سلمان فارسی

سلمان فارسی از صحابه ایرانی پیامبر «(ص)» با نام اصلی روزبه. وی در مسیر هجرت از ایران به عربستان شمالی ، مذهب خویش را از زرتشت به مسیحیت و سپس به اسلام تغییر داد. بعد از اسلام آوردن مشاور، مبلغ و سفیری ایرانی برای مسلمانان بود. ‌وی به ساده‌زیستی معروف بود. بعد از مدتی در زمان خلیفه دوم استاندار شهر مدائن شد و سرانجام به سال 35ق در همان شهر وفات یافت و مدفون گردید.

مشخصات فردی
نام کامل	روزبه
کنیه	ابوعبدالله
لقب	سلمان ( فارسی / محمدی )
نسب	ایرانی
زادگاه	ایران، روستا جِی ، اصفهان
محل زندگی	ایران ، عموریه شام ، مدینه و مدائن
دین	اسلام
منصب	استاندار مدائن
تاریخ درگذشت	35ق
محل درگذشت	عراق، مدائن
آرامگاه	مدائن در بغداد
مشخصات دینی
زمان اسلام آوردن	سال دوم هجرت
نحوه اسلام آوردن	بعد از دیدن نشانه های پیامبری
حضور در جنگ‌ها	خندق ، طائف و فتوحات ایران
هجرت به	شام
دلیل شهرت	مشاوره حفر خندق
نقش‌های برجسته	صحابه ، سفیر ، مشاور و راوی حدیث
دیگر فعالیت‌ها	اولین مترجم قرآن به فارسی
حج و زیارت
سفر	بغداد ، مدائن
بناهای ساخته شده	مرقد سلمان پاک ، مساجد فتح

شخصیت‌شناسی

نام اصلی سلمان، روزبه و کنیه او ابو عبدالله است. برخی منابع ماهویه، بهبود، مابه و مهاد را از نام‌های دیگر وی دانسته و نام پدرش را به اختلاف خشبوذان، بدخشان و فروخ ثبت کرده‌اند. سلمان خود را مردی فارسی (ایرانی) از اهالی روستایی به نام جی در اصفهان معرفی کرده است.

قبل از اسلام

سلمان که در جستجوی حقیقت بود، از آیین زرتشتی روگردان شد، و با پذیرش مسیحیت به سرزمین شام سفر کرد. در کلیساهای این سرزمین به عبادت و خدمت مشغول شد. سلمان در عَمُّورِیَّه شام به هنگام مرگ روحانی برجسته مسیحی از زبان وی بشارتی از پیامبر خاتم(ص) شنید. او برای رسیدن به آرزویش همراه کاروانی به سمت حجاز راه افتاد اما در مسیر، کاروانیان او را به مردی یهودی در وادی القُری فروختند. این چنین است که قبل از هجرت پیامبر(ص)، سلمان در یثرب برده بنی قُرَیظَه بود.

بعد از اسلام

منابع درباره چگونگی آزادی و مسلمان شدن سلمان گزارش‌های مختلفی آورده‌اند. قول مشهور، وی را نخستین ایرانی می‌داند که در سال دوم هجرت در مدینه مسلمان، و در سال 5ق و پیش از غزوه خندق توسط پیامبر «(ص)» آزاد شد. سلمان فارسی پس از آزادی با حذیفة بن یمان یا ابوذر عقد اخوت بست. نخستین حضور او شرکت در غزوه خندق بود.

جنگ خندق

بنابر قول مشهور پیشنهاد حفر خندق در جنگ احزاب، از سوی سلمان فارسی به پیامبر(ص) و مسلمانان ارائه شد. پس از آن که رسول الله «(ص)» با اصحاب خویش درباره چگونگی دفاع مشورت کرد، سلمان با توجه به نبردهای دفاعی ایرانیان، پیشنهاد حفر خندق در مدینه را ارائه نمود.

اما در مقابل بنابر برخی از گزارش‌ها پیشنهاد حفر خندق از سوی خود رسول الله «(ص)» بوده است. چراکه قبل از سلمان، پیامبر «(ص)» یاران خود را در انتخاب یکی از دو گزینه حضور در شهر و نبرد در نزدیک کوه سَلع مخیر کرده بود همچنین در نامه حضرت به ابوسفیان، طرح حفر خندق از الهام‌های خداوند دانسته شده است. براین اساس، می‌توان گفت سلمان صرفاً تأیید کننده پیشنهاد پیامبر «(ص)» بوده است. در همین نبرد پیامبر «(ص)» از وی با تعبیر «سلمان منا اهل البیت» یاد کرد.

بعدها در چند نقطه از دامنه کوه مساجدی به یاد بود نبرد ساخته شد و مردم آن‌ها را «مساجد فتح» یا «مساجد خندق» نامیدند که یکی از آنها مسجد سلمان فارسی است. نیز در کنار مسجدی که به نام علی بن ابی‌طالب (ع) است، مسجدی به سلمان منسوب می‌باشد که این دو مسجد را سیف الدین حسین بن ابی‌الهیجاء از نژاد کُرد و از وزیران دولت شیعی فاطمی در سال ۵۷۵ق تجدید بنا کرده است.

بعد از خندق

سلمان فارسی افزون بر غزوه خندق، در دیگر غزوات و رویداهای عصر نبوی، نیز حضور فعال داشت. در غزوه طائف به کار گرفتن منجنیق پیشنهاد سلمان بود. سلمان از راویان حدیث پیامبر «(ص)» بود و بسیاری از او حدیث نقل کرده‌اند.

سلمان در فتوحات

با گسترش فتوحات در عصر عمر بن خطاب، سلمان نقش بارزی به‌ویژه در فتوحات شرق و ایران ایفا کرد. پس از فتح مدائن (۱۵ ه. ق) سلمان فارسی و حذیفه بن یمان برای اقامت نیروها در امتداد فرات کوفه را انتخاب کردند.

گفته شده او در فتوحات نقش سفیر و مبلّغ مسلمانان را ایفا می‌کرد. به طور مثال سلمان راهنمای سعد بن‌ ابی‌ وقاص در عبور از دجله بود. یا به راهنمایی او شهر مدائن، با پیمان صلح به تصرف درآمد که مرزبانان شهر نزد سلمان آمدند و اسلام آوردند و همراه آنان مردم تیسفون (پایتخت ساسانیان) مسلمان‌شدند. با گشوده‌شدن این شهر، خلیفه دوم یا سعدبن‌ابی‌وقاص که فرمانده سپاه بود، سلمان را به کارگزاری آن شهر منصوب کرد.

خلافت عثمان

مطابق برخی گزارش‌ها، سلمان فارسی در برخی فتوحات یا دفع شورش‌های عصر عثمان نیز حضور داشت که در صورت پذیرش خبر وفات سلمان در زمان خلافت عمر، گزارش‌های شرکت او در فتوحات زمان عثمان قابل قبول نیست.

سلمان و اهل البیت(ع)

تعبیر "سلمان منا " جایگاه والای او را نزد رسول خدا (ص) نشان می‌داد. سلمان پس از رحلت پیامبر (ص)، همچنان مدافع اهل بیت(ع) باقی ماند؛ و در کنار برخی صحابه گرانقدر مانند عمار به دفاع از حق امیرمؤمنان(ع) پرداخت.مطابق نقلی، سلمان در شمار آن دسته از صحابه هوادار امام علی(ع) بود که در تجمع محله بنی بیاضه، گردآمدند تا از بیعت عمومی با ابوبکر جلوگیری کنند که امیر مؤمنان(ع) آنان را به آرامش دعوت کرد.

هنگامی که با ابوبکر بیعت شد، سلمان در واکنشی به زبان فارسی به کنایه از بی‌توجهی مردم گفت: «کرداذ ناکرداذ؛ کردید و نکردید» نیز نقل شده که سلمان انتخاب ابوبکر و رها کردن اهل بیت(ع) را خطا و موجب بروز اختلافات بین مسلمانان دانسته است.

او از معدود افرادی بود که در دفن حضرت زهرا (س) شرکت داشت. همچنین روایاتی از او در فضایل امام علی(ع)، حسنین(ع) و اهل بیت(ع) نقل شده است. از سوی دیگر سلمان در گفتار امامان ستوده شده است.

وفات سلمان

سلمان فارسی در شهر مدائن رحلت کرد. زمان رحلت او به اختلاف ثبت شده است: طبق قولی وی در سال ۳۵ق، در سن ۲۵۰ و یا ۳۵۰ سالگی در گذشته است. برخی منابع از ساده زیستی و زهد سلمان سخن گفته و یادآور شده‌اند که وی لباس پشمینه می‌پوشید و بر درازگوش سوار می‌شد و نان جو می‌خورد.

مزار سلمان

نوشتار اصلی: مرقد سلمان فارسی

مزار سلمان فارسی امروزه در شهر سلمان‌باک (سلمان پاک) در کشور عراق قرار دارد.

جستار های وابسته

• مرقد سلمان
• مساجد فتح
• نبرد خندق

منابع

این مقاله برگرفته از مقاله سلمان فارسی در دانشنامه حج و حرمین شریفین جلد هشتم است.

• الاختصاص محمد بن محمد بن نعمان المفید (م. ۴۱۳ق)، تحقیق علی اکبر غفاری و سید محمود زرندی، بیروت، دار المفید، ۱۴۱۴ق.
• الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد شیخ مفید محمد بن محمد بن النعمان (۳۳۶–۴۱۳ق)، تحقیق مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، بیروت، دار المفید، ۱۴۱۴ق.
• الاستیعاب فی معرفة الاصحاب یوسف بن عبدالله بن عبدالبر (۳۶۸–۴۶۳ق)، تحقیق علی محمد بجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق.
• اسد الغابة فی معرفة الصحابه علی بن محمد بن الاثیر (۵۵۵–۶۳۰ق)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق.
• اعلام الوری باعلام الهدی الفضل بن الحسن الطبرسی (۴۶۸–۵۴۸ق)، تصحیح مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۷ق.
• الامالی شیخ مفید محمد بن محمد بن النعمان (درگذشت ۴۱۳ق)، تصحیح حسین استاد ولی، علی‌اکبر غفاری، بیروت، دار المفید، ۱۴۱۴ق.
• الامالی محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵–۴۶۰ق)، تصحیح محققان بنیاد بعثت، قم، انتشارات دارالثقافه، ۱۴۱۴ق.
• انساب الاشراف احمد بن یحیی البلاذری (درگذشت ۲۷۹ق)، تحقیق سهیل صادق زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق.
• بهجة النفوس و الاسرار فی تاریخ دارهجره النبی المختار عبدالله بن عبدالملک المرجانی (درگذشت ۷۷۰ق)، تحقیق محمد عبدالوهاب فضل، بیروت، دار الغرب الاسلامی، ۲۰۰۲م.
• تاریخ الطبری (تاریخ الامم و الملوک) محمد بن جریر الطبری (۲۲۴–۳۱۰ق)، بیروت، مؤسسة الاعلمی، ۱۴۰۳ق.
• تاریخ المکة المشرفه و المسجدالحرام و المدینة المشرفه و القبر الشریف محمد بن احمد ابن ضیاء (درگذشت ۸۵۴ق)، مکه مکرمه، مکتبه التجاریه المصطفی احمد الباز، ۱۴۱۶ق.
• تاریخ الیعقوبی احمد بن ابی یعقوب الیعقوبی (درگذشت ۲۹۲ق)، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۵ق.
• تاریخ بغداد احمد بن علی الخطیب البغدادی (درگذشت ۴۶۳ق)، به کوشش مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۷ق.
• تاریخ معالم المدینة المنورة قدیماً و حدیثاً احمد یاسین الخیاری (درگذشت ۱۹۶۰م)، ریاض، کتبة الملک فهد، ۱۴۱۹ق.
• تجارب الامم ابوعلی احمد بن محمد مسکویه (درگذشت ۴۲۱ق)، تحقیق ابوالقاسم امامی، تهران، سروش، ۱۳۷۹ش.
• الخصال المحمودة و المذمومه شیخ صدوق محمد بن علی بن بابویه (۳۱۱–۳۸۱ق)، تحقیق علی‌اکبر غفاری، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۱۰ق.
• الدرجات الرفیعه فی طبقات الشیعه السید علی خان المدنی الشیرازی (درگذشت ۱۱۲۰ق)، تحقیق سید محمد صادق بحرالعلوم، قم، مکنبه بصیرتی، ۱۳۹۷ق.
• رجال الکشی (اختیار معرفة الرجال) محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵–۴۶۰ق)، تحقیق حسن مصطفوی، دانشگاه مشهد، ۱۳۴۸ش.
• روضه الواعظین: الفتال النیشابوری (درگذشت ۵۰۸ق)، تحقیق سید محمد مهدی حسن خرسان، قم، شریف الرضی، ۱۳۸۶ق.
• سبل الهدی و الرشاد فی سیرة خیر العباد محمد بن یوسف الشمس الشامی (درگذشت ۹۴۲ق)، تحقیق عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق.
• السقیفه والفدک الجوهری (درگذشت ۳۲۳ق), تحقیق محمد هادی الامینی، بیروت، شرکه الکتبی، ۱۴۱۳ق.
• سلمان نامه ترجمه نفس الرحمن فی فضائل سلمان، حسین النوری الطبرسی، ترجمه و تحقیق ایاد کمالی، قم، جوانان موفق، ۱۳۹۲
• سیر اعلام النبلاء شمس‌الدین محمد بن احمد الذهبی (درگذشت ۷۴۸ق)، تحقیق گروهی از محققان، بیروت، الرساله، ۱۴۱۳ق.
• السیرة الحلبیة نورالدین علی بن احمد الحلبی (درگذشت ۱۰۴۴ق)، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۰ق.
• السیرة النبویة عبدالملک بن هشام (درگذشت ۲۱۸)، تحقیق مصطفی السقا و ابراهیم الأبیاری و عبدالحفیظ شلبی، بیروت، دار المعرفة، بی‌تا.
• شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید (درگذشت ۶۵۶ق)، تحقیق محمد ابوالفضل، دار احیاء الکتب العربیه، ۱۳۷۸ق.
• الصحیح من سیرة النبی الاعظم جعفر مرتضی العاملی، قم، دار الحدیث، ۱۴۲۶ق.
• الطبقات الکبری محمد ابن سعد بن منیع (درگذشت ۲۳۰ق)، تحقیق محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۰ق.
• الغارات ابراهیم بن محمد الثقفی (درگذشت ۲۸۳ق)، به کوشش سید جلال‌الدین محدث ارموی، انجمن آثار ملی، ۱۳۵۶ش.
• فتوح البلداناحمد بن یحیی البلاذری (درگذشت ۲۷۹ق)، تصحیح صلاح‌الدین المنجد، قاهره، مکتبة النهضة المصریه، ۱۹۵۶م.
• الکافیمحمد بن یعقوب کلینی (درگذشت ۳۲۹ق)، تحقیق علی‌اکبر غفاری، تهران، دار الکتب اسلامیه، ۱۳۶۳ش.
• الکامل فی التاریخ علی بن محمد بن الاثیر (درگذشت ۶۳۰ق)، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق.
• کمال الدین وتمام النعمه شیخ صدوق محمد بن علی بن بابویه (درگذشت ۳۸۰ق)، تحقیق علی اکبر غفاری، قم، النشر الاسلامی ،۱۴۰۵ ق.
• مروج الذهب و معادن الجوهر علی بن الحسین المسعودی (درگذشت ۳۴۶ق)، تحقیق یوسف اسعد داغر، قم، انتشارات هجرت، ۱۴۰۹ق.
• المصنّف عبدالرزاق الصنعانی (درگذشت ۲۱۱ق)، به کوشش حبیب الرحمن الاعظمی، بیروت، المجلس العلمی، ۱۳۹۰ق.
• معجم البلدان یاقوت بن عبدالله الحموی (درگذشت ۶۲۶ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۹۹ق.
• المغازیمحمد بن عمر الواقدی (درگذشت ۲۰۷ق)، تحقیق مارسدن جونس، بیروت، مؤسسة الاعلمی، ۱۴۰۹ق.
• المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم عبدالرحمان بن علی ابن الجوزی (م. ۵۹۷ق)، تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا و نعیم زرزور، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۲ق.
• مهاجر حقیقت حسین جعفری، تهران، مرکز پژوهشهای صدا و سیما، ۱۳۸۵ش.
• وفاء الوفاء باخبار دار المصطفی علی بن عبدالله السمهودی (درگذشت ۹۱۱ق)، تحقیق محمد محیی‌الدین عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.