قربانی: تفاوت میان نسخه‌ها
(←منابع) |
|||
| (۱۷ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ | {{جعبه اطلاعات اعمال | ||
| عنوان = قربانی | |||
| تصویر = | |||
| توضیح تصویر = | |||
| فیلم = فیلم احکام قربانی.mp4 | |||
| توضیح فیلم = ببیند: آموزش احکام قربانی | |||
| دسته = | |||
| مربوط به آیین = [[حج]] | |||
| مکان = [[منا]] | |||
| زمان = [[عید قربان]] | |||
| عمل قبلی = [[رمی جمره عقبه]] | |||
| عمل بعدی = [[حلق و تقصیر|حلق یا تقصیر]] | |||
| حکم = [[واجب]] | |||
| کفاره = | |||
| پیامد فقهی = | |||
| ثواب = | |||
| آداب وابسته = | |||
| فلسفه و اسرار = | |||
| منشاء و تاریخچه = ماجرای ذبح [[حضرت اسماعیل]] از سوی [[حضرت ابراهیم(ع)]] به فرمان خدا | |||
| مکان‌های وابسته = [[قربانگاه معیصم]] | |||
| اشیای وابسته = | |||
| ذکرهای وابسته = | |||
| دعاهای وابسته = [[دعاهای مناسک عمره تمتع و حج#دعای قربانی|دعای قربانی]] | |||
| مفاهیم فقهی وابسته = | |||
| احکام فقهی وابسته = | |||
| صفحه فتواهای مراجع = [[قربانی (فتاوای مراجع)|قربانی]] | |||
| جستارهای وابسته = [[بدنه]]، [[تجلیل هدی]] | |||
}} | |||
'''قربانی''' ذبح گوسفند یا گاو، یا نحر شتر و از اعمال واجب [[حج]] است. به فتوای فقیهان [[شیعه]]، مکان قربانی [[منا]] و زمان آن روز [[عید قربان]] است. بیشتر فقیهان [[اهل‌سنت]] زمان قربانی را روزهای دهم، یازدهم و دوازدهم ذی‌حجه دانسته‌اند. | |||
همه مذاهب اسلامی برای حیوان قربانی شرایطی مانند پیر و لاغر نبودن، ذکر کرده‌اند. بر اساس منابع روایی شیعه، قربانی نباید ناقص باشد. به فتوای بیشتر فقیهان شیعه، مستحب است حاجی گوشت قربانی را سه قسمت کند؛ بخشی را هدیه کند، بخش دیگر را [[صدقه]] دهد و قدری را بخورد. در مقابل، به نظر فقیهان [[مذهب شافعی|شافعی]]، خوردن گوشت قربانیِ واجب جایز نیست. | |||
امروزه عمل قربانی توسط دولت [[عربستان]] در [[قربانگاه معیصم|قربانگاه مُعَیصم]] که بیرون از [[منا]] و [[وادی محسر]] قرار دارد، به [[نیابت]] از حاجی انجام می‌شود. به فتوای بیشتر فقیهان شیعه، در صورتی که امکان قربانی در منا نباشد، قربانی در بیرون آن کافی است و نیابت در قربانی جایز است. | |||
قربانی | فقیهان مذاهب اسلامی به تصریح [[آیه ۱۹۶ سوره بقره]] برآنند که اگر کسی از قربانی کردن ناتوان شد، باید به جای آن، سه روز پیاپی در حج و هفت روز پس از بازگشت از حج، [[روزه]] بگیرد. | ||
ذبح شتر در درجه نخست و گاو در درجه دوم، از مستحبات قربانی است. همچنین فربه بودن حیوان، و ذبح پس از طلوع آفتاب روز [[عید قربان]]، از مستحبات قربانی است. | |||
{{حج و عمره عمودی}} | |||
==مفهوم‌شناسی == | ==مفهوم‌شناسی == | ||
«قربان» به معنای نزدیک شدن است، قربانی نیز که از همین ریشه است، موجب قرب انسان به خدا | واژه «قربان» به معنای نزدیک شدن است، قربانی نیز که از همین ریشه است، موجب قرب و نزدیکی انسان به خدا می‌شود.<ref>مقاییس اللغه، ج۵، ص۸۰.</ref> قربانی در [[حج تمتع]] را «هدی» می‌گویند. قربانی که در روز عید اضحی ([[عید قربان]]) صورت می‌گیرد، «اضحیه» نامند. به قربانی، ذبیحه نیز گفته می‌شود. | ||
== قربانی در اقسام حج == | == قربانی در اقسام حج == | ||
قربانی بسته به اینکه در کدام قسم از اقسام حج باشد، احکام خاصی می‌یابد. | قربانی بسته به اینکه در کدام قسم از [[اقسام حج]] باشد، احکام خاصی می‌یابد. | ||
* '''در حج تمتع''': قربانی، از واجبات غیر رکنی حج تمتع است<ref name=":0">الخلاف، ج۲، ص۲۷۲ ؛ جواهرالکلام، ج۱۹، ص۱۱۴-۱۱۸ ؛ سنن ابن داود، ج۲، ص۱۴۹.</ref> و اصل وجوب آن بین فقیهان | * '''در حج تمتع''': قربانی، از واجبات غیر رکنی [[حج تمتع]] است<ref name=":0">الخلاف، ج۲، ص۲۷۲ ؛ جواهرالکلام، ج۱۹، ص۱۱۴-۱۱۸ ؛ سنن ابن داود، ج۲، ص۱۴۹.</ref> و اصل وجوب آن بین فقیهان [[شیعه]]<ref name=":1">منتهی المطلب ، ج۱۱،ص۱۱۴؛ ریاض المسائل،ج۶، ص۳۹۵ ؛ الحدائق الناضره،ج۱۷،ص۲۵.</ref> و [[اهل‌سنت]]<ref name=":2">المجموع، ج۷، ص۱۹۱ ؛ فتح العزیز، ج۷، ص۱۲۶.</ref> مسلم است. به اجماع فقیهان شیعه<ref>ریاض المسائل،ج۶، ص۳۷۹ ؛ مستندالشیعه،ج۱۲، ص۲۹۶؛ جواهرالکلام،ج۱۹،ص۱۱۵.</ref> در حج تمتع، چه حاجی [[اهل حرم|اهل مکه]] باشد و چه نباشد، قربانی واجب است. در مقابل، فقیهان چهارگانه اهل‌سنت، قربانی را در حج تمتع فقط برای حاجی غیرمکی واجب می‌دانند.<ref>حاشیه ابن عابدین، ج۲، ص۵۹۲ ؛ فتح العزیز، ج۷، ص۱۲۶ ؛ المغنی ، ابن قدامه، ج۳، ص۴۹۷.</ref> | ||
* '''در حج قران''': شرط حج | * '''در حج قران''': شرط [[حج قران|حج قِران]]، همراه داشتن قربانی هنگام [[احرام|مُحرم شدن]] است<ref>جواهرالکلام،ج۱۸،ص۵۰.</ref> و به اتفاق همه فقیهان مذاهب،<ref>فقه الامام جعفر الصادق(ع)، ج۱، ۲۳۹.</ref> قربانی کردن در حج قران واجب است. هرگاه فرد در حج قران، قربانی را هنگام احرام، [[اشعار و تقلید|اشعار یا تقلید]] کند، قربانی در [[منا]] واجب می‌شود.<ref>مستندالشیعه، ج۱۲، ص۲۹۶ ؛ جواهرالکلام،ج۱۸،ص ۵۰و ۹۶ ؛ ج۱۹، ص۱۹۲-۱۹۶؛ مهذّب الاحکام، ج۱۴، ص۲۴۶.</ref> انجام قربانی دیگری، همانند قربانی حج تمتع واجب نبوده و فقط استحباب دارد.<ref>جواهرالکلام،ج۱۸،ص۹۶.</ref> | ||
* '''در حج افراد''': به اتفاق همه فقیهان مذاهب اسلامی<ref>جواهرالکلام،ج۱۸،ص۹۶ ؛ فقه الامام جعفر الصادق(ع)، ج۱، ۲۳۹؛ المغنی ، ابن قدامه، ج۳، ص۴۹۷.</ref>، قربانی در حج افراد لازم نیست و فقط استحباب دارد. | * '''در حج افراد''': به اتفاق همه فقیهان مذاهب اسلامی<ref>جواهرالکلام،ج۱۸،ص۹۶ ؛ فقه الامام جعفر الصادق(ع)، ج۱، ۲۳۹؛ المغنی ، ابن قدامه، ج۳، ص۴۹۷.</ref>، قربانی در [[حج افراد|حج اِفراد]] لازم نیست و فقط استحباب دارد. | ||
==قربانی واجب و مستحب== | ==قربانی واجب و مستحب== | ||
قربانی در حج | قربانی در [[حج تمتع]]، در [[حج قران]]، در صورت [[احصار و صد|احصار]] و نیز، در [[کفاره|کفارات]]، واجب است.<ref>تذکره الفقهاء، ج۸، ص۲۹۷ ؛ منتهی المطلب، ج۱۱، ص۲۶۳ – ۲۶۵ ؛ الدروس الشرعیه، ج۱، ص۴۴۳.</ref> | ||
فقیهان | فقیهان شیعه،<ref>الخلاف، ج۲، ص۴۲۳-۴۲۴؛ شرائع الاسلام، ج۱، ص۲۱۳؛ مستند الشیعه، ج۱۳، ص۱۴۲ .</ref> [[مذهب شافعی|شافعی]]،<ref>الام، ج۲، ص۱۸۰؛ المجموع، ج۸، ص۳۰۲-۳۰۳ .</ref> [[مذهب حنبلی|حنبلی]]<ref>المغنی، ج۳، ص۳۷۱؛ کشاف القناع، ج۲، ص۶۰۷-۶۰۸.</ref> و [[مذهب حنفی|حنفی]]<ref>المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۱۰۶.</ref> به استناد [[آیه ۱۹۶ سوره بقره|آیه ۱۹۶ بقره]] برای [[تحلل|تحلّلِ محصَر]]، قربانی کردن را لازم می‌دانند. [[مذهب مالکی|مالکیان]]<ref>الموطأ، ج۱، ص۳۶۰-۳۶۱؛ مواهب الجلیل، ج۴، ص۲۹۴؛ حاشیه الدسوقی، ج۲، ص۹۳-۹۴ .</ref> برای تحلّل محصر قربانی را لازم نشمرده‌اند. وجوب قربانی برای [[حلق و تقصیر|تراشیدن سر]] و [[صید]]، تخییری است و حاجی مخیر بین قربانی، [[صدقه]] و [[روزه]] است. | ||
قربانی کردن در [[عید قربان]]، چه در [[منا]] و چه مکان‌های دیگر استحباب دارد. به طور کلی، قربانی کردن به اتفاق فقیهان همه مذاهب اسلامی<ref>الحدائق الناضره، ج۱۱، ص۱۹۹ ؛ المغنی،ج۳، ص۸۲؛ ا المجموع شرح المهذب،ج۸، ص۳۵۶، ۴۱۴.</ref>، مستحب و در روایات<ref>وسائل الشیعه، ج۱۴، ص۲۵؛ صحیح مسلم، ج۲، ص۹۵۷.</ref> بسیار | قربانی کردن در [[عید قربان]]، چه در [[منا]] و چه مکان‌های دیگر استحباب دارد. به طور کلی، قربانی کردن به اتفاق فقیهان همه مذاهب اسلامی<ref>الحدائق الناضره، ج۱۱، ص۱۹۹ ؛ المغنی،ج۳، ص۸۲؛ ا المجموع شرح المهذب،ج۸، ص۳۵۶، ۴۱۴.</ref>، مستحب و در روایات<ref>وسائل الشیعه، ج۱۴، ص۲۵؛ صحیح مسلم، ج۲، ص۹۵۷.</ref> بسیار به آن سفارش شده است. به اعتقاد فقیهان شیعه و شافعیان، زمان قربانیِ مستحب برای کسی که در منا است، روز [[عید قربان]] و سه روز پس از آن و به باور فقیهان حنفی، مالکی و حنبلی، ایام قربانی مستحبی در منا روز عید و دو روز پس از آن است. به اتفاق همه فقیهان اسلامی، وقت قربانی استحبابی برای کسی که در منا نیست، روز عید و دو روز پس از آن است.<ref>الفقه علی المذاهب الاربعه، ج۱، ص۵۸۷ ؛ فقه الامام جعفر الصادق(ع)، ج۱، ص۲۳۸.</ref> | ||
== شرایط قربانی == | == شرایط قربانی == | ||
به اتفاق فقیهان | به اتفاق فقیهان شیعه<ref>مستندالشیعه، ج۱۲، ص۳۰۷ ؛ جواهرالکلام،ج۱۹، ص۱۳۶-۱۳۸ ؛ الحدائق الناضره ج۱۷، ص۸۸-۹۱. </ref> و اهل‌سنت<ref>المغنی ۱۱ / ۹۹، ۱۰۰ ؛ حاشیه الدسوقی علی الشرح الکبیر،ج۲، ص۱۱۹ ؛ المجموع،ج۸، ص۳۹۴. </ref> باید حیوانی که به عنوان قربانی ذبح می‌شود شرایطی داشته باشد؛ از جمله آنکه: خیلی پیر، ناقص العضو و لاغر نباشد، همچنین باید سالم بوده و سن آن کامل باشد.<ref>شرائع الاسلام، ج۱، ص۲۶۰ ؛ جواهرالکلام، ج۱۹، ص۱۳۹؛ سنن الترمذی،ج۴، ص۸۷ .</ref> بر اساس روایتی از [[پیامبر(ص)]]، حیوانی که قربانی می‌شود نباید لنگ، کچل، گوش‌بریده، دم‌بریده و شاخ شکسته باشد.<ref>وسائل الشیعه، ج۱۰، ص۱۲۰.</ref> آنچه به عنوان قاعده کلی طبق روایتی از [[امام کاظم(ع)]] فهمیده می‌شود، آن است که قربانی نباید ناقص باشد.<ref>وسائل الشیعه، ج۱۰.، باب۲۱ از ابواب ذبح، ح ۱.</ref> | ||
به فتوای بیشتر فقیهان شیعه، بز و گاو نباید کمتر از دو سال داشته باشند و میش نیز به احتیاط واجب، کمتر از یک سال نباشد. همچنین شتر سال پنجم را تمام و داخل سال ششم شده باشد.<ref>المبسوط ج۱، ص۳۸۷؛ مدارک الاحکام ج۵، ص۹۴ ؛ جواهر الکلام ج۱۵، ص۱۳۲ ؛ ج۱۹، ص۱۳۶. </ref> | به فتوای بیشتر فقیهان شیعه، بز و گاو نباید کمتر از دو سال داشته باشند و میش نیز به احتیاط واجب، کمتر از یک سال نباشد. همچنین شتر سال پنجم را تمام و داخل سال ششم شده باشد.<ref>المبسوط ج۱، ص۳۸۷؛ مدارک الاحکام ج۵، ص۹۴ ؛ جواهر الکلام ج۱۵، ص۱۳۲ ؛ ج۱۹، ص۱۳۶. </ref> | ||
== زمان قربانی == | == زمان قربانی == | ||
طبق دیدگاه بیشتر فقیهان | طبق دیدگاه بیشتر فقیهان شیعه،<ref>مدارک الاحکام، ج۸، ص۲۷ ؛ مستندالشیعه، ج۱۲، ص۲۹۹؛ جواهرالکلام، ج۱۹، ص۲۲۳.</ref> زمان وجوب قربانی روز [[عید قربان]] (دهم ذی‌حجه) است و اگر بی‌دلیل تأخیر انداخت گناه کرده است. اگر کسی از روی عمد یا به‌واسطه عذری روز عید قربانی نکرد، واجب است آن را در [[ایام تشریق]] (یازده، دوازده و سیزده ذی‌حجه) ذبح کند و در صورت عدم امکان، در بقیه ماه ذی‌حجه قربانی نماید.<ref>الحدائق الناضره، ج۱۷، ص۷۶ ؛ ریاض المسائل، ج۶، ص۴۰۹ ؛ جواهرالکلام، ج۱۹، ص۲۲۳.</ref> برخی فقیهان شیعه، قربانی در روز عید را بهتر دانسته و آن را در تمام روزهای ذی‌حجه جایز دانسته‌اند.<ref>جواهر الکلام ج۱۹، ص۱۳۳-۱۳۴ ؛ جامع المدارک ج۲، ص۴۵۴-۴۵۵ ؛ براهین الحج ج۳، ص۲۹۴-۲۹۶.</ref> | ||
به باور فقیهان حنفی، مالکی و حنبلی، قربانی باید در ایام نحر (روزهای | به باور فقیهان حنفی، مالکی و حنبلی، قربانی باید در ایام نحر (روزهای دهم، یازدهم و دوازدهم ذی‌حجه) صورت پذیرد؛ ولی فقیهان شافعی زمان خاصی را تعیین نکرده‌اند، هرچند قربانی کردن در روز عید قربان را بهتر دانسته‌اند.<ref>الموسوعه الفقهیه الکویتیه، ج۴۲، ص۲۴۹.</ref> حنابله و حنفیان ذبح قربانی حج واجب، قبل از عید قربان را جایز نمی‌دانند و در صورت ذبح قبل از عید، حکم به تجدید آن در عید کرده‌اند.<ref>بدایه المجتهد،ج۱، ص۳۷۸ ؛ المجموع فی شرح المهذب، ج۸، ص۳۸۱؛ المغنی ، ج۳، ص۴۶۴.</ref> | ||
== مکان قربانی == | == مکان قربانی == | ||
مطابق دیدگاه فقیهان | مطابق دیدگاه فقیهان شیعه<ref>تذکره الفقهاء ، ج۸، ص۲۵۲ ؛ ریاض المسائل، ج۶، ص۴۰۰ ؛ جواهرالکلام، ج۱۹، ص۱۲۰ .</ref> به پشتوانه احادیث فراوان،<ref>وسائل الشیعه، ج۱۰، باب ۲۸ از ابواب ذبح، ح۲ ؛ باب ۴ از ابواب ذبح، ح۱ و ۵و۶ و ۷.</ref> قربانی باید در سرزمین [[منا]] انجام شود؛ البته در حالت ضرورت، [[قربانی در خارج از منا|قربانی خارج از منا]] اشکال ندارد. فقیهان حنفی، شافعی و حنبلی بر این باورند که در تمامی منطقه [[حرم مکی]] می‌توان قربانی انجام داد؛ ولی فقیهان مالکی معتقدند قربانی را با شرایطی در منا و در غیر این صورت باید در [[مکه]] ذبح کرد.<ref>بَدَائِع الصَّنَائِع،ج۲، ص۱۷۹؛ مغنی الْمُحْتَاج،ج۱، ص۵۳۱ ؛ مواهب الْجَلِیل، ج۳، ص۱۸۶.</ref> | ||
عمره‌گزاری که قربانی همراه خود آورده یا قربانی به جهت کفاره صید و غیر آن بر عهده‌اش آمده، واجب است قربانی را در مکه ذبح یا نحر کند.<ref>کشف اللثام، ج۶، ص۲۰۶ ؛ الحدائق الناضره، ج۱۵، ص۳۲۸ ؛ جواهر الکلام، ج۱۹، ص۱۹۶-۱۹۷.</ref> | عمره‌گزاری که قربانی همراه خود آورده یا قربانی به جهت کفاره [[صید]] و غیر آن بر عهده‌اش آمده، واجب است قربانی را در مکه ذبح یا نحر کند.<ref>کشف اللثام، ج۶، ص۲۰۶ ؛ الحدائق الناضره، ج۱۵، ص۳۲۸ ؛ جواهر الکلام، ج۱۹، ص۱۹۶-۱۹۷.</ref> | ||
==مصرف قربانی== | ==مصرف قربانی== | ||
بیشتر فقیهان | بیشتر فقیهان شیعه<ref>النهایه، ص۲۶۱ ؛ ریاض المسائل، ج۶، ص۴۲۸ ؛ جواهرالکلام، ج۱۹، ص۱۵۷ .</ref> به استناد [[آیه ۲۸ سوره حج]] معتقدند، استحباب دارد حاجی ذبیحه را سه قسمت کند؛ بخشی را هدیه کند، بخش دیگر را [[صدقه]] دهد و قدری را هم بخورد.<ref>علل الشرائع، ج۲، ص۴۳۸.</ref> | ||
فقیهان مالکی، حنبلی و حنفی معتقدند<ref>الْبَحْر الرَّائِق، ج۳، ص۷۶، الشرح الْکَبِیر، ج۲، ص۸۹ .</ref> حاجی می‌تواند گوشت قربانی حج تمتع و قران را بخورد؛ ولی فقیهان شافعی بر جایز نبودن خوردن گوشت هدی | فقیهان مالکی، حنبلی و حنفی معتقدند<ref>الْبَحْر الرَّائِق، ج۳، ص۷۶، الشرح الْکَبِیر، ج۲، ص۸۹ .</ref> حاجی می‌تواند گوشت قربانی [[حج تمتع]] و [[حج قران|قِران]] را بخورد؛ ولی فقیهان شافعی بر جایز نبودن خوردن گوشت هدی واجب، اعتقاد دارند.<ref>مُغْنِی الْمُحْتَاج، ج۱، ص۵۳۱.</ref> همه فقیهان اهل‌سنت، بر جواز خوردن گوشت قربانی مستحب اتفاق دارند، جز فقیهان مالکی که جواز خوردن از گوشت قربانی را مشروط به معین نبودن هدی دانسته‌اند.<ref>الْبَحْر الرَّائِق، ج۳، ص۷۶، المغنی،ج۳، ص۵۴۱، الشرح الْکَبِیر، ج۲، ص۸۹ .</ref> | ||
فقیهان شافعی و حنبلی معتقدند تقسیم گوشت هر قربانی‌ای که ذبحش در حرم واجب باشد، بین مساکین حرم واجب است؛ ولی فقیهان حنفی حکم به جواز تقسیم گوشت قربانی در حرم و غیر حرم کرده‌اند.<ref>سنن الترمذی، ج۳، ص۲۰۶؛ مختصر تفسیمر ابن کثیر، ج۲، ص۵۴۵ ؛ بدایه المجتهد، ج۱، ص۳۰۳.</ref> | فقیهان شافعی و حنبلی معتقدند تقسیم گوشت هر قربانی‌ای که ذبحش در [[حرم مکی|حرم]] واجب باشد، بین [[مسکین|مساکین]] حرم واجب است؛ ولی فقیهان حنفی حکم به جواز تقسیم گوشت قربانی در حرم و غیر حرم کرده‌اند.<ref>سنن الترمذی، ج۳، ص۲۰۶؛ مختصر تفسیمر ابن کثیر، ج۲، ص۵۴۵ ؛ بدایه المجتهد، ج۱، ص۳۰۳.</ref> | ||
== قربانی در خارج از منا == | == قربانی در خارج از منا == | ||
{{اصلی|قربانی در خارج از منا}} | {{اصلی|قربانی در خارج از منا}} | ||
از گذشته مرسوم بوده عمل قربانی در [[منا]] انجام شود؛ ولی دولت [[عربستان]] با زیاد شدن حاجیان، [[قربانگاه معیصم]] را در بیرون از منا تأسیس کرده و عمل قربانی را در آن انجام می‌دهد. برخی از فقیهان، قربانی در بیرون از منا را کافی دانسته و برخی با آن مخالفت کرده‌اند. | از گذشته مرسوم بوده عمل قربانی در [[منا]] انجام شود؛ ولی دولت [[عربستان]] با زیاد شدن حاجیان، [[قربانگاه معیصم|قربانگاه مُعَیصم]] را در بیرون از منا تأسیس کرده و عمل قربانی را در آن انجام می‌دهد. برخی از فقیهان، قربانی در بیرون از منا را کافی دانسته و برخی با آن مخالفت کرده‌اند. | ||
به فتوای بیشتر فقیهان شیعه، در صورتی که امکان قربانی در منا نباشد، قربانی در بیرون آن کافی است. به فتوای [[سید علی سیستانی]] | به فتوای بیشتر فقیهان شیعه، در صورتی که امکان قربانی در منا نباشد، قربانی در بیرون آن کافی است. به فتوای [[سید علی سیستانی]]، مرجع تقلید شیعه، اگر امکان نداشتن قربانی در منا، به دلیل منع حکومت باشد احتیاط این است که در [[وادی محسر]] قربانی کند و سه روز نیز [[روزه]] بگیرد. | ||
===قربانگاه معیصم=== | ===قربانگاه معیصم=== | ||
{{اصلی|قربانگاه معیصم}} | {{اصلی|قربانگاه معیصم}}قربانگاه معیصم تأسیساتی کشتارگاهی در فاصله پانصد متری [[منا]] و خارج از [[وادی محسر]] است، که ذبح یا نحر قربانی حاجیان در آن انجام می‌شود.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص170.</ref> طرح قربانگاه، بر اساس فتوایی است که از دار افتای کشور [[عربستان]] صادر شده و هیئت وزیران سعودی نیز آن را تأیید کرده‌است. این فتوا، بر مبنای وکالت دادن برای ادای فریضه قربانی است. دولت عربستان برای تضمین اجرای صحیح شرعی و بهداشتی بر اجرای آن نظارت دارد.<ref name=":02">«[https://www.adahi.org/ar/Pages/about-adahi.aspx عن مشروع الأضاحی]»، الاضاحی.</ref> | ||
==اشعار و تقلید== | |||
{{اصلی|اشعار و تقلید}} | |||
اشعار، ایجاد شکاف در کوهان شتری است که برای قربانی آماده شده است، تا اینگونه شناسایی آن آسان‌تر باشد.<ref>مدارک الاحکام، ج7، ص196؛ مستند الشیعه، ج13، ص105؛ ریاض المسائل، ج6، ص154.</ref> تقلید، آویزان کردن نشانه‌ای مانند کفش به گردن حیوانی است که برای قربانی آماده شده است.<ref>المغنی، ج3، ص574-575؛ تذکرة الفقهاء، ج7، ص257؛ الفقه الاسلامی، ج3، ص666.</ref> بسیاری از فقیهان شیعه تنها مورد اشعار و تقلید را در [[حج قران]] دانسته‌اند. به فتوای بیشتر فقیهان شیعه، در حج قران افزون بر [[تلبیه]]، با اشعار و تقلید نیز [[احرام]] منعقد می‌شود.<ref>المبسوط، طوسی، ج1، ص315؛ کشف اللثام، ج1، ص314؛ سلسلة الینابیع، ج30، ص186.</ref> از میان اهل سنت، تنها [[مذهب حنفی|حنفیان]] تقلید را در انعقاد احرام دخیل می‌دانند.<ref>المبسوط، سرخسی، ج4، ص138؛ الفتاوی الهندیه، ج1، ص222.</ref> | |||
== دیگر احکام == | == دیگر احکام == | ||
برخی از دیگر احکام قربانی عبارت است از: | برخی از دیگر احکام قربانی عبارت است از: | ||
=== آنچه باید قربانی کرد === | |||
به اجماع فقیهان شیعه<ref>شرائع الاسلام، ج۱، ص۲۶۰ ؛ منتهی المطلب، ج۱۱، ص۱۸۳ ؛ جواهرالکلام،ج۱۹،ص۱۳۶.</ref> و اهل سنت،<ref>البدائع،ج۵، ص۶۹، المجموع،ج۸، ص۳۹۸، المغنی، ج۱۱، ص۹۶، ۱۱۸.</ref> و به پشتوانه احادیث<ref>صحیح مسلم، ج۲، ص۹۵۵ ؛ وسائل الشیعه، ج۱۰، باب ۱۰ از ابواب ذبح، ح۱ و ۲ و۵. </ref> حج‌گزار باید شتر، گاو یا گوسفند قربانی کند و قربانی سایر حیوانات کافی نیست. | |||
=== شراکت در قربانی === | |||
به فتوای بیشتر فقیهان شیعه<ref>المبسوط، ج۱، ص۳۷۲ ؛ المختلف، ج۴، ۲۷۹ ؛ کشف اللثام، ج۶، ص۱۳۱.</ref> در حال اختیار هر نفر باید حداقل یک حیوان در [[حج تمتع]] قربانی کند و شرکت چند نفر در یک قربانی کافی نیست. هر چند روایاتی<ref>وسائل الشیعه، ج۱۰.، باب ۱۸ از ابواب ذبح، ح ۱۰ و ۱۱ و ۱۳.</ref> بر جواز شراکت در قربانی در حال اضطرار داریم، ولی ظاهراً حج‌گزار علاوه بر ذبح مشترک، باید [[روزه]] هم بگیرد.<ref>مناسک حج(مراجع)، مساله ۱۰۲۱.</ref> به دیدگاه مذاهب چهارگانه اهل‌سنت، قربانی گوسفند برای یک نفر، ولی شتر و گاو برای هفت نفر کفایت می‌کند.<ref>البدائع،ج۵، ص۷۱ - ۷۲، حاشیه ابن عابدین علی الدر المختار،ج۵، ص۲۰۱؛ الموسوعه الفقهیه الکویتیه، ج۵، ص۹۰.</ref> | |||
=== نیابت در قربانی === | |||
بیشتر فقیهان مذاهب اسلامی<ref>جواهرالکلام،ج ۱۹، ص۱۱۸ ؛ البدائع،ج۵، ص۶۷، حاشیه الدسوقی، ج۲، ص۱۲۳، نهایه المحتاج، ج۸، ص۱۲۵.</ref> اتفاق دارند، [[نیابت]] در قربانی جایز است، هرچند فرد، خود توانایی داشته باشد. وکیل باید از طرف کسی که نیابت شده،به هنگام ذبح نیت نماید؛ هر چند بهتر است هر دو نیت کنند.<ref>دروس فی الفقه المقارن، ص۵۵۶ ؛ الفقه علی المذاهب الخمسه، ص۲۶۸؛ سنن ابن داود، ج۲، ص۱۵۱.</ref> برخی از فقیهان متأخر شیعه برآنند ایمان شرط صحت عمل است، پس ذابح باید [[شیعه]] باشد، اما برخی دیگر معتقدند در این رابطه روایتی از معصومان(ع) نداشته و اساس ایمان شرط قبولی عمل است، پس اسلامِ ذابح کفایت می‌کند.<ref>الحج فی الشریعه الاسلامیه الغراء، ج۵، ص۱۲۳؛ مناسک حج(مراجع)، مساله۱۰۴۲.</ref> | |||
=== ترتیب اعمال === | |||
برخی از فقیهان شیعه<ref>شرائع الاسلام، ج۱،ص۲۴۰ ؛ قواعد الأحکام،ج۱، ص۴۳۸ ؛ جامع المقاصدج۳، ص۲۳۲.</ref> و فقیهان حنفی و مالکی<ref>المغنی، ج۳، ص۴۴۸ ؛ بدائع الصنائع،ج۲، ص۱۵۸ – ۱۵۹ ؛ الشرح الکبیر، ج۲، ص۴۷ – ۴۸.</ref> بر این باورند که در روز عید قربان باید پس از [[رمی جمره عقبه]] و پیش از [[حلق و تقصیر|حلق یا تقصیر]]، قربانی انجام پذیرد. ابوحنیفه و شماری دیگر از فقیهان اهل‌سنت، رعایت نکردن ترتیب بین این اعمال را سبب وجوب [[کفاره]] (گوسفند) شمرده‌اند.<ref>المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۴۱-۴۲؛ بدائع الصنائع، ج۲، ص۱۵۸؛ البحرالرائق، ج۳، ص۴۲.</ref> برخی دیگر از فقیهان شیعه و اهل‌سنت<ref>المغنی، ج۳، ص۴۷۱.</ref> رعایت این ترتیب را لازم نشمرده‌اند. بیشتر فقیهان<ref>شرائع الاسلام، ج۱، ص۲۶۵.</ref> بر این باورند که هر چند رعایت این ترتیب الزامی است، اما عدم رعایت آن موجب بطلان عمل و وجوب تکرار آن نمی‌شود. | |||
=== بدل قربانی === | |||
فقیهان مذاهب اسلامی<ref>.الحدائق الناضره، ج۱۷، ص۱۱۷ ؛ جواهرالکلام، ج۱۹، ص۱۲۶؛ الفقه علی المذاهب الخمسه، ج۱، ص۴۰۰</ref> به تصریح [[آیه ۱۹۶ سوره بقره]] برآنند که اگر کسی از قربانی کردن ناتوان شد، باید به جای آن، سه روز پیاپی در حج و هفت روز پس از بازگشت از حج، روزه بگیرد. واجب است روزه سه روز در ماه ذی‌حجه باشد. مستحب است روزهای هفتم، هشتم و نهم ذی‌حجه روزه بگیرد.<ref>مستندالشیعه، ج۱۲، ص۳۴۳.</ref> | |||
==فلسفه قربانی== | ==فلسفه قربانی== | ||
بر اساس | بر اساس [[قرآن]]، خداوند قربانی را از شعائر و نشانه‌های الهی<ref>مائده، آیه ۲ ؛ حج آیه ۳۶.</ref> معرفی و وسیله قیام<ref>مصباح المنیر، ریشه قوم.</ref> و برپا بودن مردم شمرده است.<ref>تفسیر کبیر، ج۱۲، ص۱۰۰ ؛ تفسیر المیزان، ج۶، ص۱۴۲ ؛ تفسیر نمونه، ج۵، ص۹۰.</ref> آنچه از قربانی به حج گزار می‌رسد، تقوا و پرهیزکاری و پاکی اعمال است.<ref>حج، آیه ۳۷.</ref> همچنین در [[آیه ۳۶ سوره حج]]، سفارش شده از گوشت قربانی مستمندان قانع و فقیر [[اطعام در حج|اطعام]] شوند.<ref>حج، آیه ۳۶.</ref> | ||
به باور برخی، قربانی در روز عید قربان، نوعی تأسی از [[حضرت ابراهیم(ع)]] است، که با تسلیم امر خدا شدن، اقدام به ذبح فرزندش [[حضرت اسماعیل(ع)|اسماعیل]] کرد و خدا ذبح عظیمی را فدای او کرد.<ref>صافات، آیه ۱۰۷.</ref> بر اساس حدیثی از [[امام علی(ع)]]، اگر مردم به فواید قربانی آگاه بودند، حتی با قرض گرفتن قربانی می‌کردند.<ref>همان.</ref> | |||
بر اساس روایتی، [[امام صادق(ع)]] در پاسخ به فلسفه قربانی، اولین قطره خون قربانی را باعث بخشید شدن گناهان صاحب قربانی دانسته است و قربانی را وسیله‌ای برای آزمودن تقوای او شمرده است.<ref>بحارالانوار، ج۹۶، ص۲۹۶ـ۲۹۸.</ref> | |||
== مستحبات قربانی == | == مستحبات قربانی == | ||
برخی از مستحبات قربانی چنین است: | برخی از مستحبات قربانی چنین است: | ||
* بهترین قربانی، شتر، پس از آن گاو و در پایان، گوسفند است.<ref>وسائل الشیعه، ج۱۰، باب ۱۰ از ابواب ذبح، ح۵.</ref> | * بهترین قربانی، شتر، پس از آن گاو و در پایان، گوسفند است.<ref>وسائل الشیعه، ج۱۰، باب ۱۰ از ابواب ذبح، ح۵.</ref> | ||
* به گفته فقیهان | * به گفته فقیهان شیعه<ref>الخلاف، ج۲، ص۴۱؛ جواهرالکلام، ج۱۹، ۱۳۶. </ref> به استناد روایات<ref>وسائل الشیعه، ج۱۰، باب ۹ از ابواب ذبح.</ref> مستحب است شتر یا گاو، ماده؛ ولی گوسفند و بز، نر باشد. فقیهان اهل‌سنت،<ref>المبسوط(سرخسی)، ج۱، ص۳۸۷؛ مختصر تفسیر ابن کثیر، ج۲، ص۵۴۴.</ref> ذبیحه نر و ماده را یکسان می‌دانند. | ||
* به استناد | * به استناد روایات، مستحب است قربانی بسیار فربه باشد.<ref>وسائل الشیعه، ج۱۰، باب ۱۳ از ابواب ذبح.</ref> | ||
* مستحب است حاجی خودش قربانی را ذبح یا نحر کند و اگر نتواند دست خود را بالای دست کسی که ذبح می‌کند، بگذارد.<ref>جواهرالکلام،ج ۱۹، ص۱۱۸ ؛ نهایه المحتاج، ج۸، ص۱۲۵.</ref> | * مستحب است حاجی خودش قربانی را ذبح یا نحر کند و اگر نتواند دست خود را بالای دست کسی که ذبح می‌کند، بگذارد.<ref>جواهرالکلام،ج ۱۹، ص۱۱۸ ؛ نهایه المحتاج، ج۸، ص۱۲۵.</ref> | ||
* بهترین اوقات قربانی کردن، پس از طلوع آفتاب روز | * بهترین اوقات قربانی کردن، پس از طلوع آفتاب روز [[عید قربان]]، به گونه‌ای است که بتوان نماز عید و دو خطبه آن را ادا کرد.<ref>مسالک الافهام،ج۲، ص۳۱۸ ؛ جواهرالکلام، ج۱۹، ص۲۱۹؛ سنن الترمذی، ج۳، ص۲۴۱.</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| خط ۱۰۵: | خط ۱۳۹: | ||
*'''المبسوط'''، السرخسی (م.۴۸۳ق)، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق. | *'''المبسوط'''، السرخسی (م.۴۸۳ق)، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق. | ||
*'''الفتاوی الهندیه'''، الشیخ نظام و الجماعة من علماء الهند، دار الفکر، ۱۴۱۱ق. | *'''الفتاوی الهندیه'''، الشیخ نظام و الجماعة من علماء الهند، دار الفکر، ۱۴۱۱ق. | ||
* '''آثار اسلامی مکه و مدینه'''، رسول جعفریان، تهران، نشر مشعر، ۱۳۷۹ش. | |||
* «[https://www.adahi.org/ar/Pages/about-adahi.aspx عن مشروع الأضاحی]»، الاضاحی، تاریخ بازدید: ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۱ش. | |||
{{پایان}} | |||
== مقاله‌های مرتبط == | |||
{{حج و عمره}} | |||
[[رده:مناسک منا]] | [[رده:مناسک منا]] | ||
[[رده:احکام قربانی]] | [[رده:احکام قربانی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۲ مهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۱۱:۴۲
| مربوط به آیین | حج |
|---|---|
| مکان | منا |
| زمان | عید قربان |
| عمل قبلی | رمی جمره عقبه |
| عمل بعدی | حلق یا تقصیر |
| حکم | واجب |
| منشاء و تاریخچه | ماجرای ذبح حضرت اسماعیل از سوی حضرت ابراهیم(ع) به فرمان خدا |
| مکان‌های وابسته | قربانگاه معیصم |
| دعاهای وابسته | دعای قربانی |
| صفحه فتواهای مراجع | قربانی |
| جستارهای وابسته | بدنه، تجلیل هدی |
|
ببیند: آموزش احکام قربانی | |
قربانی ذبح گوسفند یا گاو، یا نحر شتر و از اعمال واجب حج است. به فتوای فقیهان شیعه، مکان قربانی منا و زمان آن روز عید قربان است. بیشتر فقیهان اهل‌سنت زمان قربانی را روزهای دهم، یازدهم و دوازدهم ذی‌حجه دانسته‌اند.
همه مذاهب اسلامی برای حیوان قربانی شرایطی مانند پیر و لاغر نبودن، ذکر کرده‌اند. بر اساس منابع روایی شیعه، قربانی نباید ناقص باشد. به فتوای بیشتر فقیهان شیعه، مستحب است حاجی گوشت قربانی را سه قسمت کند؛ بخشی را هدیه کند، بخش دیگر را صدقه دهد و قدری را بخورد. در مقابل، به نظر فقیهان شافعی، خوردن گوشت قربانیِ واجب جایز نیست.
امروزه عمل قربانی توسط دولت عربستان در قربانگاه مُعَیصم که بیرون از منا و وادی محسر قرار دارد، به نیابت از حاجی انجام می‌شود. به فتوای بیشتر فقیهان شیعه، در صورتی که امکان قربانی در منا نباشد، قربانی در بیرون آن کافی است و نیابت در قربانی جایز است.
فقیهان مذاهب اسلامی به تصریح آیه ۱۹۶ سوره بقره برآنند که اگر کسی از قربانی کردن ناتوان شد، باید به جای آن، سه روز پیاپی در حج و هفت روز پس از بازگشت از حج، روزه بگیرد.
ذبح شتر در درجه نخست و گاو در درجه دوم، از مستحبات قربانی است. همچنین فربه بودن حیوان، و ذبح پس از طلوع آفتاب روز عید قربان، از مستحبات قربانی است.
| عمره تمتع |
| ۱ شوال تا ۹ ذوالحجه |
| احرام در میقات • طواف • نماز طواف • سعی • تقصیر |
| حج |
| نهم ذوالحجه |
| احرام در مکه • وقوف در عرفات |
| شب دهم |
| وقوف در مشعر |
| روز دهم |
| رمی جمره عقبه • قربانی • حلق یا تقصیر |
| شب یازدهم |
| بیتوته در منا |
| روز یازدهم |
| رمی جمرات سه‌گانه |
| شب دوازدهم |
| بیتوته در منا |
| روز دوازدهم |
| رمی جمرات • طواف زیارت • نماز طواف • سعی • طواف نساء • نماز طواف نساء |
مفهوم‌شناسی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
واژه «قربان» به معنای نزدیک شدن است، قربانی نیز که از همین ریشه است، موجب قرب و نزدیکی انسان به خدا می‌شود.[۱] قربانی در حج تمتع را «هدی» می‌گویند. قربانی که در روز عید اضحی (عید قربان) صورت می‌گیرد، «اضحیه» نامند. به قربانی، ذبیحه نیز گفته می‌شود.
قربانی در اقسام حج[ویرایش | ویرایش مبدأ]
قربانی بسته به اینکه در کدام قسم از اقسام حج باشد، احکام خاصی می‌یابد.
- در حج تمتع: قربانی، از واجبات غیر رکنی حج تمتع است[۲] و اصل وجوب آن بین فقیهان شیعه[۳] و اهل‌سنت[۴] مسلم است. به اجماع فقیهان شیعه[۵] در حج تمتع، چه حاجی اهل مکه باشد و چه نباشد، قربانی واجب است. در مقابل، فقیهان چهارگانه اهل‌سنت، قربانی را در حج تمتع فقط برای حاجی غیرمکی واجب می‌دانند.[۶]
- در حج قران: شرط حج قِران، همراه داشتن قربانی هنگام مُحرم شدن است[۷] و به اتفاق همه فقیهان مذاهب،[۸] قربانی کردن در حج قران واجب است. هرگاه فرد در حج قران، قربانی را هنگام احرام، اشعار یا تقلید کند، قربانی در منا واجب می‌شود.[۹] انجام قربانی دیگری، همانند قربانی حج تمتع واجب نبوده و فقط استحباب دارد.[۱۰]
- در حج افراد: به اتفاق همه فقیهان مذاهب اسلامی[۱۱]، قربانی در حج اِفراد لازم نیست و فقط استحباب دارد.
قربانی واجب و مستحب[ویرایش | ویرایش مبدأ]
قربانی در حج تمتع، در حج قران، در صورت احصار و نیز، در کفارات، واجب است.[۱۲]
فقیهان شیعه،[۱۳] شافعی،[۱۴] حنبلی[۱۵] و حنفی[۱۶] به استناد آیه ۱۹۶ بقره برای تحلّلِ محصَر، قربانی کردن را لازم می‌دانند. مالکیان[۱۷] برای تحلّل محصر قربانی را لازم نشمرده‌اند. وجوب قربانی برای تراشیدن سر و صید، تخییری است و حاجی مخیر بین قربانی، صدقه و روزه است.
قربانی کردن در عید قربان، چه در منا و چه مکان‌های دیگر استحباب دارد. به طور کلی، قربانی کردن به اتفاق فقیهان همه مذاهب اسلامی[۱۸]، مستحب و در روایات[۱۹] بسیار به آن سفارش شده است. به اعتقاد فقیهان شیعه و شافعیان، زمان قربانیِ مستحب برای کسی که در منا است، روز عید قربان و سه روز پس از آن و به باور فقیهان حنفی، مالکی و حنبلی، ایام قربانی مستحبی در منا روز عید و دو روز پس از آن است. به اتفاق همه فقیهان اسلامی، وقت قربانی استحبابی برای کسی که در منا نیست، روز عید و دو روز پس از آن است.[۲۰]
شرایط قربانی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
به اتفاق فقیهان شیعه[۲۱] و اهل‌سنت[۲۲] باید حیوانی که به عنوان قربانی ذبح می‌شود شرایطی داشته باشد؛ از جمله آنکه: خیلی پیر، ناقص العضو و لاغر نباشد، همچنین باید سالم بوده و سن آن کامل باشد.[۲۳] بر اساس روایتی از پیامبر(ص)، حیوانی که قربانی می‌شود نباید لنگ، کچل، گوش‌بریده، دم‌بریده و شاخ شکسته باشد.[۲۴] آنچه به عنوان قاعده کلی طبق روایتی از امام کاظم(ع) فهمیده می‌شود، آن است که قربانی نباید ناقص باشد.[۲۵]
به فتوای بیشتر فقیهان شیعه، بز و گاو نباید کمتر از دو سال داشته باشند و میش نیز به احتیاط واجب، کمتر از یک سال نباشد. همچنین شتر سال پنجم را تمام و داخل سال ششم شده باشد.[۲۶]
زمان قربانی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
طبق دیدگاه بیشتر فقیهان شیعه،[۲۷] زمان وجوب قربانی روز عید قربان (دهم ذی‌حجه) است و اگر بی‌دلیل تأخیر انداخت گناه کرده است. اگر کسی از روی عمد یا به‌واسطه عذری روز عید قربانی نکرد، واجب است آن را در ایام تشریق (یازده، دوازده و سیزده ذی‌حجه) ذبح کند و در صورت عدم امکان، در بقیه ماه ذی‌حجه قربانی نماید.[۲۸] برخی فقیهان شیعه، قربانی در روز عید را بهتر دانسته و آن را در تمام روزهای ذی‌حجه جایز دانسته‌اند.[۲۹]
به باور فقیهان حنفی، مالکی و حنبلی، قربانی باید در ایام نحر (روزهای دهم، یازدهم و دوازدهم ذی‌حجه) صورت پذیرد؛ ولی فقیهان شافعی زمان خاصی را تعیین نکرده‌اند، هرچند قربانی کردن در روز عید قربان را بهتر دانسته‌اند.[۳۰] حنابله و حنفیان ذبح قربانی حج واجب، قبل از عید قربان را جایز نمی‌دانند و در صورت ذبح قبل از عید، حکم به تجدید آن در عید کرده‌اند.[۳۱]
مکان قربانی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مطابق دیدگاه فقیهان شیعه[۳۲] به پشتوانه احادیث فراوان،[۳۳] قربانی باید در سرزمین منا انجام شود؛ البته در حالت ضرورت، قربانی خارج از منا اشکال ندارد. فقیهان حنفی، شافعی و حنبلی بر این باورند که در تمامی منطقه حرم مکی می‌توان قربانی انجام داد؛ ولی فقیهان مالکی معتقدند قربانی را با شرایطی در منا و در غیر این صورت باید در مکه ذبح کرد.[۳۴]
عمره‌گزاری که قربانی همراه خود آورده یا قربانی به جهت کفاره صید و غیر آن بر عهده‌اش آمده، واجب است قربانی را در مکه ذبح یا نحر کند.[۳۵]
مصرف قربانی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
بیشتر فقیهان شیعه[۳۶] به استناد آیه ۲۸ سوره حج معتقدند، استحباب دارد حاجی ذبیحه را سه قسمت کند؛ بخشی را هدیه کند، بخش دیگر را صدقه دهد و قدری را هم بخورد.[۳۷]
فقیهان مالکی، حنبلی و حنفی معتقدند[۳۸] حاجی می‌تواند گوشت قربانی حج تمتع و قِران را بخورد؛ ولی فقیهان شافعی بر جایز نبودن خوردن گوشت هدی واجب، اعتقاد دارند.[۳۹] همه فقیهان اهل‌سنت، بر جواز خوردن گوشت قربانی مستحب اتفاق دارند، جز فقیهان مالکی که جواز خوردن از گوشت قربانی را مشروط به معین نبودن هدی دانسته‌اند.[۴۰]
فقیهان شافعی و حنبلی معتقدند تقسیم گوشت هر قربانی‌ای که ذبحش در حرم واجب باشد، بین مساکین حرم واجب است؛ ولی فقیهان حنفی حکم به جواز تقسیم گوشت قربانی در حرم و غیر حرم کرده‌اند.[۴۱]
قربانی در خارج از منا[ویرایش | ویرایش مبدأ]
از گذشته مرسوم بوده عمل قربانی در منا انجام شود؛ ولی دولت عربستان با زیاد شدن حاجیان، قربانگاه مُعَیصم را در بیرون از منا تأسیس کرده و عمل قربانی را در آن انجام می‌دهد. برخی از فقیهان، قربانی در بیرون از منا را کافی دانسته و برخی با آن مخالفت کرده‌اند.
به فتوای بیشتر فقیهان شیعه، در صورتی که امکان قربانی در منا نباشد، قربانی در بیرون آن کافی است. به فتوای سید علی سیستانی، مرجع تقلید شیعه، اگر امکان نداشتن قربانی در منا، به دلیل منع حکومت باشد احتیاط این است که در وادی محسر قربانی کند و سه روز نیز روزه بگیرد.
قربانگاه معیصم[ویرایش | ویرایش مبدأ]
قربانگاه معیصم تأسیساتی کشتارگاهی در فاصله پانصد متری منا و خارج از وادی محسر است، که ذبح یا نحر قربانی حاجیان در آن انجام می‌شود.[۴۲] طرح قربانگاه، بر اساس فتوایی است که از دار افتای کشور عربستان صادر شده و هیئت وزیران سعودی نیز آن را تأیید کرده‌است. این فتوا، بر مبنای وکالت دادن برای ادای فریضه قربانی است. دولت عربستان برای تضمین اجرای صحیح شرعی و بهداشتی بر اجرای آن نظارت دارد.[۴۳]
اشعار و تقلید[ویرایش | ویرایش مبدأ]
اشعار، ایجاد شکاف در کوهان شتری است که برای قربانی آماده شده است، تا اینگونه شناسایی آن آسان‌تر باشد.[۴۴] تقلید، آویزان کردن نشانه‌ای مانند کفش به گردن حیوانی است که برای قربانی آماده شده است.[۴۵] بسیاری از فقیهان شیعه تنها مورد اشعار و تقلید را در حج قران دانسته‌اند. به فتوای بیشتر فقیهان شیعه، در حج قران افزون بر تلبیه، با اشعار و تقلید نیز احرام منعقد می‌شود.[۴۶] از میان اهل سنت، تنها حنفیان تقلید را در انعقاد احرام دخیل می‌دانند.[۴۷]
دیگر احکام[ویرایش | ویرایش مبدأ]
برخی از دیگر احکام قربانی عبارت است از:
آنچه باید قربانی کرد[ویرایش | ویرایش مبدأ]
به اجماع فقیهان شیعه[۴۸] و اهل سنت،[۴۹] و به پشتوانه احادیث[۵۰] حج‌گزار باید شتر، گاو یا گوسفند قربانی کند و قربانی سایر حیوانات کافی نیست.
شراکت در قربانی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
به فتوای بیشتر فقیهان شیعه[۵۱] در حال اختیار هر نفر باید حداقل یک حیوان در حج تمتع قربانی کند و شرکت چند نفر در یک قربانی کافی نیست. هر چند روایاتی[۵۲] بر جواز شراکت در قربانی در حال اضطرار داریم، ولی ظاهراً حج‌گزار علاوه بر ذبح مشترک، باید روزه هم بگیرد.[۵۳] به دیدگاه مذاهب چهارگانه اهل‌سنت، قربانی گوسفند برای یک نفر، ولی شتر و گاو برای هفت نفر کفایت می‌کند.[۵۴]
نیابت در قربانی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
بیشتر فقیهان مذاهب اسلامی[۵۵] اتفاق دارند، نیابت در قربانی جایز است، هرچند فرد، خود توانایی داشته باشد. وکیل باید از طرف کسی که نیابت شده،به هنگام ذبح نیت نماید؛ هر چند بهتر است هر دو نیت کنند.[۵۶] برخی از فقیهان متأخر شیعه برآنند ایمان شرط صحت عمل است، پس ذابح باید شیعه باشد، اما برخی دیگر معتقدند در این رابطه روایتی از معصومان(ع) نداشته و اساس ایمان شرط قبولی عمل است، پس اسلامِ ذابح کفایت می‌کند.[۵۷]
ترتیب اعمال[ویرایش | ویرایش مبدأ]
برخی از فقیهان شیعه[۵۸] و فقیهان حنفی و مالکی[۵۹] بر این باورند که در روز عید قربان باید پس از رمی جمره عقبه و پیش از حلق یا تقصیر، قربانی انجام پذیرد. ابوحنیفه و شماری دیگر از فقیهان اهل‌سنت، رعایت نکردن ترتیب بین این اعمال را سبب وجوب کفاره (گوسفند) شمرده‌اند.[۶۰] برخی دیگر از فقیهان شیعه و اهل‌سنت[۶۱] رعایت این ترتیب را لازم نشمرده‌اند. بیشتر فقیهان[۶۲] بر این باورند که هر چند رعایت این ترتیب الزامی است، اما عدم رعایت آن موجب بطلان عمل و وجوب تکرار آن نمی‌شود.
بدل قربانی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
فقیهان مذاهب اسلامی[۶۳] به تصریح آیه ۱۹۶ سوره بقره برآنند که اگر کسی از قربانی کردن ناتوان شد، باید به جای آن، سه روز پیاپی در حج و هفت روز پس از بازگشت از حج، روزه بگیرد. واجب است روزه سه روز در ماه ذی‌حجه باشد. مستحب است روزهای هفتم، هشتم و نهم ذی‌حجه روزه بگیرد.[۶۴]
فلسفه قربانی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
بر اساس قرآن، خداوند قربانی را از شعائر و نشانه‌های الهی[۶۵] معرفی و وسیله قیام[۶۶] و برپا بودن مردم شمرده است.[۶۷] آنچه از قربانی به حج گزار می‌رسد، تقوا و پرهیزکاری و پاکی اعمال است.[۶۸] همچنین در آیه ۳۶ سوره حج، سفارش شده از گوشت قربانی مستمندان قانع و فقیر اطعام شوند.[۶۹]
به باور برخی، قربانی در روز عید قربان، نوعی تأسی از حضرت ابراهیم(ع) است، که با تسلیم امر خدا شدن، اقدام به ذبح فرزندش اسماعیل کرد و خدا ذبح عظیمی را فدای او کرد.[۷۰] بر اساس حدیثی از امام علی(ع)، اگر مردم به فواید قربانی آگاه بودند، حتی با قرض گرفتن قربانی می‌کردند.[۷۱]
بر اساس روایتی، امام صادق(ع) در پاسخ به فلسفه قربانی، اولین قطره خون قربانی را باعث بخشید شدن گناهان صاحب قربانی دانسته است و قربانی را وسیله‌ای برای آزمودن تقوای او شمرده است.[۷۲]
مستحبات قربانی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
برخی از مستحبات قربانی چنین است:
- بهترین قربانی، شتر، پس از آن گاو و در پایان، گوسفند است.[۷۳]
- به گفته فقیهان شیعه[۷۴] به استناد روایات[۷۵] مستحب است شتر یا گاو، ماده؛ ولی گوسفند و بز، نر باشد. فقیهان اهل‌سنت،[۷۶] ذبیحه نر و ماده را یکسان می‌دانند.
- به استناد روایات، مستحب است قربانی بسیار فربه باشد.[۷۷]
- مستحب است حاجی خودش قربانی را ذبح یا نحر کند و اگر نتواند دست خود را بالای دست کسی که ذبح می‌کند، بگذارد.[۷۸]
- بهترین اوقات قربانی کردن، پس از طلوع آفتاب روز عید قربان، به گونه‌ای است که بتوان نماز عید و دو خطبه آن را ادا کرد.[۷۹]
پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ مقاییس اللغه، ج۵، ص۸۰.
- ↑ الخلاف، ج۲، ص۲۷۲ ؛ جواهرالکلام، ج۱۹، ص۱۱۴-۱۱۸ ؛ سنن ابن داود، ج۲، ص۱۴۹.
- ↑ منتهی المطلب ، ج۱۱،ص۱۱۴؛ ریاض المسائل،ج۶، ص۳۹۵ ؛ الحدائق الناضره،ج۱۷،ص۲۵.
- ↑ المجموع، ج۷، ص۱۹۱ ؛ فتح العزیز، ج۷، ص۱۲۶.
- ↑ ریاض المسائل،ج۶، ص۳۷۹ ؛ مستندالشیعه،ج۱۲، ص۲۹۶؛ جواهرالکلام،ج۱۹،ص۱۱۵.
- ↑ حاشیه ابن عابدین، ج۲، ص۵۹۲ ؛ فتح العزیز، ج۷، ص۱۲۶ ؛ المغنی ، ابن قدامه، ج۳، ص۴۹۷.
- ↑ جواهرالکلام،ج۱۸،ص۵۰.
- ↑ فقه الامام جعفر الصادق(ع)، ج۱، ۲۳۹.
- ↑ مستندالشیعه، ج۱۲، ص۲۹۶ ؛ جواهرالکلام،ج۱۸،ص ۵۰و ۹۶ ؛ ج۱۹، ص۱۹۲-۱۹۶؛ مهذّب الاحکام، ج۱۴، ص۲۴۶.
- ↑ جواهرالکلام،ج۱۸،ص۹۶.
- ↑ جواهرالکلام،ج۱۸،ص۹۶ ؛ فقه الامام جعفر الصادق(ع)، ج۱، ۲۳۹؛ المغنی ، ابن قدامه، ج۳، ص۴۹۷.
- ↑ تذکره الفقهاء، ج۸، ص۲۹۷ ؛ منتهی المطلب، ج۱۱، ص۲۶۳ – ۲۶۵ ؛ الدروس الشرعیه، ج۱، ص۴۴۳.
- ↑ الخلاف، ج۲، ص۴۲۳-۴۲۴؛ شرائع الاسلام، ج۱، ص۲۱۳؛ مستند الشیعه، ج۱۳، ص۱۴۲ .
- ↑ الام، ج۲، ص۱۸۰؛ المجموع، ج۸، ص۳۰۲-۳۰۳ .
- ↑ المغنی، ج۳، ص۳۷۱؛ کشاف القناع، ج۲، ص۶۰۷-۶۰۸.
- ↑ المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۱۰۶.
- ↑ الموطأ، ج۱، ص۳۶۰-۳۶۱؛ مواهب الجلیل، ج۴، ص۲۹۴؛ حاشیه الدسوقی، ج۲، ص۹۳-۹۴ .
- ↑ الحدائق الناضره، ج۱۱، ص۱۹۹ ؛ المغنی،ج۳، ص۸۲؛ ا المجموع شرح المهذب،ج۸، ص۳۵۶، ۴۱۴.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۴، ص۲۵؛ صحیح مسلم، ج۲، ص۹۵۷.
- ↑ الفقه علی المذاهب الاربعه، ج۱، ص۵۸۷ ؛ فقه الامام جعفر الصادق(ع)، ج۱، ص۲۳۸.
- ↑ مستندالشیعه، ج۱۲، ص۳۰۷ ؛ جواهرالکلام،ج۱۹، ص۱۳۶-۱۳۸ ؛ الحدائق الناضره ج۱۷، ص۸۸-۹۱.
- ↑ المغنی ۱۱ / ۹۹، ۱۰۰ ؛ حاشیه الدسوقی علی الشرح الکبیر،ج۲، ص۱۱۹ ؛ المجموع،ج۸، ص۳۹۴.
- ↑ شرائع الاسلام، ج۱، ص۲۶۰ ؛ جواهرالکلام، ج۱۹، ص۱۳۹؛ سنن الترمذی،ج۴، ص۸۷ .
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۰، ص۱۲۰.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۰.، باب۲۱ از ابواب ذبح، ح ۱.
- ↑ المبسوط ج۱، ص۳۸۷؛ مدارک الاحکام ج۵، ص۹۴ ؛ جواهر الکلام ج۱۵، ص۱۳۲ ؛ ج۱۹، ص۱۳۶.
- ↑ مدارک الاحکام، ج۸، ص۲۷ ؛ مستندالشیعه، ج۱۲، ص۲۹۹؛ جواهرالکلام، ج۱۹، ص۲۲۳.
- ↑ الحدائق الناضره، ج۱۷، ص۷۶ ؛ ریاض المسائل، ج۶، ص۴۰۹ ؛ جواهرالکلام، ج۱۹، ص۲۲۳.
- ↑ جواهر الکلام ج۱۹، ص۱۳۳-۱۳۴ ؛ جامع المدارک ج۲، ص۴۵۴-۴۵۵ ؛ براهین الحج ج۳، ص۲۹۴-۲۹۶.
- ↑ الموسوعه الفقهیه الکویتیه، ج۴۲، ص۲۴۹.
- ↑ بدایه المجتهد،ج۱، ص۳۷۸ ؛ المجموع فی شرح المهذب، ج۸، ص۳۸۱؛ المغنی ، ج۳، ص۴۶۴.
- ↑ تذکره الفقهاء ، ج۸، ص۲۵۲ ؛ ریاض المسائل، ج۶، ص۴۰۰ ؛ جواهرالکلام، ج۱۹، ص۱۲۰ .
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۰، باب ۲۸ از ابواب ذبح، ح۲ ؛ باب ۴ از ابواب ذبح، ح۱ و ۵و۶ و ۷.
- ↑ بَدَائِع الصَّنَائِع،ج۲، ص۱۷۹؛ مغنی الْمُحْتَاج،ج۱، ص۵۳۱ ؛ مواهب الْجَلِیل، ج۳، ص۱۸۶.
- ↑ کشف اللثام، ج۶، ص۲۰۶ ؛ الحدائق الناضره، ج۱۵، ص۳۲۸ ؛ جواهر الکلام، ج۱۹، ص۱۹۶-۱۹۷.
- ↑ النهایه، ص۲۶۱ ؛ ریاض المسائل، ج۶، ص۴۲۸ ؛ جواهرالکلام، ج۱۹، ص۱۵۷ .
- ↑ علل الشرائع، ج۲، ص۴۳۸.
- ↑ الْبَحْر الرَّائِق، ج۳، ص۷۶، الشرح الْکَبِیر، ج۲، ص۸۹ .
- ↑ مُغْنِی الْمُحْتَاج، ج۱، ص۵۳۱.
- ↑ الْبَحْر الرَّائِق، ج۳، ص۷۶، المغنی،ج۳، ص۵۴۱، الشرح الْکَبِیر، ج۲، ص۸۹ .
- ↑ سنن الترمذی، ج۳، ص۲۰۶؛ مختصر تفسیمر ابن کثیر، ج۲، ص۵۴۵ ؛ بدایه المجتهد، ج۱، ص۳۰۳.
- ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص170.
- ↑ «عن مشروع الأضاحی»، الاضاحی.
- ↑ مدارک الاحکام، ج7، ص196؛ مستند الشیعه، ج13، ص105؛ ریاض المسائل، ج6، ص154.
- ↑ المغنی، ج3، ص574-575؛ تذکرة الفقهاء، ج7، ص257؛ الفقه الاسلامی، ج3، ص666.
- ↑ المبسوط، طوسی، ج1، ص315؛ کشف اللثام، ج1، ص314؛ سلسلة الینابیع، ج30، ص186.
- ↑ المبسوط، سرخسی، ج4، ص138؛ الفتاوی الهندیه، ج1، ص222.
- ↑ شرائع الاسلام، ج۱، ص۲۶۰ ؛ منتهی المطلب، ج۱۱، ص۱۸۳ ؛ جواهرالکلام،ج۱۹،ص۱۳۶.
- ↑ البدائع،ج۵، ص۶۹، المجموع،ج۸، ص۳۹۸، المغنی، ج۱۱، ص۹۶، ۱۱۸.
- ↑ صحیح مسلم، ج۲، ص۹۵۵ ؛ وسائل الشیعه، ج۱۰، باب ۱۰ از ابواب ذبح، ح۱ و ۲ و۵.
- ↑ المبسوط، ج۱، ص۳۷۲ ؛ المختلف، ج۴، ۲۷۹ ؛ کشف اللثام، ج۶، ص۱۳۱.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۰.، باب ۱۸ از ابواب ذبح، ح ۱۰ و ۱۱ و ۱۳.
- ↑ مناسک حج(مراجع)، مساله ۱۰۲۱.
- ↑ البدائع،ج۵، ص۷۱ - ۷۲، حاشیه ابن عابدین علی الدر المختار،ج۵، ص۲۰۱؛ الموسوعه الفقهیه الکویتیه، ج۵، ص۹۰.
- ↑ جواهرالکلام،ج ۱۹، ص۱۱۸ ؛ البدائع،ج۵، ص۶۷، حاشیه الدسوقی، ج۲، ص۱۲۳، نهایه المحتاج، ج۸، ص۱۲۵.
- ↑ دروس فی الفقه المقارن، ص۵۵۶ ؛ الفقه علی المذاهب الخمسه، ص۲۶۸؛ سنن ابن داود، ج۲، ص۱۵۱.
- ↑ الحج فی الشریعه الاسلامیه الغراء، ج۵، ص۱۲۳؛ مناسک حج(مراجع)، مساله۱۰۴۲.
- ↑ شرائع الاسلام، ج۱،ص۲۴۰ ؛ قواعد الأحکام،ج۱، ص۴۳۸ ؛ جامع المقاصدج۳، ص۲۳۲.
- ↑ المغنی، ج۳، ص۴۴۸ ؛ بدائع الصنائع،ج۲، ص۱۵۸ – ۱۵۹ ؛ الشرح الکبیر، ج۲، ص۴۷ – ۴۸.
- ↑ المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۴۱-۴۲؛ بدائع الصنائع، ج۲، ص۱۵۸؛ البحرالرائق، ج۳، ص۴۲.
- ↑ المغنی، ج۳، ص۴۷۱.
- ↑ شرائع الاسلام، ج۱، ص۲۶۵.
- ↑ .الحدائق الناضره، ج۱۷، ص۱۱۷ ؛ جواهرالکلام، ج۱۹، ص۱۲۶؛ الفقه علی المذاهب الخمسه، ج۱، ص۴۰۰
- ↑ مستندالشیعه، ج۱۲، ص۳۴۳.
- ↑ مائده، آیه ۲ ؛ حج آیه ۳۶.
- ↑ مصباح المنیر، ریشه قوم.
- ↑ تفسیر کبیر، ج۱۲، ص۱۰۰ ؛ تفسیر المیزان، ج۶، ص۱۴۲ ؛ تفسیر نمونه، ج۵، ص۹۰.
- ↑ حج، آیه ۳۷.
- ↑ حج، آیه ۳۶.
- ↑ صافات، آیه ۱۰۷.
- ↑ همان.
- ↑ بحارالانوار، ج۹۶، ص۲۹۶ـ۲۹۸.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۰، باب ۱۰ از ابواب ذبح، ح۵.
- ↑ الخلاف، ج۲، ص۴۱؛ جواهرالکلام، ج۱۹، ۱۳۶.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۰، باب ۹ از ابواب ذبح.
- ↑ المبسوط(سرخسی)، ج۱، ص۳۸۷؛ مختصر تفسیر ابن کثیر، ج۲، ص۵۴۴.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۰، باب ۱۳ از ابواب ذبح.
- ↑ جواهرالکلام،ج ۱۹، ص۱۱۸ ؛ نهایه المحتاج، ج۸، ص۱۲۵.
- ↑ مسالک الافهام،ج۲، ص۳۱۸ ؛ جواهرالکلام، ج۱۹، ص۲۱۹؛ سنن الترمذی، ج۳، ص۲۴۱.
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- مدارک الاحکام، سید محمد بن علی الموسوی العاملی (م.۱۰۰۹ق)، قم، آل البیت، ۱۴۱۰ق.
- مستند الشیعه، احمد النراقی (م.۱۲۴۵ق)، قم، آل البیت، ۱۴۱۵ق.
- ریاض المسائل، سید علی الطباطبائی (م.۱۲۳۱ق)، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۱۲ق.
- المغنی، عبدالله بن قدامه (م.۶۲۰ق)، بیروت، دار الکتب العلمیه.
- تذکرة الفقهاء، العلامة الحلی (م.۷۲۶ق)، قم، آل البیت، ۱۴۱۴ق.
- الفقه الاسلامی و ادلته، وهبة الزحیلی، دمشق، دار الفکر.
- المبسوط فی فقه الشیعهه، الطوسی (م.۴۶۰ق)، به کوشش بهبودی، تهران، المکتبة المرتضویه.
- کشف اللثام، الفاضل الهندی (م.۱۱۳۷ق)، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۶ق.
- سلسلة الینابیع الفقهیه، علی اصغر مروارید، بیروت، دار التراث، ۱۴۱۰ق.
- المبسوط، السرخسی (م.۴۸۳ق)، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق.
- الفتاوی الهندیه، الشیخ نظام و الجماعة من علماء الهند، دار الفکر، ۱۴۱۱ق.
- آثار اسلامی مکه و مدینه، رسول جعفریان، تهران، نشر مشعر، ۱۳۷۹ش.
- «عن مشروع الأضاحی»، الاضاحی، تاریخ بازدید: ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.