مسجد شجره (مدینه)
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| مکان | ذوالحلیفه در نزدیکی مدینه |
| کاربری | مسجد، میقات احرام |
| جنبه دینی | |
| وابسته به دین/مذهب | اسلام |
| احکام | اهل مدینه از این مکان احرام می‌بندند. |
|
| |
مسجد شَجَره مسجدی بزرگ در مدینه و یکی از میقات‌های پنج‌گانه است. این مکان میقات مردم مدینه و کسانی است که از مدینه به سوی مکه می‌روند.
گفته شده در این مکان درختی وجود داشته است که پیامبر اسلام(ص) زیر سایه آن نماز خوانده و احرام بسته است. نام‌گذاری آن به «مسجد شجره» از همین روست. همچنین به این مکان «مسجد میقات» نیز گفته می‌شود چون این مسجد یکی از میقات‌ها بوده و زائران خانه خدا از آنجا مُحرِم (عملی که حاجی قبل از ورود به مکه و انجام دادن اعمال حج انجام می‌دهد) می‌شوند.
معرفی
مسجد شجره، از مساجد بزرگ،[۱] معروف و زیبای شهر مدینه است.[۲] به گزارش برخی مسجد دیگری با همین نام در شهر مکه وجود دارد که در شمار کهن‌ترین مساجد این شهر است.[۳] پیامبر اسلام برای حج و عمره از این مکان ـ مسجد شجره (مدینه)ـ احرام می‌بست.[۱] امام علی(ع) در این مکان آیات برائت را از ابوبکر، خلیفه اول، گرفت و در مکه بر مشرکان ابلاغ کرد.[۴]
تاریخ بنای مسجد
به گفته برخی بنای مسجد طبق روایتی از کتاب صحیح بخاری در زمان خلافت عمر بن خطاب شکل گرفته است.[۵] سمهودی (مورخ و درگذشته 911ق) بر این باور است که دیوارهای مسجد بر اساس بنای قدیمی آن در سال 861 هجری قمری مورد بازسازی قرار گرفته و مساحت مسجد از شمال تا جنوب حدودا 48 مترمربع و از شرق تا غرب نیز 48 متر مربع بوده است.[۶]
این مسجد بازسازی‌های مختلفی داشته که آخرین بازسازی آن از سوی ملک فهد، پادشاه وقت عربستان سعودی، صورت گرفت. در این بازسازی، حدود نود هزار متر مربع به مسجد و امکانات جانبی آن مانند پارکینگ اختصاص یافت و مساحت خود مسجد حدود ۲۶ هزار متر مربع گردید. این مسجد را یکی از زیباترین معماری‌ها در میان مساجد بازسازی شده مدینه دانسته‌اند.[۷]
امروزه مسجد شجره به فاصله حدود سه کیلومتری شهر مدینه در مجاورت بزرگراه مدینه به مکه واقع شده است.[۸]
نام‌ها
منابع تاریخی نام‌های مختلفی برای این مکان ذکر کرده‌اند:
- مسجد شجره: در این مکان درختی وجود داشت که پیامبر زیر سایه آن درخت استراحت کرده، نماز می‌خواند و احرام می‌بست. پس از آنکه در این مکان مسجدی بنا شد،[۹] نام آن را به دلیل وجود این درخت مسجد شجره (درخت) نامیدند.[۱۰] چنان‌که برخی از فقها مانند شیخ مفید، سید مرتضی، ابوالصلاح حلبی هنگام نام بردن از میقات‌ها، نام مسجد شجره را ذکر نموده‌اند.[۱۱]
- ذُو الْحُلَیفة: «حلیفه» نام آبی بوده که در آنجا قرار داشته است.[۱۲] به اعتقاد برخی از فقها مانند ابن ادریس، شیخ صدوق و شیخ طوسی «ذُوالْحُلَیفة»، همان مسجد شجره است.[۱۳]
- مسجد میقات: این مکان، یکی از میقات‌ها است که حاجیان در آنجا احرام می‌بندند و به همین جهت به مسجد میقات شهرت یافته است.[۱۲]
- اَبیار علی: دیدگاه‌های گوناگونی در خصوص علت نام‌گذاری این مسجد مطرح شده است. برخی علت آن‌را به «امام علی(ع)» نسبت داده‌اند و برخی دیگر علت آن را به فردی به‌نام «علی بن دينار» نسبت داده‌اند که وی در سال 1998م، در این میقات حاضر شده و چاه‌هایی را برای حجاج حفر نموده است. همچنین برخی دیگر علت را افراد دیگری به همین نام، دانسته‌اند.[۱۴]
میقات حج
مسجد شجره، میقات عمره تمتّع و عمره مفرده برای مردم مدینه و کسانی است که از مدینه به مکه می‌روند.[۱۵] روایات بر این نکته دلالت دارند که باید در یکی از میقات‌ها، احرام بست و مسجد شجره از این میقات‌ها است.[۱۶] پیامبر اسلام(ص) نیز وقتی برای اقامه حج عازم مکه بود، از این مکان، احرام بسته و عازم حج می‌شد.[۹]
محل دقیق میقات
ذوالحلیفه نام منطقه وسیعی بوده که مسجد شجره در آن قرار داشته است.[۱۷] روایات گاهی «مسجد شجره» را محل میقات حج اهل مدینه دانسته‌اند و گاهی تعبیر «شجره» یا «ذوالحلیفه» را به کار برده‌اند.[۱۸] درخصوص اینکه احرام باید در مسجد بسته شود یا بیرون از مسجد نیز می‌توان احرام بست، اختلاف نظر وجود دارد. گروهی احرام بستن را تنها از داخل مسجد شجره صحیح می‌دانند و گروهی دیگر احرام در بیرون از مسجد را نیز صحیح دانسته‌اند.[۱۹]
میقات اهل مدینه
درباره میقات اهل مدینه و کسانی که در مدینه اقامت می‌کنند این پرسش مطرح شده است که آیا افرادی که از مدینه به زیارت مسجدالحرام می‌روند، می‌توانند از جُحفِه (میقاتی که در راه مدینه به سمت مکه قرار داشته و در روایات، میقات اهل شام دانسته شده است) محرم شوند؟ و در ذوالحلیفه (مسجد شجره) محرم نشوند؟
به تصریح برخی از پژوهشگران، طبق نظر مشهور فقهای شیعه جایز نیست مردم مدینه بدون احرام از میقات مسجد شجره حرکت کرده و به میقاتی دیگر مانند حُجفه رفته و در آنجا محرم شوند؛[۲۰] فقط در خصوص افرادی که عذری از قبیل ناتوانی یا بیماری دارند، فتوا به جواز احرام بستن در جحفه داده شده است.[۲۱]
گفته شده که این حکم درباره فردی است که از مدینه به ذوالحلیفه رفته و بدون احرام از آنجا عبور کند و به جحفه برسد. اما اگر کسی که در مدینه بوده از ذی الحلیفه عبور نکند و از راهی دیگر خارج و به میقاتی دیگر برود[یادداشت ۱] عملش حکماً و تکلیفاً بی اشکال است؛ زیرا عرفاً تجاوز از میقات بر آن صدق نمیکند.[۲۲]
نگارخانه
پانویس
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ موسوعة مرآة الحرمین الشریفین و جزیرة العرب، ۲۰۰۴م، ج۴، ص۸۱۱.
- ↑ آثار اسلامی مکّه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۱۱۸.
- ↑ آثار اسلامی مکّه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۱۱۸.
- ↑ دانشنامه کلام اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۷۷.
- ↑ المساجد الأثریة، 1418ق، ص257.
- ↑ المساجد الأثریة، 1418ق، ص257.
- ↑ آثار اسلامی مکّه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۲۷۷.
- ↑ «مسجد شجره در آستانه مناسک حج» خبرگزاری فارس
- ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ص۲۷۵.
- ↑ تاریخ مکه المشرفه والمسجد الحرام والمدینه الشریفه والقبر الشریف، ۲۰۰۸م، ج۱، ص۳۱۱؛ المساجد الأثریة، 1418ق، ص257.
- ↑ المقنعة، 1413ق، ص394؛ المسائل الناصریات، 1417ق، ص308؛ الكافی فی الفقه، 1403ق، ص202.
- ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه،۱۳۸۱ش، ص۴۰۹.
- ↑ السرائر الحاوی لتحرير الفتاوى، 1410ق، ج1، ص528؛ المقنع، 1415ق، ص217؛ النهاية فی مجرد الفقه و الفتاوى، 1400ق، ص210.
- ↑ «قصة المیقات ومحطة انطلاق المعتمرین»، سایت عکاظ.
- ↑ مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۷ش، ج۳، ص۷۱۲.
- ↑ الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۳۱۹.
- ↑ «میقات مسیر مدینه»، ص61
- ↑ نک: تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله، ج3، ص 20- 24.
- ↑ «میقات مسیر مدینه»، ص62.
- ↑ «احرام از جحفه وظیفه چه کسی است، ص 64-65.»
- ↑ «احرام از جحفه وظیفه چه کسی است، ص 75.»
- ↑ «احرام از جحفه وظیفه چه کسی است، ص 65»
- ↑ مثلا از مدینه با هواپیما به جده و از آنجا به جحفه برود یا از مدینه به ذی الحلیفه رفته و قبل از عبور از آنجا بار دیگر به مدینه برگشته و از میقاتی دیگر به مکه رود
منابع
- «احرام از جحفه وظیفه چه کسانی است»، روزبه برکت رضایی، فصلنامه میقات حج، شماره 96، تیر 1395ش.
- «میقات مسیر مدینه»، سید مرتضی موسوی شاهرودی، فصلنامه میقات حج، شماره 68، تابستان 1388ش.
- «میقات ذو الحلیفة و مسجد شجرة»، مکارم شیرازی، ناصر، سایت مدرسه فقاهت، تاریخ بازدید: ۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
- «مسجد شجره در آستانه مناسک حج»، علیپور، بهزاد، خبرگزاری فارس، تاریخ بازدید: ۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
- «قصة المیقات ومحطة انطلاق المعتمرین»، سایت عکاظ، تاریخ بازدید: ۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
- آثار اسلامی مکه و مدینه، جعفریان، رسول، تهران، مشعر، ۱۳۸۷ش.
- الکافی، کلینی، محمد بن یعقوب، تحقیق و تصحیح غفاری، علی‌اکبر، آخوندی، محمد، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- المسائل الناصریات، سید مرتضی، على بن حسين، تحقیق مركز پژوهش و تحقيقات علمى فقه استدلالى تطبيقى، تهران، رابطة الثقافة و العلاقات الإسلامية، چاپ اول، 1417ق.
- المساجد الأثریة فی المدینة النبویة، عبدالغنی، محمدالیاس، مدینه، مطابع الرشید، الطبعة الثانیة، 1419ق.
- المقنعه، شیخ مفید، محمّد بن محمد بن نعمان، قم، كنگره جهانى هزاره شيخ مفيد، 1413ق.
- تاريخ مكه المشرفه والمسجد الحرام والمدينه الشريفه والقبر الشريف، ابن‌الضيا، بی‌نا، ۲۰۰۸م.
- تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه، قائدان، اصغر، قم، الهادی، ۱۳۸۱ش.
- دانشنامه کلام اسلامی، جمعی از محققین، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، زیر نظر جعفر سبحانی، ۱۳۸۸ش.
- فرهنگ فقه فارسی، مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، زیر نظر محمود هاشمی شاهرودی. قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، ۱۳۸۷ش.
- موسوعة مرآة الحرمین الشریفین و جزیرة العرب، صبری باشا، ایوب، ترجمه ماجده معروف، حسین مجیب المصری، عبدالعزیز عوض، قاهره، دارالآفاق العربیة، ٢٠٠٤م.
- تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة-الحج، فاضل لنکرانی، محمد، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، ۱۴۱۸ق.
- الكافی فی الفقه، حلبى، ابوالصلاح، تقى‌الدين بن نجم‌الدين، اصفهان، كتابخانه عمومى امام اميرالمؤمنين(ع)، چاپ اول، 1403ق.
- السرائر الحاوی لتحرير الفتاوى، ابن ادريس حلّى، محمد بن منصور، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ دوم، 1410ق.
- المقنع، شیخ صدوق، محمّد بن على بن بابويه، قم، مؤسسه امام هادى(ع)، چاپ اول، 1415ق.