاموس الفقهي لغة و اصطلاحا، ص372؛ معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهية، ج3، صص460-461.</ref> | |||
==اقسام واجب== | ==اقسام واجب== | ||
واجب، از جهات گوناگون تقسیم‌بندی می‌شود | واجب، از جهات گوناگون تقسیم‌بندی می‌شود: | ||
به عنوان مثال عمل واجبی که از همه مکلفین خواسته شده واجب عینی است؛ مثل: نمازهای پنج گانه و روزه ماه مبارک رمضان؛ و عمل واجبی که با انجام برخى از مكلّفين از عهده ى سايرين برداشته مى شود، واجب کفایی است؛ مثل: غسل، كفن و دفن ميّت مسلمان. | |||
همچنین واجباتی که در صحیح بودن آن ها داشتن [[قصد قربت]] (نیت نزدیک شدن به خداوند) شرط است، واجب تعبّدی است؛ مثل عباداتی همچون نماز، روزه و حج؛ و واجباتی كه قصد قربت در آنها شرط نيست، واجب توصّلی نام دارد مانند: کارهایی همچون پاك كردن لباس براى نماز، نجات دادن غريق و دفن كردن ميّت مسلمان. | |||
عملی که به خاطر مصلحتی که در آن بوده توسط شارع به صورت مستقل واجب شده واجب اصلی یا [[نفسی]] نام دارد؛ مثل: نماز، روزه، حجّ، و خمس. و عملی که به واسطه عمل دیگر واجب شده و از مقدّمات و شرايط تحقّق و فرمان برداری واجب نفسى به شمار مى آيد، [[واجب تبعی]] یا [[غیری]] نام دارد؛ مثل وجوب پیمودن راه به دنبال وجوب حج. | |||
عملی | |||
واجبی که یک فرد معین و مشخص دارد واجب تعیینی است؛ مثل نماز صبح؛ و واجبى كه داراى بيش از يك فرد باشد و مكلّف در انجام هر کدام از آن افراد اختیار داشته باشد و با انجام هركدام، تكليف از عهده ى او برداشته شود. واجب تخییری نام دارد؛ مثل وجوب کفاره افطار عمدی روزه ى ماه رمضان که می‌تواند یکی از اینها باشد: 1- گرفتن شصت روز روزه ؛2- اطعام شصت مسكين؛ 3- آزاد سازی يك برده؛ که مكلّف اختيار دارد هركدام از اين سه را که خواست، انتخاب كند.<ref>فرهنگ اصطلاحات اصول، ج2، صص 206-211.</ref> | |||
== واجب بودن حج == | |||
{{اصلی|حج}} | |||
حج دو نوع است: 1) [[حج واجب]] که به جا آوردن آن بر مكلّف واجب است. 2) [[حج مستحب]]. | |||
[[حج واجب]] نیز انواعی دارد: 1) حجی که به فرمان مستقيم و ابتدايى خداوند بر مکلّف واجب مى‌شود، که [[حَجّة الاسلام]] نام دارد و تنها يك بار در طول عمر بر فرد مستطيع واجب می شود. 2) حجی که به سببى از اسباب، مانند نذر ([[حج نذرى]])، عهد، قَسَم و إجاره (در [[حج نيابتى]]) بر مکلف واجب می شود. <ref>رک: فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم السلام، ج3، ص241 و ص242.</ref> | |||
== واجبات حج == | |||
{{اصلی|ارکان حج}} | |||
اعمال و مناسک [[حج]] مانند سایر عبادات دارای واجباتی است: برخی از این واجبات [[رکنی]] و برخی [[غیر رکنی]] می باشند. در تعداد واجبات رکنی اختلاف نظر وجود دارد. واجب رکنی بودن [[وقوف در عرفات]]<ref name=":6">المجموع، ج۸، ص۱۰۳؛ المغنی، ج۳، ص۵۰۲؛ تذکرة الفقهاء، ج۸، ص۱۸۴.</ref> و [[طواف حج]] ([[طواف زیارت]]) مورد قبول تمام فقهای [[مذاهب خمسه]] است.<ref>تحریر الاحکام، ج۲، ص۵؛ جواهر الکلام، ج۱۸، ص۵؛ ریاض المسائل، ج۶، ص۳۸۹.</ref><ref>المجموع، ج۸، ص۲۲۰؛ مواهب الجلیل، ج۴، ص۱۲.</ref> در بین فقهای [[امامیه]] نیز علاوه بر آن دو، واجب رکنی بودن [[احرام]]،<ref>غنیة النزوع، ص۱۵۴؛ جامع الخلاف، ص۱۷۷.</ref> [[وقوف در مشعر]]<ref>السرائر، ج۱، ص۵۸۹؛ تذکرة الفقهاء، ج۸، ص۲۰۲.</ref> و [[سعی]]<ref>تذکرة الفقهاء، ج۸، ص۱۳۶؛ جواهر الکلام، ج۱۹، ص۴۲۹؛ براهین الحج، ج۴، ص۱۱۲.</ref> نیز مورد قبول همه است. غیر از موارد ذکر شده، سایر مناسک حج، واجب غیر رکنی هستند. | |||
از نظر فقهای امامی، واجب رکنی در حج، عملی از مناسک حج است که ترک عمدی آن موجب باطل شدن حج می شود؛<ref>السرائر، ج۱، ص۵۳۸؛ مسالک الافهام، ج۲، ص۲۷۵؛ الحدائق، ج۱۵، ص۶۵.</ref> ترک [[واجب|واجبات]] غیر رکنی در حج هر چند عامدانه باشد، حج را باطل نمی‌کند<ref>المهذب البارع، ج۲، ص۲۰۶؛ غایة المرام، ج۱، ص۴۵۶.</ref> و بر پایه دیدگاه اهل سنت، با [[کفاره]] جبران‌پذیر است.<ref>تحفة الفقهاء، ج۱، ص۳۸۱؛ حاشیة الدسوقی، ج۲، ص۲۱.</ref> | |||
== قربانی هاى واجب در حج == | |||
| | {{اصلی|قربانی}} | ||
در حج تمتع چهار [[قربانی|قربانی واجب]] وجود دارد: | |||
1. قربانى که یکی از اعمال واجب [[حج تمتع]] است، 2. قربانى به خاطر [[احصار]] و بیماری که مانع از ادامه اعمال حج شود، 3. قربانى به خاطر کفاره [[حلق و تقصیر|تراشيدن سر]] در حال [[احرام]] يا بين [[عمره تمتع]] و [[حج تمتع]]، 4. قربانى به خاطر کفاره [[شکار|شكار در حرم]] و در حال احرام. <ref>فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم السلام، ج3، صص652-653.</ref> | |||
== جستارهای وابسته == | |||
* [[ارکان عمره]] | |||
* [[ارکان حج]] | |||
* [[اعمال حج تمتع]] | |||
* [[اعمال عمره تمتع]] | |||
==پانوشت== | ==پانوشت== | ||
| خط ۵۳: | خط ۴۸: | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
{{منابع}} | |||
· اصطلاحات الأصول و معظم أبحاثها، مشكينى، ميرزا على، قم، نشر الهادي، 1416ه.ق. | |||
· تاج العروس من جواهر القاموس، واسطی زبيدى حنفى، محب الدين سيد محمد مرتضى حسينى، بيروت - لبنان، دار الفكر للطباعة و النشر و التوزيع، 1414ه.ق. | |||
· التحقيق في كلمات القرآن الكريم، مصطفوى، حسن، تهران، مركز الكتاب للترجمة و النشر، 1402ه.ق. | |||
· دائرة المعارف فقه مقارن، شيرازى، ناصر مكارم، مصحح: جمعى از اساتيد و محققان حوزه، قم، انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب عليه السلام،1427 ه.ق. | |||
· الدليل الفقهى تطبيقات فقهية لمصطلحات علم الأصول، حسینی، محمد، دمشق، مركز ابن ادريس الحلي للدارسات الفقهيه، 2007م. | |||
· رسائل الشريف المرتضى، شريف مرتضى، على بن حسين موسوى، قم، دار القرآن الكريم، 1405ه.ق. | |||
· شمس العلوم و دواء كلام العرب من الكلوم، حميرى، نشوان بن سعيد، بيروت - لبنان، دار الفكر المعاصر،1420ه.ق. | |||
· الصحاح - تاج اللغة و صحاح العربية، جوهرى، اسماعيل بن حماد، بيروت - لبنان، دار العلم للملايين، 1410ه.ق. | |||
· فرهنگ اصطلاحات اصول، ملکی اصفهانی، مجتبی، قم، عالمه، 1379ه.ش. | |||
· فرهنگ تشريحى اصطلاحات اصول، ولايى، عيسى، تهران، نشر ني، 1387ه.ش. | |||
· فرهنگ فارسی عمید، عمید، حسن، تهران، بهنود، 1389ه.ش. | |||
· فرهنگ معین، معین، محمد، تهران، زرین، 1386ه.ش. | |||
· فرهنگ نامه اصول فقه، مركز اطلاعات و مدارك اسلامى، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي، معاونت پژوهشي دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، 1389ه.ش. | |||
· القاموس الفقهي لغة و اصطلاحا، سعدى ابو جيب، دمشق - سوريه، دار الفكر، 1408ه.ق. | |||
· القاموس المبين في إصطلاحات الأصوليين، عثمان، محمود حامد، رياض، دار الزاحم،1423ه.ق. | |||
· قاموس قرآن، قرشى، سيد على اكبر، تهران، دار الكتب الإسلامية، 1412ه.ق. | |||
· كتاب العين، فراهيدى، خليل بن احمد، قم، نشر هجرت، 1410ه.ق. | |||
· لسان العرب، ابن منظور، ابو الفضل جمال الدين محمد بن مكرم، بيروت - لبنان، دار الفكر للطباعة و النشر و التوزيع - دار صادر، 1414ه.ق. | |||
· لغت نامه، دهخدا، علی اکبر، زیر نظر: محمد معین و سید جعفر شهیدی، تهران، انتشارات مجلس شورای ملی و دانشگاه تهران، 1335ه.ش. | |||
· المحيط في اللغة، صاحب بن عباد، كافى الكفاة، اسماعيل بن عباد، بيروت - لبنان، عالم الكتاب، 1414ه.ق. | |||
· المصباح المنير في غريب الشرح الكبير للرافعي، فيومى، احمد بن محمد مقرى، قم، منشورات دار الرضي، بی تا. | |||
· معجم اصطلاحات أصول الفقه، راسخ، عبد المنان، بيروت، دار ابن حزم، 1424ه.ق. | |||
· معجم أصول الفقه، حسن، خالد رمضان، قاهره، مطبعه المدني، 1418ه.ق. | |||
· معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهية، محمود عبد الرحمان، بی جا، بی نا، بی تا. | |||
· معجم مفردات أصول الفقه المقارن، بدرى، تحسين، تهران، المشرق للثقافه و النشر،1428ه.ق. | |||
· معجم مقائيس اللغة، ابو الحسين، احمد بن فارس بن زكريا، قم، انتشارات دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم، 1404ه.ق. | |||
· مفردات ألفاظ القرآن، راغب اصفهانى، حسين بن محمد، لبنان - سوريه، دار العلم - الدار الشامية، 1412ه.ق. | |||
· النهاية في غريب الحديث و الأثر، ابن اثير جزرى، مبارك بن محمد، قم، مؤسسه مطبوعاتى اسماعيليان، بی تا. | |||
· واژه شناسى اصطلاحات اصول فقه، قلى زاده، احمد، تهران، بنياد پژوهشهاي علمي فرهنگي نور الاصفياء،1379ه.ش. | |||
{{پایان}} | |||
{{حج و عمره}} | |||
[[رده:انواع حجة الاسلام]] | |||
==مقاله‌های مرتبط== | ==مقاله‌های مرتبط== | ||
*[[حرام]] | |||
*[[مستحب]] | |||
*[[مکروه]] | |||