مسجد شجره (مدینه): تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۷۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد)
خط ۵۳: خط ۵۳:
  | طول جغرافیایی = 39.542992
  | طول جغرافیایی = 39.542992
}}
}}
'''مسجد شَجَره''' مسجدی بزرگ در [[مدینه]] و یکی از [[میقات‌های پنچ‌گانه|میقات‌های پنج‌گانه]] است. این مکان میقات مردم [[مدینه]] و کسانی است که از مدینه به سوی [[مکه]] می‌روند.  
'''مسجد شَجَره''' در [[مدینه]]، یکی از [[میقات‌های پنچ‌گانه|میقات‌های پنج‌گانه]] است. این مکان، میقات مردم مدینه و کسانی است که از مدینه به مکه می‌روند. گفته شده [[حضرت محمد (ص)|پیامبر اسلام(ص)]] وقتی برای حج‌گزارى عازم [[مکه]] بود، از این مکان [[احرام]] می‌بست. ذُو الْحُلَیفة، مسجد میقات و [[آبار علی|'''اَبیار علی''']]، از دیگر نام‌های این مسجد است.


گفته شده در این مکان درختی وجود داشته است که [[پیامبر اسلام(ص)]] زیر سایه آن [[نماز]] خوانده و [[احرام]] بسته است. نام‌گذاری آن به «مسجد شجره» از همین روست. همچنین به این مکان «مسجد میقات» نیز گفته می‌شود چون این مسجد یکی از میقات‌ها بوده و زائران خانه خدا از آنجا [[مُحرم|مُحرِم]] (عملی که حاجی قبل از ورود به [[مکه]] و انجام دادن [[اعمال حج]] انجام می‌دهد) می‌شوند.
به گفته تاریخ‌نگاران، مسجد شجره در زمان امارت عمر بن عبدالعزیز بر مدینه ساخته شده و تاکنون چندین بار بازسازی شده است. امروزه مسجد شجره به فاصله سه کیلومتری مدینه، در مجاورت بزرگراه مدینه - مکه واقع شده است.
== معرفی ==
== موقعیت جغرافیایی ==
{{همچنین ببینید|مسجد شجره (مکه)}}
{{همچنین ببینید|مسجد شجره (مکه)}}
مسجد شجره، از مساجد بزرگ،<ref name=":4">موسوعة مرآة الحرمین الشریفین و جزیرة العرب، ۲۰۰۴م، ج۴، ص۸۱۱. </ref> معروف و زیبای [[شهر مدینه]] است.<ref name=":3">آثار اسلامی مکّه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۱۱۸.</ref> به گزارش برخی مسجد دیگری با همین نام در شهر [[مکه]] وجود دارد که در شمار کهن‌ترین مساجد این شهر است.<ref>آثار اسلامی مکّه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۱۱۸.</ref>
مسجد شجره از مساجد تاریخی [[مدینه (شهر)|مدینه]]<ref name=":4">موسوعة مرآة الحرمین الشریفین و جزیرة العرب، ۲۰۰۴م، ج۴، ص۸۱۱. </ref> و در حدود هشت كیلومتری جنوب این شهر قرار گرفته است.<ref>البحر الرائق، 1418ق، ج2، ص341.</ref> [[پیامبر اسلام]] برای انجام [[حج]] و [[عمره]]، از این مسجد احرام می‌بست.<ref name=":4" /> [[امام علی(ع)]] در این مکان، [[آیات برائت]] را از [[ابوبکر]]، خلیفه اول، گرفت و در [[مکه]] به مشرکان ابلاغ کرد.<ref>دانشنامه کلام اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۷۷.</ref>  
[[پیامبر اسلام]] برای [[حج]] و [[عمره]] از این مکان ـ مسجد شجره (مدینه)ـ احرام می‌بست.<ref name=":4" /> [[امام علی(ع)]] در این مکان [[آیات برائت]] را از [[ابوبکر]]، خلیفه اول، گرفت و در [[مکه]] بر مشرکان ابلاغ کرد.<ref>دانشنامه کلام اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۷۷.</ref>
== تاریخ بنای مسجد ==
به گفته برخی بنای مسجد طبق روایتی از کتاب صحیح بخاری در زمان [[خلافت]] [[عمر بن خطاب]] شکل گرفته است.<ref>المساجد الأثریة، 1418ق، ص257.</ref> برخی تاریخ‌نگاران نیز بر اساس احادیث و مستنداتی از ابن عمر، انس بن مالک و [[امام صادق(ع)]] از بنا و نمای ساختمان مسجد در ده‌های نخستینِ هجری قمری حکایت کرده‌اند.<ref>مدینه شناسی، 1367ش، ج1، ص183.</ref>{{سخ}}
بر اساس گزارش سمهودی (مورخ و درگذشته 911ق) دیوارهای مسجد بر اساس بنای قدیمی آن در سال 861 هجری قمری مورد بازسازی قرار گرفته و مساحت مسجد از شمال تا جنوب حدودا 48 مترمربع و از شرق تا غرب نیز 48 متر مربع بوده است.<ref>المساجد الأثریة، 1418ق، ص257.</ref> طبق گزارش مؤلف کتاب وصف المدينة المنورة، مسجد شجره در اواخر قرن ۱۱ هجری قمری ویران شده و مسلمانى از اهل هندوستان، در سال ۱۰۹۰ هجری قمری با کسب اجازه از دولت عثمانی به بازسازی آن پرداخته است.<ref>مدینه شناسی، 1367ش، ج1، ص184.</ref>{{سخ}}
این مسجد بازسازی‌های مختلفی داشته که آخرین بازسازی آن از سوی ملک فهد، پادشاه وقت [[عربستان|عربستان سعودی]]، صورت گرفت. در این بازسازی، حدود نود هزار متر مربع به مسجد و امکانات جانبی آن مانند پارکینگ اختصاص یافت و مساحت خود مسجد حدود ۲۶ هزار متر مربع گردید. این مسجد را یکی از زیباترین معماری‌ها در میان مساجد بازسازی شده مدینه دانسته‌اند.<ref>آثار اسلامی مکّه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۲۷۷.</ref>  


امروزه مسجد شجره به فاصله حدود سه کیلومتری شهر مدینه در مجاورت بزرگراه مدینه به مکه واقع شده است.<ref>«[https://www.farsnews.ir/photo/13970516001057/مسجد-شجره-در-آستانه-مناسک-حج مسجد شجره در آستانه مناسک حج]» خبرگزاری فارس</ref>
بنابر گزارشی، مسجد دیگری با همین نام در [[مکه]] وجود دارد که در شمار کهن‌ترین مساجد آن شهر است.<ref>آثار اسلامی مکّه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۱۱۸.</ref>


==نام‌ها==
==نام‌ها==
منابع تاریخی نام‌های مختلفی برای این مکان ذکر کرده‌اند:
این مسجد را '''مسجد شجره''' نامیده‌اند چون در آنجا درختی بوده که پیامبر در سایه آن می‌نشست.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=421 وفاء الوفا، ج۳، ص ۴۲۱]</ref> مسجد در منطقه‌ای به نام [[ذوالحلیفه|ذوالحُلِیفه]] ساخته شده است. این منطقه را همچنین آبار یا [[آبار علی|ابیار علی]] می‌خوانند و آن را منسوب به [[علی ابن ابیطالب|علی ابن ابیطالب(ع)]] دانسته‌اند. از این رو این مسجد با نام‌‌های مسجد ذوالحُلِیفه و مسجد آبار علی یا بئر علی نیز شهرت دارد. همچنین  این مسجد نزد مردم به '''مسجد احرام''' و '''مسجد میقات''' شهرت دارد. آن را '''مسجد الحسا''' نیز نامیده‌اند.<ref>المعالم المدینه المنوره، جزء الرابع، مجلد الرابع، ص ۴۸۵-۴۸۷</ref>


* '''مسجد شجره''': در این مکان درختی وجود داشت که پیامبر زیر سایه آن درخت استراحت کرده، [[نماز]] می‌خواند و [[احرام]] می‌بست. پس از آنکه در این مکان مسجدی بنا شد،<ref name=":1">آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ص۲۷۵.</ref> نام آن را به دلیل وجود این درخت مسجد شجره (درخت) نامیدند.<ref>تاریخ مکه المشرفه والمسجد الحرام والمدینه الشریفه والقبر الشریف، ۲۰۰۸م، ج۱، ص۳۱۱؛ المساجد الأثریة، 1418ق، ص257.</ref> چنان‌که برخی از فقها مانند [[شیخ مفید]]، [[سید مرتضی]]، [[ابوالصلاح حلبی]] هنگام نام بردن از میقات‌ها، نام مسجد شجره را ذکر نموده‌اند.<ref>المقنعة، 1413ق، ص394؛ المسائل الناصریات، 1417ق، ص308؛ الكافی فی الفقه، 1403ق، ص202.</ref>
== تاریخ بنای مسجد ==
بنای نخستین این مسجد بسیار کهن است. برخی تاریخ‌نگاران نیز بر اساس مستنداتی از ساخت مسجد در ده‌های نخستینِ تاریخ اسلام سخن گفته‌اند.<ref>مدینه شناسی، 1367ش، ج1، ص183.</ref>تاریخ‌نگاران احتمال می‌دهند که این مسجد نخستین بار در زمان امارت عمر بن عبدالعزیز بر مدینه در فاصله سال‌های 87-93 قمری ساخته شده باشد.<ref>معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، جزء الرابع، مجلد الرابع، ص496</ref>  
=== بازسازی سده نهم ===
به گزارش [[مطری]] (درگذشت 741ق.)‌ بنای قدیمی این مسجد که بنایی بزرگ بود در زمان او (نیمه اول قرن هشتم) به صورت نیمه ویران درآمده بود<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B9%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%A8%D9%85%D8%A7_%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA_%D8%A7%D9%84%D9%87%D8%AC%D8%B1%D8%A9.pdf&page=190 التعریف بما انست الهجره، ص ۱۹۰]</ref> اما بنابر گزارش [[سمهودی]] (مورخ مدینه درگذشته 911ق.) مسجد، بر اساس بنای قدیمی آن، در سال 861 بازسازی شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=424 الوفاء الوفا، ج۳، ص 424]</ref>
=== بازسازی سده چهاردهم ===
گفته شده که اين مسجد در اواخر قرن ۱۱ هجری قمری،<ref>مدینه‌شناسی، 1367ش، ج1، ص184.</ref> ویران شد و مسلمانى از هندوستان، در سال 1090 هجری قمری با اجازه دولت عثمانی، آن را بازسازی کرد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DB%8C%D9%87.pdf&page=258 المساجد الأثریة، 1418ق، ص258.]</ref>  


* '''ذُو الْحُلَیفة''': «حلیفه» نام آبی بوده که در آنجا قرار داشته است.<ref name=":0">تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه،۱۳۸۱ش، ص۴۰۹.</ref> به اعتقاد برخی از فقها مانند [[ابن ادریس حلی|ابن ادریس]]، [[شیخ صدوق]] و [[شیخ طوسی]] «ذُوالْحُلَیفة»، همان مسجد شجره است.<ref>السرائر الحاوی لتحرير الفتاوى، 1410ق، ج1، ص528؛ المقنع، 1415ق، ص217؛ النهاية فی مجرد الفقه و الفتاوى، 1400ق، ص210.</ref>  
حسام السلطنه که در سال 1298 قمری این مسجد را دیده آن را به این شکل وصف کرده است: «مسجد مزبور مربع است و پنجاه و دو ذراع طول آن است. از سنگ و گچ ساخته اند. در سمت جنوب آن ایوانی است که بر روی آن طاق زده اند و گنبد آن را از بیرون سفید کرده اند و محرابی در وسط آن است»<ref>سفرنامه مکه حسام السلطنه، ص 139</ref>


* '''مسجد میقات''': این مکان، یکی از [[میقات|میقات‌هایی]] است که حاجیان در آنجا [[احرام]] می‌بندند و به همین جهت به مسجد میقات مشهور شده است.<ref name=":0" />
عیاشی در گزارشی از نخستین سفرش در سال 1353 قمری درباره اين مسجد می‌نویسد: «بنایی مستطیل‌شکل که از خشت و گل و سقفی با چوب درخت خرما و برگ ساخته شده بود که مورد توجه مسئولان وقت قرار گرفت و گسترش یافت.» <ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DB%8C%D9%87.pdf&page=258 المساجد الأثریة، 1418ق، ص258.]</ref>


* [[آبار علی|'''اَبیار علی''']]: در خصوص علت نام‌گذاری این مسجد، برخی علت آن‌را به «[[امام علی(ع)]]» نسبت داده‌اند و برخی دیگر علت آن را به فردی به‌نام «علی بن دينار» نسبت داده‌اند که وی در سال 1998م، در این [[میقات]] حاضر شده و چاه‌هایی را برای حجاج حفر نموده است. برخی دیگر نیز علت را افراد دیگری به همین نام، دانسته‌اند.<ref>«[https://www.okaz.com.sa/article/592194 قصة المیقات ومحطة انطلاق المعتمرین]»، سایت عکاظ.</ref>
=== وضعیت کنونی مسجد ===
اين مسجد، در دوران [[آل سعود]] یک بار به سال 1375ق./ 1955م. بازسازى<ref>مدینه شناسی، 1367ش، ج1، ص184.</ref> و برای آن، گلدسته‌ای ساخته شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DB%8C%D9%87.pdf&page=258 المساجد الأثریة، 1418ق، ص258،] المعالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، جزء ۴، مجلد ۴، ص 498</ref> مسجد بار دیگر در سال 1408ق/1988م. بازسازی شد و گسترش یافت<ref>آثار اسلامی مکّه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۲۷۷؛ [https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DB%8C%D9%87.pdf&page=259 المساجد الأثریة، 1418ق، ص259.]</ref>و  امکاناتی از جمله حمام، سرویس بهداشتی، پارکینگ، بازار و رستوران در اطراف آن ساخته شد. مساحت کلی مسجد به همراه محوطه‌ اطراف آن به 290000 متر مربع می‌رسد که ساختمان مسجد و ساختمان‌های وابسته به آن 226000 متر مربع از آن را شامل می‌شود.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DB%8C%D9%87.pdf&page=260 المساجد الأثریة، 1418ق، ص260.]</ref>  


== میقات حج==
== میقات حج==
{{همچنین ببینید|میقات}}
{{همچنین ببینید|میقات}}
مسجد شجره، میقات [[عمره تمتع|عمره تمتّع]] و [[عمره مفرده]] برای مردم مدینه و کسانی است که از مدینه به مکه می‌روند.<ref name=":2">مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۷ش، ج۳، ص۷۱۲.</ref> روایات بر این نکته دلالت دارند که باید در یکی از میقات‌ها، احرام بست و مسجد شجره از این میقات‌ها است.<ref>الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۳۱۹.</ref> [[پیامبر اسلام|پیامبر اسلام(ص)]] نیز وقتی برای اقامه [[حج]] عازم مکه بود، از این مکان، احرام بسته و عازم حج می‌شد.<ref name=":1" />  
مسجد شجره از میقات‌هاى حج است.<ref>الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۳۱۹.</ref> به گزارش برخی تاریخ نویسان، [[پیامبر اسلام|پیامبر اسلام(ص)]] وقتی برای انجام فريضه [[حج]] عازم [[مکه]] بود، از این مکان، [[احرام]] می‌بست.<ref name=":1">آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ص۲۷۵.</ref> فقيهان، مسجد شجره را از میقات‌های پنج‌گانه حج شمرده و معتقدند میقاتِ مردمِ [[مدینه (شهر)|مدینه]] و کسانی که از اين شهر به مکه می‌روند، مسجد شجره است.<ref name=":2">مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۷ش، ج۳، ص۷۱۲.</ref>  
===محل دقیق میقات===
ذوالحلیفه نام منطقه وسیعی بوده که مسجد شجره در آن قرار داشته است.<ref>[http://miqat.hajj.ir/article_37980_ed97038f84c6a271f8cd14936a05d7b7.pdf «میقات مسیر مدینه»]، ص61 </ref> روایات گاهی «مسجد شجره» را محل میقات حج اهل مدینه دانسته‌اند و گاهی تعبیر «شجره» یا «ذوالحلیفه» را به کار برده‌اند.<ref>نک: تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله، ج3، ص 20- 24.</ref>
درخصوص اینکه احرام باید در مسجد بسته شود یا بیرون از مسجد نیز می‌توان احرام بست، اختلاف نظر وجود دارد. گروهی احرام بستن را تنها از داخل مسجد شجره صحیح می‌دانند و گروهی دیگر احرام در بیرون از مسجد را نیز صحیح دانسته‌اند.<ref>[http://miqat.hajj.ir/article_37980_ed97038f84c6a271f8cd14936a05d7b7.pdf «میقات مسیر مدینه»]، ص62.</ref>


===میقات اهل مدینه===
=== لزوم احرام اهل مدینه در مسجد شجره ===
درباره میقات اهل مدینه و کسانی که در مدینه اقامت می‌کنند این پرسش مطرح شده است که آیا افرادی که از مدینه به زیارت [[مسجدالحرام]] می‌روند، می­‌توانند از [[جحفه|جُحفِه]] (میقاتی که در راه مدینه به سمت مکه قرار داشته و در روایات، میقات اهل [[شام]] دانسته شده است) محرم شوند؟ و در ذوالحلیفه (مسجد شجره) محرم نشوند؟{{سخ}}
بنابر نظر مشهور فقيهان شيعه، ساکنان مدینه باید در مسجد شجره [[احرام|مُحرم]] شوند و جایز نیست بدون احرام از میقات مسجد شجره حرکت کنند و به میقاتی دیگر مانند [[جحفه|جحفه]] بروند و در آنجا محرم شوند؛<ref>«[http://miqat.hajj.ir/article_43464.html احرام از جحفه وظیفه چه کسی است]، ص 64-65.»</ref> تنها براى معذوران (ناتوان یا بیمار)، محرم شدن از جحفه، جايز است.<ref>«[http://miqat.hajj.ir/article_43464.html احرام از جحفه وظیفه چه کسی است]، ص 75.»</ref> همچنین گفته شده که این حکم افرادی است که از مدینه به ذوالحلیفه بروند و بدون احرام از آنجا عبور کنند و به جحفه برسند؛ اما اگر از ذوالحلیفه عبور نکنند و از راه دیگری خارج شوند و به میقاتِ دیگرى بروند،{{یادداشت|مثلا از مدینه با هواپیما به جده و از آنجا به جحفه برود  یا از مدینه به ذی الحلیفه رفته و قبل از عبور از آنجا بار دیگر به مدینه برگشته و از میقاتی دیگر به مکه رود.}} اشکالی ندارد؛ زیرا عبور از میقات، عرفاً بر آن صدق نمی­‌کند.<ref>«[http://miqat.hajj.ir/article_43464.html احرام از جحفه وظیفه چه کسی است]، ص65.»</ref>
به تصریح برخی از پژوهشگران، طبق نظر مشهور فقهای شیعه جایز نیست مردم مدینه بدون احرام از میقات مسجد شجره حرکت کرده و به میقاتی دیگر مانند حُجفه رفته و در آنجا محرم شوند؛<ref>«[http://miqat.hajj.ir/article_43464.html احرام از جحفه وظیفه چه کسی است]، ص 64-65.»</ref> فقط در خصوص افرادی که عذری از قبیل ناتوانی یا بیماری دارند، فتوا به جواز احرام بستن در جحفه داده شده است.<ref>«[http://miqat.hajj.ir/article_43464.html احرام از جحفه وظیفه چه کسی است]، ص 75.»</ref>


گفته شده که این حکم درباره فردی است که از مدینه به ذوالحلیفه رفته و بدون احرام از آنجا عبور کند و به جحفه برسد. اما اگر کسی که در مدینه بوده از ذی الحلیفه عبور نکند و از راهی دیگر خارج و به میقاتی دیگر برود{{یادداشت|مثلا از مدینه با هواپیما به جده و از آنجا به جحفه برود  یا از مدینه به ذی الحلیفه رفته و قبل از عبور از آنجا بار دیگر به مدینه برگشته و از میقاتی دیگر به مکه رود}} عملش حکماً و تکلیفاً بی اشکال است؛ زیرا عرفاً تجاوز از میقات بر آن صدق نمی­کند.<ref>«[http://miqat.hajj.ir/article_43464.html احرام از جحفه وظیفه چه کسی است]، ص 65»</ref>
===محل دقیق میقات===
ذوالحلیفه، نام منطقه وسیعی بوده که مسجد شجره در آن قرار داشته است.<ref>[http://miqat.hajj.ir/article_37980_ed97038f84c6a271f8cd14936a05d7b7.pdf «میقات مسیر مدینه»]، ص61 </ref> در روایات، گاهی «مسجد شجره» محل میقات حج اهل مدینه دانسته‌ شده و گاهی تنها تعبیر «شجره» یا «ذوالحلیفه» به کار رفته است.<ref>تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله، ۱۴۱۸ق، ج3، ص20-24.</ref>  گروهی، محرم شدن را تنها در داخل مسجد شجره صحیح می‌دانند و گروهی دیگر، احرام در بیرون از مسجد و در نزدیکی آن را نیز صحیح دانسته‌اند؛<ref>[http://miqat.hajj.ir/article_37980_ed97038f84c6a271f8cd14936a05d7b7.pdf «میقات مسیر مدینه»]، ص62.</ref>  


==نگارخانه==
==نگارخانه==
<gallery heights="150px" mode="packed" style="">
<gallery heights="150px" mode="packed" style="">
پرونده:تصویر قدیمی از مسجد شجره.jpg
پرونده:Bakhshi az masjed shajare.jpg
پرونده:Bakhshi az masjed shajare.jpg
پرونده:Shajare.jpg
پرونده:Shajare.jpg
پرونده:Shajare masjed.jpg
پرونده:Shajare masjed.jpg
پرونده:Darone masjed shajare.jpg
پرونده:Darone masjed shajare.jpg
پرونده:نمایی از بیرون مسجد شجره مدینه.jpg
نمای بیرونی از مناره جدید مسجد شجره.jpg
</gallery>
</gallery>
== جستارهای وابسته ==
== جستارهای وابسته ==
[[حج]]


[[میقات‌های پنچ‌گانه]]
* [[میقات‌های پنچ‌گانه]]


== پانویس ==
== پانویس ==
خط ۱۰۷: خط ۱۰۸:
==منابع ==
==منابع ==
{{منابع}}
{{منابع}}
*  '''الكافی فی الفقه'''، حلبى، ابوالصلاح، تقى‌الدين بن نجم‌الدين، اصفهان، كتابخانه عمومى امام اميرالمؤمنين(ع)، چاپ اول، 1403ق.
*  '''المقنع'''، شیخ صدوق، محمّد بن على بن بابويه، قم، مؤسسه امام هادى(ع)، چاپ اول، 1415ق.
* '''[http://miqat.hajj.ir/article_43464.html «احرام از جحفه وظیفه چه کسانی است»]'''، روزبه برکت رضایی، فصلنامه میقات حج، شماره 96، تیر 1395ش.
* '''[http://miqat.hajj.ir/article_43464.html «احرام از جحفه وظیفه چه کسانی است»]'''، روزبه برکت رضایی، فصلنامه میقات حج، شماره 96، تیر 1395ش.
* '''«[http://miqat.hajj.ir/article_37980.html میقات مسیر مدینه]»'''، سید مرتضی موسوی شاهرودی، فصلنامه میقات حج، شماره 68، تابستان 1388ش.
* '''«[http://miqat.hajj.ir/article_37980.html میقات مسیر مدینه]»'''، سید مرتضی موسوی شاهرودی، فصلنامه میقات حج، شماره 68، تابستان 1388ش.
* '''«[https://www.eshia.ir/feqh/archive/text/makarem/feqh/88/890204/ میقات ذو الحلیفة و مسجد شجرة]»'''، مکارم شیرازی، ناصر، سایت مدرسه فقاهت، تاریخ بازدید: ۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
* '''«[https://www.eshia.ir/feqh/archive/text/makarem/feqh/88/890204/ میقات ذو الحلیفة و مسجد شجرة]»'''، مکارم شیرازی، ناصر، سایت مدرسه فقاهت، تاریخ بازدید: ۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
* '''«[https://www.farsnews.ir/photo/13970516001057/مسجد-شجره-در-آستانه-مناسک-حج مسجد شجره در آستانه مناسک حج]»'''، علیپور، بهزاد، خبرگزاری فارس، تاریخ بازدید: ۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
* '''«[https://www.farsnews.ir/photo/13970516001057/مسجد-شجره-در-آستانه-مناسک-حج مسجد شجره در آستانه مناسک حج]»'''، علیپور، بهزاد، خبرگزاری فارس، تاریخ بازدید: ۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
* '''«[https://www.okaz.com.sa/article/592194 قصة المیقات ومحطة انطلاق المعتمرین]»'''، سایت عکاظ، تاریخ بازدید: ۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
* '''آثار اسلامی مکه و مدینه'''، جعفریان، رسول، تهران، مشعر، ۱۳۸۷ش.
* '''آثار اسلامی مکه و مدینه'''، جعفریان، رسول، تهران، مشعر، ۱۳۸۷ش.
* '''البحر الرائق'''، المصری، ابونجیم، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
* '''السرائر الحاوی لتحرير الفتاوى'''، ابن ادريس حلّى، محمد بن منصور، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ دوم، 1410ق.
* '''سفرنامه مکه'''، حسام السلطنه، تحقیق رسول جعفریان، تهران، مشعر، 1374ش.
* '''الکافی'''، کلینی، محمد بن یعقوب، تحقیق و تصحیح غفاری، علی‌اکبر، آخوندی، محمد، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
* '''الکافی'''، کلینی، محمد بن یعقوب، تحقیق و تصحیح غفاری، علی‌اکبر، آخوندی، محمد، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
* '''المسائل الناصریات'''، سید مرتضی، على بن حسين، تحقیق مركز پژوهش و تحقيقات علمى‌ فقه استدلالى تطبيقى، تهران، رابطة الثقافة و العلاقات الإسلامية‌، چاپ اول، 1417ق.
* '''المسائل الناصریات'''، سید مرتضی، على بن حسين، تحقیق مركز پژوهش و تحقيقات علمى‌ فقه استدلالى تطبيقى، تهران، رابطة الثقافة و العلاقات الإسلامية‌، چاپ اول، 1417ق.
* '''المساجد الأثریة فی المدینة النبویة'''، عبدالغنی، محمدالیاس، مدینه، مطابع الرشید، الطبعة الثانیة، 1419ق.
* '''المساجد الأثریة فی المدینة النبویة'''، عبدالغنی، محمدالیاس، مدینه، مطابع الرشید، الطبعة الثانیة، 1419ق.
* '''المقنعه'''، شیخ مفید، محمّد بن محمد بن نعمان، قم، كنگره جهانى هزاره شيخ مفيد، 1413ق.
* '''المقنعه'''، شیخ مفید، محمّد بن محمد بن نعمان، قم، كنگره جهانى هزاره شيخ مفيد، 1413ق.
* '''النهاية فی مجرد الفقه و الفتاوى'''، شیخ طوسی، محمد بن حسن، بیروت، دار الكتاب العربی، چاپ دوم، 1400ق.
* '''بررسی حکم احرام از محاذی مواقیت، از منظر مذاهب اسلامی'''، درافشان، محمدحسین، پژوهشنامه حج و زیارت، سال سوم، شماره اول، 1397ش.
* '''تاريخ مكه المشرفه والمسجد الحرام والمدينه الشريفه والقبر الشريف'''،‌ ابن‌الضيا، بی‌نا، ۲۰۰۸م.
* '''تاريخ مكه المشرفه والمسجد الحرام والمدينه الشريفه والقبر الشريف'''،‌ ابن‌الضيا، بی‌نا، ۲۰۰۸م.
* '''تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه'''، قائدان، اصغر، قم، الهادی، ۱۳۸۱ش.
* '''تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه'''، قائدان، اصغر، قم، الهادی، ۱۳۸۱ش.
* '''التعریف بما انست الهجره'''، جمال الدین مطری، تحقیق سلیمان الرحیلی، ریاض، داره ملک عبدالعزیز، 2005
* '''دانشنامه کلام اسلامی'''، جمعی از محققین، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، زیر نظر جعفر سبحانی، ۱۳۸۸ش.
* '''دانشنامه کلام اسلامی'''، جمعی از محققین، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، زیر نظر جعفر سبحانی، ۱۳۸۸ش.
* '''فرهنگ فقه فارسی'''، مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، زیر نظر محمود هاشمی شاهرودی. قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، ۱۳۸۷ش.
* '''فرهنگ فقه فارسی'''، مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، زیر نظر محمود هاشمی شاهرودی. قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، ۱۳۸۷ش.
* '''مدینه شناسی'''، نجفی، محمدباقر، تهران، خرمایستان، چاپ اول، 1367ش.
* '''معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ'''، عبدالعزیز بن عبدالرحمن کعکی، بیروت، ناشر: مولف، 2011
* '''موسوعة مرآة الحرمین الشریفین و جزیرة العرب'''، صبری باشا، ایوب، ترجمه ماجده معروف، حسین مجیب المصری، عبدالعزیز عوض، قاهره، دارالآفاق العربیة، ٢٠٠٤م.
* '''موسوعة مرآة الحرمین الشریفین و جزیرة العرب'''، صبری باشا، ایوب، ترجمه ماجده معروف، حسین مجیب المصری، عبدالعزیز عوض، قاهره، دارالآفاق العربیة، ٢٠٠٤م.
*‌ '''تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة-الحج'''، فاضل لنکرانی، محمد، بیروت، دار التعارف للمطبوعات‌، ۱۴۱۸ق.
*‌ '''تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة-الحج'''، فاضل لنکرانی، محمد، بیروت، دار التعارف للمطبوعات‌، ۱۴۱۸ق.
* '''الكافی فی الفقه'''، حلبى، ابوالصلاح، تقى‌الدين بن نجم‌الدين، اصفهان، كتابخانه عمومى امام اميرالمؤمنين(ع)، چاپ اول، 1403ق.
* '''وفاء الوفا باخبار دار المصطفی'''، علی بن عبدالله السمهودی، تحقیق قاسم السامرائی، لندن، موسسه الفرقان، 2001
* '''السرائر الحاوی لتحرير الفتاوى'''، ابن ادريس حلّى، محمد بن منصور، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ دوم، 1410ق.
 
*  '''المقنع'''، شیخ صدوق، محمّد بن على بن بابويه، قم، مؤسسه امام هادى(ع)، چاپ اول، 1415ق.
* '''النهاية فی مجرد الفقه و الفتاوى'''، شیخ طوسی، محمد بن حسن، بیروت، دار الكتاب العربی، چاپ دوم، 1400ق.
* '''مدینه شناسی'''، نجفی، محمدباقر، تهران، خرمایستان، چاپ اول، 1367ش.
{{پایان}}
{{پایان}}
 
[[en:Al-Shajara Mosque]]
[[ar:مسجد الشجرة (المدینة)]]
==مقاله‌های مرتبط==
==مقاله‌های مرتبط==
*[[میقات]]
*[[میقات]]
خط ۱۳۶: خط ۱۴۴:
[[رده:مسجدهای مدینه]]
[[رده:مسجدهای مدینه]]
[[رده:میقات‌های حج]]
[[رده:میقات‌های حج]]
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۵ مهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۰:۱۸

اطلاعات اوليه
مکان ذوالحلیفه در نزدیکی مدینه
کاربری مسجد، میقات احرام
جنبه دینی
وابسته به دین/مذهب اسلام
احکام اهل مدینه از این مکان احرام می‌بندند.

مسیریابی

در حال بارگیری نقشه...

مسجد شَجَره در مدینه، یکی از میقات‌های پنج‌گانه است. این مکان، میقات مردم مدینه و کسانی است که از مدینه به مکه می‌روند. گفته شده پیامبر اسلام(ص) وقتی برای حج‌گزارى عازم مکه بود، از این مکان احرام می‌بست. ذُو الْحُلَیفة، مسجد میقات و اَبیار علی، از دیگر نام‌های این مسجد است.

به گفته تاریخ‌نگاران، مسجد شجره در زمان امارت عمر بن عبدالعزیز بر مدینه ساخته شده و تاکنون چندین بار بازسازی شده است. امروزه مسجد شجره به فاصله سه کیلومتری مدینه، در مجاورت بزرگراه مدینه - مکه واقع شده است.

موقعیت جغرافیایی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نوشتار(های) وابسته: مسجد شجره (مکه)

مسجد شجره از مساجد تاریخی مدینه[۱] و در حدود هشت كیلومتری جنوب این شهر قرار گرفته است.[۲] پیامبر اسلام برای انجام حج و عمره، از این مسجد احرام می‌بست.[۱] امام علی(ع) در این مکان، آیات برائت را از ابوبکر، خلیفه اول، گرفت و در مکه به مشرکان ابلاغ کرد.[۳]

بنابر گزارشی، مسجد دیگری با همین نام در مکه وجود دارد که در شمار کهن‌ترین مساجد آن شهر است.[۴]

نام‌ها[ویرایش | ویرایش مبدأ]

این مسجد را مسجد شجره نامیده‌اند چون در آنجا درختی بوده که پیامبر در سایه آن می‌نشست.[۵] مسجد در منطقه‌ای به نام ذوالحُلِیفه ساخته شده است. این منطقه را همچنین آبار یا ابیار علی می‌خوانند و آن را منسوب به علی ابن ابیطالب(ع) دانسته‌اند. از این رو این مسجد با نام‌‌های مسجد ذوالحُلِیفه و مسجد آبار علی یا بئر علی نیز شهرت دارد. همچنین این مسجد نزد مردم به مسجد احرام و مسجد میقات شهرت دارد. آن را مسجد الحسا نیز نامیده‌اند.[۶]

تاریخ بنای مسجد[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بنای نخستین این مسجد بسیار کهن است. برخی تاریخ‌نگاران نیز بر اساس مستنداتی از ساخت مسجد در ده‌های نخستینِ تاریخ اسلام سخن گفته‌اند.[۷]تاریخ‌نگاران احتمال می‌دهند که این مسجد نخستین بار در زمان امارت عمر بن عبدالعزیز بر مدینه در فاصله سال‌های 87-93 قمری ساخته شده باشد.[۸]

بازسازی سده نهم[ویرایش | ویرایش مبدأ]

به گزارش مطری (درگذشت 741ق.)‌ بنای قدیمی این مسجد که بنایی بزرگ بود در زمان او (نیمه اول قرن هشتم) به صورت نیمه ویران درآمده بود[۹] اما بنابر گزارش سمهودی (مورخ مدینه درگذشته 911ق.) مسجد، بر اساس بنای قدیمی آن، در سال 861 بازسازی شد.[۱۰]

بازسازی سده چهاردهم[ویرایش | ویرایش مبدأ]

گفته شده که اين مسجد در اواخر قرن ۱۱ هجری قمری،[۱۱] ویران شد و مسلمانى از هندوستان، در سال 1090 هجری قمری با اجازه دولت عثمانی، آن را بازسازی کرد.[۱۲]

حسام السلطنه که در سال 1298 قمری این مسجد را دیده آن را به این شکل وصف کرده است: «مسجد مزبور مربع است و پنجاه و دو ذراع طول آن است. از سنگ و گچ ساخته اند. در سمت جنوب آن ایوانی است که بر روی آن طاق زده اند و گنبد آن را از بیرون سفید کرده اند و محرابی در وسط آن است»[۱۳]

عیاشی در گزارشی از نخستین سفرش در سال 1353 قمری درباره اين مسجد می‌نویسد: «بنایی مستطیل‌شکل که از خشت و گل و سقفی با چوب درخت خرما و برگ ساخته شده بود که مورد توجه مسئولان وقت قرار گرفت و گسترش یافت.» [۱۴]

وضعیت کنونی مسجد[ویرایش | ویرایش مبدأ]

اين مسجد، در دوران آل سعود یک بار به سال 1375ق./ 1955م. بازسازى[۱۵] و برای آن، گلدسته‌ای ساخته شد.[۱۶] مسجد بار دیگر در سال 1408ق/1988م. بازسازی شد و گسترش یافت[۱۷]و امکاناتی از جمله حمام، سرویس بهداشتی، پارکینگ، بازار و رستوران در اطراف آن ساخته شد. مساحت کلی مسجد به همراه محوطه‌ اطراف آن به 290000 متر مربع می‌رسد که ساختمان مسجد و ساختمان‌های وابسته به آن 226000 متر مربع از آن را شامل می‌شود.[۱۸]

میقات حج[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نوشتار(های) وابسته: میقات

مسجد شجره از میقات‌هاى حج است.[۱۹] به گزارش برخی تاریخ نویسان، پیامبر اسلام(ص) وقتی برای انجام فريضه حج عازم مکه بود، از این مکان، احرام می‌بست.[۲۰] فقيهان، مسجد شجره را از میقات‌های پنج‌گانه حج شمرده و معتقدند میقاتِ مردمِ مدینه و کسانی که از اين شهر به مکه می‌روند، مسجد شجره است.[۲۱]

لزوم احرام اهل مدینه در مسجد شجره[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بنابر نظر مشهور فقيهان شيعه، ساکنان مدینه باید در مسجد شجره مُحرم شوند و جایز نیست بدون احرام از میقات مسجد شجره حرکت کنند و به میقاتی دیگر مانند جحفه بروند و در آنجا محرم شوند؛[۲۲] تنها براى معذوران (ناتوان یا بیمار)، محرم شدن از جحفه، جايز است.[۲۳] همچنین گفته شده که این حکم افرادی است که از مدینه به ذوالحلیفه بروند و بدون احرام از آنجا عبور کنند و به جحفه برسند؛ اما اگر از ذوالحلیفه عبور نکنند و از راه دیگری خارج شوند و به میقاتِ دیگرى بروند،[یادداشت ۱] اشکالی ندارد؛ زیرا عبور از میقات، عرفاً بر آن صدق نمی­‌کند.[۲۴]

محل دقیق میقات[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ذوالحلیفه، نام منطقه وسیعی بوده که مسجد شجره در آن قرار داشته است.[۲۵] در روایات، گاهی «مسجد شجره» محل میقات حج اهل مدینه دانسته‌ شده و گاهی تنها تعبیر «شجره» یا «ذوالحلیفه» به کار رفته است.[۲۶] گروهی، محرم شدن را تنها در داخل مسجد شجره صحیح می‌دانند و گروهی دیگر، احرام در بیرون از مسجد و در نزدیکی آن را نیز صحیح دانسته‌اند؛[۲۷]

نگارخانه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

جستارهای وابسته[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ موسوعة مرآة الحرمین الشریفین و جزیرة العرب، ۲۰۰۴م، ج۴، ص۸۱۱.
  2. ↑ البحر الرائق، 1418ق، ج2، ص341.
  3. ↑ دانشنامه کلام اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۷۷.
  4. ↑ آثار اسلامی مکّه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۱۱۸.
  5. ↑ وفاء الوفا، ج۳، ص ۴۲۱
  6. ↑ المعالم المدینه المنوره، جزء الرابع، مجلد الرابع، ص ۴۸۵-۴۸۷
  7. ↑ مدینه شناسی، 1367ش، ج1، ص183.
  8. ↑ معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، جزء الرابع، مجلد الرابع، ص496
  9. ↑ التعریف بما انست الهجره، ص ۱۹۰
  10. ↑ الوفاء الوفا، ج۳، ص 424
  11. ↑ مدینه‌شناسی، 1367ش، ج1، ص184.
  12. ↑ المساجد الأثریة، 1418ق، ص258.
  13. ↑ سفرنامه مکه حسام السلطنه، ص 139
  14. ↑ المساجد الأثریة، 1418ق، ص258.
  15. ↑ مدینه شناسی، 1367ش، ج1، ص184.
  16. ↑ المساجد الأثریة، 1418ق، ص258، المعالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، جزء ۴، مجلد ۴، ص 498
  17. ↑ آثار اسلامی مکّه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۲۷۷؛ المساجد الأثریة، 1418ق، ص259.
  18. ↑ المساجد الأثریة، 1418ق، ص260.
  19. ↑ الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۳۱۹.
  20. ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ص۲۷۵.
  21. ↑ مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۷ش، ج۳، ص۷۱۲.
  22. ↑ «احرام از جحفه وظیفه چه کسی است، ص 64-65.»
  23. ↑ «احرام از جحفه وظیفه چه کسی است، ص 75.»
  24. ↑ «احرام از جحفه وظیفه چه کسی است، ص65.»
  25. ↑ «میقات مسیر مدینه»، ص61
  26. ↑ تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله، ۱۴۱۸ق، ج3، ص20-24.
  27. ↑ «میقات مسیر مدینه»، ص62.
  1. ↑ مثلا از مدینه با هواپیما به جده و از آنجا به جحفه برود یا از مدینه به ذی الحلیفه رفته و قبل از عبور از آنجا بار دیگر به مدینه برگشته و از میقاتی دیگر به مکه رود.

منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  • الكافی فی الفقه، حلبى، ابوالصلاح، تقى‌الدين بن نجم‌الدين، اصفهان، كتابخانه عمومى امام اميرالمؤمنين(ع)، چاپ اول، 1403ق.
  • المقنع، شیخ صدوق، محمّد بن على بن بابويه، قم، مؤسسه امام هادى(ع)، چاپ اول، 1415ق.
  • «احرام از جحفه وظیفه چه کسانی است»، روزبه برکت رضایی، فصلنامه میقات حج، شماره 96، تیر 1395ش.
  • «میقات مسیر مدینه»، سید مرتضی موسوی شاهرودی، فصلنامه میقات حج، شماره 68، تابستان 1388ش.
  • «میقات ذو الحلیفة و مسجد شجرة»، مکارم شیرازی، ناصر، سایت مدرسه فقاهت، تاریخ بازدید: ۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
  • «مسجد شجره در آستانه مناسک حج»، علیپور، بهزاد، خبرگزاری فارس، تاریخ بازدید: ۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
  • آثار اسلامی مکه و مدینه، جعفریان، رسول، تهران، مشعر، ۱۳۸۷ش.
  • البحر الرائق، المصری، ابونجیم، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
  • السرائر الحاوی لتحرير الفتاوى، ابن ادريس حلّى، محمد بن منصور، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ دوم، 1410ق.
  • سفرنامه مکه، حسام السلطنه، تحقیق رسول جعفریان، تهران، مشعر، 1374ش.
  • الکافی، کلینی، محمد بن یعقوب، تحقیق و تصحیح غفاری، علی‌اکبر، آخوندی، محمد، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
  • المسائل الناصریات، سید مرتضی، على بن حسين، تحقیق مركز پژوهش و تحقيقات علمى‌ فقه استدلالى تطبيقى، تهران، رابطة الثقافة و العلاقات الإسلامية‌، چاپ اول، 1417ق.
  • المساجد الأثریة فی المدینة النبویة، عبدالغنی، محمدالیاس، مدینه، مطابع الرشید، الطبعة الثانیة، 1419ق.
  • المقنعه، شیخ مفید، محمّد بن محمد بن نعمان، قم، كنگره جهانى هزاره شيخ مفيد، 1413ق.
  • النهاية فی مجرد الفقه و الفتاوى، شیخ طوسی، محمد بن حسن، بیروت، دار الكتاب العربی، چاپ دوم، 1400ق.
  • بررسی حکم احرام از محاذی مواقیت، از منظر مذاهب اسلامی، درافشان، محمدحسین، پژوهشنامه حج و زیارت، سال سوم، شماره اول، 1397ش.
  • تاريخ مكه المشرفه والمسجد الحرام والمدينه الشريفه والقبر الشريف،‌ ابن‌الضيا، بی‌نا، ۲۰۰۸م.
  • تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه، قائدان، اصغر، قم، الهادی، ۱۳۸۱ش.
  • التعریف بما انست الهجره، جمال الدین مطری، تحقیق سلیمان الرحیلی، ریاض، داره ملک عبدالعزیز، 2005
  • دانشنامه کلام اسلامی، جمعی از محققین، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، زیر نظر جعفر سبحانی، ۱۳۸۸ش.
  • فرهنگ فقه فارسی، مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، زیر نظر محمود هاشمی شاهرودی. قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، ۱۳۸۷ش.
  • مدینه شناسی، نجفی، محمدباقر، تهران، خرمایستان، چاپ اول، 1367ش.
  • معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، عبدالعزیز بن عبدالرحمن کعکی، بیروت، ناشر: مولف، 2011
  • موسوعة مرآة الحرمین الشریفین و جزیرة العرب، صبری باشا، ایوب، ترجمه ماجده معروف، حسین مجیب المصری، عبدالعزیز عوض، قاهره، دارالآفاق العربیة، ٢٠٠٤م.
  • ‌ تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة-الحج، فاضل لنکرانی، محمد، بیروت، دار التعارف للمطبوعات‌، ۱۴۱۸ق.
  • وفاء الوفا باخبار دار المصطفی، علی بن عبدالله السمهودی، تحقیق قاسم السامرائی، لندن، موسسه الفرقان، 2001

مقاله‌های مرتبط[ویرایش | ویرایش مبدأ]

برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=مسجد_شجره_(مدینه)&oldid=57346»