وقوف در مشعر: تفاوت میان نسخه‌ها
(←جستارهای وابسته: افزودن مطلب.) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۵۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{مقاله فقهی | |||
| صفحه = | |||
| لینک = https://wikihaj.com/view/وقوف_در_مشعر_(فتاوای_مراجع) | |||
| متن = وقوف در مشعر (فتاوای مراجع)}} | |||
{{جعبه اطلاعات اعمال | |||
| عنوان = وقوف در مشعر | |||
| تصویر = وقوف در مشعر الحرام.jpeg | |||
| توضیح تصویر = | |||
| فیلم = فیلم احکام وقوف در مشعر.mp4 | |||
| توضیح فیلم = ببینید: آموزش وقوف در مشعر | |||
| دسته = [[اعمال حج تمتع]] | |||
| مربوط به آیین = | |||
| مکان = [[مشعرالحرام]] | |||
| زمان = شب دهم ذی الحجه | |||
| عمل قبلی = [[وقوف در عرفات]] | |||
| عمل بعدی = [[بیتوته در منا]] | |||
| حکم = واجب | |||
| کفاره = | |||
| پیامد فقهی = | |||
| ثواب = | |||
| آداب وابسته = | |||
| فلسفه و اسرار = | |||
| منشاء و تاریخچه = | |||
| مکان‌های وابسته = [[مشعر الحرام|مشعر یا مزدلفه]] | |||
| اشیای وابسته = | |||
| ذکرهای وابسته = | |||
| دعاهای وابسته = | |||
| مفاهیم فقهی وابسته = | |||
| احکام فقهی وابسته = | |||
| صفحه فتواهای مراجع = [[وقوف در مشعر (فتاوای مراجع)]] | |||
| جستارهای وابسته = [[اعمال حج تمتع]] | |||
}} | |||
{{حج و عمره عمودی}} | |||
'''وقوف در مشعر'''، به معنای ماندن در [[مشعر]] ([[مزدلفه]]) از اذان صبح روز دهم ذی‌الحجه ([[عید قربان]]) تا طلوع آفتاب و سومین عملِ واجبِ [[حج]] است. وقوفِ حداقلی در مشعر، [[ارکان حج|رکن حج]] شمرده شده است. این وقوف بین دو [[افاضه]] انجام می شود: [[افاضه از عرفات به مشعرالحرام]] و [[افاضه از مشعرالحرام به منا]]. | |||
خواندن دعاهای خاص، ذکر الهی و گردآوری سنگ‌ریزه‌هایی که در [[منا]] باید به [[جمرات]] زده شود از مستحبات وقوف در مشعر است. در روایات، مشعر، آستانه درِ دوم [[حرم مکی]] دانسته شده، که حج‌گزار با نگه‌داشته شدن و پاک شدن در آن، اجازه [[زیارت]] کردن [[کعبه|خانه خدا]] می‌یابد. | |||
==مفهوم‌شناسی== | |||
«وقوف» در لغت به معنای ایستادن و توقف کردن است و در اصطلاح [[حج]]، به ماندن در مکانی خاص گفته می‌شود.<ref>درسنامه مناسک حج، ص۵۷.</ref> | |||
== احکام == | ==احکام== | ||
وقوف در مشعر، واجب | وقوف در مشعر، به قصد وقوف و قربة الی الله، واجب است؛<ref>حج در اندیشه اسلامی، ص۲۸۸؛ درسنامه مناسک حج، ص۶۲.</ref> ولی تمام آن، [[ارکان حج|رکن]] نیست. بلکه رکن، وقوفِ مقداری از بین‌الطلوعین است؛ اگرچه به اندازه یک دقیقه باشد.<ref>فرهنگ اصطلاحات حج و عمره، ص۲۷۶.</ref> | ||
=== زمان === | ===زمان=== | ||
زمان وقوف در | بر پایه فقه [[شیعه]]، زمان وقوف در مشعر، از طلوع صبح روز دهم ذی‌الحجه (اذان صبح) تا طلوع آفتاب است؛<ref>حج در اندیشه اسلامی، ص۲۸۸.</ref> البته به نظر مشهور فقیهان شیعه، شب عید قربان را نیز باید به نیت اطاعت الهی در آن‌جا بمانند و از اذان صبح نیت وقوف داشته باشند.<ref>حج در اندیشه اسلامی، ص۲۸۸؛ نگاه کنید به: شیوه ای نو در بیان احکام حج و عمره، ص۱۶۲.</ref> | ||
[[ابوحنیفه]]، پایه‌گذار مذهب [[حنفیه]]، وقت وقوف در مشعر را از طلوع فجر تا طلوع خورشید دانسته است. به گفته [[مالک بن انس]]، رئیس مذهب | هرچند زمان وقوف تا طلوع آفتاب است، ولی حاجیان می‌توانند کمی پیش از طلوع آفتاب از مشعر حرکت کنند. البته بنابر احتیاط، نباید پیش از طلوع از وادی [[محسر|مُحسّر]] (حد فاصله بین مشعر و [[منا]]) بگذرند.<ref>درسنامه مناسک حج، ص۶۲.</ref> | ||
[[ابوحنیفه]]، پایه‌گذار مذهب [[حنفیه]]، وقت وقوف در مشعر را از طلوع فجر تا طلوع خورشید دانسته است. به گفته [[مالک بن انس]]، رئیس [[مذهب مالکی]]، حج‌گذار هر ساعتی از شب [[عید قربان]] و پیش از طلوع فجر را وقوف کند کافی است. [[امام شافعی]]، پیشوای [[مذهب شافعی]]، وقوف در هر لحظه‌ای پس از نیمه‌شب عید قربان را کافی دانسته است.<ref>قاموس الحج و العمره، ص۲۵۲.</ref> | |||
===مکان=== | |||
[[پرونده:تابلوی شروع محدوده مزدلفه.jpg|بندانگشتی|یکی از تابلوهای بنفش‌رنگِ «بدایة مزدلفه»، که آغاز محدوده [[مزدلفه]] ([[مشعر]]) را مشخص می‌کند.|جایگزین=|250x250پیکسل]] | |||
{{اصلی|مشعر}} | |||
مکان وقوف، [[مشعر]] است؛ هر جای آن که باشد. محدوده مشعر با تابلوهایی به رنگ بنفش مشخص شده که سمت بیرونی آنها نوشته شده «بدایة مزدلفة» (آغاز [[مزدلفه]]) و سمت داخلی آنها «نهایة مزدلفة» (پایان مزدلفه). وقوف در خارج از این محدوده صحیح نیست.<ref>درسنامه مناسک حج، ص۶۱.</ref> | |||
===اقسام=== | |||
*'''اختیاری''': از اذان صبح تا طلوع آفتاب روز [[عید قربان]]. | |||
*'''اضطراری شبانه''': بخشی از شب عید، پیش از اذان صبح، هر چند اندکی از آن. | |||
*'''اضطراری روزانه''': بخشی از نیمه اول روز عید؛ یعنی از طلوع آفتاب تا ظهر، هر چند اندکی از آن. | |||
وقوف اضطراری برای حج‌گزاری است که از وقوف اختیاری معذور باشد.<ref>درسنامه مناسک حج، ص۶۱ و ۶۲.</ref> | |||
==مستحبات== | |||
[[پرونده:وقوف در مشعر (قدیمی).jpg|بندانگشتی|تصویری قدیمی از وقوف حاجیان در [[مشعر]]. گفته شده این تصویر را کریستیان هورغرونْیی، مستشرق [[هلند|هلندی]] در سال ۱۸۸۴-۱۸۸۵م. گرفته است.<ref>[https://web.archive.org/save/https://www.wdl.org/ar/item/11707/ مزدلفة، مبیت الحجاج الواقع بین وادی منی وجبل عرفة]، المکتبة الرقمیة العالمیة، بایگانی شده از [https://www.wdl.org/ar/item/11707/ اصلی]. | |||
</ref>|جایگزین=|250x250پیکسل]]برخی از مستحبات وقوف در مشعر، چنین است: | |||
{{ستون-شروع|2}} | |||
*تأخیر نماز مغرب و عشا از عرفات و خواندن آن در مشعر؛ | |||
*خواندن نماز مغرب و عشا با یک [[اذان و اقامه|اذان]] و دو [[اذان و اقامه|اقامه]]؛ | |||
*مشعر را پیاده طی کردن؛ به‌ویژه برای کسی که سال اول حج او است؛ | |||
*حرکت به سوی [[منا]]، کمی پیش از طلوع آفتاب (تا وادی [[محسر|مُحسّر]])؛<ref>حج در اندیشه اسلامی، ص۲۹۵ و ۲۹۶.</ref> | |||
*عبادت و اطاعت الهی هر مقدار از شب که توانایی آن باشد؛ | |||
*ذکر الهی گفتن در بخشی از وقت، هرچند کم باشد؛ (برخی از فقیهان، ذکر گفتن در مشعر را بنابر احتیاط، لازم دانسته‌اند.)<ref name=":0">درسنامه مناسک حج، ص۶۳.</ref> | |||
*گردآوریی سنگ‌ریزه‌هایی که در [[منا]] باید به [[جمرات]] بزنند؛<ref name=":0" /> | |||
*خواندن دعاهایی که وارد شده است.<ref name=":0" /> <ref group="یادداشت">مانند دعایِ «اَللَّهُمَّ هَذِهِ جَمْعٌ فَاجْمَعْ لِی فِیهَا جَوَامِعَ اَلْخَیْرِ کُلِّهِ اَللَّهُمَّ لاَ تُؤْیِسْنِی مِنَ اَلْخَیْرِ اَلَّذِی سَأَلْتُکَ أَنْ تَجْمَعَهُ لِی فِی قَلْبِی وَ عَرِّفْنِی مَا عَرَّفْتَ أَوْلِیَاءَکَ فِی مَنْزِلِی هَذَا وَ هَبْ لِی جَوَامِعَ اَلْخَیْرِ وَ اَلْیُسْرِ کُلِّهِ؛ خدایا نام این مکان [[جمع]] است، پس - به یُمن معنی آن - همگی جوامع خیر را در این سرزمین برای من جمع کن! خدایا من را از آن خیری که از تو می‌خواهم تا آن را در فضای قلبم گردآوری ناامید نکن و همگی جوامع خیر و آسانی در شئون زندگانی را به من ارزانی دار!»</ref><ref>[https://hadith.inoor.ir/fa/hadith/101083 من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۵۴۳؛] ترجمه من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۴۴۷.</ref> | |||
{{پایان}} | |||
==فلسفه== | |||
بر پایه روایتی، حاجی پس از تضرع و زاری در [[عرفات]]، اجازه ورود به [[حرم مکی]] را می‌گیرد و در آستانه درِ دوم (یعنی [[مشعر]] که در محدوده حرم مکی قرار دارد) نگه داشته می‌شود. پس از [[دعا]] و [[قربانی]] و رها کردن آلودگی‌ها، اجازه می‌یابد که با پاکی به [[زیارت]] بیاید.<ref>[http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/297/1/236 حج و عمره در قرآن و حدیث، ص۲۳۶]، به نقل از: تهذیب الأحکام، ج۵ ص۴۴٨، ح١۵۶۵ ، کنزالفوائد، ج٢ ص٨١، المناقب، ابن شهر آشوب، ج٢، ص٣٧٨ .</ref> | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| خط ۳۶: | خط ۱۰۰: | ||
}} | }} | ||
* ''' | *'''ترجمه و متن کتاب من لا یحضره الفقیه'''، شیخ صدوق (ابن بابویه)، ترجمه محمدجواد غفاری، بی‌جا، نشر صدوق، ۱۳۶۷ش. | ||
* '''جرعه‌ای از صهبای حج'''، عبدالله جوادی آملی، تهران، مشعر، ۳۸۶ش. | *'''جرعه‌ای از صهبای حج'''، عبدالله جوادی آملی، تهران، مشعر، ۳۸۶ش. | ||
* '''حج و عمره در قرآن و حدیث'''، محمد محمدی ری‌شهری، ترجمه جواد محدثی، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ۱۳۸۶ش. | *'''حج و عمره در قرآن و حدیث'''، محمد محمدی ری‌شهری، ترجمه جواد محدثی، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ۱۳۸۶ش. | ||
* ''' | *'''شیوه ای نو در بیان احکام حج و عمره'''، محمدعلی فقیهی، تهران، مشعر، ۱۳۹۳ش. | ||
* ''' | *'''قاموس الحج و العمره من حجة النبی و عمره'''، احمد عبدالغفور عطار، بیروت، دارالعلم للملایین، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م. | ||
*'''الکافی'''، ثقة الاسلام کلینی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۶۵ش. | |||
* '''الکافی'''، ثقة الاسلام کلینی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۶۵ش. | *[https://web.archive.org/save/https://www.wdl.org/ar/item/11707/ مزدلفة، مبیت الحجاج الواقع بین وادی منی وجبل عرفة]، المکتبة الرقمیة العالمیة، بایگانی شده از [https://www.wdl.org/ar/item/11707/ اصلی]، تاریخ بازدید مطلب: ۱۶ تیر ۱۳۹۹. | ||
* | *[https://hadith.inoor.ir/fa/hadithlist?pagenumber=1&pagesize=14&sortcolumn=default&sortdirection=desc&searchtype=and&book=1347&isgroup=0&isfulltext=0&iserab=1&pagesizegrouping=10000&isflexibleforstem=0&isflexibleforletter=1 '''من لا یحضره الفقیه''']، محمد بن علی بن‌بابویه، قم، جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم. مؤسسة النشر الإسلامی، بی‌تا. | ||
* | |||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
==مقالات مرتبط== | |||
*[[وقوف]] | |||
*[[وقوف در عرفات]] | |||
*[[افاضه از عرفات به مشعرالحرام]] | |||
*[[افاضه از مشعرالحرام به منا]] | |||
{{حج و عمره}} | {{حج و عمره}} | ||
[[ar:الوقوف في المشعر]] | |||
[[en:Wuquf at al-Mash'ar]] | |||
[[رده:اعمال حج]] | |||
[[رده:ارکان حج]] | |||
[[رده:احکام مزدلفه]] | |||
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۲۲ ژوئیهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۰۹:۳۵
|
این مقاله، راهنمای عملی احکام فقهی نیست. برای اطلاع از حکم و وظیفه شرعی به فتوای مرجع تقلید خود مراجعه کنید. از جمله نگاه کنید به: وقوف در مشعر (فتاوای مراجع). |
 | |
| دسته | اعمال حج تمتع |
|---|---|
| مکان | مشعرالحرام |
| زمان | شب دهم ذی الحجه |
| عمل قبلی | وقوف در عرفات |
| عمل بعدی | بیتوته در منا |
| حکم | واجب |
| مکان‌های وابسته | مشعر یا مزدلفه |
| صفحه فتواهای مراجع | وقوف در مشعر (فتاوای مراجع) |
| جستارهای وابسته | اعمال حج تمتع |
|
ببینید: آموزش وقوف در مشعر | |
| عمره تمتع |
| ۱ شوال تا ۹ ذوالحجه |
| احرام در میقات • طواف • نماز طواف • سعی • تقصیر |
| حج |
| نهم ذوالحجه |
| احرام در مکه • وقوف در عرفات |
| شب دهم |
| وقوف در مشعر |
| روز دهم |
| رمی جمره عقبه • قربانی • حلق یا تقصیر |
| شب یازدهم |
| بیتوته در منا |
| روز یازدهم |
| رمی جمرات سه‌گانه |
| شب دوازدهم |
| بیتوته در منا |
| روز دوازدهم |
| رمی جمرات • طواف زیارت • نماز طواف • سعی • طواف نساء • نماز طواف نساء |
وقوف در مشعر، به معنای ماندن در مشعر (مزدلفه) از اذان صبح روز دهم ذی‌الحجه (عید قربان) تا طلوع آفتاب و سومین عملِ واجبِ حج است. وقوفِ حداقلی در مشعر، رکن حج شمرده شده است. این وقوف بین دو افاضه انجام می شود: افاضه از عرفات به مشعرالحرام و افاضه از مشعرالحرام به منا.
خواندن دعاهای خاص، ذکر الهی و گردآوری سنگ‌ریزه‌هایی که در منا باید به جمرات زده شود از مستحبات وقوف در مشعر است. در روایات، مشعر، آستانه درِ دوم حرم مکی دانسته شده، که حج‌گزار با نگه‌داشته شدن و پاک شدن در آن، اجازه زیارت کردن خانه خدا می‌یابد.
مفهوم‌شناسی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
«وقوف» در لغت به معنای ایستادن و توقف کردن است و در اصطلاح حج، به ماندن در مکانی خاص گفته می‌شود.[۱]
احکام[ویرایش | ویرایش مبدأ]
وقوف در مشعر، به قصد وقوف و قربة الی الله، واجب است؛[۲] ولی تمام آن، رکن نیست. بلکه رکن، وقوفِ مقداری از بین‌الطلوعین است؛ اگرچه به اندازه یک دقیقه باشد.[۳]
زمان[ویرایش | ویرایش مبدأ]
بر پایه فقه شیعه، زمان وقوف در مشعر، از طلوع صبح روز دهم ذی‌الحجه (اذان صبح) تا طلوع آفتاب است؛[۴] البته به نظر مشهور فقیهان شیعه، شب عید قربان را نیز باید به نیت اطاعت الهی در آن‌جا بمانند و از اذان صبح نیت وقوف داشته باشند.[۵]
هرچند زمان وقوف تا طلوع آفتاب است، ولی حاجیان می‌توانند کمی پیش از طلوع آفتاب از مشعر حرکت کنند. البته بنابر احتیاط، نباید پیش از طلوع از وادی مُحسّر (حد فاصله بین مشعر و منا) بگذرند.[۶]
ابوحنیفه، پایه‌گذار مذهب حنفیه، وقت وقوف در مشعر را از طلوع فجر تا طلوع خورشید دانسته است. به گفته مالک بن انس، رئیس مذهب مالکی، حج‌گذار هر ساعتی از شب عید قربان و پیش از طلوع فجر را وقوف کند کافی است. امام شافعی، پیشوای مذهب شافعی، وقوف در هر لحظه‌ای پس از نیمه‌شب عید قربان را کافی دانسته است.[۷]
مکان[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مکان وقوف، مشعر است؛ هر جای آن که باشد. محدوده مشعر با تابلوهایی به رنگ بنفش مشخص شده که سمت بیرونی آنها نوشته شده «بدایة مزدلفة» (آغاز مزدلفه) و سمت داخلی آنها «نهایة مزدلفة» (پایان مزدلفه). وقوف در خارج از این محدوده صحیح نیست.[۸]
اقسام[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- اختیاری: از اذان صبح تا طلوع آفتاب روز عید قربان.
- اضطراری شبانه: بخشی از شب عید، پیش از اذان صبح، هر چند اندکی از آن.
- اضطراری روزانه: بخشی از نیمه اول روز عید؛ یعنی از طلوع آفتاب تا ظهر، هر چند اندکی از آن.
وقوف اضطراری برای حج‌گزاری است که از وقوف اختیاری معذور باشد.[۹]
مستحبات[ویرایش | ویرایش مبدأ]
.jpg)
برخی از مستحبات وقوف در مشعر، چنین است:
- تأخیر نماز مغرب و عشا از عرفات و خواندن آن در مشعر؛
- خواندن نماز مغرب و عشا با یک اذان و دو اقامه؛
- مشعر را پیاده طی کردن؛ به‌ویژه برای کسی که سال اول حج او است؛
- حرکت به سوی منا، کمی پیش از طلوع آفتاب (تا وادی مُحسّر)؛[۱۱]
- عبادت و اطاعت الهی هر مقدار از شب که توانایی آن باشد؛
- ذکر الهی گفتن در بخشی از وقت، هرچند کم باشد؛ (برخی از فقیهان، ذکر گفتن در مشعر را بنابر احتیاط، لازم دانسته‌اند.)[۱۲]
- گردآوریی سنگ‌ریزه‌هایی که در منا باید به جمرات بزنند؛[۱۲]
- خواندن دعاهایی که وارد شده است.[۱۲] [یادداشت ۱][۱۳]
فلسفه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
بر پایه روایتی، حاجی پس از تضرع و زاری در عرفات، اجازه ورود به حرم مکی را می‌گیرد و در آستانه درِ دوم (یعنی مشعر که در محدوده حرم مکی قرار دارد) نگه داشته می‌شود. پس از دعا و قربانی و رها کردن آلودگی‌ها، اجازه می‌یابد که با پاکی به زیارت بیاید.[۱۴]
پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ درسنامه مناسک حج، ص۵۷.
- ↑ حج در اندیشه اسلامی، ص۲۸۸؛ درسنامه مناسک حج، ص۶۲.
- ↑ فرهنگ اصطلاحات حج و عمره، ص۲۷۶.
- ↑ حج در اندیشه اسلامی، ص۲۸۸.
- ↑ حج در اندیشه اسلامی، ص۲۸۸؛ نگاه کنید به: شیوه ای نو در بیان احکام حج و عمره، ص۱۶۲.
- ↑ درسنامه مناسک حج، ص۶۲.
- ↑ قاموس الحج و العمره، ص۲۵۲.
- ↑ درسنامه مناسک حج، ص۶۱.
- ↑ درسنامه مناسک حج، ص۶۱ و ۶۲.
- ↑ مزدلفة، مبیت الحجاج الواقع بین وادی منی وجبل عرفة، المکتبة الرقمیة العالمیة، بایگانی شده از اصلی.
- ↑ حج در اندیشه اسلامی، ص۲۹۵ و ۲۹۶.
- ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ ۱۲٫۲ درسنامه مناسک حج، ص۶۳.
- ↑ من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۵۴۳؛ ترجمه من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۴۴۷.
- ↑ حج و عمره در قرآن و حدیث، ص۲۳۶، به نقل از: تهذیب الأحکام، ج۵ ص۴۴٨، ح١۵۶۵ ، کنزالفوائد، ج٢ ص٨١، المناقب، ابن شهر آشوب، ج٢، ص٣٧٨ .
- ↑ مانند دعایِ «اَللَّهُمَّ هَذِهِ جَمْعٌ فَاجْمَعْ لِی فِیهَا جَوَامِعَ اَلْخَیْرِ کُلِّهِ اَللَّهُمَّ لاَ تُؤْیِسْنِی مِنَ اَلْخَیْرِ اَلَّذِی سَأَلْتُکَ أَنْ تَجْمَعَهُ لِی فِی قَلْبِی وَ عَرِّفْنِی مَا عَرَّفْتَ أَوْلِیَاءَکَ فِی مَنْزِلِی هَذَا وَ هَبْ لِی جَوَامِعَ اَلْخَیْرِ وَ اَلْیُسْرِ کُلِّهِ؛ خدایا نام این مکان جمع است، پس - به یُمن معنی آن - همگی جوامع خیر را در این سرزمین برای من جمع کن! خدایا من را از آن خیری که از تو می‌خواهم تا آن را در فضای قلبم گردآوری ناامید نکن و همگی جوامع خیر و آسانی در شئون زندگانی را به من ارزانی دار!»
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
این مقاله برگرفته از کتاب درسنامه مناسک حج، محمدحسین فلاح‌زاده، تهران، مشعر، ۱۳۸۹ش، ص۵۷-۶۴ و کتاب فرهنگ اصلاحات حج و عمره:راهنمای زائران سرزمین وحی، مسعود فکری، احمد علائی، تهران، مشعر، ۱۳۹۳، ص۲۷۵ و حج در اندیشه اسلامی، علی قاضی‌عسکر، تهران، مشعر، ۱۳۸۴ش است.
- ترجمه و متن کتاب من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق (ابن بابویه)، ترجمه محمدجواد غفاری، بی‌جا، نشر صدوق، ۱۳۶۷ش.
- جرعه‌ای از صهبای حج، عبدالله جوادی آملی، تهران، مشعر، ۳۸۶ش.
- حج و عمره در قرآن و حدیث، محمد محمدی ری‌شهری، ترجمه جواد محدثی، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ۱۳۸۶ش.
- شیوه ای نو در بیان احکام حج و عمره، محمدعلی فقیهی، تهران، مشعر، ۱۳۹۳ش.
- قاموس الحج و العمره من حجة النبی و عمره، احمد عبدالغفور عطار، بیروت، دارالعلم للملایین، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
- الکافی، ثقة الاسلام کلینی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۶۵ش.
- مزدلفة، مبیت الحجاج الواقع بین وادی منی وجبل عرفة، المکتبة الرقمیة العالمیة، بایگانی شده از اصلی، تاریخ بازدید مطلب: ۱۶ تیر ۱۳۹۹.
- من لا یحضره الفقیه، محمد بن علی بن‌بابویه، قم، جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم. مؤسسة النشر الإسلامی، بی‌تا.